سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
قادىر مىرزا ءاليدىڭ «كارى قىران» ولەڭى
الماتى قالاسى، اۋەزوۆ اۋدانى،
ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى
№86 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
دوسقازييەۆا بوتاگوز قيسامادين قىزى

تاقىرىبى: قادىر مىرزا ءاليدىڭ «كارى قىران» ولەڭى
وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ ماقسات-مىندەتتەرى:
1. ق. مىرزا ءاليدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتىنە شولۋ. «كارى قىران» ولەڭىن وقىتۋ، يدەياسىن تانىتۋ، سيمۆول تۋرالى ۇعىم بەرۋ.
2. ادەبي شىعارمانى كوركەم سەزىممەن قابىلداۋ، ماتىنمەن تەرەڭدەتە جۇمىس جۇرگىزۋ، شاكىرتتەردىڭ سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، تاقىرىبى بىر-بىرىمەن ۇندەس شىعارمالاردىڭ وقيعالارىن سالىستىرا پايىمداي الۋعا داعدىلانۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىن بايىتۋ، ەلجاندى ازاماتتىڭ ومىرىنەن ۇلگى الۋ.

قۇرال-جابدىقتار، كورنەكتى قۇرالدار:
قادىر مىرزا ءاليدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان سلايدتار، كەستەلەر، قىران سۋرەتى، ەلەكتروندى وقۋلىق.

ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
نەگىزگى ادىس-تاسىلدەر: سۇراق-جاۋاپ، وي قوزعاۋ، سوزدىك، ىزدەنۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ، پىكىرلەسۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ.

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. قاليحان ىسقاقوۆتىڭ تۋعان جىلى.
2. تۋعان جەرى.
3. شىعارمالارىن اتا.
4. شىعارمالارىنىڭ التىن ارقاۋى.
5. «قوڭىر كۇز ەدى» پوۆەسىنىڭ كەيىپكەرلەرىن اتا.
6. «وتىزدار شاماسىنداعى ورتا بويلى، ارىق قارا جىگىت. ونىڭ مولدىرەگەن تۇنىق كوزىنىڭ تەرەڭىندە الدەبىر مۇڭ ءيىرىلىپ جاتقانداي، بيىك قاباتتىڭ استىندا موليەتىن دە تۇراتىن. القىمىندا بالىق جەلبەزەگىندەي قاتپار-قاتپار بوپ سىڭسىپ جاتاتىن ەسكى جارادان قالعان قىزىلشاقا تىرتىعى بار ەدى...؟» كىمنىڭ پورترەتى؟
7. الماتاي اعاي قاسىمعا قانداي قىزىق كىتاپ بەردى؟
8. الماتاي بۇل كىتاپتى نەگە جاسىرادى؟
9. «قوڭىر كۇز ەدى» پوۆەسىندەگى وقيعا قاي كەزەڭدى قامتيدى؟

ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن جاريالاۋ

- بۇگىن، ءبىز، بالالىق شاعى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاسىرەتتى جىلدارىمەن، جوقشىلىقپەن تۇسپا-تۇس كەلگەن قاليحان ىسقاقوۆتىڭ قۇرداسى قادىر عينايات ۇلىنىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىعىمەن، «كارى قىران» اتتى ولەڭىمەن تانىسامىز.
قادىر عينايات ۇلى –اقىن، جازۋشى. ول 1935 جىلى 5 قاڭتاردا باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ سىرىم اۋدانى جىمپيتى اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ەلۋدەن اسا كىتاپتىڭ اۆتورى. 200-دەي ولەڭىنە ءان جازىلعان. اتاپ ايتساق، «قىز جىبەك» فيلمىنە ارناپ جازىلعان «اق جايىق»، تۋعان جەرگە، اتا قونىسقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى بىلدىرەتىن «اتامەكەن»، اسىل اجەلەرىمىزگە ارنالعان «اجە تۋرالى ءان»، ت.ب.
قادىر عينايات ۇلى - ۆ.گيۋگو، گ.گەينە، م. لەرمونتوۆ، س.ەسەنين، ر. عامزاتوۆ، ا. احمەتوۆا، و.سۇلەيمەنوۆ ولەڭدەرىن، جىر جيناقتارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان شەبەر اۋدارماشى. قادىر عينايات ۇلى اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، ماحامبەت اتىنداعى سىيلىقتىڭ، تاۋەلسىز «تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرى. تالانتتى اقىن 2011 جىلى قاڭتاردىڭ 22-ىندە كوز جۇمدى.
قادىر مىرزا ءاليدىڭ ويناقى جاڭىلتپاشتارى مەن جۇمباقتارى، مىسالدارى مەن ساناماقتارى، ەرتەگىلەرى مەن باللادالارى قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

1. «قىران جەتپەگەن جەرگە قيال جەتەر» دەمەكشى، قىران قۇس تۋرالى شاعىن ەسسە جازدىرۋ.

2. قىران قۇستار تۋرالى تۇسىنىك بەرە كەتۋ.
قىران قۇستار تابيعي تۋىستىعى، قابىلەتى، ءتۇس وزگەشەلىگى جاعىنان 4-4-تەن 16-عا بولىنەدى ەكەن.
بۇركىتتەر توبى: بايقاسقا، اقيىق، قاراشا، كونتابان شوگەل
قارشىعا توبى: تۇيعىن، قارشىعا، ءشاۋلى، قىرعي
يتەلگى توبى: سۇڭقار، يتەلگى، ءپارىم، كۇيكەنتاي
لاشىن توبى: بيدايىق، لاشىن، جاعالتاي، تۇرىمتاي

3. ەلەكتروندىق وقۋلىقتان «كارى قىران» ولەڭىن تىڭداۋ.

4. ولەڭدى مانەرلەپ، ءتۇسىنىپ وقۋ.

5. سوزدىك جۇمىسى
ءزابىرى ارتتى-ازاپ كوردى، جاپا شەكتى
الباستى باسقىر (قارعىس)- بىرەۋگە كەيىگەندە جاماندىق كەلسىن دەگەن ماعىنادا ايتىلادى.
تارك ەتۋ - دۇنيەدەن بەزۋ.

6. ءماتىندى تالداۋ، يدەياسىن اشۋ.
1. اقىن كارى قىراندى قالاي سۋرەتتەيدى؟
2. قارت قىران قانداي حالگە دۋشار بولدى؟
3. نەگە نامىستاندى؟
4. «نايزاعايداي جارقىلداپ عۇمىرى ءوتتى» دەگەن جولدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ ودان قىراننىڭ وتكەن عۇمىرى قانداي بولعانى بايقالادى؟
5. قىراننىڭ سوڭعى شەشىمىنە نە سەبەپ بولدى؟
6. «كارى قىران» ولەڭىنىڭ باللادا جانرىنا جاتقىزۋعا بولاتىن بەلگىلەرىن انىقتاپ، مىسالدارمەن دالەلدەپ اڭگىمەلەۋ.
7. «قىرانشا ءومىر سۇرگەنىڭ-
قانداي باقىت!
قانداي باقىت-
قىرانشا ولە بىلگەن!- دەگەن جولدارداعى تۇسپالدى ويدى انىقتاۋ. اقىننىڭ ويىن اڭگىمەلەڭدەر.

7. سيمۆول تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
مىسالى، گۇل-جاستىقتىڭ سيمۆولى، اق كوگەرشىن-بەيبىتشىلىكتىڭ سيمۆولى، اققۋ-ادالدىق، ماحابباتتىڭ سيمۆولى، ال، قىران-ەركىندىكتىڭ، ەرلىكتىڭ سيمۆولى. ونىڭ دالەلى تۋىمىزداعى قىراننىڭ بەينەسى. بۇل ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ باقىت پەن مولشىلىققا، ادامزات وركەنيەتىنىڭ بيىكتەرىنە ۇمتىلۋىن ايقىندايدى.

8. ولەڭگە پوەتيكالىق تالداۋ. كوركەمدەگىش قۇرالداردى تاپتىرۋ.
تەڭەۋلەر: قولاداي قايىرىلىپ، ورتەنگەن سامولەتتەي، دوڭگەلەك شارايناداي، ت.ب.
ەپيتەتتەر: اق كەبىندى، اق الماس شەڭگەلى، قىراعى كوز، قىردىڭ قىزىل تۇلكىسى، قۇرىش تىرناق، ت.ب.
كەيىپتەۋ: كۇرسىندى تاۋ اق قارلى.
پسيحولوگيالىق پاراللەليزم – كوك اسپانىن مۇڭ قاپتاعان كەزدە.
الليتەراسيا: قاناتىنان قاڭتاردىڭ قارى بۇركىپ
قاشاتۇعىن كورگەندە ءبارى دە ۇركىپ.
قىراعى كوز بۇگىندە قاراۋىتىپ،
قالعىپ وتىر قيادا كارى بۇركىت.
سينونيمدەر: كارى-شاۋ، جاسىن-نايزاعاي، تىرلىك-ومىر-عۇمىر.
انتونيمدەر: قارتتىق-جاستىق، كارى-جاس، ءولىم-ومىر.
فرازەولوگيزم: تارك ەتىپ، ءزابىرى ارتتى، ت.ب.

9. ولەڭدى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا تالداۋ.
كىرىسپە، شىعارمانىڭ ەكسپوزيسياسى: قيادا قالعىپ وتىرعان كارى بۇركىت.
بايلانىس: كارى قىراننىڭ ءحالى.
دامۋى: شاۋ بۇركىتتىڭ ويى.
شارىقتاۋ شەگى: كوك تاسقا قويىپ كەتكەن كارى بۇركىت.
شەشىمى: «قانداي باقىت –قىرانشا ءومىر سۇرگەن!»

10. قىراندار تۋرالى جازىلعان قانداي شىعارمالاردى بىلەسىڭدەر؟
1. م. شاحانوۆ «وتىرار» ولەڭىندە التى اي بويى وتىراردى قۇتقارام دەپ ارپالىسقان قايىر اتتى حاندى قىرانعا تەڭەيدى.
2. س. مۇقانوۆتىڭ «ءومىر مەكتەبى» رومانىنان ۇزىندىسىندە احمەتتىڭ لاشىنىنىڭ قۇس الۋ تاسىلدەرىن وقىپ بىلدىك.
3. ابايدىڭ «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا» ولەڭىندە تاستان قاشقان ءتۇز تاعىسىن سەگىز نايزالى قىراننىڭ قۇتقارماۋى ءسوز بولادى.

11. تاپسىرما: وسى شىعارمالاردىڭ «كارى قىران» ولەڭىمەن ۇقساستىعى، ايىرماشىلىعى بار ما ەكەن، دالەلدەڭدەر. قىرانعا ءتان (باستى ەرەكشەلىك) نەگىزگى قاسيەتتى كورسەتىڭدەر.

ءىV. ساباقتى بەكىتۋ.
ساباقتى «نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟» دەگەن ساۋالدارمەن بەكىتۋ.
- اقىن قادىر مىرزا ءاليدىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعىن،
- قىران قۇستاردىڭ توپ-توپقا بولىنەتىنىن،
- قىران حيكاياسى ارقىلى ەرلىكتى، ورلىكتى جىرلاعانىن،
- قىراننىڭ ەركىندىك پەن ەرلىكتىڭ سيمۆولى ەكەنىن، ت.ب.

V. ۇيگە: قىراندار تۋرالى جازىلعان قىزىقتى دەرەكتەر مەن قادىر مىرزا ءاليدىڭ شىعارمالارىن وقۋ.
VI. باعالاۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما