InfoHub Logo

پاتولوگيالىق اناتوميانىڭ باستى ءادىسى ءمايىتتى اشىپ كورۋ، تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، وسىدان 4،5 مىڭ جىل بۇرىن قىتايدا، ەگيپەتتە ءمايىتتى بالزامداۋ ءۇشىن وسى ءادىستىڭ قولدانىلعانى بەلگىلى. ءبىراق تا، العاشىندا ءمايىتتى اشىپ كورۋ ادام دەنەسىنىڭ قۇرىلىسىن جەتە ءبىلۋ ءۇشىن سۋرەتشىلەر تاراپىنان عانا پايدالانىلعان بولاتىن. ءدىني كوزقاراستارعا بايلانىستى ادام ءمايىتىن اشىپ كورگەن كىسىلەردىڭ ءولىم جازاسىنا كەسىلۋ ءقاۋپى بولعاندىقتان، نەگىزگى اناتوميالىق وزگەرىستەر ءار ءتۇرلى جانۋارلاردى تەكسەرۋ ناتيجەسىندە انىقتالدى. ول كەزدەگى ستۋدەنتتەر اناتوميانى ءتۇن جامىلىپ، كومىلگەن مايىتتەردى قازىپ الىپ، ۇيرەنۋگە ءماجبۇر بولدى نەمەسە سول زاماندا ءمايىتتى ۇرلاپ ساتۋدى كاسىپ قىلعان ادامداردىڭ (رەسسۋرەكسيونيستەردىڭ) قىزمەتىن پايدالاندى. دەگەنمەن، XVIII عاسىردىڭ باسىندا-اق، كەيبىر اۋرۋحانالاردا اشىپ كورۋ ءادىسىن اۋرۋ ءولىمىنىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋ ماقساتىندا كەڭىنەن قولدانا باستادى.

رەسەيدە وسى جۇمىستار اسكەري اۋرۋحانادا I پەتردىڭ رۇقساتى بويىنشا 1706 جىلدان باستاپ جۇرگىزىلدى. رەسەي يمپەراتورى اناتوميا مۇراجايىنا تەك مايىتتەردى اشىپ كورۋدى كوزىمەن كورۋ ءۇشىن عانا كەلمەي، ءوزى دە وسى ىسكە ىنتا سالىپ قاتىسقانى جونىندە كوپتەگەن دەرەكتەر بار. وسىلايشا، جەكەلەگەن زەرتتەۋلەر نەگىزىندە پاتولوگيالىق اناتوميانىڭ ىرگەتاسى قالانا باستادى دەسەك، ونىڭ ءوز الدىنا ءبولىنىپ، مەديسينا سالاسىنىڭ جەكە ءبىر ءپانى ەسەبىندەگى تاريحي يتاليا اناتومى دجوۆانني باتي-ستا مورگانيدىڭ (1682-1771) «اۋرۋلاردىڭ اناتوم تاپقان دامۋ ورنى مەن سەبەپتەرى» دەگەن ەڭبەگىنىڭ (1761) جارىق كورۋىمەن باستالادى. مورگاني ءوزىنىڭ زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە جانە باسقا دا مالىمەتتەردى پايدالانا وتىرىپ، ءمايىتتى اشىپ كورۋدىڭ كلينيكا ءۇشىن قانشالىقتى قاجەتتىلىگىن، پاتولوگيالىق اناتوميانىڭ كلينيكالىق پاندەر اراسىنداعى ورنىن ءبىرىنشى بولش انىق كورسەتتى. مورگانيدىڭ باسقا زەرتتەۋشىلەردەن وزگەشەلىگى — ول ءوز جۇمىسىندا ءاربىر اۋرۋدىڭ كلينيكالىق بەلگىلەرىن، اشىپ كورۋ كەزىندەگى تابىلعان اناتوميالىق وزگەرىستەرمەن سالىستىرا زەرتتەدى، كوپتەگەن بەلگىلى اۋرۋلاردىڭ (باۋىر سيرروزى، بۇيرەك تاس اۋرۋى، قاتەرلى ىسىكتەر جانە ت.ب.) اناتوميالىق كورىنىستەرىن جازۋدىڭ تاماشا ۇلگىلەرىن جاسادى.

پاتالوگيالىق اناتوميانىڭ تاريحي دامۋىنداعى ەكىنشى ءبىر كەزەڭ. ۆەنا عىلىمى كارل روكيتانسكييدىڭ (1804-1878) اتىمەن بايلانىستى. وسى عىلىمنىڭ «پاتالوگيالىق اناتوميانىڭ جەكە ءبولىمى بويىنشا نۇسقاۋ» دەگەن كولەمدى ەڭبەگى 60 مىڭنان استام مايىتتەردى اشىپ كورۋ نەگىزىندە جازىلعان، وندا قازىرگى كەزدە بەلگىلى كوپتەگەن پاتالوگيالىق ۇدەرىستەردىڭ كورىنىس-بەلگىلەرى انىقتالعان. بۇل ەڭبەگى عىلىمي-تەوريالىق تۇرعىدان ساناۋعا بولعانمان، ونىڭ مول اناتوميالىق ماتەريالدارى پاتالوگيالىق اناتوميانى جەكە ءپان ەسەبىندە جانە ءبىر ساتىعا كوتەردىى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. مەديسينادا ميكروسكوپتىق تەكسەرۋلەردىڭ كەڭىنەن قولدانىلۋى پاتالوگيالىق انتوميانىڭ دا وتە تەز دامۋىنا سەبەپ بولدى. وسى جاڭا ءداۋىردىڭ ەڭ بەلگىلى عىلىمى رۋدولف ۆيرحوۆ (1821-1902) بارلىق اۋرۋدىڭ نەگىزىندە جاسۋشى پاتولوگياسى جاتادى دەگەن دانالىق پىكىرگە سۇيەنىپ، ءوزىنىڭ «سەلليۋلالىق (جاسۋشىلىق) پاتولوگيا» دەگەن ۇلى ەڭبەگىن جازدى (1858).ر.ۆيرحوۆتىڭ بۇل ەڭبەگى تەك پاتولوگيلىق اناتوميانىڭ عانا ەمەس، ءتىپتى بۇكىل مەديسينانىڭ دامۋىنا پروگرەسسيۆتى ءرول اتقارادى. قازىرگى پاتولوگيالىق اناتوميا ر.ۆيرحوۆتىڭ وسى ەڭبەگىنە باستالادى دەسەك جاڭىلىسپايمىز.

وسى كەزدە رەسەيدە دە پاتولوگيالىق اناتوميا ءوز الدىندا وتاۋ تىگىپ شىعا باستادى. 1849 جىلى ماسكەۋ ۋنيۆەرستيتەتىندە ءبىرىنشى رەت پاتولوگيالىق اناتوميا كافەدراسى اشىلدى، وسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشى پروفەسسورى ا.ت.پالۋنين (1820-1888) ماسكەۋلىك پاتولوگواناتومدار مەكتەبىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى بولىپ ەسەپتەلەدى. كەڭەس داۋىرىندە وسى مەكتەپتەن بەلگىلى اكامەديكتەر ا.ي.ابيركوسوۆ، ي.ۆ.داۆىدوۆسكيي، م.ا.سكۆورسوۆ، ا.ي.سترۋكوۆ، ن.ا.كايەۆسكيي جانە باسقالارى شىقتى. پەتەربۋرگتىڭ مەدەسينالىق-حيرۋرگيالىق اكامەدياسىندا پاتولوگيالىق اناتوميا كافەدراسى 1859 جىلى جەكە ءبولىنىپ شىقتى. پەتەربۋرگ مەكتەبىنىڭ نەگىزىن سالۋشى پروفەسسور م.م.رۋدنيەۆ (1837-1879) بولاتىن. وسى مەكتەپتەن شىققان بەلگىلى عالىمدار قاتارىنا گ.ۆ. گارشين، ۆ.د. سينزەرلينگ جانە باسقالارى كىرەدى. كەيىنىرەك پاتولوگيالىق اناتومياسىنا كافەدرالارى قازاندا، حاركوۆتە، تومسكىدە جانە دە باسقا قالالاردا اشىلا باستادى. پاتولوگيالىق اناتوميانىڭ قازاقستان دامۋ كەڭەس داۋىرىنە تۋرا كەلدى. الماتى مەملەكەتتىك مەديسينا ينستيتۋتىندا پاتولوگيالىق اناتوميا كافەدراسى 1933 جىلى اشىلدى. 1938 جىلدان 1969 جىلعا دەيىن وسى كافەدرانى، حالكوۆ مەكتەبىنىڭ تۇلەگى، پروفەسسور پ.پ.وچكۋر باسقارادى. ول قازاقستاندا پاتولوگيالىق اناتوميا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن سالۋشى بولدى. پ.پوچكۋردىڭ شاكىتتەرى، پروفەسسورلار س.ف.سەروۆ، ح.س.ناعمۇنوۆا، ن.ي .كولىچيەۆا، م.ل.ەفيموۆ، ل.پ ساريەۆسكيي قازاقستاندا العاشقى پاتولوگيالىق اناتوميا كافەدرالارىن، لابوراتوريالارىن باسقارادى.

س.ف سەروۆتىڭ شاكىرتى پروفەسسور س.ي.يرجانوۆتىڭ قازاقستان پاتولوگيالىق اناتومياسىندا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. ول 20 جىل دسم-لىگىنىڭ پاتولوگيالىق اناتوميا بويىنشا باس مامان، قاسۇمۋ كافەدرا مەڭگەۋشىسى بولدى. وسى مەزگىل ىشىندە 2 مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورىن، 11 مەديسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتىن دايىندادى. پروفەسسورلار يۋ.س. يسمايلوۆا، ك.ب. مانەكەنوۆا قازىرگى تاڭدا كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرى. س.ي. يرجانوۆ لەنينگراد مەكتەبىنەن وتكەن بىلىكتى پاتومورفولوگ بولاتىن. پاتولوگيالىق اناتوميانىڭ قازاقستاندا جەكە عىلىم ەسەبىندە ءارى قاراي دامۋى مەديسينا جانە ۆەتەرەناريا ينستيتۋتتارىنداعى ءىرى لابوروتوريالاردىڭ جۇمىستارىنا بايلانىستى. قالالىق جانە اۋداندىق ءىرى اۋرۋحانالاردا ورتالىق پاتولوگو-اناتوميالىق لابوراتوريالار اشىلعان، قازىرگى ۋاقىتتا قالالىق جانە اۋداندىق پاتولوگيالىق اناتوميا بولىمدەرى بىرىكتىرىلىپ، پاتولوگيالىق اناتوميا بيۋرولارى قۇرىلۋدا. بۇل پاتولوگواناتومداردىڭ اۋرۋحانا اكىمشىلىكتەرىنە تاۋەلدىلىگىن ءبىرجولا جويىپ، ەمدەۋ-دياگنوزداۋ ۇدەرىسىن دەربەس باقىلاۋعا، ولاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا، وسىمەن قاتار عىلىمي جانە پەداگوگيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزۋدە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.

---