InfoHub Logo

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق
ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى ءقادىرالى ر.س.
جەتەكشىسى قازۇۋ، اعا وقىتۋشىسى تۋنگاتوۆا ۋ.ا. 
www.kaznu.kz 

شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ دۇنيەتانىمىنداعى وزىندىك كوزقاراسى ول «ءدىن» جانە «دىنشىلدەر» دەگەن قوس ۇعىم قاتار قولدانىلعان ەدى. ءدىن مەن دىنشىلدەردىڭ ۇعىمدىق تۇرمىسىن  ءبىر دەپ قاراۋ  ول شاكارىم اتامىزدىڭ دۇنيەتانىمىندا تۇسىنبەستىك تۋدىرارى ءسوزسىز ەدى. جالپى دىنشىلدەر - بۇل، شاكارىم اتامىزدىڭ وزىندىك دۇنيەتانىمىندا، شىعارماشىلىعىندا ەرەكشە سىنعا ۇشىرايتىن ۇعىمداردىڭ ءبىرى بولدى. ال ءدىندى «ءدىنشىل» ۇعىمىنان بولەك تۇسىنگەنى انىق بايقالادى. شاكارىم  اتامىز «ءدىنشىل» ۇعىمىمەن قاتار ءوز ولەڭدەرىندە «ءپانشىل» ۇعىمىن دا قاتار قولدانىپ، بۇلارعا سىني كوزقاراستا بولعاندىعىن كورسەتكەن بولاتىن. مەنىڭ ماقالامنىڭ باستى ماقساتى شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ وسى ءدىن جانە دىنشىلدەر جايىنداعى كوزقاراستارىن تالداۋ جانە وزىندىك تۇسىنىك بەرۋ. شاكارىم اتامىزدىڭ پانشىلدەر تۋرالى ايتقان ولەڭدەرىنىڭ بىرىندە دىنشىلدەر تۋرالى ءدال سول پانشىلدەردى سىناعانداي سىني كوزقاراستا بولعاندىعىن اڭعارۋعا بولادى. ول ءۇشىن ويشىلىمىزدىڭ ولەڭدەرىندەگى مىنا ءسوز تىركەستەرىنە نازار اۋدارساق جەتكىلىكتى: «مولدالاردان ءدىن سۇراساڭ، ساندىراقتار، ساندالار»، «اداسىپ ءدىنشىل ازعانىن، سىناۋعا بۇردىم باس»، «ءپانشى ناندى بەس سەزىمگە، ءدىنشى اداستى جولىنان»، «ءپان جامىلعان الىمدەر، ءدىن جامىلعان زالىمدەر» ت.ب. سونىمەن قاتار ويشىل ايتىپ وتىرعان «ءدىن جامىلعان زالىمدەر» كىمدەر، وعان دا نازار اۋدارعان ءجون بولار. «بۇل كەزدەگى دىندەردىڭ ءبارى ناشار»، — دەگەن بولاتىن شاكارىم. ءبىراق تا بۇعان قاراپ شاكارىم اتامىز جالپى ءدىندى تەرىستەپ وتىر دەپ ويلاۋ ۇلكەن قاتەلىك بولار دەپ ويلايمىن. ول بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەگى تاراپ وتىرعان ءدىننىڭ ناشار ەكەندىگىن عانا ايتقان ەدى. ياعني بۇل تۇسىنىكتەن سول دىندەرگە قاراپ ويشىلىمىزدىڭ ولارعا ايتار ءوز ويىنىڭ بار ەكەندىگىن ۇعىنۋعا بولادى.

مەنىڭ ويىمشا  الاشتىڭ ابزالى اتانعان شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى اتامىز ءوزىنىڭ تاعىلىمى تۇنعان تۋىندىلارىندا اللانىڭ اق جولىن بارىنشا ناسيحاتتاي وتىرىپ، ۇلتىمىزدىڭ ادىلەت ۇرانىنا اينالدىرعان بولاتىن. ول ءوزىنىڭ قالدىرعان  مۇرالارىندا قاسيەتتى قۇراندى جانە پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.س.) حاديستەرىن بايانداي وتىرىپ، ۇرپاقتى قازاقتىڭ اتا تانىمىنان، تاريح تامىرىنان اجىراماۋعا ۇندەي ءبىلدى.

شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى – ءوز ۇلتىن وزىندىك بار بولمىسىمەن سۇيگەن ۇلتجاندى، ءورشىل ويشىل بولعان ەدى. ول ەلىنىڭ بولاشاعىن، حالىقتىڭ يمانىن ويلاي وتىرىپ، تۇڭعيىعى تەرەڭ رۋحاني مۇرا قالدىرعان بولاتىن. ەل-جۇرتىنىڭ يسلامدى دۇرىس ءتۇسىنىپ جانە دۇرىس باعىت الۋىن مۇرات تۇتقان شاكارىم اتامىز بۇل ەڭبەگىن انا تىلىندە جازا وتىرىپ، ۇلتىنىڭ دۇنيەتانىمىنا ساي ءدىني قۇندىلىقتارىن تۇسىندىرە ءبىلدى دەپ ويلايمىن. «اللانىڭ ادامدى جاراتقاندىعى ماقساتى نە؟ ادامعا تىرشىلىك ەڭ كەرەگى نە ءۇشىن؟ ادامعا ولگەن سوڭ مەيلى نە جونىمەن بولسىن راحات-بەينەت بار ما؟ ەڭ جاقسى ادام نەعىلعان كىسى؟ زامان وتكەن سايىن ادامداردىڭ ادامشىلىعى تۇزەلىپ بارا ما، بۇزىلىپ بارا جاتىر ما؟ بۇل سۇراقتار ويشىل كەزىندەگى ءوزىنىڭ زامانداستارى ءۇشىن جانە بۇگىنگى ۋاقىت ءۇشىن دە وزەكتى بولىپ قالعان ەدى. ويتكەنى، ءدىننىڭ وركەنيەتتىك جانە قۇندىلىقتىق نەگىزدەرىن ءتۇسىنۋ ءارقاشان دا ماڭىزدى بولىپ قالا بەرمەك. جاراتۋشى ادامدى ءوزىن تانىپ، يمان ەتسىن، عيبادات قۇلشىلىعىن جاساسىن جانە ءبىرىن-بىرى تانىپ ءبىلسىن دەگەن.  شاكارىمنىڭ يمانعا بايلانىستى وي-تولعامدارىن وقي وتىرىپ، وندا «جاڭا يمان»، «ەسكى يمان» دەگەن ۇعىمداردىڭ دا كەزدەسەتىندىگىن ايتا كەتسەك ارتىقتىق ەتپەيدى دەپ ويلايمىن. شاكارىم: «ەسكى يمانىمدى وتقا ورتەدىم»، — دەيدى. ونداعى سەبەپ ادامزات بالاسى جاراتۋشىسىن ءبىر كۇندە تاني المايدى، ول سول جولدا عۇمىر بويى بولىپ، كورىپ-بىلگەندىگىن، تازارۋىنا بايلانىستى ونىڭ جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىن اڭعارۋ دەڭگەيى وزگەرە تۇسپەك بولماق. سول كەزدە ادام بۇرىنعى دەڭگەيىندە قالىپ قويماي، ول تەرەڭدەي تۇسەدى. ونىڭ ەندى بۇرىنعى يمانىنان وزگەرەك، باسقاشا سەزىنۋ دەڭگەيىندەگى يمانى قالىپتاسادى. الدىڭعى سول ادام تاستاپ وتىرعان دەڭگەيىن ويشىلىمىز ەسكى يمان دەپ وتىرعان ەدى. ال جاڭارۋ، جاڭاشا بولا تۇسكەنىن جاڭا دەپ اتادى. بۇل دەگەنىمىز ادامزات كەمەلدىگىنىڭ وزگەرۋ ساتىسىن كورسەتۋدە. الگى ەسكى يمان ارتتاعىلار ءۇشىن جاڭا يمان بولىپ قالا بەرۋى ابدەن مۇمكىن عوي. الدىڭعى ادام تازارۋ مەن كەمەلدىكتە العا جىلجىپ يمانىن تولىقتىرسا كەرەك. شاكارىمنىڭ بۇنى ەسكى جانە جاڭا دەپ ءبولىپ قاراۋىنىڭ ءمانى وسىندا بولسا كەرەك.

قورتىندىلاي كەلە – ءبىز شاكارىم اتامىزدىڭ ءدىن ماسەلەسىن بىرەزۋلىككە سالىنباي، ونى دۇرىس ءتۇسىنۋ — ەڭ باستى ساۋ اقىلدىڭ مىندەتى ەكەنىن ۇعىندىرۋعا تىرىسقانىن اڭعارۋىمىزعا بولادى. ەڭ نەگىزگىسى — ادامنىڭ جۇرەگىن تازارتۋ، جۇرەكتى دەرتتەن ەمدەۋ، قياناتسىز  بولۋ كەرەكتىگىندە ەكەندىگىن كورسەتە الدى. ويشىلىمىز «شاتاق يمانعا» ءتۇسىپ كەتۋ وتە ءقاۋىپتى دەپ ايتىپ كەتكەن بولاتىن. شاكارىم اتامىز قوزعاعان ءدىن تۋراسىنداعى وي-تولعامدارى، كەلتىرگەن مىسالدارى بىزگە بۇل ماسەلەنى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسىپ، شىنايى يماندىلىققا جول اشادى. ونىڭ بار قۇندىلىعى دا وسىندا بولدى.

---