وتباسى - ۇلاعات ۇياسى
ماڭعىستاۋ وبلىسى، جاڭاوزەن قالاسى
تولەسىن الييەۆ اتىنداعى №1 ورتا مەكتەپ ءمم-سىنىڭ
ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى ءمۇعالىمى جانە پەداگوگ پسيحولوگ
دارماگامبەتوۆا باگيلا بەگەنيشوۆنا
ماقساتى: بالا تاربيەسىندەگى اتا-انانىڭ، وتباسىنىڭ الاتىن ورنىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ؛ بالانىڭ دامۋىنا تەرىس ىقپال ەتەتىن جولداردىڭ الدىن-الۋ، بالا تاربيەلەۋ ساپاسىنىڭ جوعارلاۋىنا ىقپال ەتۋ، اتا-انانى تاربيەلىك شارالارعا تارتۋ؛ پىكىرالماسۋعا قاتىستىرا وتىرىپ بالانىڭ، بالا تاربيەسىنىڭ اتا-انا ومىرىندەگى ماڭىزىن اڭگىمەلەۋ.
بارىسى:
قايىرلى كۇن قۇرمەتتى قوناقتار، اتا-انالار، ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى كۇنى وزدەرىڭىزبەن جۇزدەسىپ وتىرعانىمىزعا قۋانىشتىمىز.
بالانى جاستان باقپاساڭ،
جاماندىقتان قاقپاساڭ،
قادىردەن جۇرداي قاسقا بوپ،
كەشكەنىڭ ءومىر بوسقا تەك.
بالانىڭ ىستىق سۋىعىنا كۇيمەيتىن، جاقسىلىعىنا ءسۇيسىنىپ قۋانبايتىن اتا-انا جوق شىعار. وتباسى ادامزاتتىڭ التىن ۇياسى. ادام بالاسى دۇنيە ەسىگىن اشقاننان باستاپ سول ورتاعا بەيىمدەلىپ، ىقپالىنا كونىپ ەر جەتەدى. بۇگىنگى ۇل ەرتەڭگى اكە، ول اكەگە قاراپ وسەدى. ال بۇگىنى قىز – ەرتەڭگى انا، ول اناعا قاراپ بوي تۇزەيدى. بالاعا ءبىلىم، تاربيە بەرۋدە باستى تۇلعا ۇستاز بولسا، ونى جالعاستىرۋشى دەمەۋشى – اتا-انا.
اتا-انانىڭ ۇيدەگى قارىم-قاتىناسى، كيىم كيۋى، مىنەز-قۇلقى – ءبارى-بارى بالاعا ۇلگى. قازاقتا «قاراعايعا قاراپ تال وسەدى، جانۇياعا قاراپ بالا وسەدى» دەگەن قاناتتى سوزدەر بار.
بالا وتباسىندا اكەدەن اقىل، انادان مەيىرىم الادى. اكە-تىرەك، انا-جۇرەك، بالا –تىلەك. وسى عاجاپ تۇجىرىم اكە، انا، بالا وتباسى وشاعىنىڭ ءۇشتاعانى ىسپەتتەس. ولاي بولسا بۇگىنگى «وتباسى-ۇلاعات ۇياسى» تاقىرىبىنداعى پىكىرالماسۋ كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدە!
بۇگىنگى پىكىرالماسۋ كەشىمىز ------- بولىمنەن تۇرادى
- تانىسۋ
- اتا-انالارمەن بالالارعا ارنالعان سۇراقتار
- «ماقال-ماتەلدەر» ويىنى
- اتا-انالار مەن بالالارعا حات
- «جازالاۋ مەن ماداقتاۋ» ويىنى
- بالادان اتا-انالارعا جادناما
- «شاردىڭ قۇپياسى» ويىنى
- سويلەمدى اياقتاۋ ادىستەمەسى
- قورىتىندى
(اتا-انالار توبى، بالالار توبى بولىپ ەكى توپقا ءبولىپ وتىرۋ)
بۇگiنگi پىكىرالماسۋ كەشىمىزدى باستاماس بۇرىن، ەڭ الدىمەن بiر-بiرiمiزدiڭ كوڭiل-كۇيلەرiمiزدi بiلiپ الايىق /اتا-انالار كەزەكتەسiپ ءوزىنىڭ كوڭىل-كۇيىن ايتىپ شىعادى، مىسالى: مەنiڭ كوڭiل-كۇيiم جاقسى. بۇگiن سەمينار-ترەنينگتىڭ قانداي دارەجەدە وتەتiنiن ويلاپ، ەپتەپ قوبالجۋ، تولعانىستامىن. سوندىقتان سiزدەردiڭ بەلسەندi قاتىسۋلارىڭىزدى سۇرايمىن اتا-انالار .
ەندi قۇرمەتتi اتا-انالار، قازiر سiزدەردەرگە دايىندالعان بiرنەشە سۇراقتار ۇسىنىلادى. سiزدەردەرمەن پىكىرلەسىپ وي-بولىسۋ-بىزدەر ءۇشىن ۇلكەن باقىت.
اتا-انالار توبىنا
- بالا تاربيەسى ءۇشىن وتباسى جاۋاپكەرشىلىگى باسىم با، الدە مەكتەپتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى باسىم با؟
- بالاڭىزدىڭ قانداي ىس-ارەكەتتەرىن ۇلگى ەتەسىز؟يگى ىستەرىن قالاي ماداقتايسىزدار؟
- وتباسىندا اكە رەتىندە ءوز بالاڭىزعا قانداي نارسەلەردى ۇيرەتەسىز؟
- بالاڭىزدىڭ قانداي جاعىمسىز قىلىقتان اۋلاق بولعانىن قالار ەدىڭىز؟
- دەنى ساۋ، تاربيەلى، ورەلى بالا ءوسىرۋ ءۇشىن قانداي قاسيەتتەر قاجەت؟
- ءسىز ءۇشىن بالاڭىزدىڭ وتىنىش-تىلەكتەرى قانشالىقتى ماڭىزدى؟
- بالاڭىز مەكتەپتەن ورالعاندا كوڭىل-كۇيىنە ءمان بەرەسىز بە؟
- «بالامنىڭ قارنى توق، كويلەگى كوك بولسا بولدى، تارتىبىنە، وقۋىنا قارايتىن ۋاقىتىم جوق» دەيتىن اتا-انالارعا كوزقاراستارىڭ قانداي؟
- ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە اتا-انانىڭ ءرولى بار ما؟
- باقىتتى بولۋدىڭ نەگىزگى شارتىنا نەنى جاتقىزار ەدىڭدەر؟
بالالار توبىنا
- اتا-اناڭىزدىڭ قانداي جاقسى ىستەرىن ماقتان تۇتاسىزدار؟
- اتا-انالارىڭىزدىڭ قانداي جاعىمسىز قىلىقتان اۋلاق بولعانىن قالار ەدىڭىزدەر؟
- ۇيدەگى التىن قازىعىڭ كىم؟ (انا)
- اتا-انالارىڭ سەندەردىڭ قىزىقتارىڭى قۋانىپ باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قانداي بولۋلارىڭ كەرەك؟ وتباسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
- وتباسى قانداي بولۋى كەرەك؟
- ءوزىڭنىڭ وتباسىڭ تۋرالى اڭگىمەلەپ بەر؟
- سەن قانداي وتباسىن ارماندايسىڭ؟
- ءوز وتباسىڭا كوڭىلىڭ تولا ما؟
- وتباسىنىڭ بۇكىل مىندەتى كىمدەرگە نەگىزدەلگەن؟
- وتباسىندا بوس ۋاقىتتى قالاي پايدالاناسىز؟
سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى.
ماقال-ماتەلدەر ويىنى
ءار توپقا قيىلعان سۋرەتتەر تاراتۋ. ءار توپ سۋرەتتەردى قۇراستىرۋ كەرەك. اكەلەرگە تاۋدىڭ سۋرەتى، انالارعا بۇلاقتىڭ سۋرەتى، بالالارعا قۇراقتىڭ سۋرەتى، وسى سۋرەتتەرگە بايلانىستى ماقال شىعارۋ.
«اكە –اسقار تاۋ، انا- اعىپ جاتقان بۇلاق، بالا جاعاسىنداعى قۇراق» دەگەن ماقال قۇراستىرىلۋ كەرەك.
اتا-انالارعا
بالاعا ناسيحات بەرۋدىڭ ورنىنا، وعان ءىس جۇزىندە كورسەتۋ، بىرگە ىستەۋ دۇرىسىراق بولادى. مىسالى: استىڭ الدىندا قولدارىن جۋۋى كەرەكتىگىن ءجۇز رەت ايتقاننان، ءبىر مارتە قانەكەي قولدارىمىزدى جۋايىق دەپ بىرگە ىستەۋدىڭ اسەرى كوبىرەك بولادى.*وعان بەرىلگەن ءىستى، ورىنداعانىن نەمەسە ورىنداماعانىن قاداعالاۋ كەرەك، ءوزىن باقىلاۋدا ەكەنىن ءبىلسىن.*
بىردە ءبىر كىسى كىشكەنتاي بالاسى ءتاتتى جەۋىن كويدىرا الماي بالاسىن ءبىر عالىم كىسىگە الىپ كەلگەن ەكەن.ول عالىم كىسى وتە دانا بولعاندىقتان حالىق وعان ءتۇرلى قيىن ماسەلەلەرىن شەشۋگە اقىل سۇراپ كەلەدى ەكەن. الگى كىسىنىڭ بالاسىنىڭ جاعدايىن مۋۇقيات تىڭداپ الىپ ەكى اپتادان كەلۋلەرىن وتىنەدى.جاڭاعى كىسى جارايدى دەپ بالاسىن ەكى اپتادان كەيىن عالىم كايتا الىپ كەلەدى.سوندا عالىم كىسى بالانىن باسىنان سيپاپ ەندى ءتاتتى جەمە دەپ ايتكان ەكەن. سودان بەرى كىشكەنتاي بالا ءتاتتى جەۋىن توكتاتىپتى.تاڭقالعان بالانىڭ اكەسى عالىمعا كايتا كەلىپ تاڭقالىسىن ايتىپتى.سوندا عالىم ءوزىمنىڭ ەكى اپتا بويى كانت جەمەۋىمە تۋرا كەلدى دەگەن ەكەن.سوندىكتان ايتارىم بالاعا ءوزىمىز ورىندامايتىن نارسەنى ايتپاستان بۇرىن ءوزىمىز سول نارسەلەردەن باس تارتايىك!اكەسي تەمەكي شەگىپ،اراعىن ءىشىپ ونىڭ دەنساۋلىققا زيانىن بالاسىنا ايتقانمەن بالاعا ونىن تۇك اسەرى بولماسى ءسوزسىز.
بۇگىندە كەي اتا-انالار وزدەرىنىڭ مىندەتتەرىن تەك بالالاردىڭ قارنىن اشىرماۋ، كيىمدەرىن بۇتىندەۋ دەپ تە ويلايدى. بالالارىنىڭ ءبىلىمىن مەكتەپتە العان باعالارىمەن عانا باعالايدى. بالاسى بۇزىق بولسا، ءتارتىپسىز بولسا مەكتەپتەگى ۇستازدار قاۋىمىنا ءتىل تيگىزىپ، قارالاپ جاتاتىن كەزدەرى دە از بولمايدى.
اتا-انالار مەن بالالارعا ارنالعان حات
اتا-انالار، وقۋشىلار مەن ارمان ەسىمدى كەيىپكەردىڭ اناسىنا جولداعان حاتىن ءبىر جۋرنال بەتىنەن كوزىم شالدى. بۇل حاتى مەنىڭ ويىمنان ءبىر ساتتە شىقپاي قويدى. اناسى تاپسىرعان ءۇي جۇمىسىن ورىنداعىسى كەلمەگەن ارمان ءبىر كۇنى اناسىنا مىناداي حات جولداپتى: «انا، ماعان ءۇي جۇمىستارىن جاساتقاندارىڭىز ءۇشىن تومەندەگىدەي قارىزدارىڭىز بار: نانعا بارام 100 تەڭگە، بولمەمدى جينادىم-50 تەڭگە، كومپيۋتەر وينامادىم-50 تەڭگە، قوقىس توكتىم-100 تەڭگە، قۇلايىن دەپ بارا جاتقان قۇمىرانى ۇستاپ قالدىم-50 تەڭگە، كىر كيىمدەردى جۋعىش ماشيناعا سالدىم-50 تەڭگە. بارلىعى 400 تەڭگە قارىزىڭىز بار. ۋاقىتىندا تولەمەسەڭىز، ۇستەمە قوساتىنىمدى ايتىپ قويايىن»
بالالار ارماننىڭ بۇل حاتىنا قانداي جاۋاپ ازار ەدىڭدەر؟
قۇرمەتتى اتا-انالار سىزدەردىڭ بالالارىڭىز وسىنداي حات جولداسا قانداي جاۋاپ قايتارار ەدىڭىزدەر؟
(وقۋشىلار مەن اتا-انالاردىڭ پىكىرلەرى تىڭدالادى)
«جازالاۋ مەن ماداقتاۋ» ويىنى
اتا – انالار، ەندى سىزدەر وسى وقۋشىلاردى جازالاۋلارىڭىز كەرەك. الدارىڭىزداعى بالالارىڭىزدى قالاي جازالايسىزدار؟
ورتاعا وقۋشىلاردى شاقىرامىز. وقۋشىلار اتا – انالارىنا بارىپ وزدەرىنىڭ باسىنان وتكەن ءار ءتۇرلى جاعدايلارىن بايانداپ ايتادى. اتا – انالار سول ءساتتى قالاي قابىلدار ەكەن؟
1 – وقۋشى: اناشىم، مەن بۇگىن ساباققا بارماي – اق قويايىنشى، ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى جاتتاماپ ەدىم، اپاي سۇراسا «اۋىرىپ جاتىر» دەپ ايتا سالىڭىزشى.
2 – وقۋشى: اكە، مەن بۇگىن مەكتەپتىڭ تەرەزەسىن سىندىرىپ الدىم.
3 – وقۋشى: اناشىم، مەن بۇل اپتادا 3 ەكىلىك الدىم.
4 – وقۋشى: اناشىم، مەن ءسىزدىڭ جاقسى كورەتىن ىدىسىڭىزدى سىندىرىپ الدىم.
5– وقۋشى: اناشىم، مەن بۇگىن ساباققا كەشىگىپ بارىپپىن. كەزەكشىلەر جازىپ الدى.
6 – وقۋشى: اناشىم، مەن بۇگىن اجەمە اۋىر ءسوز ايتىپ رەنجىتىپ الدىم، ەندى نە ىستەيمىن؟
7 – وقۋشى: اناشىم، مەن قوڭىراۋ سايىن ساباقتارعا كەشىگىپ كەلىپ ءجۇرمىن.
8 – وقۋشى: اكە، مەن بۇگىن مەكتەپتە جارىسقا قاتىسىپ، ماقتاۋ قاعاز الدىم.
9 – وقۋشى: اكەتاي، بۇگىن 4 ساباقتان كەيىن قايتىپ كەتتىم.
10 – وقۋشى: اناشىم ، مەنىڭ تۇيمەم ءتۇسىپ قالىپتى، تىگىپ بەرىڭىزشى.
11 – وقۋشى: اناشىم، مەن بۇگىن بايقاماي كورشى اجەنىڭ جولىن كەسىپ كەتىپ ەدىم، اجە ماعان ۇرسىپ جاتىر.
12 – وقۋشى: اناشىم، مەن ۇيقىمدى قيماي جاتىرمىن، 2 – ءشى ساباققا بارايىنشى.
بالادان اتا-انالارعا جادناما
ماعان تيىسە بەرمەڭىزدەر جانە ماعان ۇرىسپاڭىزدار. ەگەر سىزدەر ولاي ەتسەڭىزدەر، وندا مەن ەستىمەگەن قالىپ تانىتىپ، قورعانۋىما تۋرا كەلەدى.
ەشقاشان سىزدەر مۇلدەم كىناسىز ەكەندەرىڭىزدى ، بارلىق جەتىستىكتەرگە جەتكەندەرىڭىزدى ايتپاڭىزدار دا، اۋىزدارىڭىزعا دا الماڭىزدار. بۇل سىزدەرمەن ءوزىمدى سالىستىرۋدا ىڭعايسىز تۋدىرادى.
مەنىمەن قاتال بولۋعا قورىقپاڭىزدار. مەن ءدال وسىنداي پودحودتى قالايمىن. بۇل مەنىڭ ءوز ورنىمدى انىقتاۋىما كومەكتەسەدى.
مەن ءۇشىن ەشقاشان جاساماڭىزدار.
مەنى ءوزىمدى كىشكەنتاي سەزىنۋىمە جول بەرمەڭىزدەر. مەن ايتپەسە «جىلاۋىق»، «قىڭىر» بولىپ ۇتىلام.
مەنىڭ ادىلدىگىمدى قاتتى سىنعا الا بەرمەڭىزدەر. ۇمىتتەرىڭىزدى اقتاي المايمىن با دەپ قورقىپ، وڭاي وتىرىكشىگە اينالۋىم مۇمكىن.
وزدەرىڭىز ورىنداي المايتىن ۋادەنى بەرمەڭىزدەر – بۇل سىزدەرگە دەگەن سەنىمىمە نۇقسان كەلتىرەدى.
مەنىڭ قورقىنىشتارىم جانە قاۋىپتەنۋلەرىم سىزدەردە الاڭداۋشىلىق تۋعىزباسىن. ايتپەسە مەن ودان سايىن قورقاتىن بولامىن. ناعىز ەرلىكتىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتىڭىزدەر.
ەستە ۇستاڭىز! بالا – ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن قۇندىلىعى. ونى تۇسىنۋگە، ونى تاني بىلۋگە، ونى سىيلاي بىلۋگە تىرىسىڭىز. ونىڭ كۇندەلىكتى مىنەز-قۇلىق سىزىعىندا تاربيەلەۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن ۇستانىڭىز.
«شاردىڭ قۇپياسى» ويىنى
اناسى مەن بالاسىنا شار بەرىلەدى. اناسى مەن بالاسى شاردى ورتاعا سالىپ، ءبىر-بىرىن قاتتى قۇشاقتاپ، شاردى جارۋى قاجەت. اناسى مەن بالاسى شاردىڭ ىشىنەن شىققان ارىپتەن باستالاتىن بىر-بىرىنە كەزەك-كەزەك جىلى ءسوز ايتۋى ءتيىس. مىسالى: «ا» ءارپى شىقسا: اياۋلىم، اسىلىم، ارمانىم ت.ب
قورىتىندى
“سويلەمدى اياقتا” ادىستەمەسى.
- مەن ءوز وتباسىمدى جاقسى كورەم، سەبەبى....
- وتباسى بۇل....
- وتباسىم باقىتتى بولۋ ءۇشىن....
- وتباسىمدا زورلىق-زومبىلىققا جول جوق، سەبەبى....
- مەن قالار ەدىم وتباسىمنىڭ....
- مەن اتا – انام باقىتتى بولسىن دەسەم...»
بالا تاربيەسى ءبىر كۇندىك ءىس ەمەس. سوندىقتاندا بالا تاربيەسىنە جەتە ءمان بەرىپ، "ادامنىڭ ءبىر قىزىعى - بالا دەگەن" ۇلى اتالارىمىزدىڭ دانالىق ءسوزىن ەستەن شىعارمايىق.
اتا-انالار "سيقىرلى قالام"ارقىلى ترەنيگتەن العان اسەرلەرىن ءبىر اۋىز سوزبەن جەتكىزەدى.
قىس ءوتىپ ، كوكتەم كەلەدى. كوكتەمدە اق جاۋىن كوپ جاۋادى.جاۋىن سۋى جەرگە ءسىڭىپ، جەر انانى بۋساندىرادى.سول سياقتى سىزدەر دە بۇگىنگى ترەنينگتەن العان اسەرلەرىڭىزدى جۇرەك تۇكپىرىنە قالدىرۋلارىڭىزدى وتىنەمىن.
كۇنىمىز اشىق بولسىن،
ءتۇنىمىز تىنىش بولسىن،
اۋامىز تازا بولسىن،
سۋىمىز ءمولدىر بولسىن،
ۇل-قىزىمىز امان بولسىن!
ترەنينگ سوڭىندا اتا-انالارعا جاپىراقتار ۇلەستىرىلىپ بەرىلەدى.وعان اتا-انا ءوزىن قىزىقتىراتىن سۇراقتارى نەمەسە ۇسىنىستارى بولسا جازىپ كەتۋگە بولادى.
قۇرمەتتى اتا-انالار،سىزدەرگە بۇگىنگى سەمينارعا قاتىسقاندارىڭىز ءۇشىن راق-مەت ايتامىن.سىزدەر وزدەرىڭىزگە كەرەكتى قورىتىندى جاساپ،ءوز بالاڭىزعا ۇلگى بولاسىزدار دەپ ۇمىتتەنەمىن.بالالارىڭىز سىزدەرگە قۋانىش اكەلسىن، رەنجىتپەسىن.
وقۋشىلار سەندەرگە ايتاتىنىم: اسقار تاۋداي اكەلەرىڭ، مەيىرىمدى اجەلەرىڭ، ءار ءۇيدىڭ قۇ ىرىسى اتالارىڭ، ايمالايتىن انالارىڭ بار سەندەر ەڭ باقىتتى بالاسىڭدار! اللا تاعالا وسىنداي باقىتىمىزدان ايىرماسىن!
(ءاربىر بالا ءوز اتا-اناسىنا، اتا-انا ءوز بالاسىنا تىلەكتەرىن بىلدىرەدى)
بالا تاربيەسىندە شىدامدى بولىپ، ءوز بالالارىڭىزعا جىلۋىڭىزدى بەرە بىلىڭىزدەر! ءسىزدىڭ وسىرگەن بالالارىڭىز سىزدەردى ىلعيدا قۋانتىپ، قۋانىشقا بولەي بەرسىن! – دەي وتىرىپ، ءبىز سىزدەرمەن قوشتاسپايمىز، كەلەسى كەزدەسكەنشە قوش، ساۋ بولىڭىزدار
قۇرمەتتى اتا-انالار، ۇستازدار وقۋشىلار بۇگىنگى سەميناردى كوڭىلدى ءبىر انمەن اياقتايىق.
ءان ورىندالادى.
سەمينارعا قاتىسقاندارىڭىزعا كوپ-كوپ راحمەت.
You Might Also Like
-
2019 جىلى ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بىردەن ەنگىزىلمەيدى. وعان دەيىن بارلىق وقۋ-ادىستەمەلىك بازا ازىرلەنىپ، مەكتەپ مۇعالىمدەرى ءتىل كۋرستارىنان ءوتۋى ءتيىس. ءسويتىپ، جاڭا جۇيە بىرتىندەپ ەنگىزىلەدى. ال، ...
-
سوڭعى جىلدارى جاستار اراسىندا قازاقتىڭ داستۇرىنە جات «حەللوۋين» مەيرامى كەڭىنەن تانىمال بولىپ، تويلانىپ ءجۇر. بيىل ونىڭ مەرەكەلەنۋىنە قاراعاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى دە اتس...
