InfoHub Logo

يۆان تەنانياكين تۋرالى بىر-ەكى اۋىز ءسوز. وقۋشىلارىما تەنانياكيننىڭ قارا باسى تۋرالى ەمەس، ونىڭ، پەدانتتىعىن ايتقىم كەلەدى. ول ۇلكەن پەدانت ادام ەدى. تەنانياكين كەلگەننەن كەيىن كوپ كەشىكپەي-اق ونىمەن وقىتۋشىلاردىڭ اراسىندا تالاس تۋدى. ول — وقىتۋ، مەكتەپتەگى ءتارتىپ، وقىتۋشىنىڭ بەدەلى جايىنداعى تارتىسى ەدى. اڭگىمە مىنادان باستادى.

ءبىر كۇنى ساباق بەرىپ تۇرعانىمدا مەنىڭ كلاسىما تەنانياكين كىرىپ، ءبىراز وتىرىپ شىقتى. كەلەسى كۇنى ول وقىتۋشىلاردىڭ باسىن قوسىپ ءماجىلىس قۇردى. كلاستاعى ءتارتىپ تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ، مەنى مىسالعا الدى.

— كەشە، — دەدى ول، — مەن كوبەيەۆتىڭ دارىسىندە بولدىم. قۇداي ساقتاسىن ءدارىس كەزىندە بالالار نە ىستەگەن جوق؟ بالالاردىڭ كەي بىرەۋى ساباق كەزىندە قوزعالىپ، كەي بىرەۋى پارتانىڭ ۇستىنە كەرەكسىز كىتابىن قويىپ، بىر-ەكى بالا ءوزارا تىلدەسىپ، ءبىر بالا پارتاسىنىڭ قاقپاعىن اشىپ قاراپ، قايتا جاۋىپ قويدى. ال وسىنىڭ بىردە-بىرىن كوبەيەۆ بايقاعان جوق. ەگەر بايقاسا، بۇل سياقتى تارتىپسىزدىككە ەشقانداي ءمان بەرگەن جوق. مۇنىڭ ءوزى كلاستا ءتارتىپتىڭ ناشار بولۋى، ول نە وقىتۋشىنىڭ وقۋشىلار الدىندا بەدەلىنىڭ جوقتىعىنان نە ءتىپتى كلاستا ءتارتىپ ورناتۋعا وقىتۋشىلاردىڭ كوڭىل قويماعاندىعىنان بولادى، — دەي كەلىپ، ول كلاستاعى ءتارتىپ تۋرالى، وقىتۋشىنىڭ بەدەلدى بولۋى تۋرالى ءسوز ەرەجەسىن ۇسىندى.

ونىڭ ەرەجەسى بويىنشا، ءدارىس كەزىندە بىردە-بىر بالا ەشبىر قوزعالماستان ەشقايدا موينىن بۇرماستان وقىتۋشىعا قاراپ قاتىپ قالۋ كەرەك. ەگەردە زارە كادىرىندەي بولسا دا وسى ءتارتىپتى بۇزسا، وقىتۋشى ونى مىنەپ، زەكىپ تاستاۋى قاجەت.

مۇنىسى، ارينە، پەدانتتىق ءادىس ەدى. ويتكەنى سەگىز-توعىز جاستاعى بالانىڭ قىرىق بەس مينۋت ىشىندە ەشبىر قوزعالماستان ەشقايدا موينىن بۇرماستان قاسىنداعى بالالارعا ءتىل قاتپاستان وتىرۋى وتە قيىن. مۇنى ەسكەرمەسكە بولمايدى، ەگەردە وقىتۋشى ساباق ۇستىندە بالالاردىڭ ءاربىر كەزدەيسوق قوزعالىسىنا دەيىن قاسىنداعى وتىرعان بالاعا بۇرىلىپ قاراۋىنا دەيىن اڭدىپ، ونىڭ بارىنە ءمىن تاعىپ زەكىپ، ۇرىسىپ وتىراتىن بولسا، ول وقىتۋشىدا قانداي بەدەل بولماق؟ مۇنداي وقىتۋشىنىڭ بالالارعا بەرگەن ءاربىر ەسكەرتۋى ۇيرەنشىكتى مىلجىڭعا اينالىپ، بالالار بارا-بارا ونىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋدان دا قالىپ قويادى. ماسەلەن قاتار وتىرعان ەكى بالا قىرىق بەس مينۋتتىڭ ىشىندە بىر-بىرىنە بىر-ەكى اۋىز ءتىل قاتسا، سول ءۇشىن ولاردى مىنەپ، زەكىپ ۇرسۋ كەرەك پە؟ ودان دا سول سويلەسە باستاعان بالالاردىڭ قاسىنا وقىتۋشى ءوزى بارا قويسا، بالالاردىڭ ەزدەرى دە قويا قويماي ما؟

ءسوز جوق، بالالار ساباق ۇستىندە، مۇمكىن قادەرىنشە، الاڭسىز وتىرۋى كەرەك ساباقتى تىڭداماي، الاڭداي بەرگەن بالالاردى وقىتۋشى سالماقتى داۋىسپەن تارتىپكە شاقىرۋ كەرەك. دەمەك ءاربىر بالا وقىتۋشىنىڭ قاداعالاۋىندا بولۋى شارت. بۇل داۋسىز، ءبىراق وسى قاعيدانىڭ ءوڭىن اينالدىرماۋ كەرەك. ايتالىق، وقىتۋشى ءبىر بالانى تاقتاعا شاقىردى. ءدال وسى ساتتە قاتار وتىرعان ەكى بالانىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنەن وشىرگىش الدى، نە باكى الىپ، قارىنداشىن ۇشتادى. ال وسى ءۇشىن وقىتۋشى ولارعا ءمىن تاعۋى، ۇرىسۋى كەرەك پە؟ ارينە، جوق. اڭگىمە پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتە بولۋى كەرەك. وقىتۋشىلار تەنانياكينگە وزدەرىنىڭ وسى سياقتى پىكىرلەرىن سان رەت ايتىپ كەلسە دە، تەنانياكين ولاردىڭ ۇسىنىستارىنا قۇلاق قويعان جوق. ءوزىنىڭ پىكىرىن قۋاتتاپ، سول ءوزىنىڭ ۇسىنعان ەرەجەسىن بۇلجىتپاي ورىنداۋدى تالاپ ەتىپ وتىردى.

وسى سياقتى ماسەلەلەر جونىندە تەنانياكيننىڭ پەدانتتىق، جادىگويلىك تەرىس پىكىرلەرىنە قارسى مەن دە جانە باسقا وقىتۋشىلار دا جيىلىس سايىن پىكىرىمىزدى اشىقتان-اشىق ايتىپ وتىردىق. ول مۇنى مۇلدەم تەرىس ۇعىندى. جەرگىلىكتى وقىتۋشىلار مەنەن قۇتىلعىسى كەلىپ، ءبارى ماعان قارسى بولىپ ءجۇر دەگەن ويدا بولدى. ءوزىنىڭ وسى ويىنا بايلانىستى، ول، ءاربىر وقىتۋشىنىڭ ساباعىنا قاتىسىپ، ونىڭ قاتە-كەمشىلىكتەرىن جىپكە ءتىزىپ جينايتىن بولدى. كەيدە ول ءتىپتى ساباق ۇستىندە بالالارعا ءتارتىپ بۇزاسىڭ دەپ، تۋرا ەزى زەكىپ، اقىرىپ ۇرساتىن دا بولدى.

ءبىر كۇنى تاعى دا مەنىڭ كلاسىما كەلدى. بۇل ەكىنشى كلاسس ەدى. ساباق ۇستىندە ءبىر بالاعا ورىنسىز كۇلە بەرەسىڭ دەپ ۇرسىپ بۇرىشقا تۇرۋعا قوستى. بالا ساباقتى وتە جاقسى وقيتىن بالا ەدى. مۇنىمەن تەنانياكيننىڭ ءىسى بولعان جوق. ول ءتىپتى الگى بالانىڭ نە ءۇشىن كۇلىپ وتىرعانىن دا بىلگىسى كەلمەدى. ول تەك قانا كلاستا كۇلۋگە جارامايدى دەگەن تۇرعىدان قارادى.

بالا نەگە كۇلدى؟ ونىڭ كۇلۋىنىڭ سەبەبى بار ەدى. بالانىڭ قاسىندا وتىرعان ەكىنشى بالا قالعىپ كەتىپ وتىر ەكەن. مەن ونى بايقاپ قالدىم دا، بالانىڭ قاسىنا باردىم. بالا مەنىڭ بەتىمە جالت قارادى دا، قىپ-قىزىل بولىپ ۇيالىپ قالدى. گەنانياكيننىڭ جازاعا تارتقان بالاسى سوعان كۇلىپ وتىر ەدى. مەن بۇل جەردە ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى مەكتەپتەگى پەدانتتىقتىڭ جايىڭ پەداگوگيكالىق ەرەجەلەردى تەنانياكين سياقتى كەرتارتپا اكىمدەردىڭ قالاي بۇزعاندىعىن ورىستىڭ كلاسسيكالىق پەداگوگيكالىق ەرەجەلەرىنىڭ ءوڭىن اينالدىرعاندىعىن مىڭنان ءبىر مىسال رەتىندە كورسەتپەكشى بولدىم. حالىق مۇعالىمدەرى سول كەزدىڭ وزىندە-اق پەدانتيزمگە قارسى بولدى. ولار كونستانتين ديميترييەۆيچ ۋشينسكييدىڭ قاعيدالارىنا سۇيەنەتىن.

امال قانشا، قازىرگى كەيبىر جەكە وقىتۋشىلاردىڭ ادىسىندە كەيدە پەدانتتىق بەلگىلەرىنىڭ قالدىعىن بايقاعانىم بار. سوۆەت وقىتۋشىلارى، ارينە، بۇعان قارسى باتىل كۇرەس اشۋدا. ويتكەنى، ۋشينسكيي ايتقانداي، ءتارتىپ دەگەنىمىز — پەدانتيزم ەمەس، سانالىلىققا نەگىزدەلگەن كلاسسيكالىق پەداگوگيكا ەرەجەلەرىنە نەگىزدەلگەن ۇستامدىلىق بولىپ تابىلادى.

سونىمەن تەنانياكين وقىتۋشىلاردىڭ ۇستىنەن شاعىم بەرىپ تە كەردى، ول مەنى مەكتەپتەن شىعارماقشى بولىپ تا ارەكەتتەندى. وقىتۋشىلار مەن تەنانياكيننىڭ اراسىنداعى تارتىس شيەلەنىسە ءتۇستى. وقىتۋشىلار تەنانياكينمەن ۇعىنىسا المايتىنىنا كوزدەرى جەتكەننەن كەيىن ول پەداگوگ ەمەس، پەدانت، باستىق بولىپ قالاتىن بولسا، ءبىزدى باسقا مەكتەپكە كوشىرىڭىز دەپ بىرلەسىپ ارىز بەردى، اقىرىندا، بەس-التى اي وتكەننەن كەيىن ينسپەكتور كەلىپ تەكسەرىپ، تەنانياكين مەكتەپتەن كەتىپ تىندى.

---