InfoHub Logo

ساعيلا قايتىس بولعاننان كەيىن قاينىمدا ءبىر جەتى بولدىم. جولدا اۋىلعا سوعىپ، ون كۇنىندە فەدوروۆكاعا قايتا ورالدىم. مەن جوقتا مەكتەپ ومىرىندە ەكى ءتۇرلى جاڭالىق بولىپتى، باياعى پەتروپاۆلوۆسكىدەگى تەنانياكين مەكتەپكە مەڭگەرۋشى بولىپ تاعايىندالىپتى. قازاننان مەنىڭ اتىما ءبىر پوسىلكا كەلىپتى.

تەنانياكينمەن ءبىر قاقتىعىسىپ العاننان كەيىن پوچتا بولىمشەسىنە باردىم. قالىڭ قاعازعا ءتورت بۇرىشتان ورالعان پوسىلكا ەكەن ۇيگە اكەلىپ، اشىپ قاراسام، باياعى «ۇلگىلى ءتارجىما!». ەلۋ داناسىن جىبەرىپتى. بۇل مەنىڭ ومىرىمدە بولعان ءبىر زور ۋاقيعا ەدى. كىتاپتىڭ ىشكى بەتىندە اۋدارعان: س. كوبەيەۆ دەپ جازىلعان.

— قانداي جاقسى كىتاپ، قانداي جاقسى! — دەپ قايتا-قايتا قارايمىن. ءتىپتى كەزىم تويار ەمەس. نە دەگەن باقىت! بۇل كىتاپتى بالالار وقيدى، بۇكىل ساۋاتتى ادامدار وقيدى. ورىس كلاسسيكتەرى ىشىنەن كرىلوۆ سياقتى مىسقىلشى، قالامى وتكىر جازۋشىنىڭ مىسالدارىن ءبىزدىڭ ايماقتا ءتۇڭعىش اۋدارىپ، كىتاپ ەتىپ باستىرتىپ شىعارۋدىڭ ءوزى قانداي ابروي!

وي جۇيرىك: بۇل كىتاپ حالىق اراسىنا تارايدى، مۇنى قازاق ەلىنىڭ قاي ايماعى بولسا دا الادى، بۇل كىتاپتى اۋىلعا جىبەرەمىن اعالارىم وقيدى، حات تانيتىن اۋىل ادامدارى وقيدى. مۇنى ءالى باياعىدا مەنىڭ اكەمە: «مىنانى وقىتىپ قايتەسىڭ، ودان دا بۇزاۋ باقتىرسايشى...» دەيتىن بايلار دا، ولاردىڭ بالالارى دا وقيدى. ەڭ باستىسى، بۇل كىتاپ حالىققا قىزمەت ەتەتىن بولادى، بۇل كىتاپ مەكتەپتە وقۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋعا دا جارايدى، دەپ ويلاپ ءماز-مايرام بولىپ قالدىم. كىتاپتىڭ بەتتەرىن اۋدارىپ كورىپ وتىرعاندا ساعيلا ەسىمە ءتۇستى. ول ساۋاتتى ەدى.

— اتتەڭ، ساعيلا!.. مەنىڭ تۇڭعىش ادەبي ەڭبەگىمدى كەرە الماي، وقي الماي كەتتىڭ. قانداي قۋانار ەدىڭ! سەنىڭ سىنىڭ، پىكىرىڭ ماعان ءقازىر قانداي قاجەت! — دەپ قاتتى نالىپ، جابىعىپ تۇرعانىمدا، ەسىك اشىلدى. جالت قاراسام ءسادۋ ەكەن. جۇگىرىپ بارىپ قۇشاقتاي الدىم.

— باۋىرىم! — دەپ ءسادۋ دە مەنى قۇشاقتاي الدى. ەكەۋمىزدىڭ باسقا ءبىر ءسوز ايتۋعا شامامىز كەلمەدى. ساتتەن كەيىن قۇشاعىمىزدى جازىپ، امان-ساۋ سۇراسىپ، وتىرا بەرگەنىمىزدە، تىشان كىرىپ كەلدى. ول ءارى جىرشى، ءارى اقىن جىگىت ەدى. ءسادۋدىڭ اۋلىنا بارىپ، سودان سادۋگە ەرىپ ماعان كەلگەن ەكەن. ونىمەن سالەمدەسكەننەن كەيىن:

— مەن سەندەرگە ءبىر قىمبات نارسە بەرەيىن — دەپ ەكەۋىنە جاڭاعى «ۇلگىلى ءتارجىمانىڭ» ەكى داناسىن ۇستاتتىم. ءسادۋ كىتاپتىڭ مۇقاباسىن كورىپ، ىشكى بەتتەرىن اۋدارىستىرىپ قاراپ، وقىپ شىقتى دا:

— وتە جاقسى — دەدى.

— بۇل نە، ءاي بۇل نە؟ — دەدى تىشان بىرەسە ماعان بىرەسە سادۋگە الاق-الاق قاراپ. ول حات تانىمايتىن ەدى.

— مىنا كىتاپتى سپانديار باستىرىپ شىعارىپتى! ورىستىڭ يۆان كرىلوۆ دەيتىن اقىنى بولعان كوپتەگەن مىسال ولەڭدەر جازعان كىسى. سپانديار سول كىسىنىڭ مىسال ولەڭدەرىن قازاقشاعا اۋدارىپ، كىتاپ ەتىپ باستىرۋ ءۇشىن قازانعا جىبەرگەن ەدىم دەپ ەدى. سول مىنە، كەرەسىڭ بە، كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىعىپتى! — دەدى ءسادۋ.

— ۋا، قۇتتى بولسىڭ باۋىرىم! — دەپ تىشاڭ دا قۋاندى.

ءبىراز اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. اڭگىمەمىزدىڭ تاقىرىبى وسى كىتاپ ەدى. ءسادۋ قاتتى ريزا بولىپ وتىردى. ءبىزدىڭ سوزىمىزدەن كىتاپتىڭ ءمانىن اڭعارعان تىشاڭ:

— قايىرلى بولسىڭ ۇلكەن ابروي بولعان ەكەن — دەدى.

— ال، تىشاڭ، اقىنسىڭ عوي، تاباندا وسى كىتاپ تۋرالى ءبىر اۋىز ەلەڭ شىعارشى، — دەدى ءسادۋ كۇلىپ.

— شىعارسا قايتەدى، شابىتىم جەتپەس دەيمىسىڭ؟ — دەدى تىشاڭ.

— جوق، وعان كۇمانىم جوق. تەك تاباندا ءبىر اۋىز ەلەڭ سۋىرىپ سالشى دەيمىن.

— كىتاپتىڭ اتى نە؟ — دەدى تىشاڭ ويشىل كوزىندە وتتى نۇر جايناپ.

— «ۇلگىلى ءتارجىما».

— مۇنىڭ ورىسشاسىن جازعان يۆان دەيسىز بە؟ ول كىسى بار ما؟

— ول كىسى ءقازىر جوق.

— ول قانداي اقىن بولعان كىسى ؟ — دەپ سۇرادى تىشاڭ تاعى دا.

مەن اسىقپاي وتىرىپ، تىشاڭعا كرىلوۆتىڭ ومىربايانىمەن تانىستىردىم. اقىن سول ارادا بىلاي دەپ شىرقاپ قويا بەردى:

«...ورىستا يۆان دەگەن اقىن وتكەن
دانا ويدان سەلدەتىپ كەپ سىقاق توككەن
كوتەرگەن كوكىرەكتەرىن ۇلىقتاردى
مىسقىلداپ وتكىر تىلمەن ماسقارا ەتكەن.
كوپ وقىپ سول اقىننىڭ مىسالدارىڭ
اۋدارىپ قازاقشاعا جاقسىلارىن
قازاقتا كىتاپ ەتىپ باستىرعان كىم؟
دەگەندە، اتى اتالار سپانىمنىڭ!..»

ونىڭ ەلەڭىن تاباندا جازىپ الىپ ەدىڭ ءبىراق 1919 جىلى باسقا دا قول جازبالارىممەن بىرگە جوعالىپ كەتتى. تىشاڭنىڭ سونداعى ءبىز جازىپ العان ولەڭىنەن وسى ەكى-اق شۋماعى عانا ەسىمدە قالىپتى. بۇل ەلەڭدى كەلتىرۋىم لايىقسىز بولار دەسەم دە، قول جازبانى وقىعان جولداستارىمنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا وسى جەردە كەلتىرىپ ءوتتىم.

ارينە، كىتاپ تويسىز وتپەدى. كىتاپتى العان كۇنى توي جاساپ، قۇتتىقتاي كەلگەن دوستارىما ءبىرقاتار مىسالدارىن وقىپ بەردىم. تىشاڭ، سادۋلەر جاتتاپ الىپ، كەيىن اۋىلدا بولعان تويدا تىڭداۋشىلارىنا انگە قوسىپ ايتىپ بەردى. سول تويدا وقي بىلەتىن ەل ادامدارىنا وتىز كىتاپشانى ۇلەستىرىپ بەردىم.

وسى جيناق شىققاننان كەيىن مەن جازۋشىلىققا بەت بۇردىم. ماعان جازۋ جۇمىسى قولىمنان كەلەتىن ءىس سياقتى بولىپ كەرىندى. ءبىراق ول كەزدە ەڭ الدىمەن مەكتەپ بالالارى ءۇشىن قازاق تىلىندە وقۋ قۇرالدارى كەرەك ەدى. سوندىقتان مەن ەڭ الدىمەن وقۋ قۇرالىن جازىپ، كىتاپ ەتىپ باستىرىپ شىعارۋعا تالاپتاندىم.

---