InfoHub Logo

ستول باسىندا ءۇش ادام وتىر. وڭ جاقتاعى اجار، سول جاقتاعى سۇلتان، ورتادا قوناق.

قوناق كىشىرەك بولعاندىقتان اجار ونىڭ استىنا جاستىق قويىپ بيىكتەتەدى، سوندا دا، اجاردىڭ باسى ءتورت ەلى، سۇلتاننىڭ باسى ءبىر سۇيەم جوعارى تۇر قوناقتان.

بۇل ءۇي بۇگىن بارىن ستول ۇستىنە جايعان ءتارىزدى. ەت، ماي، تاتتىلەرمەن ارالاس مياۋلاپ مىسىقتىڭ ءبىر كۇشىگى، شۇكەندەپ قوياننىڭ ءبىر كوجەگى ءجۇر.

سىي-قۇرمەتىنىڭ ماستىعى ما، الدە ءوزىنىڭ مىنەزى مە، كىم ءبىلسىن، قوناق تىم پاڭ ون سۇراققا ءبىر جاۋاپتى ازار قايىرادى. ەكى كۇننەن بەرى استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بايەك بولىپ وتىرعان اجار مەن سۇلتان قوناعىنان قولقالاعان جاۋابىن ءالى الا العان جوق. ول، ءاتى-جونىن دە، بۇل ۇيدە قانشا بولارىن دا ايتپادى. اجار ارۋانا بولىپ:

— قاراشىعىم، قاي قالانىكىسىڭ؟— دەسە، قوناعى الدەن ۋاقىتتا:

— ت-رە-ۆو-گا!— دەپ اۋزىن قومپيتادى. ءۇي يەلەرى ورىسشا شالا-شارپى بىلەتىن قوناعىنىڭ مىنا ءسوزى شىن جاۋابى، نە مازاعى ەكەنىن ايىرا الماي، اڭ-تاڭ بوپ قالعاندا:

— ب-بوم-با، ب-ج-ج-!—دەپ قوناق ۇلكەن كوزىن باقشيتا قويدى.

— و، ءتۇسىندىم!—دەدى سۇلتان سول كەزدە.— سوعىستى ايتىپ وتىر، سوعىستى!

ەكەۋى قوناقتىڭ اۋزىنا تونە ءتۇستى. قوناقتىڭ ونىمەن ءىسى بولعان جوق، ءسوزدى سونىمەن ءبىتىردى. ەتتەن ءبىر جاپىراق الىپ اۋزىنا سالدى دا، شايناپ-شايناپ قايتادان تاستادى.

— ابدەن پىسىرمەپ پە ەدىڭ؟ — دەپ سۇلتان اجارعا كوزىن الارتا ءبىر قارادى دا، ماي تارەلكاسىن بەرىرەك تارتتى. مايدى دا سۇعىنا جەمەدى قوناق.

ەندىگى قالعان استى ءۇي ءىشىنىڭ ءوزى دە قومسىنادى. قازاقتا قىمىز بەن ەت - مايدان ءقادىرلى اس بار ما؟ قىمىزدى قىستىڭ كۇنى قايدان تاپسىن.

— بابىن تابا بىلمەدىك - اۋ. قىمىز بولار ما ەدى، الدە...— دەپ شۇڭكىلدەسىپ وتىرعاندا، قوناق ءۇن-تۇن جوق شايدىڭ ءسۇتىن ءوز قولىمەن الدى دا، اق نانمەن جەنتەكتەپ بورپ-بورپ ىشە باستادى. ءۇي قوجالارىنا بۇل وداعاي قىلىق ءتىپتى ابەس كورىنگەن جوق، قايتا ۇناپ كەتتى. اجار ءسۇتتى ەندى تەگەنەسىمەن اكەلىپ قويىپ، ەسەلەي بەرگەندە، قوناق تاعى دا ءبىر ءىرى مىنەز شىعاردى. ەكى قولىن ەكى جاققا سوزىپ، بوربيعان مىرتىق ساۋساقتارىن تاربيتىپ كەرىلە قالىپتى. سول تۇرىسىندا، ءۇنسىز بۇيىرىپ تۇر ءوزى. بۇيرىعىنىڭ ۇعىمدىلىعى، كۇشتىلىگى سونشا، اجار مەن سۇلتان بىردەن ۇشىپ تۇردى ورىندارىنان. ەكەۋى قوناقتىڭ ەكى قولىنا جارماسىپ، ورامالمەن ءسۇرتىپ جاتىر.

— ا-ا-ا! — دەيدى قوناق اۋزىن اشىپ. ونىسى ەندى اۋزىمدى ءسۇرت دەگەنى. اجار سۇرتە باستاسا، سۇلتانعا توسەيدى اۋزىن، سۇلتان سۇرتە باستاسا اجارعا توسەيدى. ەكەۋىن بولجىراعان ءبىر اۋزىنا تالاستىرىپ قويىپ، سىلق-سىلق كۇلەدى كەلىپ. ونى قوستاپ اجار مەن سۇلتان دا كۇلەدى...

كۇلكى كەنەتتەن تيىلا قالدى. ءبىر ۋاقىتتا قوناقتىڭ قۇبىلمالى كوڭىلى ستول ۇستىندەگى كۇشىك پەن كوجەككە اۋىپ كەتتى. ەكەۋىن بىردەن الۋعا؛ ەكى قولىن بىردەن سوزعاندا، قولى قانت ساۋىتتاعى كونفەتكە - اق جەتىپ ەدى، اۋەلى كونفەتتەن ءبىر ۋىستاپ قالتاسىنا سالدى. ەكىنشى ۇمتىلعاندا، قوناقتىڭ سوزىلعانى سونشا، قولى كۇشىك پەن كوجەككە جەتتى.

قازاقشا مىناۋ مىسىق، مىناۋ كوجەك! - دەيدى سۇلتان.

ەكى كۇننەن بەرى بۇل ءسوز قوناقتىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىپ بولسا كەرەك.

مى-سى-ق! كو-جەك — دەپ قايتالادى دا، ەكەۋىن كەزەك-كەزەك باۋرىنا قىسىپ قويدى.

ەكى كۇندە ەكى ءسوز ۇيرەتكەنىنە، ەكى ات مىنگىزگەندەي بوپ سۇلتان دا ماساتتانىپ وتىر.

— قازاق ءتىلى وڭاي عوي، شىركىن، تەز-اق ۇيرەنىپ قالدى، قاتىن، ءا؟.. وشكەن جانىپ، ولگەن ءتىرىلدى دەگەن وسى. تەك ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن...— دەگەندە، سۇلتان ءومىردىڭ الدى-ارتىن تەگىس شولىپ شىققان ءتارىزدى. سولعىن جۇزىنە شىراي ەنە قالىپتى.

ءۇي قوجالارى تاماقتى الدىنا ءۇيىرىپ، «ءىش، جەنىڭ» استىنا الا بەرگەن سوڭ، قوناق ستول باسىنان تايۋعا ىڭعايلاندى. سۇلتان تىك كوتەرىپ الىپ جەرگە قويا قويدى.

— سپيت، سپيت؟ — دەپ قاقىلداپ تۇر الدىندا.

قوناق باسىن ءبىر شايقادى دا، تورگى بولمەگە ەنىپ كەتتى.

كىشكەنتاي قوناقتىڭ مىنەزى وسىنداي ويساڭ: ول قۋانباسقا قۋانادى، رەنجىمەسكە رەنجيدى، كوزى كورگەنگە عانا نانادى، كوزدەن تاسانىڭ ءبارى جوق سياقتى وعان. پاندىق، قاتتىلىق، كىشى پەيىلدىلىك، جۇمساقتىق، ساراڭدىق، جومارتتىق، ادىلدىك، زورلىق — ءبارى ونىڭ كىشكەنتاي بويىنا سىيعان دا تۇرعان. ول، كۇشتىنىڭ كۇشتىسى: كوزى ۇيقىعا بارعانشا ءبىر مينۋت تىنىستاماي ءوز جۇمىسىمەن بولادى، سونىمەن قوسا ءالسىزدىڭ ءالسىزى: بورىكپەن ۇرساڭ قۇلاپ قالادى.

اجار مەن سۇلتان وسى قوناعىن «اۋليە» دەيدى. ونىڭ كەشەدەن بەرگى قىلىقتارىن ايتىپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ وتىر.

— تۋرا ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدان ەنىپ كەلەدى ەكەن. شوشىپ وياندىم،— دەپ اجار قوناعىنىڭ تۇندەگى ءبىر قىلىعىن ەسكە ءتۇسىرىپ ءوتتى.

بۇل كەزدە قوناقتىڭ تورگى بولمەسىندە نە ىستەپ جاتقانى بەلگىسىز ەدى. اقىرعان داۋىس ەستىلدى. ءۇي قوجالارىنىڭ اسىققانى سونشا، ەكەۋى بىردەن ۇشتى تورگى بولمەگە. كەلسە قوناق جوق. تەرەزە بەرىك، ەسىك جابىق، قايدا كەتەدى؟

سۇلتان دەرەۋ پودۆالدىڭ قاقپاعىن اشىپ تاستاپ، كۇمپ بەرىپ ءتۇسىپ كەتتى اجار:

— بار ما؟ بار ما؟— دەپ قاقىلداپ تۇر.

ەكى بولمەنىڭ استى تۇتاس ءبىر پودۆال بولاتىن. سىرتتان اۋە، ساۋلە ەنەتىن كىشكەنە تەسىكتى قىسقا قارسى بىتەپ تاستاعان، پودۆالدىڭ ءىشى كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعى. سۇلتان تۇسكەن بەتىندە باسىن ەدەنگە مىقتاپ ءبىر سوقتى، ماڭدايى تومپيا قالعانىن سەزگەن دە جوق. ارت جاعىنان سيپالاقتاپ كەلىپ اجار دا ۇستادى، ەكەۋىنىڭ باسىنا سالدىر-گۇلدىر بىردەمە قۇلاپ كەتتى...

سول كەزدە تورگى بولمەدەگى شكاپتىڭ دا اۋزى اشىلىپ - كەتىپ ەدى، بۇنى قوناق ەكەن اشقان، شكاپتان شىعا سالا، اۋىز ۇيگە ەسىكتەن ءبىر قارادى دا، باقىرىپ قويا بەردى. قوناقتىڭ داۋسىمەن استاعىلار ۇسكە شىقتى ەندى. سۇلتاندى ادام تانىعىسىز، بۋرىل باسى اپپاق، ساقال-مۇرتى باتتاسقان قايماق.

— ءوي، اۋليە، اۋليە!— دەپ قوناققا ۇمتىلعاندا جىلاپ تۇرعان قوناق كۇلىپ جىبەردى:

— دەد موروز،— دەيدى ساقىلداپ.

— ءسۇت، ءسۇت توگىلدى باسىما! شكاپقا تىعىلعانسىڭ، ءا؟

— پرياتەلكا،— دەپ قوناق ونان سايىن ءماز بولادى.

اجار قوناقتان كوز الماي قاراي تۇرىپ كۇرسىندى دە، جىلاپ جىبەردى. كوزىنەن ىستىق جاس پارلاعاندا، اۋزىنان جالىندى ءسوز شىقتى ونىڭ:

— بىرەۋدىڭ جانىنا تەڭگەرگەن جالعىزى ما، ماڭدايداعى جۇلدىزى ما الدە؟.. بوتاسىنان ايرىلعان ىنگەندەي بوزداپ قالدى-اۋ سورلى انا!.. الدە، اقىرعى ءسوزى «قۇلىنىم» — بوپ، جەزتىرناقتىڭ شەڭگەلىندە جان بەردى مە، بيشارا!..

— يا،— دەپ سۇلتان دا ءبىر كۇرسىندى،— بالانى انادان ايىرعان، ەل باسىنا اۋىر كۇن تۋىپ، قابىرعادان قان جاۋعان زامان بولدى. نەدەن بولدى؟.. اح، نايساپ - نايساپ! وسىناۋ ءسابيدى كىم اياماس! ال، بۇنى اياماعاندا كىم ايار سوندا!؟..

اجار مەن سۇلتاننىڭ سوزىنە تۇسىنبەسە دە، وڭىنەن ءتۇسىنىپ ءسابي كۇلكىسىن ءتيدى. ەكەۋىنىڭ اراسىنا كەلىپ، مويىندارىنا اسىلا، بەتتەرىنە جالتاق-جالتاق قاراپ تۇر. ونىڭ شىراداي جانعان كوزدەرى:

— كەيىمەڭدەر، مەن سوندا دا باقىتتىمىن! - دەگەندى ايتىپ تۇر...

1942 جىل

---