وتكەندەرىم – وتكەلدەرىم
ۇلى وتان سوعىسى...
وسىناۋ ءۇش ءسوز تىركەسىن كەيىنگى كەزدەردە ونشا ەلەي قويمايتىن حالگە جەتىپ، سوعان الدەبىر كۇدىكپەن ۇركە قارايتىن دا بوپ بارا جاتقان ءتارىزدىمىز.
وتان دەگەن ۇعىمعا سول كەزدەگى كەڭەس وداعىن سيعىزامىز با، بۇگىنگى قازاقستانعا سول وتان سوعىسىنىڭ ەشقانداي قاتىسى جوقتاي، مۇرىن شۇيىرە شىر اينالاتىن قاتارىمىزدىڭ كۇن ساناپ كوبەيە تۇسكەنىن دە جاسىرا المايمىز.
ءبىراق ۇلى وتان سوعىسى — اقيقات بولعان وقيعا عوي. تۋعان ەلدەن جىراقتا، وت پەن وقتىڭ ورتاسىندا، ءومىر مەن ءولىم ارپالىسىندا فاشيستىك جەندەتتەردى ءبىر ادىم ىلگەرى اتتاتپاي، وق تەسكەن كەۋدەسىمەن جات جەردىڭ توپىراعىن قۇشىپ، ماڭگىلىك توسقاۋىل بوپ قالعان قازاقستاندىق بوزداقتاردىڭ "وتان ءۇشىن!" دەپ ولگەنىن قالاي ۇمىتارمىز. كەيىنگى ۇرپاق ۇمىتقانمەن، قاندى قىرعىننىڭ قىزۋ جالىنىن كەشىپ كەلگەن، ءتانى تۇگىل جانى جارالى جاۋىنگەرلەر، جۇزدەگەن باۋىرلار قورىمىندا جاتقان ءارۋاقتاردىڭ ۇزىلمەس رۋحى ۇمىتا قويار ما ەكەن...
ارينە ۇمىتپايدى.
وتان دەگەن ۇعىمنىڭ اياسى قانداي كەڭ بولسا، سول وتان-اناعا دەگەن پەرزەنتتىك سۇيىسپەنشىلىگى سونداي مول ۇلدارىنىڭ، اسىرەسە ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ مايدان دالاسىندا، ءورت قۇشاعىندا تىلكەمدەنگەن جۇيكەلەرى مەن جالىنعا ورانعان جارالى جاندارى سوعىستىڭ سۇراپىل كۇندەرىن، ەتىگىمەن قان كەشتىرگەن قاسىرەتتى سۇرلەۋىن ەشقاشان ۇمىتپايدى.
جاقىندا عانا وسى ويىمدى بارىنشا راستايتىن بۇرىنعى مايدانگەر، بۇگىنگى زەينەتكەر، پولكوۆنيك اعامەن كەزدەسكەن ەدىم.
ول — ارداگەر بورانباي بەكبوسىنوۆ.
بورانباي اعا قاراعاندى وبلىسىنىڭ جاڭارقا اۋدانىنىڭ تۇلەگى. ارقانىڭ اتان تۇيەدەي اتپال ازاماتى. 1940 جىلى جيىرماعا ەندى عانا تولعاندا اقمولانىڭ پەدۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ، سول قالاداعى ورتا مەكتەپتە ەكى اي ساباق بەرىپ ۇلگەرمەستەن-اق، سول جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى. ورتا ءبىلىمى بار بورەكەڭدى قازاقستاندىق ەكى دوسىمەن بىرگە حاباروۆسكىدەگى اسكەري ۋچيليششەگە قابىلداپ، ونى 1942 جىلى ءبىتىرتىپ شىعارعان ەكەن.
بۇل كەز — سوعىستىڭ ەڭ ءبىر اۋىر، ءارى شيەلەنىسكەن شايقاستارى ءجۇرىپ جاتقان قيىن-قىستالاڭ كەزەڭى ەكەنى تاريحتان ءمالىم.
"سول، 1942 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا مەنى لەنينگراد مايدانىنا اكەپ ءتۇسىردى، — دەپ اڭگىمەسىن باستاي بەرگەن بورەكەڭ اقساقال ءسال كىدىرىپ قالعان ەدى. قاندى قىرعىننىڭ سويقانى كوز الدىنا بارلىق بەدەر-بەلگىسىمەن ورالدى ما، جانارى ساتتە سۋىق تارتىپ، قوڭىرقاي ءجۇزى سۇرلانىپ سالا بەردى. — مايداننىڭ ناعىز قىسىلتاياڭ كۇندەرىنە تاپ بولعان ەكەم، كەلگەن بويدا شىن مانىندە وت پەن وقتىڭ ورتاسىنا ەندىم دە كەتتىم. بلوكادا قۇرساۋىندا قالعان لەنينگرادتىقتاردىڭ ادام توزگىسىز اۋىر جاعدايىن كۇن سايىن ەستيمىز. ەستىگەن سايىن قابىرعامىز قايىسادى. قايتسەك تە بلوكادانى بۇزۋىمىز قاجەت ەكەنىن، ارىپ، اشىققان تۇرعىنداردى ازاپتان تەزىرەك قۇتقارۋ كەرەكتىگىن جان-جۇرەگىمىزبەن سەزىپ، ەكى قولعا تۇكىرىپ ءجۇرمىز. مەن ەكىنشى ەكپىندى ارميانىڭ قۇرامىنداعى 131ء-شى روپششينسك ديۆيزياسى 593ء-شى اتقىشتار پولكىنىڭ ءبىرىنشى باتالونىڭدا ۆزۆود كومانديرى بوپ باستاعام جاۋىنگەرلىك جولىمدى. سودان بلوكادانىڭ بەلومىرتقاسىن ءۇزىپ ءتۇسۋ ءۇشىن اسا كۇردەلى ايقاستاردى باستاپ تا كەتتىك. جان بەرىپ، جان الىسقان شاقتار عوي ول، جيەنجان. ءقايسىبىرىن ايتا بەرەيىن. وتان دەگەن ۇعىم ول كەزدە ءارى كەڭ، ءارى كيەلى بولاتىن. ول اقسەلەۋلى كەڭ كوسىلگەن قازاق دالاسى، اق باستى، قارلى شىڭدى الاتاۋ دا قاراۋىتا مۇنارتقان قاراتاۋ دا، التىن القاداي ارداقتى التاي دا، الاشتىڭ كىندىك قازىعى ۇلىتاۋ دا عانا ەمەس، وتان ول كەزدە ورتكە ورانعان ۋكراينا مەن بەلورۋسسيا، بالتىق ەلدەرى مەن زاكاۆكازە، قورشاۋدا قالعان لەنينگراد تا بولاتىن. "وتان ءۇشىن!" دەپ شىبىن جاندى شۇبەرەككە ءتۇيىپ ءجۇرىپ تالاي رەت اتاكاعا دا شىقتىق قوي. تالاي قاندى كويلەك دوستاردان دا ايرىلدىق قوي... امال نە، سوعىس زاڭى سولاي. ءولىم ارقىلى ءومىردى ۇزارتۋعا بولارىن، قىرعىن ارقىلى تىرلىكتى ساقتاپ، ءارى جالعاستىرىپ اكەتۋگە بولارىن سول كۇندەردە ۇققان دا ەدىك. سول ۇعىم، سول جەڭىسكە دەگەن قۇشتارلىق دەيتىن كيەلى بورىشىڭدى بۇكىل بولمىسىڭمەن سەزىنۋ — سول كەزدەگى بارلىق سوۆەت ازاماتتارىنا ءتان قاسيەت ەدى. ودان بۇگىندە ايرىلىپ، الىستاپ بارا جاتقانىمىزعا قاتتى قايعىرام، ارينە...
بورەكەڭ تاعى دا ءۇنسىز قاپ، سىرتتاعى كوكتەمگى شۋاقتى ءماداقتاپ جاتقان تورعايلاردىڭ ۇنىنە قۇلاق توسقانداي، الدە سوناۋ ءبىر وت-جالىنعا ورانعان جاستىق شاعىنا قيالمەن قايتا ورالدى ما، ءبىرازعا دەيىن قىبىر ەتپەدى. سول ءمىناجات ەتكەندەي ماعان جۇمباقتاۋ، بايىرعى جاۋىنگەردىڭ وزىنە سونداي قىمبات ءھام اياۋلى قالپىن بۇزۋعا ءداتىم بارماي، مەن دە وتىرىپ قالدىم.
بورەكەڭ وقىس قوزعالىپ، اڭگىمەسىن ءجىتى ساباقتاپ كەتتى.
— ءيا! فاشيستەردى تۇمسىققا سوعىپ، بلوكادانى دا بۇزدىق. لەنينگرادقا ازاتتىق اۋاسىن اكەلىپ، تىرشىلىك تىنىسىن كەڭىتىپ بەردىك. سول كەزدى ەسكە العاندا، ءالى كۇنگە وزىمە ءوزىم ىرزالىق تانىتام. ويتكەنى وسىناۋ اسا كوركەم مادەنيەت وشاعى — لەنينگرادتى قىلعىندىرعان بلوكادانى تاس-تالقان ەتكەن قۇدىرەتتى سوۆەت ارمياسىنىڭ ءبىر وفيسەرى بولعانىمدى ءوزىم عانا ەمەس، وزگەلەر دە قۇرمەتتەيدى.
— بلوكادا قاشان بۇزىلىپ ەدى؟
— 1943 جىلدىڭ كۇزىندە باستالىپ، 1944 جىلدىڭ قاڭتارىندا لەنينگراد جاۋدان تولىق ازات ەتىلدى عوي.
لەنينگراد... جۇرەگىمدى وزىنە ءجىپسىز بايلاعان قۇدىرەت قوي ول. جاۋىنگەرلىك جورىعىمدى وسى قالانى ازات ەتۋدەن باستاعانىمنان با، الدە لەنينگرادتىقتاردىڭ ءوز قۇتقارۋشى ۇلدارىنا دەگەن ادال كوڭىلدەرىنىڭ ۇنەمى شارپىپ تۇراتىن ىستىق ىقىلاسىنان با، مەن قازىرگى سانكت-پەتەربۋرگتى ەمەس، بۇرىنعى لەنينگرادتى ەلجىرەي ەسكە الىپ وتىرام...
لەنينگرادتىڭ 533-مەكتەبىندەگى مۋزەيدە مەنىڭ سۋرەتىم مەن جاۋىنگەرلىك جولىم تۋرالى جازىلعان ەكسپوناتتار بار. سول مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى مەنىمەن حات ارقىلى ۇزبەي حابارلاسىپ تۇرادى.
لەنينگرادتى كورمەگەلى دە جيىرما شاقتى جىل بوپ قاپتى... سوڭعى رەت 1984 جىلى 20-قاڭتاردا وتكەن
لەنينگرادتىڭ تولىق ازات ەتىلۋىنىڭ 40 جىلدىق مەرەكەسىنە قالالىق پارتيا كوميتەتى مەن ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ شاقىرتۋىمەن جەڭگەڭ ءسابيلا ەكەۋمىز بارىپ قايتقانبىز.
جاۋىنگەرلىك ءومىر مەنى ءوز ديۆيزياممەن بىرگە ەستونيانى ازات ەتۋگە الىپ كەتكەن...
ەستونيادا نەبىر قيانكەسكى ۇرىستاردى باستان كەشتىك.
باتالون كومانديرىمىن. پولك باسشىسىنان ماييەۆو دەگەن سەلونى نەمىستەردەن قايتكەندە دە بوساتىڭدار دەگەن بۇيرىق العان سوڭ، بارلاۋشىلاردى جونەلتتىم. بارلاۋشىلارىم قاراۋىلدا تۇرعان ەكى نەمىستى جەلكەلەپ الىپ جەتتى. سولاردان جاۋاپ الىپ، الگى مىقتى بەكىنگەن سەلونىڭ جاي-جاپسارىمەن تانىسىپ، وسال تۇستارىن بەلگىلەدىك. رەزەرۆتەن كومەك جەتكەنشە كەش بولاتىندىقتان ءوزىم شۇعىل ءارى تۇتقيىل شابۋىل جاساۋعا بەكىندىم. ءتۇن جامىلا ەلەۋسىز ساق قوزعالىپ، تۇنگى ءتورت شاماسىندا ءۇش روتاعا سەلونى ءۇش جاعىنان قورشاۋعا العىزىپ، ستانوكتى پۋلەمەتتەردى قۇرىپ قويىپ، ساقاداي ساي دايىندىق جاسادىق. ءار سولداتقا قاداۋ-قاداۋ تۇردە قىسقا دا ناقتى تاپسىرمالار بەرىپ، بەلگى-وق اتىلىسىمەن-اق "ۋرالاپ!" اتاكاعا كوتەرىلۋىن پىسىقتادىم.
تاڭعى بەس جارىم كەزىندە ءبىر مەزگىلدە بۇكىل قارۋ-جاراقتان وقتى توپەپ كەپ بەردىك. سودان ءارى ۇزاتپاستان تۇس-تۇسىنان سەلوعا جوڭكىلە قۇيىلدىق. ەسى شىعىپ، زارە-قۇتى ۇشقان جاۋ اسكەرى جالاڭاش-جالپى دۇركىرەپ شىعىپ، ەش قارسىلىق كورسەتە الماستان بۇرسەڭدەپ قول كوتەرۋگە ءماجبۇر بولدى. سونىمەن ءجۇز ەلۋ سولدات، اراسىندا پولكوۆنيگى بار ون ءۇش وفيسەردى تۇتقىنعا ءتۇسىرىپ، سەلونى بوساتىپ الدىق.
ودان ءارى نارۆا قالاسى ءۇشىن شايقاستار جالعاسىپ كەتتى. نارۆا-ەستونياعا كىرەر قاقپانى مىقتاپ جاۋىپ تۇرعان نەمىس ارمياسىنىڭ مىقتى بەكىنىس اۋدانى بولاتىن. ءبىراق جەڭىس ءدامىن تاتىپ، ادىلەت ءۇشىن ارپالىسقان سوۆەت جاۋىنگەرلەرى بۇل كەزدە مىقتاپ دۇرىلدەپ تۇرعان-دى. تۇتقيىل شابۋىلمەن 1944 جىلدىڭ 26 شىلدەسىندە نارۆانى جاۋدان تازارتىپ الدىق. وسى شايقاستان كەيىن ءبىزدىڭ 593-پولككە 593ء-شى نارۆا پولكى دەگەن ات بەرىلدى. ال مەن نارۆا قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى دەگەن اتاققا يە بولدىم. 1979 جىلى نارۆانىڭ ازات ەتىلۋىنىڭ 35 جىلدىعىن تويلاۋعا جۇبايىم ەكەۋمىز قاتىسىپ قايتقانبىز.
كوپ ۇزاماي تالليندى، ەستونيانىڭ ساارەما، ەزالا دەيتىن دەريەۆنيالارىن قايتارىپ الدىق...
جەڭىستەن كەيىن قازاقستاننىڭ بەس وبلىسىندا: قاراعاندى، كوكشەتاۋ، تالدىقورعان، الماتى، گۋريەۆتەردە وفيسەردەن اسكەري كوميسسارعا دەيىن كوتەرىلىپ، 1972 جىلى اسكەر قاتارىنان بوسانعانشا قىزمەت اتقاردىم. "سوعىس ارداگەرى"، "ەڭبەك ارداگەرى" دەگەن قۇرمەتتى اتاۋلارىم كوڭىلىمە جاقىن. اسكەريلەردەن قول ءۇزىپ كەتكەم جوق. اسكەري اكادەميالار مەن اسكەري بولىمدەردە ءجيى-جيى بولىپ، ەل قورعانى — جاۋىنگەرلەرمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ تۇرام. ءىزىمدى قۋعان ەكى ۇلىم — سەرىك، زاپاستاعى پولكوۆنيك. مەلس، حالىقارالىق اسكەري ۇيىمنىڭ باس سەكرەتارى، گەنەرال. ساۋلە دەيتىن قىزىم — ۇستاز. جاننام عىلىم دوكتورى، پروفەسسور. نارتايىم — قۇرىلىسشى بولسا، قاپال، راۋشان، گاۋھارىم — دارىگەرلىك ماماندىقتى قالاپ العان...
بورەكەڭ اڭگىمەسىنە كوپ نۇكتە قويعانداي بىرەر جوتكىرىنىپ قالىپ، بەتىمە قيسايا قارادى. "بارىم وسى. كەشەگىمنەن بۇگىنىمدى اجىراتپايمىن ءبىراق. وتكەن جولىم — ءومىرىمنىڭ وزەگى. وكىنىشىم جوق. بورىشىمدى ادال اتقارعانىما كۇمانىم جوق. سونىما شۇكىرشىلىك ەتەمىن" دەگەندەي سابىرلى قاراسىنان جانىما جىلىلىق تاراپ بارا جاتتى.
مەن اكەلەر رۋحىنا تاعزىم ەتەرلىك وسى ءبىر سۇحباتتى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم.
You Might Also Like
-
زامانىنا قاراي ادامى بولادى. ال ادام پەندەشىلىككە دەيىن قۇلدىراي دا الادى، ازامات اتانىپ، شارىقتاي دا الادى. زامانا تولقىنىنىڭ جالىنا دەر كەزىندە جابىسا بىلگەن سول ادامنىڭ زامانداستارىنىڭ كوز قۇرتى...
