InfoHub Logo

1913 جىلى ەدى. سول كەزدە مەنىڭ وقىتۋشىلىق جۇمىسىندا بولعانىما دا ون ءۇش، ون ءتورت جىل بولىپ قالعان-دى. جازۋشىلىق جۇمىسىمەن اينالىسقانىما دا بەس-التى جىل بولعان. ەكى-ۇش كىتابىم دا باسىلىپ شىقتى. جاس وتىزدىڭ تورتەۋىنە كەلدى. دەمەك بۇل اقىل ورنىعىپ، دۇنيە تانىپ قالعان شاق ەدى، وتكەن ومىرگە كوز جىبەرىپ قاراسام، تالاي-تالاي بەلەستەن اسقان سياقتىمىن. ءبىر كەزدەگى كوشپەلى قاراڭعى اۋىلداعى ساۋاتسىز، ەزىلگەن جوق-جۇقا كەدەي شارۋالاردان شىققان «جامان» كوبەيدىڭ «ىنجىق» بالاسى بۇل كەزدە ءارى وقىتۋشى، ءارى جازۋشى بولىپتى. ءقادىرلى اعامىز، باعا جەتپەس قامقورىمىز ىبىرايدىڭ:

«...وقىساڭدار، بالالار،
شامنان شىراق جاعىلار.
تىلەگەنىڭ الدىڭنان
ىزدەمەي-اق تابىلار».

تىلەۋىنىڭ سەبەبى وسى ەكەن عوي دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم.

الايدا شىعار بيىك ءالى قاشىق جاتىر ەدى. وقىتۋ جۇمىسىندا دا، جازۋشىلىق جۇمىسىندا دا ءماز بولارلىق ءالى ەشنارسە جوق سياقتى كورىنەتىن. كەيىنگى ۇرپاققا «مىناۋ مەنىڭ سىزدەرگە قالدىرعان ۇلگىم» دەرلىك اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ىستەگەنىم دە، بەرگەنىم دە جوقتىڭ قاسى ءتارىزدى ەدى. ءالى دە كوپ وقۋ، كوپ ۇيرەنۋ، كوپ ىزدەنۋ، جەتىلە بەرۋ كەرەك سياقتى ەدى. مەن ءوز تۇسىمنان وقىپ ءبىلىمىمدى تولىقتىرا بەرەيىن دەگەن ويعا كەلدىم. بۇرىن مەنىڭ قولىمنان تۇسپەيتىن كىتاپتار: پۋشكين لەرمونتوۆ، كرىلوۆ، سالتىكوۆ-ششەدرين تولستوي، چەرنىشيەۆسكيي، بەلينسكييلەردىڭ شىعارمالارى بولسا، ەندى سولارمەن قاتار، ورىستىڭ ۇلى پەداگوگى كونستانتين ديميترييەۆيچ ۋشينسكييدىڭ، پەتر فرانسيەۆيچ لەسگافتتىڭ (1837-1909 ج. ج.) ەڭبەكتەرىن وقىدىم. لەسگافت ەزىنىڭ پەداگوگيكالىق ماسەلەلەر جونىندە بالالاردىڭ ۇيدەگى تاربيەسى، اسىرەسە وقۋ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ ماسەلەسى جونىندە ەڭبەكتەر جازعان ادام ەدى. بۇل ەڭبەكتەرىنىڭ ەلەۋلى كەمشىلىكتەرى بولا تۇرعانىمەن قۇندى جاقتارى دا بار ەدى.

وقىتۋشى ءۇشىن تاجريبە مەن پەداگوگيكالىق عىلىمدى ۇشتاستىرا بىلۋدە ءوز ءپانىن ويداعىداي مەڭگەرۋ، پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتى ارتتىرىپ، بارعان سايىن جەتىلە بەرۋ بىردەن-بىر قاجەتتى شارت بولىپ تابىلادى. وسىنى ۇعىنعاندىق ماعان تەرەڭدەي وقۋعا قايتا وي سالدى.

مەن جوعارىدا پرەسنوگورسكوۆسكىگە ەكى كلاستى ورىسشا-قازاقشا مەكتەپتە 1919 جىلدىڭ، كۇزىنە دەيىن بولدىم دەدىم. وسى مەكتەپتە ءتۇڭعىش رەت مەنەن وقىپ، مەنىڭ تاربيەمدە بولعان بالالاردى ءبىر قاتارى وسى كۇندە ءار الۋان قىزمەت اتقارىپ ءجۇر.

ءبىراق مەن وقىتۋشى عانا ەمەس، جازۋشى دا ەدىم. بۇل ونەردى تاستاپ كەتۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا سول جىلداردىڭ وزىندە-اق كەپ وتىرىپ، كەپ ويلانىپ جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىن باس اۋرۋ.ى پايدا بولدى. كاسەلەنبوگين دەگەن ءبىر ءبىلىمدى دارىگەر ماعان وي ەڭبەگىمەن اسىرەسە جازۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋدى توقتاتۋىڭ كەرەك ايتپەسە ولەسىڭ دەدى.

بۇل، شىنىندا، بالا وقىتۋدى دا قوي، جازۋ جۇمىسىن دا دوعار، ءسويتىپ، اۋىلعا بارىپ جاتىپ ال دەگەن ءسوز ەدى. شىنىمدى ايتايىڭ دارىگەرلەردى قانشا قۇرمەتتەيتىن بولسام دا، مەن الگى ۇلكەن دارىگەردەن قاتتى ءتۇڭىلىپ شىقتىم. وسىدان كەيىن بىرنەشە جىل بويىنا باسىم اۋىرادى دەپ دارىگەرلەرگە بارۋدى دا قويدىم.

سونىمەن بۇرىنعىشا بالا وقىتىپ جانە ءبىر رومان جازباق بولىپ، ونىڭ ۋاقيعاسىن ويلانىپ، جوسپارىن جاسادىم. ەلدەگى داۋ-جانجال: جەر داۋى، جەسىر داۋى سياقتى ماسەلەلەرگە قۇلاق تىگىڭكىرەپ، قازاق اۋلىنداعى قايشىلىقتاردى، ادەت-عۇرىپتى، ەسكىلىك پەن جاڭالىقتىڭ اراسىنداعى كۇرەستى زەرتتەپ ءجۇردىم. بۇل 1913-1915 جىلدار ەدى.

---