قاپاس قۇرساۋى
1925 جىلدىڭ شاماسىندا بۇكىل جارىق دۇنيەگە سۇيكىمدى قىزىق ءبىر تىرشىلىك يەسىنىڭ بەينەسى كەڭىنەن تارادى، — ول تىرشىلىك يەسى ءقازىر ۇمىت بولدى دەۋگە بولادى، ءبىراق ول كەزدە، ياعني ءۇش-تورت جىل قاتارىنان الياسكادان پاتوگونياعا، مانچجۋريادان جاڭا زەلاندياعا، لاپلانديادان قايىرىمدى ءۇمىت مۇيىسىنە دەيىن، ءبىز سوزبەن ايتقاندا، قاي جەردە گۇلدى وتكرىتكالار شىقسا، سول جەردىڭ بارىندە ادەمى سھەەرۋ' دەگەن اتى بار تىرشىلىك يەسى تاراپ جاتتى.
ونىڭ شىعۋ تەگى ۆيۆيسەكسيا (ءتىرى جاندىكتى ءسۇيۋ) ماسەلەسىمەن بايلانىستى دەيدى. نيۋ-يوركتە تۇراتىن سۋرەتشى روبەرت گورن بىردە ءوزىنىڭ كەزدەيسوق تانىسى جاس فيزيولوگپەن بىرگە تاماقتانىپ وتىرادى. اڭگىمە جەلىسى ءتىرى اڭدارعا كەلىپ تىرەلەدى. ءالى لابوراتوريالىق زۇلىمدىقتارعا بوي ۇيرەتە قويماعان، اسەرشىل فيزيولوگ، بۇل عىلىم ادام بالاسىنىڭ بويىندا ءوزىنىڭ بولمىس-بىتىمىمەن، جان جىلۋىمەن، ەركەلىگىمەن سۇيىسپەنشىلىك تۋدىراتىن حايۋاناتتارعا دا زىميان قاتالدىقتار كورسەتىپ قانا قويمايدى، سول ءبىر ساتتە اشكوز ەسىرىك قۇمارلىققا تۇسەدى، — تىرىدەي تەۋىپ-سوعىپ، قاجەتى جوق بولسا دا، كەسكىلەپ-تۋراپ تاستايدى دەگەن وي ايتتى. "ءسىز بىلەسىز بە، — دەدى ول گورنگە، — جۋرنالدارعا ادەمى، اسەرلى سۋرەتتەر سالىپ ءجۇرسىز؛ ودان دا ءسىز، ازاپتى ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ءبىر قۇيتاقانداي اڭ تۋرالى، ماسەلەن، تەڭىز شوشقاسى تۋرالى سۋرەت سالىڭىز دا، ونى مودالار تولقىنىنا قويا بەرىڭىز. ول كارتيناعا شوشقا مەن لابوراتوريا اراسىنداعى قاسىرەتتى بايلانىستى يشارالاپ بولسىن جەتكىزەتىن ءسوز ويلاپ تابىڭىز. مەنىڭ ويىمشا، وتە ءبىر قىزىق، ايرىقشا بەينە دۇنيەگە كەلگەن بولار ەدى، وعان قوسا شوشقانى مودانىڭ ۇلدەسى مەن بۇلدەسىنە وراپ كورسەتسە، وندا سول ءبىر سۇيكىمدى ماقۇلىقتىڭ باسىنا تونگەن ءقاۋىپ جۇرتتىڭ كوڭىلىن اۋدارعان بولار ەدى". "بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى گورن، — ولار ماعان ەگەۋقۇيرىقتى ەسكە تۇسىرەدى. ولاردى قويايىق. قانداۋىر استىندا شىڭعىرىپ جاتا بەرسىن". ءبىراق وسى اڭگىمەدەن سوڭ ءبىر ايدان كەيىن گورن ءتۇرلى-تۇستى جۋرنال باسپاسىنىڭ وتىنىشىمەن سەريالىق كارتينالار ءۇشىن تاقىرىپ ىزدەپ ءجۇرىپ سەزىمتال فيزيولوگتىڭ كەڭەسىن ەسىنە ءتۇسىردى، — سول كەشتە وپ-وڭاي، وتە تەز چيپي دەگەن تەڭىز شوشقاسى دۇنيەگە كەلە قالدى. ول سۋرەت جۇرتتىڭ كوڭىلىن بىردەن اۋداردى، تەك كوڭىلىن اۋدارىپ قانا قويعان جوق، — ونىڭ جىلتىراعان مونشاق كوزى، دومالانعان ءتۇرى، تولىق بوكسەسى مەن جىلماعاي ماڭدايى، سارشۇناق قۇساپ ارتقى ەكى اياعىمەن تۇرعانى، قارا، قوڭىر، ايقىندى سەكپىلدەرى، — ەڭ باستىسى — كوزگە كورىنە بەرمەيتىن تارتىمدىلىعى — تۇرىسىمەن-اق كۇلكى شاقىراتىن، فانتاستيكالىق، ءبىراق قاراپايىم بەينەسى جۇرتتى جاۋلاپ الىپ ەدى، — ويتكەنى گورن ول ماقۇلىقتىڭ بولمىسىنان كاريكاتۋرالىق سىزىقتار تابا بىلگەن-دى، ول سىزىقتار ونىڭ بويىنداعى ويناقىلىقتى، ايرىقشا ءبولىپ كورسەتىپ قانا قويماي، ادام بەينەسىنە جاقىنداتقان ەدى. باستالدى دا كەتتى: كەمىرگىشتىڭ باس سۇيەگىن الاقانىنا ساپ كوتەpiپ تۇرعان چيپي (ەتيكەتكاسىندا Cavia cobaia' دەگەن جازۋ بار) جانە "بايعۇس يورك" دەپ ايقايلاپ تۇر؛ چيپي گيمناستيكا جاساماق بوپ قارنىمەن لابوراتوريا ۇستەلىنىڭ ۇستىندە جاتىر، — اياقتارىن جەلكەسىنە جىبەرگەن (ونىڭ ارتقى اياقتارى قانشاما جەتىستىكتەرگە جەتكەنىن بايقاپ كور)\ چيپي تىك تۇرعان قالپى وتە ءبىر جىڭىشكە قايشىمەن تىرناقتارىن الۋدا، — ال اينالاسىندا لانسەت، ماقتا، ينەلەر، تاسپالار... جاتىر. كوپ ۇزاماي-اق وپەراسيالىق يشارالار مۇلدە اينالىستان شىعىپ قالدى دا، چيپي باسقا ورتادا، مۇلدە باسقا جاعدايدا پايدا بولا باستادى — چارلستون بيلەپ ءجۇر، راقاتتانىپ كۇنگە كۇيىپ جاتىر ت.ت. گورن رەپرودۋكسيالاردان، گۇلدى وتكرىتكالاردان، فيلمدىك سۋرەتتەردەن، سونداي-اق ءچيپيدىڭ ءۇش ولشەمدىك بەينەلەرىنەن شۇعىل بايي باستادى، ويتكەنى چيپي سياقتى ءپۇلىش، شۇبەرەك، اعاش، ساز بالشىقتى ماقۇلىقتار قاپتاپ كەتتى. ءبىر جىل ىشىندە ونى بۇكىل الەم تانىپ بولدى. فيزيولوگ جۇرتقا تەڭىز شوشقاسى تۋرالى بۇل يدەيانى گورنعا مەن بەردىم دەپ ءجۇردى، ءبىراق وعان ەشكىم سەنگەن جوق، سونان كەيىن ول بۇل اڭگىمەنى ايتۋدى دوعاردى.
1928 جىلدىن باسىندا بەرليندەگى كەسكىندەمە ونەرىنىڭ بىلگىرى، دۇنيە جاڭالىعىنا قۇلاعى تۇرىك، ءبىراق كوپ كوزگە تۇسە قويماعان برۋنو كرەچمارعا تۇككە العىسىز، دالىرەك ايتقاندا اقىماقتىق ءبىر ىسكە ەكسپەرت بولۋعا تۋرا كەلدى. جۇرت اۋزىنان تۇسپەي جۇرگەن سۋرەتشى كوك فيلم ءارتيسى دورياننا كارەنينانىڭ پورترەتىن سالدى. جەكە كرەمدەر فيرماسى ودان ءوزىنىڭ ەرىن پوماداسى ءۇشىن جارناماعا ونىڭ پورترەتىنىڭ كوشىرمەسىن پايدالانۋ قۇقىعىنا يە بولدى.
پورترەتتە دورياننا ءوزىنىڭ جالاڭاش يىعىنا ۇلكەن ءپۇلىش ءچيپيدى قىسا قۇشاقتاپ تۇر. گورن نيۋ-يوركتە ونى بىردەن سوتقا بەردى.
بۇل ءىستىڭ، شىنىن ايتقاندا، ماڭىزدىلىعى ءبىر-اق نارسە ەدى — كوبىرەك شۋ شىعارۋ: كارتينا مەن اكتريسا تۋرالى جازىپ، پومادانى ساتىپ الىپ جاتتى، بۇل ءىس جۇرت كوڭىلى باسەڭسي باستاعان چيپيگە دەگەن ىنتىزارلىقتى قايتا قوزدىرىپ، ەندى گورن ونى قولىنا گۇل ۇستاتىپ، كوزىن تومەن ساپ مۇڭايعان كەيىپتە، "Noli me tangepe" (ماعان تيىسپە) دەگەن جازۋمەن سالاتىن بولدى. "بۇل گورن ءوزىنىڭ اڭىن قاتتى جاقسى كورەتىن بولۋ كەرەك"، — دەدى كرەچمار جاعاسىنىڭ استىنداعى تەرىسى قاتپارلانىپ جۇرەتىن، تولىق دەنەلى، مەيىرىمدى جان ماكس بالدىزىنا. "سەن نە، ونى جاقىن بىلەسىڭ بە؟" — دەدى ماكس. "جوق، مەن ونى قايدان بىلەيىن. ول امەريكادا تۇرادى. ەگەر ول جارناماعا قارايتىن جانداردىڭ جانارى ايەلدەن گورى اڭعا كوبىرەك قادالاتىنىن دالەلدەي السا، وندا ول بۇل ىستە جەڭىپ شىعادى"، — دەدى. — "قانداي ءىستى؟" — دەپ سۇرادى كرەچماردىڭ ايەلى اننەليزا.
ابدەن ءيى قانعان ءىس تۋرالى بوستەكى سۇراق قويا سالۋ ول ايەلدىڭ قانىنا سىڭگەن ادەت، ول ادەت كوڭىل اۋدارماۋدان ەمەس، اقىل-ويدىڭ توزعانىنان پايدا بولعان. مۇنداي الاڭعاسار سۇراق بەرە تۇرىپ، اننەليزا ونىڭ جاۋابىن ءبىلىپ تۇرادى. كۇيەۋى ايەلىنىڭ ول ادەتىن جاقسى بىلەتىندىكتەن، وعان ونشا كوپ رەنجي قويمايتىن دا، جاۋاپ بەرمەستەن تەك ءسال عانا كۇلگەن بوپ ءسوزىن جالعاستىرا بەرەتىن، اقىرىندا كۇتكەندەگىدەي بوپ شىعادى، — ايەلى ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ بەرەدى. ءبىراق بۇل جولى، سول ءبىر ناۋرىز كۇنى، ءبىر اپتا بويى ازاپقا ساپ، ءبىرتۇرلى قۇپيا قينالىسقا تۇسكەنىنەن بە، كرەچمار شارت كەتتى. "سەن نەمەنە، ايدان ءتۇستىڭ بە؟" — دەپ ايقاي سالدى، ال ايەلى قولىن ءبىر سىلتەپ: "ءيا، ەسىمە ءتۇستى. اسىقپاۋ كەرەك، بالام، اسىقپاۋ كەرەك"، — دەپ، شوكولاد كرەمىن بۇرالاقتاپ سوعىپ جاتقان سەگىز جاسار قىزىمەن بولىپ كەتتى. "زاڭ تۇرعىسىنان قاراساق..."، — دەدى ماكس سيگاراسىن بۇرق ەتكىزىپ. كرەچمار ويلانىپ قالدى: "گورندا، ماكستىڭ وي-پىكىرىندە، شوكولاد كرەمىندە مەنىڭ نە شارۋام بار. مەن وسى الدەنەنىڭ ىعىندا كەتىپ بارا جاتقاندايمىن. توقتاۋ كەرەك، ءوزىمدى قولعا الۋىم كەرەك..."
ادام سەنبەستەي وقيعا، — ۇيلەنگەلى توعىز جىل ىشىندە كرەچمار ءبىر دە ءبىر رەت ايەلىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالعان ەمەس، دالىرەك ايتقاندا ءتان قاتىناسىنا بارماعان. "شىنىنا كەلسەك، — دەپ ويلادى ول، — اننەليزاعا ايتۋ كەرەك پە، الدە ەشتەڭە ايتپاۋ كەرەك پە، ونىمەن بىرگە بەرليننەن ۋاقىتشا كەتكەن دۇرىس پا، جوق الدە گيپنوتيزەرگە بارامىز با، نە بولعاندا دا جوق ەتۋ كەرەك، تامىرىنان قيۋ كەرەك..." ءبىراق بۇل تۇككە تۇرمايتىن وي ەدى. ساعان ۇناعانى ءۇشىن عانا "براۋنينگي" الىپ، ونى اتىپ جىبەرۋگە بولمايدى عوي.
ءوزىنىڭ اجارلى ءتۇر-تۇرپاتىنا، اقجارقىن مىنەزىنە، كوگىلدىر تومپاق جانارىنداعى وتتى ۇشقىنعا، بەينەلەپ سويلەيتىندىگىنە (ءسال-پال تۇتىعاتىن دا، ونىسى ونىڭ سوزدەرىن ءتىپتى تارتىمدى ەتىپ جىبەرەتىن)، ءتىپتى اكەسىنەن مۇراعا قالعان جەر مەن اقشاعا قاراماستان كرەچماردىڭ ماحابباتتان جولى بولمادى. ستۋدەنت جىلدارىندا ول كەكسە ءبىر ايەلمەن كوڭىل قوسىپ ءجۇردى، كەيىننەن سوعىس جىلدارىندا ول ايەل مايدانداعى وعان شۇلىقتار، كۇپايكە جانە بۇجىر-سارى قاعازعا جازىلعان ءتۇسىنۋى قيىنداۋ ۇزاق، ىندىن-ىقىلاستى حاتتار سالىپ تۇراتىن. سونان كەيىن ءبىر دارىگەردىڭ اپ-ادەمى، نازىك، توماعا-تۇيىق ايەلىمەن بايلانىستا بولدى، ءبىراق ونىڭ جۇيكە اۋرۋى بولىپ شىقتى. سونان كەيىن باد-گامبۋرگتە تىستەرى اپپاق ءبىر ورىس ايەلىمەن ءتانىس-بىلىس بولدى دا، ءبىر كۇنى كەشتە ول كەنەت "مەنىڭ تىستەرىم المالى-سالمالى، ونى مەن تۇندە الىپ تاستايمىن. سەنبەسەڭىز ءقازىر كورسەتە الام"، — دەدى. "كەرەگى جوق، نە ءۇشىن"، — دەپ كۇبىرلەگەن كرەچمار، كەلەسى كۇنى كەتىپ قالدى. اقىرىندا، بەرليندە، وعان اپتاسىنا ءۇش رەت كەلىپ تۇنەپ كەتەتىن، جابىسقاق، اجارسىز ءبىر ايەل بولدى. ول ءوزىنىڭ وتكەن ءومىر تۋرالى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قالدىرماي، ءبىر وقيعاعا قايتا-قايتا ورالىپ، ونىڭ قۇشاعىنا كىرىپ اپ، فرانسۋزدىڭ "س' est la vie"، — دەگەن ءسوزىن ءجيى-جيى اۋزىنا aپ، كۇرسىنە ءتۇسىپ ۇزاق اڭگىمە سوعاتىن.
وسى ءبىر ءساتسىز، سولعىن رومانداردىڭ اراسىندا ءوزى ارمانداعان، ءبىراق تانىسۋعا جولى تۇسپەگەن، ورنى تولمايتىن ازاپتى اسەر قالدىرىپ ايەلدەردىڭ قانشاسى ءوتىپ كەتتى دەسەڭشى!
ول ۇيلەنگەندە وعان دەگەن ماحاببات تۇگىلى، كىشكەنتاي ءبىر تولقىنىس تا بولعان جوق: ول ءبىر كورمەككە اپ-اجەپتاۋىر، اقشىل شاشتى، نۇرسىز جانارلى، مۇرنىنىڭ ءدال ۇستىندە بەزەۋى بار تەاتر انترەپرەنەرىنىڭ قىزى ەدى، — تەرىسىنىڭ نازىكتىگى سونشا، ءسال عانا ءتيىپ كەتسەڭ-اق وندا قانتالاعان ءىز قالاتىن. قالاي ۇيلەنىپ قالعانىنا ءوزى دە ءجوندى تۇسىنبەيدى — وعان، ءسوز جوق، ونىمەن، اعاسىمەن، پونترەزينادا اياعىن سىندىرىپ العان پالۋان دەنەلى ونىڭ اپكەسىمەن بىرگە تاۋعا ءجيى-جيى شىعىپ تۇرعانى ىقپال ەتتى. اننەليزانىڭ بويىنان سىلق-سىلق كۇلگەن كەزدە سۇيكىمدى ءبىر قىلىق وزىنە تارتىپ تۇراتىن. بەرليندەگى تانىستاردىڭ كوپتىگىنەن قاشىپ، ولاردىڭ نەكەسى ميۋنحەندە قيىلدى. تالشىن گۇلدەگەن كەز. قوناق ۇيدەگى ءبىر مالاي سەگىز تىلدە سويلەي الادى ەكەن. ايەلىنىڭ جىڭىشكە سىزاتى بار — سوقىر ىشەكتىڭ ورنى.ول مىنەزى جۇمساك، كونبىس، مومىن ەدى، تەك اندا-ساندا ۇستاماسى ۇستاپ كەتەتىندەي الا قۇيىن ىندىن قۇشتارلىعى باستالاتىن دا، كرەچمار باسقا ايەلدەرگە كوز سالماي قوياتىن. كوپ ۇزاماي ول ەكىقابات بولدى دا، جەرىگىن باسا الماي، ەشكىم جوق كەزدە باقتاعى شارباقتاردىڭ ۇستىندە سكامەيكالاردىڭ ارقالىعىنا قونعان اق قاردى ۋىستاپ قارپىپ اساپ-اساپ الاتىن. ول وعان ىستىق ىقىلاس كورسەتىپ، استى-ۇستىنە ءتۇسىپ باقتى، — ەرتەرەك جاتۋىن، شالت قيمىلداپ قالماۋىن قاداعالادى، — تۇنەمەلىككە ونىڭ تۇسىنە جاپ-جاس جارتىلاي جالاڭاش ايەلدەر مەن قاڭىراپ جاتقان جاعاجايلار كىرىپ، ايەلى ۇستىمە ءتۇسىپ قالا ما دەگەن قورقىنىشتان ويانىپ كەتەدى. تاڭەرتەڭ اننەليزا اينا الدىندا ءوزىنىڭ تومپايعان قارنىنا قاراپ، كوڭىلى توعايىپ، جۇمباق كۇلىمدەپ قوياتىن. اقىرىندا، ونى ەمحاناعا الىپ كەتتى دە كرەچمەر ءۇش اپتا بويى جالعىز قاپ، ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي الاسۇرىپ، ەكى نارسەدەن ولگەنشە قورىقتى، — ايەلىم ءولىپ قالادى-اۋ دەگەن ويدان، ەگەر وسىنشالىقتى قورقاق بولماسام، ءبىر باردان ايەل الىپ كەپ جاتىن بولمەمە كىرگىزەر ەدىم دەگەن ويدان.
ونىڭ تولعاعى اۋىر بولدى. كرەچمەر اۋرۋحانانىڭ ۇزىن اق ءدالىزىنىڭ بويىمەن ارى-بەرى ءجۇردى دە قويدى، كەيدە تەمەكى تارتۋعا دارەتحاناعا بارادى دا، كىلەڭ ونى ىعىستىرىپ تاستاعىسى كەلەتىن، قاسىنان سۋسىلداپ ولاي-بۇلاي وتەتىن مەدبيكەلەرگە ىزالانىپ تاعى تۇرىپ كەتەدى. اقىرىندا ايەلىنىڭ پالاتاسىنان ءبىر مەدبيكە شىقتى دا: "ءبارى ءبىتتى"، — دەدى. كرەچماردىڭ كوز الدىنا ابدەن توزعان كينەماتوگرافيس لەنتالارىنداعى الاباجاق سىزىقتار سياقتى، قارا جاڭبىر پايدا بولدى. ول پالاتاعا كىرىپ باردى. سويتسە، اننەليزا ساتىمەن بوسانىپتى. العاشقى كەزدە نارەستە، جەلى شىعا باستاعان، اۋا ۇرلەنگەن شار سياقتى قىپ-قىزىل ءاجىم-اجىم بولدى. كوپ ۇزاماي ول ەت الىپ، ءبىر جىلدان كەيىن ءتىلى شىعا باستادى.
ەندى سەگىز جىل وتكەن سوڭ ول شەشەسىنىڭ مومىندىعىنا تارتىپ الدەقايدا از سويلەيتىن بولدى، — كوڭىلدەنسە دە شەشەسى سياقتى كوڭىلدەنەدى، — ايرىقشا، ادامدى ىعىر ەتپەيتىن كوڭىلدىلىك، بەينە ءبىر ادام ءوز قۋانىشى وزىندە بوپ، ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن قاناعات ەتىپ كوڭىل كوتەرەتىندەي.
وسى جىلدار ىشىندە كرەچمار ايەلىنە ادال بولدى. ول ادامدى قانشالىقتى ءسۇيۋ كەرەك بولسا، ايەلىمدى دە سول سياقتى بەرىك جانە ىڭكارلىكپەن سۇيەم دەي تۇرا، ءوزىنىڭ ەكىجۇزدىلىگىنە تاڭعالدى، كەيدە ناقتى ارەكەتكە بارماسا دا، جاس سۇلۋ ارۋلاردى قۇشاعىنا اپ قۇشىرلانا قۇشقىسى كەپ كەتەتىن-دى. كرەچمار ايەلىمەن اشىق سويلەسەتىن: ايەلى ونىڭ جىبەرەتىن دە، كەلەتىن دە حاتتارىن تۇگەل وقيتىن، ويتكەنى ول سونداي كورسەقىزار ەدى، اۋكسيوندىق كارتينالارمەن، ەكسپەرتيزالارمەن، كورمەلەرمەن بايلانىستى ونىڭ كەزدەيسوق ىستەرىنىڭ ءبارىن ءسۇراپ-بىلىپ وتىراتىن، — سونان كەيىن ءوزى جاۋاپ بەرەتىن سۇراقتار قوياتىن. شەتەلدەرگە، يتالياعا، فرانسياعا شىقكان ءساتتى ساپارلار، يرمانىڭ اۋىرىپ قالعان ساتتەرى بولدى. سونداي- اق ايەلى ەكەۋى بالكوندا وتىرىپ كۇتىپ الاتىن قوڭىرجاي كەشتەر دە بولدى، سونداي كەزدەردە ول وسىنداي باقىتقا لايىقتىمىن با دەپ ويلايتىن. ۇستىنە شاڭ قوندىرماعان، كەمەلىنە كەلگەن تىنىش، ءبىرقالىپتى جىلدار ىشىندە، قىرىقتى القىمداپ قالعان تۇستا، كرەچمار كەنەت وزىنە قاراي ايرىقشا، باس اينالدىرىپ ەستى شىعاراتىن، سوناۋ ءبىر ءجاسوسپىرىم كەزىندە قالىپ قويگان سەزىم تولقىنى كەلە جاتقانىن بايقادى.
بىردە ناۋرىزدا (تەڭىز شوشقاسى تۋرالى اڭگىمەگە دەيىن ءبىر اپتا بۇرىن) كرەچمار ءبىر شارۋامەن تانىسىنا ساعات وندا جولىعۋ ءۇشىن جاياۋلاپ ءدامحاناعا بارا جاتتى دا، ساعاتتىڭ ءالى سەگىز جارىم ەكەنىن بايقادى. قالانىڭ ءبىر شەتىندەگى ۇيىنە قايتۋ مۇمكىن ەمەس، ءدامحانادا ءبىر جارىم ساعات بويى وتىرىپ، ايقاي-شۋلى مۋزىكا تىڭداۋ دا، كوزىنىڭ استىمەن بىرەۋلەردىڭ ناقسۇيەرلەرىن اڭدۋ دا وعان ونشا ۇناي قويمادى. كوشەنىڭ قارسى بەتىندە اق قارعا قىزىل جارىعىن توگىپ شاعىن عانا كينەماتوگرافتىڭ قىزىل شامدارى جانىپ تۇر. كرەچمار جارنامانى شولىپ ءوتتى دە (سارى شاشتى ايەلدى كوتەرگەن ءورت ءسوندىرۋشى) بيلەت الدى. كينەماتوگرافتى ول قاتتى قۇرمەتتەيتىن، ءتىپتى كەزىندە وسى سالادا ءوزى دە بىردەڭە اتقارىپ تاستاعىسى كەلگەن، — رەمبراند، نەمەسە گوييا نەگىزىندە فيلمدەر ءتۇسىرۋ. بارقىتتاي جۇمساق قاراڭعى زالعا كىرگەن بويدا (ءبىر سەانس اياقتالۋعا جاقىن قالىپى) وعان قاراي ەلەكتر قول شامى تەز جىلجىپ كەلدى دە، ونى قاراڭعى ءبىر تۇپكىرگە اپارىپ جايعاستىردى. ونىڭ قولىنداعى بيلەتكە جارىق تۇسكەن ساتتە، شام ۇستاعان قىزدىڭ ءجۇزىن اڭلاپ قالدى دا، سونان كەيىن ونىڭ سوڭىنان ەرگەن كەزدە سىرتقى تۇلعاسىن ەمىس-ەمىس قانا بايقاپ، جۇرىسىنەن سامال جەلدىڭ لەبىن سەزىنگەندەي بولدى. ورتاداعى قاتارلاردىڭ شەتىنە وتىرىپ جاتىپ، ول قىزعا تاعى قاراپ، اربالدى دا قالدى، — شام جارىعى تۇسكەن جانارداعى جارق-جۇرق ەتكەن ۇشقىن، وتە ۇلى شەبەرلەر عانا دۇنيەگە كەلتىرەتىن قارا فوندا بالقىپ، ەرىپ تۇراتىن كەلىستى كەلبەت. ول كەيىن شەگىنىپ قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ كەتتى دە، كرەچماردىڭ كوڭىلى اڭىلجىپ قويا بەردى. ەكرانعا قاراۋ ءوزىنىڭ ءمانىن جوعالتتى — بۇل بىلمەيتىن ءبىر وقيعانىڭ تۇسىنىكسىز ءتۇيىنى شەشىلەيىن دەپ جاتىر ەكەن (يىقتى كەلگەن بىرەۋ شەگىنىپ بارا جاتقان ايەلگە ءتونىپ قاپتى). ەگەر كارتينانى باسىنان باستاپ قاراسا، وسى ءبىر تۇسىنىكسىز پەرسوناجدار مەن وسى ءبىر تۇسىنىكسىز ارەكەتتەر ءارى تۇسىنىكتى، ءارى مۇلدە باسقاشا قابىلدانار ەدى دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى قىزىق ەدى.
رويال ويناۋىن توقتاتىپ، زالعا جارىق تۇسكەندە ول ونى تاعى كوردى: جاڭا عانا ءوزى ىسىرىپ تاستاعان پەردەگە تيەر-تيمەس بوپ شىعار ەسىكتىڭ الدىندا تۇر ەكەن، ايران تۇستەس جارىققا توعايعان ادامدار ونىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتتى. ءبىر قولىن ويۋلى الجاپقىشىنىڭ قالتاسىنا سالىپ الىپتى. كرەچمار ونىڭ جۇزىنە ءبىر ءتۇرلى ۇرەيلەنە قارادى. ازاپقا تۇسىرەتىن عاجاپ ءجۇز. شارشاپ-شالدىققان تۇر. ون بەس، ون التىلار شاماسىنداعى قىز.
سونان كەيىن زال بوساپ، باسقا ادامدار كىرە باستادى، ول ونىڭ جانىنان تاعى دا بىرنەشە رەت ءوتتى، جاقىننان ءتىپتى ادەمى بوپ كورىنەدى. ول ءجۇزىن بۇرىپ جان-جاعىنا قارادى، ويتكەنى وعان كوز تىگىپ وتىرۋ تىم اۋىر ەدى، عۇمىرىندا ونىڭ قاسىنان قانشاما سۇلۋلىقتار ءوتىپ، ءىزى-قايىم جوعالعانىن ەسىنە الىپ وتىر.
ەكرانعا قادالا قاراپ قاراڭعىدا جارتى ساعاتتاي وتىردى. وعان پەردەنىڭ ەتەگىن ءتۇردى. "قاراپ ال!" — دەدى ول وزىنە-وزى ىزالانا. قىزدىڭ ەرنى ءسال عانا ءدىر ەتە تۇسكەندەي بولدى. ول پەردەنى ءتۇسىردى. كرەچمار سىرتقا شىعىپ قىزىل شالشىقتى باسىپ قالدى، — قار ەرىپ جاتىر، جىپ-جىلى جەل سوققان سۇرعىلت ءتۇن.
ءۇش كۇننەن كەيىن ول شىداي الماستان ۇيالا قىسىلىپ، سونىمەن بىرگە كەۋدەسىن بۇلىڭعىر ءبىر ماقتانىش كورىپ، ول تاعى دا "ارگۋسقا" بەت الدى، تاعى دا سەانستىڭ سوڭىنا تامان بارىپتى. ءبارى دە العاشقىداي بولدى: ۇزىنشا جانار، جەل، قاراڭعىلىق، پەردەنى سىلكىپ اشاتىن قولدىڭ قىلىقتى قيمىلى. "ناعىز دونجۋان ونىمەن بۇگىن تانىسار ەدى"، — دەپ ويلادى كرەچمار. ەكراندا تەڭىز شوشقاسى چيپي ورىس بالەتىن ويناعان بوپ بۇراڭ-بۇراڭ ەتەدى. سونان كەيىن "شيە گۇلدەگەندە" دەگەن جاپون كارتيناسى باستالدى. كرەچمار شىعىپ بارا جاتىپ، مەنى بىلەسىڭ بە، دەپ سۇراعىسى كەلدى.
كوزىمەن كوزى كەزدەسپەدى. جاڭبىر جاۋىپ، اسفالت قىپ-قىزىل بوپ جارقىرايدى.
ەگەر ول بۇرىن جاساماعان نارسەسىن جاساسا، — جارق ەتە قالعان سۇلۋلىقتى ۇستاپ قالۋعا ارەكەت ەتىپ، تاعدىردىڭ وزىنە كۇش كورسەتپەسە، — وندا ول "ارگۋسقا" بارماس ەدى دە، ءوزىن دەر كەزىندە اۋىزدىقتاعان بولار ەدى.
ەندى ءبارى كەش. ءۇشىنشى بارعانىندا ول وعان كۇلىمسىرەپ قاراعىسى كەلدى دە، ءبىراق جۇرەگىنىڭ الىپ-ۇشىپ كەتكەنى سونشا، ءوزىن-وزى يگەرە الماي، سول ءساتتى وتكىزىپ الدى. كەلەسى كۇنى تۇسكى تاماققا بالدىزى كەلىپ، گورننىڭ ءىسى ءسوز بوپ، قىزى شوكولاد كرەمىن بۇرالاقتاپ جەپ، ايەلى ورىنسىز سۇراق قويدى. "سەن نەمەنە، اسپاننان ءتۇستىڭ بە؟" — دەپ دۇڭك ەتە ءتۇسىپ، اشۋىن سىلاپ-سيپاپ جىبەرۋ ءۇشىن كۇلىمسىرەگەن بولدى. تۇسكى تاماقتان كەيىن ول كەڭ ديۆاندا ايەلىمەن قاتار وتىرىپ aپ، ءوزىنىڭ قايتا-قايتا سۇيۋىمەن وعان "Die Damerei" قاراۋعا كەسىر جاساپ، ىشتەي ويلاپ قويادى: "بوس بىلجىراق... مەن باقىتتىمىن عوي... ماعان تاعى نە كەرەك؟ ەندى مەن ول جاققا بارمايمىن".
ونى ماگدا پەتەرە دەپ اتايتىن، شىنىندا دا ول بار بولعانى ون التى جاستا ەدى. اكە-شەشەسى شۆەيسار ىسىمەن اينالىساتىن. سوعىستا كونتۋزيا العان شاشى اپپاق اكەسى، باسى قالتاڭ-قالتاڭ ەتىپ، بولمايتىن نارسەگە شات-شالەكەي اشۋلاناتىن. ءالى جاپ-جاس، ءبىراق تولىسىپ كەتكەن، قاي ۋاقىتتا دا قولى شاپالاق جۇمساۋعا ءازىر تۇراتىن سالقىن، دورەكى مىنەزدى شەشەسى سىپىرىپ، قاعىپ — سىلىككەن كەزدە شاشىم شاڭ بوپ قالماسىن دەپ ورامالىن شارت بايلاپ الاتىن، ال جۇمىستان كەيىن بويانىپ-تارانىپ كوشەدەن ءوتىپ قوناقتىققا تارتاتىن. تۇرعىندار ونىڭ كوكىرەكتىگىن، كەلگەن ادامدارعا اياعىڭدى ءسۇرت، مراموردى (ولار ونسىز دا كوپ ەمەس ەدى) باسپا دەپ تالاپ ەتەتىنىن جاقتىرمايتىن. ول ايەلدىڭ تۇنەمەلىككە تۇسىنە قانتتاي اپپاق ەرتەگىدەي باسقىشپەن جوعارى شىعىپ كەتكەن، ءبىراق ءار تەكپەشەككە تابانىنىڭ بادىرايعان وڭ اياق، سول اياق، وڭ اياق، سول اياق، — قارا ىزدەرى قالعان، كىشكەنتاي ادامنىڭ تۇلعاسى كىرەدى... بۇل ول ءۇشىن ازاپتى ءتۇس ەدى.
ءقازىر ۆەلوسيپەد فابريكاسىندا جۇمىس ىستەيتىن، اكەسىنىڭ بيۋرگەرلىك رەسپۋبليكاشىلدىعىنا كۇدىكپەن قارايتىن، ودان ءۇش جاس ۇلكەن اعاسى وتتو جاقىن قاباقتاردىڭ بىرىندە وتىرىپ aپ ساياسات تۋرالى اڭگىمە ايتىپ، جۋان جۇدىرىعىمەن ۇستەلدى قويىپ قاپ: "ادام الدىمەن تاماق جەۋى كەرەك" — دەپ ايقاي سالاتىن. ونىڭ ەڭ باستى اكسيوماسى وسى — وتە ءادىل اكسيوما.
ماگدا بالا كەزىندە مەكتەپكە باردى، وندا، قيت ەتسە سويىپ سالاتىن اناسىنان ءسال قيمىل كورسە سول قولىمەن باسىن قورعاپ شىعا كەلەتىن ادەت تاپقان، — ۇيدەن گورى اناعۇرلىم جاقسى ەدى. سولاي بولا تۇرا ول، كوڭىلدى، وجەت قىز بوپ ءوستى. ول سەگىزگە كەلگەن كەزدە، ونى ەشقانداي سەبەپ-سالدارسىز، كورشى تۇراتىن ءقادىرلى ءبىر شال وڭدىرماي شىمشىپ الدى. ول كەزدە ماگدا كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا وتەتىن ۋ-شۋى، الىس-جۇلىسى كوپ فۋتبول ويىنىنا قاتىسۋعا اۋەس ەدى. ول ون جاسىندا اعاسىنىڭ ۆەلوسيپەدىن ايداۋدى ۇيرەنىپ اپ، شاشى جەلبىرەپ، ءوزىنىڭ كوشەسىندە ايقايدى سالىپ ولاي-بۇلاي زاۋلاپ جۇرەتىن، سونان كەيىن توقتاپ، ءبىر اياعىمەن جەر تىرەپ ويلانىپ قالاتىن-دى. ون ەكى جاسقا شىققاندا جەلىگى شامالى باسىلىپ، ەسىكتىڭ جاقتاۋىنا سۇيەنىپ اپ كومىرشىنىڭ قىزىمەن، وسى ۇيدەگى تۇرعىندارعا كەلىپ-كەتىپ تۇراتىن ايەلدەر تۋرالى سىبىرلاسىپ، نەمەسە وتكەن-كەتكەننىڭ كويلەكتەرى مەن قالپاقتارىنا قارايتىن. بىردە ول باسقىشتان مىج-مىجى شىققان سومكە تاۋىپ الدى، ونىڭ ىشىنەن شاش جابىسىپ قالعان سابىن مەن ادەپسىز سۋرەتتەرى بار وتكرىتكالار شىقتى. سونان كەيىن كۇنى كەشە عانا، ويىن كەزىندە ونى شالىپ قۇلاتپاق بولاتىن ءبىر گيمنازيست اشىق موينىنان ءسۇيىپ الماق بولدى. تاعى بىردە ول ءتۇن ورتاسىندا جىن ۇرعانداي الاسۇرىپ كەتتى دە، ونى سۋ بۇركىپ، ۇرىپ-سوقتى.
ءبىر جىلدان كەيىن ول موپ-موماقان قالىپقا ءتۇستى، اشىق قىزىل قىسقا كويلەگىن كيىپ، كينەماتوگرافتى ولگەنشە جاقسى كوردى. قارسى ۇيدە بۇيرا شاشتى، شۇبار كۇپايكەلى، كەشكە قاراي تەرەزەدەن باسىن شىعارىپ وعان كۇلىمسىرەپ قاراپ تۇراتىن ءبىر جاس جىگىت پايدا بولدى دا، كوپ ۇزاماي ولار كوشىپ كەتتى.
كەيىنىرەك ول سول ءبىر ءومىرىن اڭسارى اۋا ەسىنە الاتىن، — سول ءبىر جارقىن، جىپ-جىلى، تىپ-تىنىش كەشتەر، سارت-سۇرت ەتىپ جابىلىپ جاتقان دۇڭگىرشەكتەر، ءبىر نارسەنى جوققا شىعارارداي باسى قالتاڭ-قالتاڭ ەتىپ ورىندىققا كەرى وتىرىپ aپ ترۋبكا تارتاتىن اكەسى، كوريل ايەلمەن تۇرعىنداردىڭ تۇسىنىكسىز قاتىناستارىن ايتىپ ("مەن سول كەزدە وعان ايتقام... ول ماعان ايتقان") بۇرقىلداپ جۇرەتىن شەشەسى، تور دورباسىن تولتىرىپ ۇيگە ورالاتىن برون حانىم، سالدەن كەيىن كەلەتىن قىزمەتشى ايەل ليزبەت... ءقىزىلىڭىر تۇسەدى. مىنە، ەكى-ۇش دوستارىمەن اعاسى كەلدى، ولار ونى جايلاپ ىعىستىرىپ، جالاڭاش قولىنان ۇستايدى، بىرەۋىنىڭ جانارى فايتتىڭ جانارىنداي. كۇننىڭ شۇعىلاسى ءتۇسىپ تۇرعان كوشە تىم-تىرىس بولادى. قارسىداعى بالكوندا ەكى جالتىرباس كارتا ويناپ وتىر، — ولاردىڭ ءوp قيمىلى ەستىلەدى.
ول ون تورتكە شىعىپ بۇرىشتاعى جازۋ قاعازىن ساتاتىن دۇڭگىرشەكتە ىستەيتىن قىزبەن دوستاسىپ، ونىڭ ءسىڭلىسى ناتۋراشى بوپ ىستەيتىنىن، ءتىپتى قۇيتاقانداي بولا تۇرا، ونىڭ اپ-اجەپتەۋىر تابىس تاباتىنىن ءبىلدى. ماگدا دا ارماندار پايدا بولدى. ناتۋراشى قىزدار مەن فيلمدەگى قىزداردىڭ اراسى قول سوزىم-اق بوپ كورىندى. سول تۇستا ول بي ۇيرەنىپ، قۇربى قىزىمەن بىرگە "پاراديز" بال زالىنا بارىپ كوردى، دجاز وينالىپ جاتاتىن ول جەردە جەر ورتاسىنا كەلىپ قالعان ەركەكتەر وعان توسىن ۇسىنىستار جاسادى.
بىردە ول ءوزىنىڭ شەشەسىنىڭ بۇرىشىندا تۇرعان؛ جولدىڭ شەتىنە موتوسيكلىن كىلت توقتاتىپ، بۇرىن بىرنەشە رەت كورگەن، سۇرعىلت شاشىن شالقايتا قايىرعان، ەرەك بىلعارى كۋرتكا كيگەن بوزبالا قىدىرتىپ قايتايىن دەدى. ماگدا كۇلدى دە، ارتىنا وتىرىپ يۋبكاسىن جوندەدى، كەلەسى ساتتە ول قاتتى جىلدامدىقتان تۇنشىعىپ قالا جازدادى. ول ونى قالادان الىپ شىعىپ كەتتى دە، توقتادى. كۇن باتار الدىنداعى كەش بولاتىن، شىبىن-شىركەي شىعا باستادى. اينالا قاراعايلار مەن ەمەندەر. موتوسيكليست ءتۇسىپ، جولدىڭ جيەگىندەگى ونىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى. ول وعان جاقىندا يسپانياعا بارىپ قايتقانىن، پاراشيۋتپەن الدەنەشە سەكىرگەنىن ايتتى. سونان كەيىن ول ونى قۇشاقتاپ، قاتتى سۇيە باستادى، ونىڭ ىشىنە الدەنە ەرىپ قۇيىلىپ كەتكەندەي بولدى. كەنەت تۇلا بويى ءبىرتۇرلى بوپ كەتتى دە، بوپ-بوز بوپ جىلاپ جىبەردى: "سۇيۋگە بولادى، — دەدى ول، — ءبىراق جۇلقىپ-سىلكۋگە بولمايدى، مەنىڭ بۇگىن باسىم اۋىرىپ تۇر". موتوسيكليست اشۋلاندى دا، ماگدانى مىنگىزىپ اپ ءبىر كوشەنىڭ باسىنا توقتاپ ءتۇسىرىپ كەتتى. ول ۇيىنە جاياۋ ورالدى. ونىڭ قايدا كەتكەنىن كورىپ قالعان اعاسى موينىنان ءبىر ۇرىپ، اياعىمەن تەپكەن كەزدە شالقالاي قۇلاپ تىگىن ماشيناسىنا سوعىلدى.
قىستا ول اقىرى قۇربى قىزىنىڭ سىڭلىسىمەن جانە ءتۇرى ماڭعاز، ءبىر جاق بەتىن تۇگەل دەرلىك القىزىل قال باسقان كەكسە ءبىر ايەلمەن تانىستى. ونىڭ ءاتى-جونى ليەۆاندوۆسكايا ەكەن. ماگدا سول ليەۆاندوۆسكاياعا قىزمەتكە ورنالاستى. ونى كوپتەن بەرى ماسىل دەپ سوگەتىن اكە-شەشەسى دە، ودان قۇتىلىپ ءماز بوپ قالدى. شەشەسى تابىس اكەلەتىن كەز كەلگەن ءىس ادال دەيتىن. كەدەيلەردىڭ قىزىن ساتىپ الاتىن كاپيتاليستەر تۋرالى قاتال سوزدەر ايتاتىن اعاسى، ول كەزدە برەسلوۆلدە ۋاقىتشا جۇمىس ىستەپ ءجۇردى دە ليەۆاندوۆسكاياعا تىم كەش، تىم كەش كەلىپ ءتيىستى.
ول العاشقىدا ءبىر قىزدار مەكتەبىندەگى ۇلكەن سىنىپ بولمەسىندە قاقشيىپ تۇرىپ، سونان كەيىن ناعىز اتەلەگە اۋىستى، وندا ونىڭ سۋرەتىن تەك ايەلدەر عانا ەمەس، ەركەكتەر دە، ءتىپتى جاپ-جاس جىگىتتەر دە سالاتىن بولدى. ءبارى دە ءبىر قالىپتا ءوتىپ جاتتى.
قىسقا شاشتى، تىرجالاڭاش ول، العا سوزىلعان قولىنا سۇيەنىپ، كىلەم ۇستىندە ءبىر قىرىنداپ وتىر، — سودان ونىڭ شىنتاعىنىڭ ورنىنا ەلجىرەگەن ءاجىمدى كوزى كورىنەدى، — ابدەن دىڭكەلەگەن ويلى قالىپتا اشاڭ دەنەسىمەن العا يىلگەن، كوزدەرىن ءبىر كوتەرىپ، ءبىر ءتۇسىرىپ تۇرعان سۋرەتشىلەر سياقتى. قاباعىنىڭ استىمەن قارايدى دا قارىنداش سىزىقتارىنىڭ جەڭىل سىبدىرى مەن كومىردىڭ سىبىسىن ەسىتەدى، — سالدەن كەيىن-اق وعان قايسىسى سانىن، قايسىسى باسىن سالىپ جاتقانىن ويلاۋ ونىڭ ءىشىن پىستىرىپ جىبەردى دە، قاشان باسقا قالىپتا وتىرام دەگەن ويعا ويىسادى. جالىعىپ كەتكەنى سونشا، ەندى ول كوزىن سىعىرايتىپ سۋرەتشىلەردىڭ ىشىندەگى كورىكتى بىرەۋىنە جانارىن توقتاتتى، ال، ول اۋزىن ءسال ءتۇرىپ، ءجۇزىن كوتەردى. ءبىراق ماگدا وعان قانشا قاراسا دا، ول ءتىپتى دە قىسىلى-قىمتىرىلار ەمەس، بۇل جاعداي ونىڭ ەپتەپ ىزاسىن تۋدىردى. ول بۇرىن وسىنشاما قادالعان كوزدەردىڭ استىندا جاپادان جالعىز وتىرۋ ۇيات سياقتى كورىنەتىن، ەندى ءقازىر جىلى ۆاننادا وتىرعانداي ەمىن-ەركىن وتىر. سويتسە، ءتىپتى دە ۇيات ەمەس ەكەن، تەك شارشاتىپ، جالىقتىرىپ جىبەرەدى ەكەن. اقىرىندا ول ءوزىنىڭ كوڭىلىن الدارقاتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى نارسەلەر ويلاپ تابا باستادى، موينىنان مونشاعىن المادى، ەرنىن بويادى، باسقا دا ءارتۇرلى نارسەلەر جاسادى. مۇنى بىرەۋدەن ەستىگەن ليەۆاندوۆسكايا ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالدى.
بۇدان قانداي ناتيجەگە جەتەتىنىن بىلمەگەن ماگدانىڭ ويى بۇلىڭعىر ەدى. فيلمدەگى قىزداردىڭ بەينەسى الىس قيىرلاردان قول بۇلعاعانداي بولادى. سۋسار جاعالى ءساندى پالتو كيگەن مىرزا لاكتالعان اۆتوموبيلگە وتىرعىزدى. قىمبات دۇكەننىڭ ۆيتريناسىنان كوز ارباپ تۇراتىن، قۇيىلىپ قۇبىلعان، جۇرگەندە سۋسىلداپ قويا بەرەتىن كويلەك ساتىپ الدى. ساعاتتار بويى تىرجالاڭاش وتىرىپ، ودان ەڭ بولماسا ءوزىنىڭ ءبىر پورترەتىن دە الماۋ، وعان بوس اۋرە بوپ كورىندى. ونىڭ تاعدىرىنىڭ قولباسشىسى — كينەماتوگرافيا دەپ ءبىلدى. ليەۆاندوۆسكايا "عاشىق بوپ قالعان پروۆينسيال" تۋرالى العاش ايتقان سول كوكتەمگى كەشتە دە ول وعان نازار سالا قويعان جوق.
"ساعان سەرىكسىز ءومىر سۇرۋگە بولمايدى، — دەدى ليەۆاندوۆسكايا سابىرمەن، كوفە ءىشىپ وتىرىپ. —سەن وجەتسىڭ، سەن ويناقىسىڭ، سەن سەرىكسىز قۇرىپ كەتەسىڭ. ول سونداي قاراپايىم ادام، قالادان الىس تۇرادى، وعان دا قاراپايىم جان كەرەك".
ماگدا تىزەسىنىڭ ۇستىنە ليەۆاندوۆسكايانىڭ ءيتىن ۇستاپ وتىرعان — تۇمسىعىنا اق كىرگەن، موينىندا سۇيەلى بار تولىق سارى تازى. ول ءيتتىڭ جىبەكتەي جۇمساق قۇلاعىن ۋىستاپ، تۇككە تۇسىنبەي:
"ءالى ۋاقىت بار. مەن ءالى ون بەستە عانامىن. نە كەرەك؟ ونىڭ ءبارى بوس اڭگىمە، مەن ول مىرزالاردى بىلەمىن"، — دەدى.
"سەن اقىماقسىڭ"، — دەدى ليەۆاندوۆسكايا رەنجي سويلەپ، — مەن ساعان ءبىر بوزىنباي تۋرالى ايتىپ وتىرعام جوق، سەنى كوشەدە كورىپ قاپ، تەك سەن تۋرالى ويلاپ باسى قاتىپ جۇرگەن قايىرىمى مول، جومارت ادام تۋرالى ايتىپ وتىرمىن".
"ءبىر شال—ساۋان شىعار"، — دەپ ماگدا، ءيتتىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ الدى.
"اقىماق، — دەپ قايتالادى ليەۆاندوۆسكايا. — ول وتىزدا، ساقال— شاشى الۋلى، ءسان—سالتاناتتى — جىبەك گالستۋك، التىن مۇشتەك. ونىڭ تەك جانى عانا قاراپايىم".
"قىدىرىپ قايت"، — دەدى ماگدا يتكە، — يت ەدەنگە سىرعىپ ءتۇسىپ، دالىزگە شىقتى دا، الدەنەدەن قورقىپ، بارلىق قارتايعان تازىلارداي، بۇكشيىپ تۇرا قالدى.
اڭگىمە بولىپ وتىرعان مىرزا پروۆينسيال دا ەمەس، قاراپايىم دا ەمەس، ميۋللەر دە ەمەس ەدى (سول اتى-جونىمەن تانىسقان). ليەۆاندوۆسكايامەن ول گامبۋرگتەن پاريجگە بارار جولدا پوكەر ويناعان قىزۋ قاندى ەكى كومميۆوياجەر ارقىلى تانىسىپ ەدى. الدىن الا باعاسى ايتىلعان جوق: وعان كۇلىپ تۇرعان قىزدىڭ سۋرەتىن كورسەتكەن، ميۋللەر ەندى ءوزىن كورسەتىڭدەر دەگەن-دى. بەلگىلەنگەن كۇنى ليەۆاندوۆسكايا سامسا ساتىپ اپ، كوپ كوفە قايناتىپ، بۇگىندە توزىپ بالانىڭ كيىمىندەي تار بوپ قالعان قىزىل كويلەگىڭدى كي دەپ كەڭەس بەرگەن، التىلار شاماسىندا كۇتكەن قوڭىراۋ دا شالىندى. "نەمەن تاۋەكەل ەتەم، — دەپ ويلادى اقىرعى رەت ماگدا. — ەگەر ول ءبىر جەكسۇرىن بولسا، وندا وعان دول سولاي دەپ ايتام، ونداي بولماسا ءبىر شەشىمگە كەلۋگە ءالى ۇلگەرەم".
وكىنىشكە وراي، ميۋللەردىڭ جەكسۇرىن با، جاقسى ما ونىسىن ايىرا قويۋ وڭاي بوپ شىقپادى. ءبىر ءتۇرلى وزگەشە بەت الپەت. قالىڭ قارا شاشى قالاي بولسا سولاي ايىرىلىپ تارالعان، سۋالىپ تۇرعان جاعىنا جۇقا كۇرىش توزاڭى قونعانداي بوزارىپ كورىنەدى. جالت-جۇلت ەتكەن كۇزەن كوزى مەن ءۇشبۇرىشتى تاناۋى ءبىر ءسات تىنىم تاپپايدى، سولاي بولا تۇرا، اۋزىنىڭ قاپتالىندا جۇمساق ەكى قاتپارى بار ءجۇزىنىڭ تومەنگى جاعى سەلت ەتپەيدى، — تەك اندا-ساندا عانا دۇردىك ەرىندەرىن جالاپ قويادى. ۇستىندە تروپيكالىق اسپان تۇستەس كوگىلدىر كويلەك، گالستۋك جانە سۇرعىلت كوك كوستيۋم. قايراتتى كەڭ يىقتارىن قوزعاپ ماڭعاز جۇرەدى ەكەن، — ول ۇزىن بويلى سىمباتتى ەركەك ەدى. ماگدا مۇندايدى كۇتپەگەن ەدى، ول قولىن ايقاستىرىپ ورىندىققا جايعاستى دا ءتىسىنىڭ اراسىمەن عانا ليەۆاندوۆسكايامەن بەرليننىڭ كورنەكتى جەرلەرى تۋرالى اڭگىمەلەسىپ وتىردى. ول ەندى ماگدانى كوزىمەن ءىشىپ—جەي باستادى؛ كەنەت ءوزىنىڭ ءسوزىن ءوزى كىلت ءۇزىپ، تىكەسىنەن ەسىمىن سۇرادى. اتىن ايتتى. "ءا-و، ماگدالينا"، — دەدى ول كۇلگەن بوپ، سونان كەيىن ودان كوزىن اۋدارىپ ءوزىنىڭ ليەۆاندوۆسكايامەن كۇڭكىلدەسكەن اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستىرا بەردى.
سالدەن كەيىن ول ءۇن-تۇنسىز قاپ تەمەكىسىن تارتتى دا، ءىسىنىپ كەتكەندەي دۇرديگەن ەرنىنە جابىسىپ قالعان پاپيروستىڭ جۇقا قاعازىن سىدىرىپ الىپ جاتىپ: "ليەۆاندوۆسكايا حانىم، يدەيا بار. مەنىڭ ەسەبىمنەن اۆتوموبيل الىڭىز دا وپەراعا بارىڭىز — مەندە ارتىق بيلەت بار، ءدال ۋاقىتىندا ۇلگەرەسىز"، — دەدى.
ليەۆاندوۆسكايا العىسىن ايتىپ، بۇگىن شارشاپ وتىرمىن، ۇيدە بولامىن دەپ سىپايى عانا باس تارتتى. "سىزگە ەكى اۋىز ءسوز ايتۋعا بولا ما؟" — دەپ ميۋللەر رەنجىڭكىرەپ ورىنان تۇردى. "تاعى ءبىر شىناياق ءىشىڭىز"، — دەدى ليەۆاندوۆسكايا بايسالدى قالىپپەن. ول يىعىپ ءبىر قوزعاپ ماگداعا ورىپ جىبەرەردەي جالت قارادى دا، كەنەت اقجارقىن قالىپپەن كۇلىمسىرەپ ونىمەن ديۆانعا قاتار وتىرىپ، "لوەن گرينادا" اققۋعا وتىرا الماي، كەلەسىسىن كۇتۋگە بەل بايلاعان ءوزىنىڭ ءبىر تانىس ءانشىسى تۋرالى ءبىرقاتار انەكدوتتار ايتۋعا كىرىستى. ماگدا ەرىندەرىن تىستەلەپ، باسىن بۇرىپ كۇلكىدەن ءولىپ قالىپتى. ليەۆاندوۆسكايانىڭ ومىراۋى سەلك-سەلك ەتەدى.
الدىن الا شامالى عانا اقشا العان، ءبىراق كوپ اقشا دامەتكەن ليەۆاندوۆسكايا ونىڭ قاسىنان ءبىر ادىم كەتەر ەمەس. سونىڭ كەلىسىمى مەن ماگدا سۋرەتشىلەرگە بارماي، كوپ كۇن قاتارىنان كەستە تىگىپ وتىراتىن بولعان. كەيدە ول ءيتتى قىدىرتۋعا شىعارعاندا ميۋللەر ىمىرت ىشىنەن شىعا كەپ، ونىمەن قاتارلاسىپ جۇرەدى، بۇل قىسىلىپ قالادى دا، ءجۇرىسىن شاپشاڭداتادى، ال قارتايعان تازى ءبىر بۇيىرلەي ىلەسە الماي كەيىن قالىپ قويادى. ليەۆاندوۆسكايا بۇل كەزدەسۋلەردى ءبىلىپ قاپ، ءيتتى ءوزى قىدىرتاتىن بولدى.
تانىسقاندارىنان بەرى وسىلاي ءبىر اپتا ءوتتى. بىردە ميۋللەر ەرەكشە شارا قولدانباق بوپ شەشتى. ءىس وزىنەن-وزى شەشىلەيىن دەپ تۇرعاندا، جەڭگەتايعا اسا كوپ اقشانى ۇستاتا سالۋ اقىماقتىق بولار ەدى. كەشكىلىك كەلىپ ول كوپ كۇلكىلى سوزدەر ايتتى، ءۇش شىنىاياق كوفە ءىشتى، سونان كەيىن ءبىر وڭتايلى ءساتتى پايدالانىپ ليەۆاندوۆسكاياعا جەتىپ باردى دا، ونى ورنىنان تىك كوتەرىپ aپ شۇعىل تۇردە ۆاننا بولمەسىنە كىرگىزىپ، ەسىگىن جاۋىپ، قۇلىپتاپ تاستادى. ليەۆاندوۆسكايا ابدىراپ قالعانى سونشا، العاشقى ساتتە داۋىس شىعارا الماي قالدى، سونان كەيىن ايقايلاپ، سوققىلاپ، بۇكىل دەنەسىمەن ەسىكتى يتەرىپ جانتالاسىپ باقتى. "ءوزىڭنىڭ زاتتارىڭدى الىپ، تايىپ تۇر" — دەدى قوناق بولمەنىڭ ورتاسىندا باسىن ۇستاپ قالشيىپ قاتىپ قالعان ماگداعا داۋىستاپ.
ولار وسىنىڭ قارساڭىندا عانا جالداپ الىنعان جاقسى ءبىر بولمەگە ورنالاستى، ماگدا تابالدىرىقتان اتتار-اتتاماستان-اق ونى ءبىراز ۋاقىتتان بەرى سوڭىنان قالماي ىزىنە تۇسكەن تاعدىرعا بۇكىل بولمىس-بىتىمىمەن، ىندىندى قۇشتارلىقپەن، ءتىپتى ىزالى ىقىلاسپەن بەرىلدى. شىنىن ايتقاندا، ميۋللەر وعان مۇلدە وزگەشە ۇناعان ەدى، — ونىڭ كوزىندە، داۋسىندا، قۇشاعىندا، ەكى جاۋىرىنىڭ ورتاسىن دۇرديگەن ىستىق ەرىندەرىمەن ارى-بەرى جۇرگىزەتىن امال-ارەكەتىندە ورەن وجەتتىك جاتاتىن. ول ونىمەن كوپ سويلەسپەيتىن، كۇلىپ نەمەسە، الدەنە ويلاپ، ونى تىزەسىنىڭ ۇستىنە وتىرعىزىپ ساعاتتار بويى وتىراتىن. ونىڭ بەرليندەگى ءىسى جايلى دا، جالپى ونىڭ كىم ەكەنىن دە بىلگەن جوق، — ءار شىعىپ كەتكەن سايىن، ول ەندى قايتىپ ورالمايتىنداي، قورقاتىن. وسى قورقىنىش بولماسا، ول ءوزىن وتە باقىتتى سەزىندى دە، ونىمەن بىرگە تۇرۋ ماڭگىلىككە سوزىلسا ەكەن دەپ ارماندادى. سىي—سياپات تا جاسادى، — پاريج قالپاعىن، ساعات، — شىندىعىندا، ول ونشا جومارت ەمەس ەدى، ونىڭ ەسەسىنە ول ونى جاقسى مەيمانحانالار مەن ءچيپيدىڭ ءجۇرىس—تۇرىسىن كورىپ كوزىنەن جاس اققانشا كۇلگەن ۇلكەن كينەموتوگرافقا الىپ باراتىن. ونىڭ ماگداعا قۇشتار بولعانى سونشا، كەيدە ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتىپ، قالپاعىن بۇرىشقا ءبىر-اق اتىپ (قىمبات قالپاقتى وسىلاي ەتۋى ونى تاڭقالدىراتىن)، ۇيدە قالاتىن. مۇنىڭ ءبارى تۇپ-تۋرا ءبىر ايعا سوزىلدى. بىردە تاڭەرتەڭ ول ادەتتەگىدەن ەرتە تۇرىپ كەتتى دە، جول جۇرەتىنىن ايتتى. ۇزاق ۋاقىتقا ما، دەپ سۇرادى. ول وعان شانشىلا قاراپ، ءوزىنىڭ جارق-جۇرق ەتكەن القىزىل پيجامىمەن بولمەنى ارى-بەرى كەزىپ، بەينە ءبىر سابىنداپ جاتقانداي قولىن قايتا-قايتا ىسقىلاپ ءجۇرىپ الدى. "ءبىرجولا، ءبىرجولا"، — دەدى ول كەنەت، سونان كەيىن وعان قاراماستان كيىنە باستادى. ول، بالكىم، ازىلدەپ ايتقان شىعار — دەپ ويلاپ، ارتىن كۇتتى — بولمە پىسىناپ كەتكەندەي، كورپەنى سەرپىپ تاستاپ، كەرىلىپ-سوزىلدى دا، قابىرعاعا قاراپ جاتتى. "مەندە سەنىڭ فوتوگرافياڭ جوق"، — دەدى ول اياقكيمىن كيىپ جاتىپ. سودان كەيىن ول شابادانىن جيناستىرىپ، ونى سىرت ەتكىزىپ جاپقانىن ەسىتگى. بىرنەشە ءمينوتتان كەيىن: "قيمىلداما، مەنىڭ نە ىستەپ جاتقانىما قاراما". "اتىپ تاستاماق پا"، — دەپ ويلاپ، ءبىراق قيمىلداعان جوق. نە ىستەمەك؟ تىنىشتىق. جالاڭاش يىعىن بولار—بولماس قيمىلداتتى. "قوزعالما"، — دەپ قايتالادى ول. "دالدەپ تۇر"، — دەپ ويلادى ماگدا ەشقانداي قورقىنىشسىز. تىنىشتىق بەس مينوتكە سوزىلدى. وسى ءبىر تىنىشتىقتا ءبىر سىبدىرلاعان دىبىس ولاي-بۇلاي كوشتى دە ءجۇردى، — ول دىبىس تانىس سياقتى، قالاي تانىس؟ "بەرى قاراۋىڭا بولادى"، — دەدى ول مۇڭلى داۋىسپەن، ءبىراق ماگدا قيمىلسىز جاتا بەردى. ول جاقىنداپ كەپ، بەتىنەن سۇيدە دە، شىعىپ كەتتى. ول توسەكتە كۇنى بويى جاتتى. ول قايتىپ ورالعان جوق.
كەلەسى كۇنى ول تاڭەرتەڭ گامبۋرگتەن تەلەگارمما الدى: "بولمەگە شىلدەگە دەيىن تولەنگەن، قوش بوپ تۇر". "قۇداي-اۋ، مەن ونسىز قالاي ءومىر سۇرەم؟" — دەگەن ماگدانىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى. ول سەكىرىپ كەتىپ ءوزىن-وزى ولتىرە سالماق بوپ، تەرەزەنى جۇلقىپ اشىپ كەپ جىبەردى. قارسى بەتتەگى ۇيگە قىپ—قىزىل ءورت ءسوندىرۋ ماشيناسى كەلىپ، ادامدار جينالىپ، جوعارىداعى ءبىر تەرەزەدەن قالىڭ ءتۇتىن شىعىپ، قارا قاعازدار ۇشىپ، ابىر-سابىر بوپ جاتىر ەكەن ورتكە كوز الماي قاراپ قالعان ول، ءوزىنىڭ الگى ويىن كەيىنگە قالدىردى.
اقشانىڭ دا ءتۇبى كورىنىپ قاپ ەدى؛ جاقسى فيلمدەرگە كورسەتىلەتىندەي، قايعىعا شىداي الماستان بي دومحانالارىن كەزىپ جۇرەتىن بولدى. كوپ ۇزاماي ول ەكى جاپوندىقپەن تانىستى دا، ەپتەپ قىزۋ بولعاننان با، ولاردا قونىپ شىعۋعا كەلىسىم بەردى؛ تاڭەرتەڭ ول ەكى ءجۇز ماركا سۇراپ ەدى، ولار وعان تيىن-تەبەن ۇستاتتى دا، قۋىپ شىقتى، — سودان كەيىن-اق بايقاۋ كەرەك ەكەن دەپ ويلادى.
بىردە ونىڭ قاسىنا مۇرنى ءشىرىپ كەتكەن المۇرت سياقتى، جالتىر باسىنىڭ ءبارىن قوڭىرقاي داق باسقان ىرسىلداعان تولىق ءبىر قارت ادام كەپ وتىردى: "تاعى كەزدەسكەنىمىزگە قۋانىشتىمىن، ەسىڭدە مە، بويجەتكەن گەرينگسدورف جاعا-جايىندا كوڭىل كوتەرىپ ەك قوي". ول ونىڭ قاتەلەسىپ وتىرعانىن ايتتى. قارت كىسى نە ىشەسىز دەپ سۇرادى. سونان كەيىن ول ونى شىعارىپ سالماق بولدى دا، تاكسوماتوردىڭ ىشىندە ول ءوزىنىڭ ناعىز سۇمپايى ەكەنىن كورسەتتى. ول ءتۇسىپ قالدى. ول دا شىعىپ شوفەردەن ۇيالماي، كەزدەسەيىك دەپ جالىنا باستادى. ول وعان ءوزىنىڭ تەلەفون ءنومىرىن بەردى. سونان كەيىن ول قاراشاعا دەيىن بولمەنىڭ اقشاسىن تولەپ، سۋسار پالتو الىپ بەردى، ول ونىڭ ۇيىندە قونىپ قالدى. باسىندا ونىمەن جاتۋ وپ-وڭاي بولدى، تەز باستالىپ، تەز بىتەتىن قۇشاقتاسۋدان كەيىن ول بىردەن ۇيقىعا كەتىپ تاڭ اتقانعا دەيىن ويانبايدى ەكەن. بارا-بارا ول ءارتۇرلى قۇيتىرقى جاڭا نارسەلەردى تالاپ ەتە باستادى. گاردەروبى ەكى كويلەكپەن تولىقتى. كەنەت ول ۋادەلەسكەن كەزدەسۋگە كەلمەي قالدى دا، بىرنەشە كۇننەن كەيىن ول ىستەيتىن كەڭسەگە تەلەفون سوعىپ، ونىڭ قايتىس بوپ كەتكەنىن ەسىتتى. ول شال تۋرالى ويلاۋ قيى-اق بولدى. ونداي تاجىريبەنى ەندى قايتالاماسپىن دەپ شەشتى. تونىن ساتىپ، اقپانعا دەيىن كۇن كوردى. ونى ساتپاس بۇرىن اكە-شەشەسىنە كورىنگىسى كەلدى. ول ۇيىنە تاكسوموتور ءمىنىپ كەلدى. سەنبى كۇنى ەدى، شەشەسى كىرەر ەسىكتىڭ تۇتقاسىن بوياپ جاتىر ەكەن. قىزىن كورىپ، قاتتى دا قالدى. "قۇداي- اۋ" — دەپ ايقايلاپ جىبەردى. ماگدا ءۇن-تۇنسىز جىميدى دا قويدى؛ قايتادان تاكسوموتورعا وتىرىپ، تەك تەرەزەدەن عانا اعاسىن كورىپ قالدى، ول كوشەگە جۇگىرىپ شىعىپ ونىڭ سوڭىنان الدەنە دەپ ايقايلاپ جاتتى — قورقىتپاق بولعان بولۋ كەرەك.
ول ارزانداۋ بولمەگە كوشىپ، كەشكە قاراي قويۋلانىپ كەلە جاتقان قاراڭعىلىقتا كۋشەتكانىڭ شەتىنە قوزعالماستان وتىرىپ aپ، ۆيسكيدى قولىنان تۇسىرمەي پاپيروستى بۇرقىراتىپ وتىراتىن دا قوياتىن. نە ىستەيتىنى بەلگىسىز ءۇي يەسى كەكسە ايەل، وعان اندا-ساندا باس سۇعىپ ءار نارسەنى ءبىر سۇراپ، ءبىر تۋىسى كينەماتوگراف بوپ ىستەيتىنىن، تابىسى جامان ەمەس ەكەنىن ايتاتىن. قىس قاتتى بولدى دا، اقشاسىنىڭ دا ءتۇبى كورىنىپ قالدى. "مۇنان ءارى نە بولادى؟" — دەپ ويلادى ماگدا. ءبىر كۇنى ول ءوزىن-وزى قايراپ جاقسىلاپ بويانىپ، وپالانىپ الدى دا فريدريحشتراسستاعى كينەماتوگرافيالىق كەڭسەگە بارىپ ديرەكتوردى ءوزىن جۇمىسقا الۋعا كوندىردى. ول، وڭ كوزىن قارا شۇبەرەكپەن تاڭىپ كويعان، سول كوزىمەن شانشىلا قارايتىن ورتا جاسقا كەپ قالعان مىرزا ەكەن. ماگدا وعان پروۆينسيادا كوپ ويناعانىن، جاكسى رولدەر العانىن ايتتى... "كينودا ما؟" — دەدى ول، ونىڭ تولقىپ تۇرعان جۇزىنە جۇمسارا قاراپ. ول الدەقانداي ءبىر فيرمانى، ايتەۋىر ءبىر كارتينانى اتادى — وتە سەنىمدى، وتە ماڭعاز قالىپتا — وزىنە-وزى ىشتەي قايتالاپ تا قويادى: "ول مەنى قالاي بىلمەيدى، نەگە ول ماعان كۇدىكپەن قارايدى..." ۇنسىزدىك ورنادى. ديرەكتور جالعىز كوزىن سىعىرايتىپ: "بىلەسىز بە، مەنىڭ الدىما كەپ، جولىڭىز بوپ تۇر. مەنىڭ كەز كەلگەن ارىپتەسىم ءسىزدىڭ جاستىعىڭىزعا قىزىعىپ، ۋادەنى ۇيىپ-توگىپ، سىزدەن سول بەلگىلى نارسەنى تالاپ ەتىپ، سونان كەيىن ءسىزدى تاستاپ كەتەر ەدى. مەن جاس ەمەسپىن، كوپتى كورگەن اداممىن، مەنىڭ قىزىم، بالكىم، سىزدەن ۇلكەن بولۋى، — مەن سىزگە بىردەن ايتايىن: ءسىز ەشۋاقىتتا اكتريسا بولعان ەمەسسىز، مۇمكىن، بولمايتىن دا شىعارسىز. ۇيىڭىزگە قايتىڭىز دا، جاقسىلاپ ويلانىڭىز، اكە—شەشەڭىزبەن اقىلداسىڭىز..."
ماگدا بيالايىمەن ۇستەلدىڭ شەتىن سالىپ قالدى دا ءجۇزى بۇلان — تالان بوپ شىعىپ كەتتى. سول ۇيدە تاعى ءبىر فيرما بار ەكەن. ول ءتىپتى ونى ماڭىنا جولاتقان جوق. ءۇشىنشى جەردە ودان تەزىرەك قۇتىلۋ ءۇشىن "تەلەفونىڭىزدى قالدىرىڭىز" — دەدى. ول ۇيىنە جىندانارداي بوپ كەلدى. قوجايىن ايەل وعان ەكى جۇمىرتقا قۋىرىپ بەرىپ، ماگدا ونى اپىل-عۇپىل ىزىلانا جەپ جاتقاندا، ارقاسىنان سيپاپ، سونان كەيىن ءبىر بوتەلكە كونياك اكەلىپ ەكى ريۋمكاعا شۇپىلدەتە قۇيدى دا، بوتەلكەنى قايتا الىپ كەتتى. "دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، — دەدى ول، قايتا كەپ وتىرىپ جاتىپ. — ءبارى دۇرىس بولادى. مەنىڭ ەرتەڭ قاينىممەن كەزدەسەتىن كۇنىم، ونىمەن سويلەسەيىن..."
العاشكى كەزدە ماگداعا جاڭا جۇمىس قىزىقتى بوپ كورىندى. ارينە كينەماتوگرافياعا بارار جولدى اكتريسا دا ەمەس، ءتىپتى ستاتيست تە ەمەس، وسىلاي باستاعانىنا قورلاندى دا. العاشقى اپتانىڭ سوڭىنا تامان، ول ءومىر باقي ادامدارعا ورىن كورسەتۋمەن عانا شۇعىلدانىپ كەلگەندەي اسەردە بولدى. جۇمادا باعدارلاما وزگەردى دە، ول شيراپ قالدى. قاراڭعىدا قابىرعاعا سۇيەنىپ تۇرىپ، ول گرەتا گاربونى قارايتىن. ەكى-ۇش سەانستان كەيىن ابدەن جالىعىپ كەتەتىن. تاعى ءبىر اپتا ءوتتى. ءبىر كورەرمەن ەسىك اۋزىندا ابدىراپ، وعان ءبىر ءتۇرلى قارادى — قيىلىپ-قىمتىرىلعان، جالىنىشتى كوزقاراس. ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن كەشكە ول تاعى كەلدى. ول جاستاۋ بولىپ كورىندى، ادەمى كيىنگەن، كوگىلدىر كوزىمەن ىشىپ-جەپ تەسىرەيە قارادى. "وتە سىپايى ادام، ءبىراق اشىق اۋىز"، — دەپ ويلادى ماگدا. ول ءتورتىنشى مە، بەسىنشى مە كەلگەنىندە، ونىن ايتەۋىر ءدام بولسىن كەلگەنى كورىنىپ تۇردى، ويتكەنى بۇل ءفيلمدى ول بۇرىن كورگەن. ماگدانىڭ ىشكى دۇنيەسىندە الدەقانداي تولقىنىس پايدا بولدى. سونىمەن بىرگە قوجايىننىڭ دا ەسكەرتپەسى ەسىنەن شىعار ەمەس؛ "بىرەۋگە كوز سالساڭ، — كەتەسىڭ". ءبىراق ول كورەرمەن سونشاما ۇياڭ بوپ شىقتى. كينەماتوگرافيادان شىعىپ ۇيىنە بەت العان كەزدە، كوشەنىڭ ارعى بەتىندە ونىڭ تاپجىلماي تۇرعانىن كوردى. ول كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، ونىڭ سوڭىنا تۇسەتىن شىعار دەگەن ەسەپپەن ماگدا ارت جاعىنا بۇرىلماستان، ءجۇرىسىن باياۋلاتتى. ءبىراق ولاي بولعان جوق: ول جوق بولدى. ول تاعى دا ەكى كۇننەن كەيىن "ارگۋسقا" كەلگەن كەزدە، ونىڭ ءجۇزى دەرتتى، ابىرجۋلى، سونىمەن بىرگە اجارلى بوپ كورىندى. سوڭعى سەانس بىتكەننەن كەيىن ماگدا قولشاتىرىن اشىپ سىرتقا شىقتى. "تۇر ەكەن"، — دەدى وزىنە-وزى، ءسويتتى دە كوشەنىڭ سول تۇرعان جاعىنا شىقتى. ماگدانىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن بايقاعان بويدا ول، ودان الىستاي بەردى. ونىڭ جۇرەگى القىمىنا تىعىلىپ، دەم جەتپەي، ەرنى كەزەرىپ كەتتى. ول سوڭىنان الگى قىزدىڭ كەلە جاتقانىن سەزىپ، باقىتىنان ايرىلىپ قالماۋ ءۇشىن ءجۇرىسىن جىلدامداتپادى دا، باقىتى باسىپ وزىپ كەتەر دەپ، ءجۇرىسىن باياۋلاتپادى دا. كوشە قيىلىسىنا جەتكەن كەزدە كرەچمار امالسىز توقتادى: اۆتوموبيلدەر توبى ءوتتى. اۆتوموبيل استىنا تۇسە جازداپ، كەرى سەكىرىپ ءتۇستى دە، ونىڭ جەڭىنەن ۇستاي الدى. جاسىل كوز جاندى، ول قىزدىڭ شىنتاعىنان ۇستاپ كوشەدەن ءوتتى. "باستالدى"، — دەپ ويلادى كرەچمار، — ەسسىزدىك باستالدى.
"ءسىز مالمانداي سۋسىز عوي"، — دەدى قىز كۇلىمسىرەپ، ول قىزدىڭ قولىنداعى قولشاتىردى الدى، قىز وعان جاقىنداي ءتۇسىپ ەدى، قولشاتىر توبەسى قۋانىشتان ساتىرلاپ قويا بەردى. ونىڭ جۇرەگى جارىلىپ كەتەردەي بولدى، — ءبىراق كەنەت جەڭىلدەپ سالا بەردى دە، كەۋدەسىن كەرىپ جىبەرگەن ماقتانىش اۋاسىنا بويىن ۇيىرەتىپ، سالدەن كەيىن قينالماي ەمىن-ەركىن سويلەپ بارا جاتتى.
جاڭبىر تولاستادى، ءبىراق ولار ءالى قولشاتىر استىندا كەلەدى. قىزدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا توقتادى دا، ول وعان قولشاتىرىن جاۋىپ، قولىنا ۇستاتتى. "كەتپەي تۇرا تۇرىڭىزشى"، — دەدى جالبارىنعان ۇنمەن كرەچمار، قولىن قالتاسىنا سالىپ تۇرىپ، ورتان قولىمەن سۇق ساۋساعىنداعى جۇزىكتى، ساقتىق ءۇشىن الىپ تاستاماق بوپ. "كىدىرە تۇرىڭىز، كەتپەڭىز"، — دەپ قايتالادى ول، اقىرىندا جۇزىكتەن جانتالاسا قۇتىلىپ. "كەش بوپ قالدى، — دەدى قىز، — اپكەم اشۋلانىپ قالادى". كرەچمار وعان جاقىنداپ، ساۋساعىنان ۇستاپ، ونى سۇيمەك بولىپ ەدى، ەرنى باس كيىمىن تاپتى. "قويىڭىز، — دەپ كۇبىرلەدى ول باسىن الىپ قاشىپ. — قويىڭىز، بۇل دۇرىس ەمەس". — "ءبىراق ءسىز كەتپەڭىزشى، مەنىڭ بۇل ومىردە سىزدەن باسقا ەشكىمىم جوق". "بولمايدى، بولمايدى" — دەپ جاۋاپ بەردى ول، كىلتىن شىعارىپ، ەسىكتى يتەرىپ جاتىپ. "مەن ءسىزدى ەرتەڭ تاعى كۇتەم" — دەدى كرەچمار. ول وعان شىنىنىڭ ارعى جاعىنان كۇلىمسىرەپ قارادى.
كرەچمار جالعىز قالدى دا، دەمىن الىپ، پالتوسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ، كەنەت سول قولىنىڭ بوساپ قالعانىن سەزىنىپ، ءالى جىپ-جىلى جۇزىگىن سالىپ، تاكسوموتور ايالداماسىنا بەتتەدى.
4
ۇيدە ەشتەڭەنىڭ وزگەرمەگەنىنە تاڭعالدى:
ايەلى، قىزى، ماكستەر ەرتەدەگى يتالياندىقتاردىڭ پەيزاجدارى سياقتى ءارى تىمىق، ءارى جارىق باسقا ءبىر ءداۋىردىڭ ادامدارى ىسپەتتى. ءوزىنىڭ تەاتر كەڭسەسىندە كۇنى بويى جۇمىس ىستەيتىن ماكس قارىنداسىنىڭ ۇيىنە كەپ دەمالعاندى جاقسى كورەتىن دە، جيەن قارىنداسىمەن ويناپ، كرەچماردىڭ اقىل-ويىن ىقىلاسپەن قۇرمەتتەپ، قابىرعالارداعى كۇڭگىرت كارتينالارعا، اسحاناداعى توبەلەڭگە قاراپ وتىرۋدى ۇناتاتىن.
كرەچمار ءوزىنىڭ ەسىگىن اشىپ جاتىپ، ىشكى جان دۇنيەسى استان-كەستەڭ بوپ، ءقازىر ايەلىمەن، ماكسپەن كەزدەسەتىنىن ويلاعان، — كوزگە ءشوپ سالعانىن ءبىلىپ قويار ما ەكەن (ويتكەنى جاڭبىر استىنداعى بۇل قىدىرىستىڭ ءوزى وپاسىزدىق — بۇرىنعىلاردىڭ ءبارى ويدان شىعارىلعان، نەمەسە ءتۇس قانا بولاتىن)، بالكىم، ونى بايقاپ، ىزىنە دە تۇسكەن شىعار، — سودان دا ول ەسىكتى اشىپ جاتىپ، جاس سۋرەتشى قىز تۋرالى، ونىڭ جاداۋ ءومىرى مەن تالانتى جايىندا، وعان كورمە ۇيىمداستىرۋعا قول ۇشىن بەرۋ جايلى اسىعىس تۇردە كۇردەلى وقيعانى قۇراستىرا باستادى... ءبىر داۋىردەن ەكىنشى داۋىرگە اۋىسقانىن بۇكىل بولمىس-بىتىمىمەن سەزىنگەن ول سابىرعا ءتۇستى، — سول قالپىنداعى دالىزدەن، ارعى جاعىندا قىزى ۇيىقتاپ جاتقان تۇكپىردەگى اپپاق ەسىكتەن، ءىلۋلى تۇرعان ماكس پالتوسىنان، بۇكىل وسى ءۇي ىشىندەگى تانىس زاتتاردان ونىڭ بويىنا بايسالدى سابىرلىلىق كىردى: ءبارى ورنىندا، ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى. ول قوناق بولمەگە ءوتتى: شارشى كويلەك كيگەن اننەليزا، سيگارا تارتقان ماكس پەن ينفلياسيا كەزىندە كەدەيلەنىپ قالعان، ەندى كىلەمدەر مەن كارتينالاردى ساتىپ كۇن كورىپ جۇرگەن، باروننىڭ جەسىرى، ەجەلگى تانىس ايەل وتىر ەكەن اننەليزا مىزعىماس ىقىلاسىن كورسەتىپ جاتىپ، ول ءوزىنىڭ ەكىجۇزدىلىگىنە تاڭعالىپ قالدى، — باسىندا ءبىر وي نايزاعايداي جارق ەتە ءتۇستى، مۇمكىن ەرتەڭ، ەرتەڭ، ءيا-يا، ەرتەڭ.
ءبىراق بۇل وپ-وڭاي ەمەس ەكەن. ەكىنشى، ودان كەيىنگى كەزدەسۋدە دە ماگدا سۇيىسۋدەن ەسەبىن تاۋىپ قۇتىلىپ كەتە بەردى. ول ءوزى تۋرالى كوپ ايتپايدى، — تەك جەتىم ەكەنىن، اكەسى سۋرەتشى بولعانىن، ءقازىر جيەن اپكەسىنىڭ قولىندا ەكەنىن، تارشىلىق كورىپ جۇرگەنىن، ابدەن دىڭكەلەتىپ جىبەرەتىن جۇمىستان كەتكىسى كەلەتىنىن عانا ءبىلدىردى. كرەچمار ءوزىن شيففەرميۋللەرمىن دەپ تانىستىردى دا، ماگدا ىزالانا ويلادى: "ديىرمەنشىلەردەن جولىم بولىپ تۇر"، — دەپ، — سونان كەيىن "وتىرىك ايتاسىڭ" — دەپ ىشىنە ءتۇيىپ قويدى. ناۋرىز جاڭبىرلى بولدى دا، قولشاتىر استىنداعى تۇنگى قىدىرىستار كرەچماردىڭ بەرەكەسىن كەتىردى، ول وعان ءدامحاناعا بارايىق دەپ ۇسىنىس جاسادى. ول كوپ كوزگە تۇسە قويمايتىن، تاسادا تۇرعان ءبىر ءدامحانانى تاڭدادى. ءدامحاناعا نەمەسە مەيرامحاناعا جايعاسقان بويدا ۇستەل ۇستىنە پورتسيگار مەن وتتىقتى شىعارىپ قوياتىن ادەتى بار بولاتىن. ماگدا پورتسيگار بەتىنەن "ب.ك." دەگەن ويىق بەلگىنى كوردى. ول ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ ويلانىپ قالدى دا، تەلەفون كىتاپشاسىن الىپ كەلۋدى ءوتىندى. ول ءوزىنىڭ قولاپايسىزداۋ جۇرىسىمەن تەلەفونعا بارعانشا، ول ونىن ۇستەل ۇستىندە جاتقان قالپاعىنىڭ جىبەك استارىنا قاراپ، ونىڭ ءاتى-جونىن ءبىلىپ الدى (باس كيىمدەرىن تابا الماي جاتاتىن سۋرەتشىلەر اڭعالدىعىنا قارسى قولدانىلاتىن ءتيىستى شارا). كۇلىمسىرەگەن قالپى كىتاپتى الىپ كەلگەن كرەچماردىڭ ەندى ونىڭ موينى مەن جۇزىنە قاراپ تۇرعانىن ءبىلىپ، ماگدا ونىڭ ادرەسى مەن تەلەفونىن تاپتى دا، ابدەن توزىعى جەتكەن، جۇلما-جۇلما تومدى ۇندەمەي جابا سالدى. "پالتوڭدى شەشسەيشى"، — دەدى كرەچمار وعان العاش رەت "سەن" دەپ. ول ورنىنان تۇرماستان يىعىن بىردە وڭعا، بىردە سولعا بۇرىپ، باسىن ەڭكەيتىپ ماكينتوشىنىڭ جەڭىنەن قولىن شىعارىپ جاتتى، وعان كومەكتەسىپ جاتىپ، ونىڭ جاۋىرىندارىنىڭ قوزعالىسىنا، سەگىز كوزىنىڭ ۇستىندەگى جيىرىلىپ جايىلعان قاتپارلارعا قاراپ تۇرعان كرەچماردان ءاتىر ءيىسى شىعادى. بۇل ءبىر-اق ساتكە سوزىلدى. ول قالپاعىن الىپ، ايناعا قارادى دا، ساۋساعىن تۇكىرىكتەپ سامايىنداعى قارا قوڭىر شاشىن تۇزەپ قويدى. كرەچمار ونىڭ قاسىنا وتىرىپ aپ، اجارىنان كوز تۇناتىنداي ودان كوزىن الار ەمەس: جۇزىندەگى الاۋلى رەڭ، شيەدەي قىزىل ەرىندەر، قۇيرىعى ۇزارىپ بىتەتىن كوزىندەگى اڭعالدىق، جاق سۇيەگى ۇستىندەگى نوقات قال. "ەگەر ماعان وسى ءۇشىن ەرتەڭ جازاعا كەسىلەسىڭ دەسە دە، — دەپ ويلادى ول، — مەن ءبارى ءبىر وعان قاراعان بولار ەم". بەرليندىك ەكپىنمەن سويلەگەن كەزدەگى دورەكىلىگى، ەركەتوتاي كۇلكىسى، ءبارى-بارى ونىڭ داۋسىمەن، اپپاق تىستەرىمەن ۇندەسىپ جاتتى، — كۇلە وتىرىپ، ىندىندى قوزدىرىپ كوزىن جۇماتىنىن قايتەرسىڭ. ول ونىڭ قولىن ۇستاعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ول وعان دا رۇقسات ەتپەدى. "سەن مەنى جىنداندىراتىن شىعارسىڭ"، — دەپ كۇبىرلەدى كرەچمار. ماگدا ونىڭ ساۋساقتارىنا سالىپ قاپ "سەنگە" كوشتى دە: "ءوزىڭدى دۇرىس ۇستا، كونبىس بول"، — دەدى.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ كرەچماردىڭ باسىنا كەلگەن ءبىرىنشى وي: "ودان ءارى ءتوزۋ مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن بولمە جالداۋ كەرەك شىعار — جيەن اپكەسىنسىز. جۇمىس ىستەمەيتىندەي ەتىپ ورنالاستىرۋ كەرەك. ءبىز جەكە شىعامىز، ءبىز جەكە شىعامىز. ول ءالى جاپ-جاس قوي. كوزىن اشۋ كەرەك. ونىڭ ءالى اتاستىرىلعان جىگىتىنىڭ دە، جۇرەتىن جىگىتىنىڭ دە بولماۋى قىزىق..."
"ۇيىقتاپ جاتىرسىڭ با؟" — دەپ سۇرادى اننەليزا باياۋ عانا. ول وتىرىك ەسىنەپ، كوزىن اشتى. تۇنگى كوگىلدىر كويلەك كيگەن اننەليزا توسەكتىڭ شەتىنە وتىرىپ aپ، حات وقىپ وتىر.
"نە قىزىق بار ەكەن؟" — دەپ سۇرادى كرەچمار، ونىڭ اپپاق جالاڭاش يىعىنا قاراپ وتىرىپ .
"ول سەنەن تاعى دا اقشا سۇرايدى. ايەلىم مەن ەنەم اۋرۋ، ماعان قارسى قۇيتىرقى ارەكەتتەر جاسالىنۋدا، دەيدى".
"ءيا، ءيا، سولاي بولۋ كەرەك" — دەپ ءتىل قاتتى كرەچمار، ماگدانىڭ مارقۇم اكەسىن كوز الدىنا اكەپ، — ول دا قارت، دارىنسىز، ومىردەن ءتاشپىش كورگەن سۋرەتشى بولسا كەرەك.
"ال مىناۋ — "پاليتراعا" شاقىرادى، بارۋعا تۋرا كەلەر. ال مىناۋ — امەريكادان".
"داۋىستاپ وقى"، — دەپ ءوتىندى.
"اسا قىمباتتى كرەچمار مىرزا. مەنىڭ سەنىمدى وكىلىم مەنىڭ قۇقىمنىڭ بۇزىلعانى تۋرالى ىسكە شىن ءىلتيپات، شىن ىقىلاسپەن كوڭىل بولگەنىڭىز جايىندا حاباردار ەتتى. مەنىڭ ويىمشا..."
تۇنگى ۇستەل ۇستىندەگى تەلەفون بەزىلدەپ قويا بەردى. اننەليزا تاڭدايىن تاق ەتكىزىپ، تۇتقانى الدى. كرەچمار قارا تۇتقانى قىسا ۇستاعان ونىڭ تولىق ساۋساقتارىنا دەگبىرسىزدەنە قاراپ وتىرىپ، الىستان ەمىس-ەمىس ەستىلگەن ۇنگە قۇلاق توستى.
"سالەمەتسىز بە؟ — دەدى اننەليزا كوتەرىڭكى داۋىسپەن، ءسويتتى دە ادەتتەگىدەي كوزىن الايتىپ، بەتىن تىرجيتىپ، ول ۇنەمى ادامداردىڭ داۋسىنان ءتۇرىن اجىراتام دەيتىن. ول جاستىق ۇستىندە جاتقان امەريكادان كەلگەن حاتقا قول سوزدى. ادەتتەگىدەي تاڭەرتەڭ اكە-شەشەسىمەن سالەمدەسۋ ءۇشىن يرما كىردى. ول ءۇن-تۇنسىز اكەسىن ءسۇيدى، بىردە تىڭداپ، بىردە الدەنە دەپ، كەيدە تۇتقامەن بىرگە باسىن يزەپ وتىرعان شەشەسىن دە ءۇن-تۇنسىز ءسۇيدى. "كۇتۋشى ايەلگە بۇگىن ەشقانداي دا مىنەز كورسەتپە"، — دەدى كرەچمار قىزىنا، جاقىندا عانا بولعان كىناسىن ەسكەرتىپ. يرما جىميدى. ول كىرپىكتەرى اپپاق، قاسىنىڭ ءۇستىن سەكپىل باسكان، تىلتيعان ارىق، اجارسىز ەدى.
"ساۋ بولىڭىز، راحمەت، ساۋ بولىڭىز"، — دەپ جەڭىلدەپ قالعان اننەليزا تۇتقانى تارس ەتكىزىپ ورنىنا قويدى. كرەچمار حاتتى وقۋعا كىرىستى. اننەليزا قىزىن قولىنان ۇستاپ تۇرىپ، بىردە كۇلىپ، بىردە ءسۇيىپ، ءار ءسوز ايتقان سايىن قولىن تيگىزىپ الدەنە ايتىپ جاتتى. يرما جىميا ءتۇسىپ، اياعىمەن ەدەندى تۇرتە بەردى.
تەلەفون تاعى بەزىلدەدى. كرەچمار تەلەفوندى قۇلاعىنا اپاردى.
"سالاماتسىز با، برۋنو كرەچمار"، — دەدى بوگدە ايەل داۋىسى. "بۇل كىم؟" — دەپ سۇراعان كرەچمار، وتە جەدەل جۇرەتىن ليفتىمەن تومەن ءتۇسىپ بارا جاتقانداي بولدى. "مەنى الداعانىڭ دۇرىس بولمادى، — دەپ جالعاستىردى الگى داۋىس، — ءبىراق مەن سەنى كەشىرەم. سەن تىڭداپ تۇرسىڭ با؟ مەنىڭ ساعان ايتايىن دەگەنىم..." "— قاتەلەستىڭىز، بۇل باسقا، دەپ كرەچمار قىرىلداپ جاۋاپ بەردى دە، تۇتقانى جابا سالدى. ول، ايەلى سويلەسىپ وتىرعاندا ەمىس-ەمىس بولسىن داۋىس ەستىگەنىن، ەندى ايەلى دە سولاي ەسىتسە قايتەم دەپ ۇرەيى ۇشىپ كەتتى. "نە بولدى؟" — دەدى ايەلى. — نەگە سونشا قىزارىپ كەتتىڭ؟"
"ءبىر كوكقۇتان! يرما، بار، بۇل جەردە نەعىپ تۇرسىڭ. بارىپ تۇرعان كوكۇتان. قاتەلەسىپ، ماعان ون رەت ءتۇستى. ول، قىستا بەرلينگە كەلىپ، مەنىمەن تانىسام دەپ جازادى".
"كىم جازادى؟"
"وي، قۇداي—اي، ەشۋاقىتتا ەشتەڭەنى بىردەن تۇسىنبەيسىڭ. امەريكاداعى كاريكاتۋريست، باسقا كىم بولسىن. سول گورن..."
"قانداي گورن؟" — دەدى اننەليزا جىلىۇشىراي سۇراپ.
5
كەشكى كەزدەسۋ شارتپا-شۇرت ايقاسپەن باستالدى. ماگدا تاعى دا تەلەفون سوعىپ قالار دەپ، كرەچمار كۇنى بويى ۇيدەن شىقپادى. مۇنى تۇبىرىنەن قىرقۋ كەرەك. قىز "ارگۋستان" شىققان بويدا، ول بىردەن وسىدان باستادى: "ماگدا، سەن تىڭدا، ماعان تەلەفون سوعۋعا تىيىم سالام. بۇل ءوزى نە نارسە. ەگەر مەن ساعان ءاتى-جونىمدى ايتپاسام، ونىڭ ءوزىنىڭ سەبەپ-سالدارى بار". — "جاقسىلىقتا بولىڭىز" — دەدى ماگدا بايىپپەن، ءسويتتى دە ارتىنا بۇرىلماستان جۇرە بەردى. ول ونىڭ سوڭىنان دارمەنسىز قالىپتا قاراپ تۇردى دا قويدى. ءمۇلت جىبەرگەنىمدى قاراشى — ۇندەمەۋىم كەرەك ەدى دە، ول شىنىندا دا قاتەلەسكەن ەكەنمىن دەپ ويلاعان بولار ەدى... ونى قۋىپ جەتىپ، كرەچمار ونىمەن قاتارلاستى. "كەشىر مەنى، — دەدى ول. — ماعان اشۋلانۋدىڭ قاجەتى جوق، ماگدا. مەن سەنسىز ءومىر سۇرە المايمىن. مەنىڭ ويىمشا، سەن بۇل جۇمىستى تاستا، ول سەنى ابدەن دىڭكەلەتەدى. مەن بايمىن. سەنىڭ بولمەڭ دە، پاتەرىڭ دە، نە قالاساڭ سونىڭ ءبارى بولادى".
"مەن مۇنى تۇسىنەم، — دەدى ماگدا سالقىن عانا. — بۇرىن مەن ويلاعانداي، سەنىڭ، ارينە، ايەلىڭ بار. ايتپەسە تەلەفونمەن مەنىمەن ءويتىپ دورەكى سويلەسپەس ەدىڭ".
"مەنىڭ ايەلىم بولسا، — دەپ سۇرادى كرەچمار، — سەن مەنىمەن ەندى كەزدەسپەيسىڭ بە؟"
"مەنىڭ نە ءىسىم بار؟ الداساڭ سونى الدا، بالكىم، وعان ول پايدالى شىعار".
"ماگدا، ولاي دەمە!" — دەپ داۋىستاپ جىبەردى كرەچمار اسىعا-ۇسىگە.
"سەن مەنى وقىتپا".
"ماگدا، تىڭدا، شىنىندا دا مەنىڭ ايەلىم مەن بالام بار، ءبىراق سەنەن وتىنەم، مازاق ەتۋدىڭ قاجەتى جوق... توقتاي تۇر، ماگدا!" — دەدى ول قولىن ءبىر سوعىپ.
"سەنى سايتان السىن" — دەپ ايقايلاعان ول، ەسىكتى تارس جاپتى.
"مەنى كۇتە تۇرىڭىز" — دەدى ماگدا قوجايىن ايەلگە. قوجايىن ايەل جاشىكتەن، سورپا قايناتىپ ىشەردەي ماي-ماي بوپ قالعان كارتالار الىپ جاتىر. باي مىرزا پايدا بولدى، سونان كەيىن رەنجىسۋ، ابىر-سابىر، الدەقانداي توي-تومالاق... "ونىڭ قالاي ءومىر سۇرەتىنىن ءبىلۋ كەرەك، — دەپ ويلادى ماگدا ۇستەلگە قولىن قويىپ وتىرىپ. — مۇمكىن، ول ءبىر جۇرگەن جەكسۇرىن شىعار، وندا ارىرەك بولعان ءجون. كەلىسىم بەرسەم بە ەكەن؟ ەرتەرەك ەمەس پە؟"
ءبىر كۇننەن كەيىن ول تاعى تەلەفون سوقتى. اننەليزا ۆاننادا ەدى. كرەچمار ەسىككە قايتا-قايتا قاراپ قويىپ سىبىرلاپ سويلەستى. قانشا قورىقسا دا، ماگدانىڭ كەشىرگەنىنە ول ءوزىن سونشالىقتى باقىتتى سەزىندى. "مەن باقىتتىمىن، — دەدى ول ەرنىن ءتۇرىپ، — مەن باقىتتىمىن". — سەنىڭ ايەلىڭ قاي ۋاقىتتا ۇيدە بولمايدى؟" — دەدى ول كۇلىپ. "بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى كرەچمار، سالقىن عانا، — ول نەگە كەرەك؟" — "مەنىڭ ساعان ءبىر مينوتكە كىرىپ شىككىم كەلەدى". ول ۇندەمەي قالدى. ءبىر تۇستان ەسىك قاعىلدى. "مەن ۇزاق سويلەسۋدەن قورقام" — دەپ مىڭگىرلەدى كرەچمار. "قانداي قورقاقسىڭ. ەسىڭدە بولسىن، ەگەر مەن بارسام، ءسۇيىپ الام". — "بۇگىن ەشتەڭە دە شىقپايدى، — دەدى ول بار كۇشىن جيىپ، — ەگەر مەن تۇتقانى ىلە سالسام، تاڭدانبا، كەشكە كورىسەرمىز، وندا ءبىز..." ول ءتۇتقانى ءىلدى دە ءبىراز ۋاقىت، جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن تىڭداپ، مەلشيىپ وتىرىپ قالدى. "مەن شىنىندا دا قورقاقپىن، — دەپ ويلادى ول. — ول ۆاننادا ءالى جارتى ساعات بولادى..." "مەنىڭ كىشكەنتاي عانا ءوتىنىشىم بار، — دەدى كرەچمار كەزدەسكەن كەزدەرىندە. — اۆتوموبيلگە وتىرىپ قىدىرايىقشى". "اشىعىنا ما" — دەدى ماگدا. "جوق، ول ءقاۋىپتى. دۇرىس جۇرەم دەپ ساعان ۋادە بەرەم"، — دەپ قوسىپ قويدى ول، جارىق استىندا وعان اڭتارىلا قاراپ تۇرعان ونىڭ بالعىن جۇزىنە كوز ساپ.
"بىلاي بولسىن، — دەدى ول، تاكسوموتورعا جايعاسقاننان كەيىن. — سەنىڭ ماعان تەلەفون سوققانىڭنان ەشقانداي كىنارات ىزدەمەيمىن، ءبىراق سەنەن وتىنەم، ءتىپتى جالىنام، ءبىراق بۇدان بىلاي ولاي ەتپە، مەنىڭ جانىم، مەنىڭ قازىنا بايلىعىم ("باياعىدا وسىلاي ەتۋ كەرەك ەدى" — دەپ ويلادى ماگدا)؛ ەكىنشىدەن، سەن مەنىڭ ءاتى-جونىمدى قالاي بىلگەنىڭدى ءتۇسىندىرشى". ول ەشقانداي قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ولاردىڭ كوشەمەن كەتىپ بارا جاتقاندارىن ءبىر تانىس قىزى كورىپتى دە، سەنى تانىپتى، دەپ وتىرىك سوقتى. "ول كىم؟" — دەدى كرەچمار شوشىنىپ. "ءبىر قاراپايىم ايەل، سەندەردە، ەرتەرەكتە، اسپازشى ما، قىزمەتشى ايەل مە بوپ ىستەگەن". كرەچمار ازاپقا ءتۇسىپ ويلانىپ قالدى. "مەن وعان، سەن ونى بىرەۋمەن شاتاستىرىپ وتىرسىڭ، دەدىم، — مەن اقىلدى قىزبىن عوي".
اۆتوموبيل ءىشى الاشۇبار قاراڭعىلىق، دەنەگە دەنە قاۋىشارداي جاقىن وتىرعان ودان سونداي جۇعىمدى، ءۇي جانۋارىنداي جىلىلىق شىعادى، تەرەزەدەن سىرعىپ قالىپ جاتقان تۇنگى تيگارتەننىڭ شۋلى ىمىرتى كورىنەدى. "مەن ونى كوندىرە الماسام ولەم، نەمەسە جىندانام"، — دەپ ويلادى دا كرەچمار. — ءۇشىنشى، سەنىڭ كوشۋىڭ تۋرالى. سەن وزىڭە كۋحنياسى بار ەكى-ۇش بولمەلى پاتەر تاپ. مەن ءوزىم تولەيمىن. ءبىر-اق شارتىم بار، مەن وعان كىرىپ تۇراتىن بولام" — "برۋنو، سەن ءبىزدىڭ تاڭەرتەڭگى اڭگىمەمىزدى ۇمىتىپ كەتتىڭ عوي دەيمىن". "ءبىراق ول ءقاۋىپتى عوي، — دەدى داۋىستاپ كرەچمار. — ماسەلەن، مەن ەرتەڭ ءتورت پەن التىلار شاماسىندا جالعىز ءوزىم بولام. ءبىراق بىردەڭە بولا قالۋى مۇمكىن عوي..." ول ايەلىنىڭ اياق استىنان كەلە قالۋىن ويلاپ وتىر. جاس سۋرەتشى قىز، ونىڭ كورمەسىن ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسۋ كەرەك. "مەن سەنى ءسۇيىپ الام دەدىم عوي، — دەدى باياۋ عانا ماگدا. — ومىردە ءبارىن باسقاشا ءتۇسىندىرىپ جىبەرۋگە بولاتىنىن بىلەسىڭ عوي".
ماگدا تۋرالى بارلىق وي، ونىڭ شىبىقتاي سولقىلداعان بويى مەن جىبەكتەي جۇمساق ءتانى ونىڭ ەسىن شىعارىپ، ەسىرىك ەتىپ جىبەرە جازدايدى. ءسۇيىپ الام دەگەن سوزگە تۇسالدى دا قالدى. سونداي-اق ونىڭ ارعى جاعىنان جاڭا قيىر، جاڭا ءورىس اشىلماق: ول جاقتا ونىڭ كوزى، جاقىندا عانا كوپ—كوپ سۋرەتشىلەر، كوزدەرىن ءبىر كوتەرىپ، ءبىر ءتۇسىرىپ ەنجار جانە ناشار سالعان بەينەنى كورمەك. ءبىراق ول ءبىر ستۋدياداعى جالىقتىرىپ جىبەرەتىن ساتتەر جايلى كرەچمار ەشتەڭە بىلگەن جوق. ودان باسقا، جاقىندا قارت دوكتور لامپەرت وعان سوڭعى كەزدە بالاسى كومىرمەن سالعان ءبىر بۋما سۋرەتتەر كورسەتكەن، ال ونىڭ اراسىنداعى موينىندا مونشاعى بار، جۇزىنە بۇيرا شاشى قۇلاعان جالاڭاش سىمباتتى قىزدىڭ پورترەتى دە بولعان. "بۇكىر جاقسى شىققان ەكەن"، — دەگەن كرەچمار اجىمدەرى قاتپار-قاتپار ءبىر ساقالدى كەمتاردىڭ سۋرەتى سالىنعان پاراققا قايتا ورالىپ. "يا، تالانتتى ەكەن" — دەپ، پاپكانى جاۋىپ ەدى. بولعان بىتكەنى وسى. ول ەشتەڭە تۇسىنبەدى.
ەندى مىنە ول، تۇلا بويى قالشىلداپ، كابينەتتى كەزىپ تەرەزەگە ءبىر، ساعاتقا ەكى قارايدى. ماگدا جيىرما ءمينوتقا كەشىگىپ جاتىر. تاعى دا ون ءمينوت كۇتەم، سونان كەيىن كوشەگە شىعام، — دەدى ول، — سونان كەيىن كەش بولادى، كەش، — ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىز ونسىز دا از عوي...
تەرەزە اشىق ەدى. كوكتەمنىڭ دىمقىل كۇنى، قارسى بەتتەگى ءۇيدىڭ سارجاعال قابىرعاسىنان جىلۋ تۇرباسىنان شىققان ءتۇتىننىڭ كولەڭكەسى اعىپ جاتىر. كرەچمار دەنەسىن تەرەزەدەن بەلۋارىنا دەيىن شىعارىپ كارادى. "ءاي، قۇداي-اي، ماعان كەلۋگە بولمايدى دەپ، كەسىپ ايتۋ كەرەك ەدى". وسى ساتتە ول ونى كوردى — بەينە ءبىر ءدال ىرگەدە تۇراتىنداي پالتوسىز قالپاقسىز كوشەدەن ءوتىپ كەلە جاتىر.
"ءالى دە ونى كىرگىزبەي قوياتىن امال بار" — دەپ ويلادى دا، ءبىراق ونىڭ ورنىنا اۋىز بولمەگە شىعىپ ونىڭ تىپ-تىپ باسقان اياق دىبىسىن تىڭداپ، جايلاپ قانا ەسىك اشتى.
قىسقا اشىق قىزىل كويلەك كيگەن ماگدا، كۇلىمسىرەگەن قالپى ايناعا قاراپ، سونان كەيىن ءبىر جاعىنا بۇرىلىپ جەلكەسىن تۇزەدى. "سەن ءسان-سالتاناتتى تۇرادى ەكەنسىڭ"، — دەدى ول كەڭ اۋىز بولمەگە، قابىرعاداعى پيستولەتتەر مەن قىلىشتارعا، ادەمى كۇڭگىرت كارتيناعا قاراپ. "مۇندا ما؟" — دەپ ول ەسىكتى يتەرىپ ىشكە ەنىپ جان-جاعىنا قاراۋىن جالعاستىرا بەردى.
ول ونى ءبىر قولىمەن بەلىنەن قۇشاقتاپ، بەينە ءبىر ءوزى دە بوگدە ادام سياقتى ەكەۋى بىرگە ليۋستراعا، جىبەكپەن كومكەرىلگەن جيھازدارعا قاراپ ءجۇر، — ءبىراق ول ءبىر جاققا اعىپ ءوتىپ جاتقان تۇماندى كۇندى عانا كورىپ تۇر ەدى، قول استىنداعى الدەنە بۇلك ەتە قالعانداي بولدى، سويتسە، ونىڭ بوكسەسى سەرپىلىپ قاپ، ماگدا ورنىنان قوزعالىپتى. "الايدا، — دەدى ول، كەلەسى بولمەگە ءوتىپ، — سەنىڭ مۇنداي باي ەكەنىڭدى بىلگەم جوق، قانداي كىلەمدەر..."
اسحاناداعى بۋفەت، حرۋستالدار مەن كۇمىستەر وعان اسەر ەتكەنى سونداي، كرەچمار ونىڭ قابىرعا تۇسىن — ودان جوعارىراق — ىپ-ىستىق، جۇپ-جۇمساق قولتىعىن ۇستاۋعا مۇمكىندىك الدى. "ودان ءارى" — دەدى ول ەرنىن جالاپ. اينادان قىزىل كويلەكتى قىزدىڭ جانىندا كەلە جاتقان بوپ-بوز ەرەسەك مىرزا كورىندى. ول جايلاپ قانا ونىڭ جىپ-جىلى، جۇپ-جۇمىر جالاڭاش قولىن سيپادى، — اينا بۇلىڭعىر تارتتى. "ءارى كەتتىك"، — دەدى ماگدا.
ول ونى تەزىرەك كابينەتكە الىپ بارعىسى كەلدى، ديۆاندا ونىمەن قاتار وتىرماق؛ ايەلى كەلە قالسا ايتار ءۋاج دايىن: جۇمىسپەن كەلگەن.
"ال اندا نە؟" — دەپ سۇرادى ماگدا.
"وندا بالالار بولمەسى. ءبارىن قارادىڭ عوي، ەندى كابينەتكە بارايىق".
"قويا بەر" — دەدى ول يىعىن قوزعاپ.
ول، بەينە ءبىر، ونى ۇستاپ كەلە جاتقاندا دەم الماعانداي، كەۋدەسىن تولتىرا دەمىن الدى. "بالالار بولمەسى، ماگدا، — مەن ساعان ايتىپ تۇرمىن عوي، بالالار بولمەسى".
ول سوندا كىردى. ونىڭ وعان كەنەت ايقايلاپ جىبەرگىسى كەلدى: وتىنەم، ەشتەڭەگە تيىسپە. ءبىراق ول پۇلىشتەن جاسالعان تەڭىز شوشقاسىن ۇستاپ تۇر ەدى. ول ونى ودان الىپ، بۇرىشقا لاقتىرىپ جىبەردى. ماگدا كۇلدى. "سەنىڭ قىزىڭ جاقسى تۇرادى ەكەن"، — دەدى دە، ەكىنشى ەسىكتى اشتى.
"ماگدا، جەتەدى، — دەدى كرەچمار جالىنعانداي بوپ. — بۇلاي ەتپە. بىرەۋ-مىرەۋ كەلە قالسا، بۇل جەردەن ەستىلمەيدى. ءبۇيتىپ تاۋەكەلگە بارۋعا بولمايدى".
ءبىراق ول ەركەتوتاي بالا قۇساپ، شالت بۇرىلىپ، ءدالىز ارقىلى جاتىن بولمەگە كىردى. ول وندا اينا الدىندا وتىرىپ aپ، اياعىن ايقاستىرىپ كۇمىس تاراقتى ولاي-بۇلاي اۋدارىستىرىپ، فلاكوننىڭ موينىن يىسكەدى.
"وتىنەم، قوي ەندى" — دەدى كرەچمار. ال ول بولسا ورنىنان اتىپ تۇرىپ ەكى ادامدىق كەرەۋەتكە جۇگىرىپ باردى دا، ونىڭ شەتىنە وتىرىپ aپ، جەلكەسىن تۇزەپ، ءتىلىن شىعاردى.
"...سونان كەيىن اتىلىپ ولەم..." — دەدى كرەچمار شۇعىل ويعا كەپ.
ءبىراق ول تاعى دا اتىپ تۇرىپ، ونىڭ قولىنان سۋسىپ شىعىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى. ول ونىڭ سوڭىنان كەتتى. ماگدا ەسىكتى تارس جاۋىپ، ساقىلداپ كۇلە ءجۇرىپ، سىرتىنان قۇلىپتادى دا تاستادى (بايعۇس ليەۆاندوۆسكايا ەسىكتى قالاي سوعىپ ەدى).
"ماگدا، اش"، — دەدى باياۋ عانا كرەچمار. ول ونىڭ تەز-تەز باسىپ كەتىپ بارا جاتقان اياعىنىڭ دىبىسىن ەسىتىپ تۇر. "اش"، — دەدى ول قاتتىراق. ۇنسىزدىك. جىم-جىرت ۇنسىزدىك. "ءقاۋىپتى جان، — دەپ ويلادى ول — قانداي، ورەسكەل جايت". ول ۇرەي، وپىنۋ، الدانعان قۇشتارلىقتىڭ ازابىن سەزىندى. شىنىمەن كەتىپ قالدى ما؟ جوق، پاتەردە بىرەۋ جۇرگەن سياقتى. كرەچمار جۇدىرىعىمەن جايلاپ قاقتىدا، ايقاي سالدى: "اش دەدىم عوي!" اياق دىبىسى جاقىنداپ كەلەدى. ءبىراق ول ماگدا ەمەس ەدى.
"نە بولدى؟ — دەگەن ماكستىڭ داۋسى شىقتى. — نە بولدى؟ سەن قۇلىپتانىپ قالعانسىڭ با؟" (قۇداي—اۋ، ماكستە دە كىلت بار ەكەن عوي!). ەسىك اشىلدى. ماكس قىپ-قىزىل بوپ كەتىپتى. "نە بولدى برۋنو؟" — دەدى ول شوشىنىپ.
"اقىماقتىق جاعداي... مەن ساعان ءقازىر ايتام... كابينەتكە بارىپ، ءبىر—ءبىر ريۋمكا ىشەيىك".
"مەن قورقىپ كەتتىم، — دەدى ماكس. — نە بوپ قالدى دەپ ويلادىم. كەلە قالعانىم قانداي جاقسى بولعان. اننەليزا التىلار شاماسىندا كەلەم دەگەن. كەلە قالعانىم قانداي جاقسى بولعان. قانداي جاقسى بولعان مەنىڭ ەسىم شىعىپ كەتتى. سەنى كىم جاۋىپ كەتتى؟"
كرەچمار وعان سىرتىن بەرىپ، شكاپتان كونياك الىپ جاتتى. "سەن باسقىشتان ەشكىمدى كەزدەستىرگەن جوقسىڭ با؟" — دەپ سۇرادى ول سابىر ساقتاۋعا تىرىسىپ.
"جوق، ليفتىمەن جۇرگەندى جاقسى كورەم"، — دەپ جاۋاپ بەردى ماكس.
"جول تابىلدى"، — دەپ ويلادى كرەچمار، كوڭىلدەنىپ سالا بەردى.
"بىلاي بولدى، — دەدى ول كونياك قۇيىپ جاتىپ، — ۇرى ءتۇستى. ارينە، مۇنى اننەليزاعا ايتۋعا بولمايدى، ءبىراق ۇرى ءتۇستى. ول، ءسوز جوق، قىزمەتشىلەردىڭ كەتكەنىن بىلگەن دە، ۇيدە ەشكىم جوق دەپ ويلاعان. كەنەت ءبىر شۋ ەسىتتىم. دالىزگە شىعىپ قاراسام، جۇمىسشى سياقتى ءبىر ادام جۇگىرىپ بارادى. مەن تۇرا قۋدىم. ۇستاماق بولىپ ەم، ءبىراق ول مەنەن گورى ايلالى بولىپ شىقتى دا، قۇلىپتاي قويدى. سونان كەيىن ەسىكتى تارس ەتكەنىن ەسىتتىم، — سەن ونى كەزدەستىرگەن شىعارسىڭ دەپ ويلاپ ەم".
"قالجىڭداسىپ تۇرسىڭ با؟" — دەدى ماكس ۇرەيلەنىپ.
"جوق، شىن ايتىپ تۇرمىن..."
"ول بىردەڭە الىپ كەتكەن شىعار. تەكسەرۋ كەرەك. پوليسياعا حابارلايىق".
"جوق، ول ۇلگەرگەن جوق، — دەدى كرەچمار. — مۇنىڭ ءبارى كوزدى اشىپ جۇمعانداي ساتتە بولدى، قورقىپ قاشتى".
"ءبىراق ول قالاي كىرگەن. اشاتىن قۇرالى بولعان عوي. اپىر-اي! ءجۇر، قارايىق"
ولار بارلىق بولمەلەردى ارالاپ، ەسىكتەردىڭ، شكاپتاردىڭ قۇلىپتارىن تەكسەرىپ شىقتى. تۇگەل ورنىندا تۇر. ءبارىن قاراپ بولدىق — اۋ دەپ كىتاپحانا ارقىلى وتكەن كەزدە كرەچماردىڭ كوزى قارايىپ بارا جاتتى، ويتكەنى اينالاتىن ەتاجاركانىڭ شكاپتار اراسىنان اشىق قىزىل كويلەكتىڭ شەتى كورىنىپ تۇر ەدى. ايتەۋىر، قۇداي ساقتاپ، جان—جاعىن تىنتە قاراپ كەلە جاتسا دا، ماكس ەشتەڭە بايقاعان جوق. اسحانادا ول بۋفەتتىڭ ەسىگىن اشىپ قارادى.
"ماكس، جەتەدى، — دەدى كرەچمار قىرىلداپ. — ونىڭ ەشتەڭە الماعانى بەلگىلى بولدى".
"ءتۇرىڭ قالاي بۇزىلىپ كەتكەن، — دەدى ماكس. بايعۇس-اي! مۇنداي نارسەنىڭ جۇيكەگە تيەتىنىن تۇسىنەم".
داۋىستار ەستىلدى. اننەليزا، بوننا، يرمانىڭ قۇربىسى يرما كەلدى، — تولىق، تىمپيىپ تۇراتىن، ءبىراق بارىپ تۇرعان شالكەس. كرەچمار ءوزىن، بەينە ءبىر، ۇيىقتاپ وتىرعانداي سەزىندى، كورىپ جاتقان ءتۇسى، قۇداي-اۋ، بىتەر ەمەس. ماگدانىڭ ۇيدە بولۋى قانداي ازاپتى، قانداي قاتەرلى. ول ءبارىمىز تەاترعا بارايىق دەپ ۇسىنىس جاساپ ەدى، ءبىراق اننەليزا شارشاپ وتىرمىن دەدى. تاماق جەپ وتىرعاندا دا قۇلاعىن تىگۋمەن بولدى. ماكس جان-جاعىنا قاراعىشتاي بەردى، — ارى-بەرى ءجۇرىپ كەتپەي، تەك ورنىندا وتىرسا ەكەن. ەڭ جامانى، بالالاردىڭ بولمەدەن بولمەگە كىرىپ ويناۋى. ءبىراق، ءبىر جاقسىسى، يرمانىڭ قۇربىسى كوپ ۇزاماي كەتىپ قالدى. ول ءۇشىن، مىنا وتىرعانداردىڭ ءبارى — ماكس تە، ايەلى دە، قىزمەتشى ايەلدەر دە، ءوزى دە، — بولمە-بولمەگە تاراپ ءورىپ كەتىپ، ءسويتىپ ماگدانىڭ شىعىپ كەتۋىنە، ەگەر ونىڭ ويىندا شىعىپ كەتۋ بار بولسا — مۇمكىندىك بەرمەي تۇرعانداي. ساعات ونداردا، ايتەۋىر، ماكس كەتتى. قىزمەتشى ايەل ەسىكتىڭ شىنجىرىن سالىپ، بولات تەگەرشىكتى يتەرىپ، باقىلاۋشى قوڭىراۋدى قوسىپ قويدى، — ەندى ماگدا شىعا المايدى، تاس قۇلىپتاندى. ۇيىقتاۋ كەرەك، ۇيىقتاۋ كەرەك — دەدى كرەچمار ايەلىنە، ىزالانا ەسىنەپ. ولار جاتتى. ءۇي ءىشى جىم-جىرت. اننەليزا جارىقتى سوندىرمەك بولدى. "سەن ۇيىقتا، — دەدى ول، — ال مەن وقي تۇرايىن. ۇيقىم قاشىپ كەتتى". ول مارعاۋ كۇلىمسىرەدى. "مەنى كەيىن وياتىپ جۇرمە"، — دەپ كۇبىرلەدى. جاتىن بولمەنى قاراڭعىلىق باستى.
اينالا تىپ-تىنىش، تىپ-تىنىش بولعانى سونشا، ول تىنىشتىققا شىداي الماستان قارقىلداپ كۇلىپ جىبەرەردەي. ۇستىنە پيجامىن، اياعىنا جۇمساق ءتۋفليىن ىلگەن كرەچمار ءدالىزدى بويلاپ بارا جاتتى. قورقىنىش سەيىلدى دەپ ايتۋ قيىن؛ سۇمدىق ۇرەيلى شاق ەركىنىرەك كۇناعا باتۋعا بولاتىن اداسقاق، راقاتتى جاعدايعا اۋىسقانداي ەدى، ويتكەنى ءومىر دەگەن ءتۇس قوي. كرەچمار ءجۇرىپ كەلە جاتىپ پيجامىنىڭ ومىراۋىن اعىتىپ جىبەردى: تۇلا بويى قالشىلداپ كەتتى، — سەن ءدال ءقازىر مەنىكى بولاسىڭ. ول كىتاپحانا ەسىگىن جايلاپ اشتى دا، شام جاقتى. "جىن قاققان، ماگدا" — دەدى ول دەمىگە سىبىرلاپ. ول قىزىل شۇبەرەك جاقىندا عانا تومەنگى قاتارداعى اۋىر كىتاپتاردى ەدەندە جاتىپ اپ قاراۋ ءۇشىن ءوزى ساتىپ العان قوسەتەكتى القىزىل جىبەك جاستىق ەدى.
6
ماگدا قوجايىن ايەلگە جاقىندا كوشەتىنىن ايتتى. ءبارى رەتىمەن كەلەدى، — ول كرەچماردى وسىنشالىقتى باي دەپ ويلاماعان ەدى. ونىڭ بايلىعىنىڭ ساۋلەتىن دە، سالماعىن دا كوزىمەن كورىپ سەزىندى. سۋرەتىنە قاراساڭ، ايەلى سونشالىقتى، بۇرىن كوزىنە ەلەستەتكەندەي، بيلەپ-توستەيتىن ايەلگە ۇقسامايدى؛ كەرىسىنشە، كەيىن وپ-وڭاي ىعىستىرىپ جىبەرۋگە بولاتىن موماقان، جۋاس ايەل سياقتى. ال كرەچماردىڭ ءوزى وعان ءتىپتى ۇناي باستادى. ونىڭ جۇمساق، بايسالدى ءجۇزى دە، ءاتىر مەن تەمەك ءيىسى دە وزىنە تارتىپ تۇرادى. ارينە، وعان مولىنان باقىت سىيلاعان العاشقى ماحابباتىنىڭ ورنى بولەك. ول، بورداي اپپاق ءجۇزدى، ىستىق دۇرديگەن اۋىزدى، ۇزىن سەزىمتال قولدى ميۋللەردى ەسكە الۋعا وزىنە-وزى تىيىم سالدى. ءبىراق سولاي بولا تۇرا، ونىڭ تاستاپ كەتكەنى ەسىنە تۇسكەن كەزدە، ءالى دە ماگدانىڭ تەرەزەنى اشىپ سەكىرىپ كەتكىسى، نەمەسە گازدى اشىپ قويعىسى كەلەدى. كرەچمار بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن ونىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، مەيىرىن قاندىرار، — ۋشىعىپ بارا جاتقان جەرگە دارىلىك ءشوپتىڭ سالقىن جاپىراعىن باسقانداي بولار. ودان باسقا — كرەچمار تەك باي عانا ەمەس، ول ساحناعا، كينەماتوگرافقا ەركىن كىرىپ شىعا الاتىن جان ەكەن. كەيدە ماگدا ەسىكتى جاۋىپ، اينا الدىندا تۇرىپ اپ بىردە كوزىن الارتىپ، بىردە جىميا كۇلىپ كورەدى، نەمەسە سامايىنا ريەۆولۆەر تاقالىپ تۇرعاندا قانداي كۇيگە تۇسكەن ءساتتى ويناعان بولادى دا، ولاردىڭ ءبارى گولليۆۋدتان بىردە كەم تۇسپەيدى دەپ ويلايدى.
ارعى-بەرگى جاعى ابدەن ويلاستىرىلعان ىزدەۋلەردەن كەيىن ول قىمبات اۋداننان جاقسى ءبىر پوتەر تاپتى. ونىڭ سول ءبىر وقيعادان كەيىن سونشالىقتى ابىرجىپ، ءجۇنجىپ كەتكەنىن كورىپ، وعان جانى اشىپ، كەزەكتى ءبىر قىدىرىستان كەيىن ول بەرگەن اقشانى پالسىنبەي بىردەن قابىلداپ، قوشتاسار كەزدە ءسۇيىپ العان-دى. ول ءسۇيىستىڭ جالىنى تۇلا بويىنا ءورت بوپ كىرىپ، اينالاسىنا شۇعىلا شاشىپ تۇرىپ الىپ ەدى، ول سول قالپىندا ۇيگە كەلدى، ءبىراق ول شۇعىلانى قالپاق سياقتى اۋىز بولمەگە تاستاپ كەتە المايسىڭ عوي، سوندىقتان ول جاتىن بولمەگە كىرگەن كەزدە ايەلى ونىڭ كوزىنەن نە بولعانىن ءبىلىپ قويماس پا ەكەن دەپ قاتتى ساستى.
ءبىراق اننەليزا، وتىز بەس جاستاعى موماقان اننەليزا، كۇيەۋى ونىڭ كوزىنە ءشوپ سالادى دەپ بىردە ءبىر ويلاعان ەمەس. ول، كرەچماردىڭ ۇيلەنگەنگە دەيىن از-مۇز ولاي-بۇلاي جۇرىستەرى بولعانىن بىلەتىن، ول ءوزى دە كىشكەنتاي قىز كەزىندە اكەسىنە قوناققا كەپ، ساقسوندىقتىڭ سويلەۋ مانەرىن كورسەتەتىن قارت اكتەرعا قۇپيا عاشىق بولعان؛ ەركەك پەن ايەل ءبىر-بىرىنىڭ كوزىنە ماڭگى باقي ءشوپ سالۋمەن وتەتىندەرىن ەستىپ تە ءجۇر، وقىعان دا، — ولار تۋرالى وسەكتەر دە، داستاندار دا، انەكدوتتار دا، وپەرالار دا جەتەرلىك. ءبىراق ول، ءبىزدىڭ نەكەمىز انەكدوت ايتۋعا دا، وپەرا جازۋعا بولمايتىن، اسا قىمبات، اسا تازا، ەرەكشە نەكە دەگەن مۇلدە مىزعىمايتىن سەنىمدە بولاتىن. كۇيەۋىنىڭ اشۋشاڭ، ىزاقور بوپ كەتكەنىن اۋا رايىنان كوردى، — ماۋسىم ءبىرتۇرلى بوپ باستالدى بىردە كۇيىپ كەتەدى دە، ەندى بىردە تەرەزەلەردى جارىپ كەتەردەي بوپ بۇرشاق جاۋادى. "ءبىر جاققا ساپارلاپ قايتساق قايتەدى؟ — دەدى ول ءسوز اراسىندا، — تيرولعا، نەمەسە ريمگە؟" — "بارعىڭ كەلسە، بارىپ قايت، — دەدى كرەچمار. — مەنىڭ جۇمىسىم باستان اسىپ جاتىر، ونى ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ". — "جوق، جاي ايتىپ جاتقانىم عوي"، — دەدى اننەليزا بەيبىت داۋىسپەن، ءسويتتى دە، قىزىن ەرتىپ زوولوگيالىق باقتاعى ءپىلدىڭ بالاسىن كورۋگە كەتتى.
ماكس بولسا باسقا. قۇلىپتانىپ قالعان ەسىكپەن بايلانىستى وقيعا ونىڭ كوڭىلىنە كۇدىكتى داق سالىپ كەتتى. كرەچمار پوليسياعا حابارلاماعانى بىلاي تۇرسىن، ماكس ول تۋرالى تاعى ءبىر اڭگىمە قوزعاي بەرگەندە، ءتىپتى رەنجىپ قالدى. ەسىك بۇزىپ كىرگەن ۇرىمەن جاعالاسپاق بولعان ادام، وپ-وڭاي قايتا قويمايدى. ماكس ەرىكسىز ويعا قالدى، — ۇيگە كىرىپ، ليفتىگە بەت العان كەزدە بايقاماي قالعان جوقپىن با دەپ، ءبارىن قايتادان ەسىنە تۇسىرە باستادى. ول وتە قىراعى بولاتىن، — ول باقتان سەكىرىپ تۇسكەن مىسىقتى، وعان ەسىك اشىپ تۇرعان قىزىل كويلەكتى قىزدى كوردى، سونداي-اق شۆەيسار بولمەسىنەن ەستىلگەن راديو ءۇنى. الدە، ليفت جوعارى كوتەرىلىپ كەتكەنشە، ۇرى تىعىلىپ تۇردى ما ەكەن. ءبىراق نەگە وسى ءبىر جىمىسقى كۇدىك ويىنان كەتەر ەمەس؟
جاس كەزىندە ول ۇيلەنۋگە ۋاقىت وتكىزىپ الدى دا، ءقازىر ونىڭ كەكسە تارتقان، سولاي بولا تۇرا ءالى دە رەتىن تاۋىپ ونىڭ كوزىنە ءشوپ ساپ قوياتىن، سودان كەيىن كەشىرىم سۇراپ اياعىنا جىعىلاتىن، ءسونىپ بارا جاتقان اكتريسامەن بايلانىسى بار؛ تەاتر كەڭسەسىن ىسكەرلىكپەن مەڭگەرىپ العان ول، تاماقتى دا ءدامدى پىسىرەتىن، سونىسى ءۇشىن ماقتاناتىن دا؛ ءوزىنىڭ سەمىزدىگىنە قاراماي ولەڭ جازاتىن، ءبىراق ونى ەشكىمگە كورسەتكەن ەمەس، سونداي-اق جانۋارلاردى قورعاۋ قوعامىندا مۇشە. كرەچماردىن ەرلى-زايىپتى تىرشىلىگى وزدەرى ءۇشىن ارباپ الارلىقتاي قاستەرلى بولاتىن. ۇرى وقيعاسىنان كەيىن بىرنەشە كۇننەن سوڭ تەلەفون پاركى ونى، بىرەۋمەن سويلەسىپ جاتقان كرەچمارمەن جالعاي قويدى، ماكستىڭ ويىن ەرىكسىز تىڭداۋعا ءماجبۇر ەتكەن ءسوز ونى ايران-اسىر ەتكەنى سونشا، ول ءتىسىن شۇقىپ تۇرعان شىرپىنى جۇتىپ قويدى. ول سوزدەر مىنانداي ەدى. "سۇراما، نە ساتىپ العىڭ كەلسە، ونى ساتىپ ال، تەك ماعان تەلەفون سوقپا..." — "سەن بىلمەيسىڭ گوي، برۋنو..." — دەدى ىندىنى قۇرىپ ەلجىرەي سويلەگەن ايەل داۋسى. ماكس بەينە ءبىر بايقاماي جىلان ۇستاپ العانداي، تۇلا بويى دۋىلداپ تۇتقانى ىلە قويدى.
كەشكە قوڭىرقاي عانا جارىق ءتۇسىپ تۇرعان قوناق بولمەدە قارىنداسى مەن كۇيەۋ بالاسىمەن بىرگە وتىرىپ ماكس ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەك ەكەنىن دە، نە تۋرالى ايتۋ كەرەك ەكەنىن دە بىلمەدى. ول ءوزى تۇگىل، وزگە بىرەۋلەردىڭ ورەسكەل قيمىل—ارەكەتى ءۇشىن قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ كەتەتىن اسەرشىل جان ەدى. ەندى بۇل ولاردان ءجۇز ەسە سوراقى ءىس بوپ شىكتى.
"جوق، جوق، بۇل قاتەلىك، بۇل بىلمەستىك" — دەدى ول، جۋرنال وقىپ وتىرعان كرەچماردىڭ بايسالدى جۇزىنە، ونىڭ ۇيدە كيەتىن جۇمساق تۋفليىنە، ءپىل سۇيەگىنەن جاسالىنعان كەزدىكپەن پاراقتاردى قيىپ وتىرعان ونىڭ مۇقياتتىلىعىنا قاراپ وتىرىپ، ءوزىن-وزى جۇباتتى. "مۇمكىن ەمەس... مەنى بۇل ويعا سول وقيعا يتەرمەلەپ وتىر. اۋادان الىپ وتىرعان بۇل سوزدەردى ءتۇسىنۋ ونشا قيىن ەمەس. اننەليزانى الداۋ مۇمكىن بە؟" اننەليزا ديۆاننىڭ بۇرىشىندا، جاقىندا كورگەن پەسانىڭ مازمۇنىن ايتىپ وتىر. ونىڭ كوزى جارقىن، اشىق. ماكس باسىن يزەپ، كۇلىمسىرەپ قويادى. ول ونىڭ ءبىر ءسوزىن ۇقپاق تۇگىلى، ونىڭ ورىسشا ما، يسپانشا ما قاي تىلدە سويلەپ وتىرعانىن دا ايىرا المادى.
7
بۇل كەزدە ماگدا وزىنە ۇناعان پاتەر تاۋىپ، اسپازشى جالداپ، سەرۆيزدەن باستاپ، دارەتحانا قاعازىنا دەيىنگى كوپ-كوپ قاجەتتى زاتتاردى ساتىپ اپ، ءاتى-جونى مەكەن-جاي قاعازىنا تاپسىرىس بەرىپ، بولمەنى اجارلاندىرۋعا كىرىەتى. ءبىر قىزىعى، كرەچمار مولىنان جومارتتىق جاسادى، ءتىپتى كوز جۇمىپ جومارتتىق جاسادى دەۋگە بولادى، ويتكەنى ول ءالى جالداپ الىنعان پاتەردى كورمەك تۇگىلى، ونىڭ ادرەسىن دە بىلمەيدى. ماگدا ونى وسىلاي ەتكەنى ءارى قىزىق، ءارى سيۋرپريز بولادى، بىرنەشە كۇن كەزدەسپەي-اق قويعاننان دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتپەس، ءبارى بىتكەن سوڭ ءوزىم ايتام، سوندا عانا كەلەتىن بولاسىڭ دەپ ۇگىتتەپ كوندىرگەن. ءبىر اپتا ءوتتى، بەيسەنبى كۇنى تەلەفون سوقپاقشى ەدى، سوندىقتان ول كۇنى بويى تەلەفوندى كۇزەتتى دە وتىردى. ءبىراق تەلەفون بۇك ءتۇسىپ جاتتى دا قويدى. جۇما كۇنى ول ماگدا ونىڭ اۋزىن اڭقيتىپ تاستاپ كەتتى دەپ شەشتى. كەشكە كاراي ماكس كەلدى (ول ءۇشىن ەندى ماكستىڭ كەلۋى توزاققا اينالدى). اننەليزا ۇيدە جوق ەدى. ماكس كابينەتە وعان قارسى جايعاسىپ، وعان نە ايتارىن بىلمەي توسىلىپ وتىر. ماكس ءوزىن-وزى ءبىر ءتۇرلى ۇستايتىنىن كرەچمار كوپتەن بايقاپ ءجۇر. "بالكىم، جۇمىسىندا بىردەڭە بوپ قالعان شىعار"، — دەپ ويلادى ونشا ءمان بەرمەي. ماكس تەمەكى تارتىپ، سيگاراسىنىڭ ۇشىنا قارادى. ول ءتىپتى كەيىنگى كەزدە جۇدەپ كەتكەندەي كورىندى. "ىزىمە ءتۇستى مە ەكەن، — دەپ ويلادى كرەچمار ۇركەسوقتاپ. — مەيلى. ول ەركەك ەمەس پە، تۇسىنەر". (بقل وتە ءبىر جالعان وي بولاتىن). يرما كەلىپ ماكس كوڭىلدەنىپ سالا باستادى، ونى تىزەسىنە وتىرعىزىپ جاتقان كەزدە، ول بايقاماي ونىڭ تولىق قارنىنا جۇدىرىعىمەن قويىپ قاپ، ماكس ىڭق ەتە ءتۇستى. اننەليزا كەلدى. كرەچمارعا كەشكى استىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىنا جىنى كەلە باستادى. ول بۇگىن كەشكى اسقا قاراي المايتىنىن ايتقاندا، ايەلى وعان نەگە ەرتەرەك ەسكەرتپەدىڭ دەدى، ول قىزىنىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ، اسىعا سىرتقا بەتتەدى.
وندا ءبىر-اق وي بولدى: قالاي بولعاندا دا ماگدانى تابۋ كەرەك — وسىنداي ولجا سىيلاپ تۇرعان تاعدىر ودان ەندى سىرت اينالىپ كەتپەۋ كەرەك. ونى ءبىر كۇشتىڭ جاۋلاپ العانى سونداي، ءدال ءقازىر قانداي ءبىر بولماسىن قاۋىپ-قاتەرگە دە باس تىگۋگە بار ەدى. ونىڭ بۇرىنعى اپكەسىمەن تۇرعان بولمەسى اۋلا جاققا قارايتىنىن بىلەتىن. ول سول جاققا بەت الدى. اۋلادان ءوتىپ بارا جاتىپ، اشىق تۇرعان تەرەزەدەن، تومەنگى بولمەلەردىڭ بىرىندە توسەك جيناپ جاتقان قىزمەتشى ايەلدى كورىپ قالدى. "فرەيلەن پەتەرە؟" — دەپ قايتالاپ سۇرادى ول. — كوشىپ كەتتى عوي دەيمىن. ءوزىڭىز كوز جەتكىزگەنىڭىز دۇرىس قوي. بەسىنشى قابات، سول جاقتاعى ەسىك.
كرەچمارعا ەسىكتى كوزى قىپ-قىزىل، ۇيقى-تۇيقى ءبىر ايەل اشقانمەن شىنجىردى اعىتقان جوق، تەك ساڭىلاۋ ارقىلى عانا سويلەستى. "مەن فرەيلەن پەتەرستىڭ جاڭا مەكەن-جايىن بىلگىم كەلەدى، — دەدى كرەچمار. — ول وسىندا ءوزىنىڭ اپكەسىمەن بىرگە تۇرعان". — "اپكەسىمەن؟" —دەپ ەلەڭ ەتە تۇسكەن ايەل، شىنجىردى اعىتتى. ول ونى ءسال قيمىل-قوزعالىستان اينالاداعى زاتتارى سىلدىرلاپ قويا بەرەتىن، شۇبار داستارحانىنىڭ ۇستىندە كارتوفەل پيۋرەسى، جىرتىق قاپشىقتاعى تۇز، سىرادان بوساعان ءۇش بوتەلكە تۇرعان قۇيتاقانداي بولمەگە كىرگىزدى دە، جۇمباق كۇلىمسىرەپ، وتىرۋىن ءوتىندى.
"ەگەر مەن ونىڭ جيەن اپكەەى بولسام دا، — دەدى ول كوزىن جىپىلىق ەتكىزىپ، — مەن ونىڭ مەكەن-جايىن بىلمەس ەم. ونىڭ، — دەپ قوسىپ قويدى ول، — ەشقانداي دا اپكەسى جوق". — "ماس"، — دەپ ويلادى كرەچمار. "ءسىز قۇلاق سالىڭىز، — دەدى ول — مەن سىزدەن وتىنەم، ول قايدا كوشىپ كەتتى". —"ول مەنىڭ ءبىر بولمەمدى جالداپ تۇردى"، — دەدى ول، ءوزىنىڭ باي سەرىگىن جاسىرىپ، جاڭا مەكەنىن ايتپاي كەتكەن، ءبىراق ءبارىبىر سوڭىنان ءبىلىنىپ قالعان، جاقسىلىقتى بىلمەيتىن ماگدانى كۇيىنە ەسكە aپ. "نە ىستەۋ كەرەك؟ — دەدى كرەچمار قاتتىراق. — مەن ونى قالاي تابام؟" قوجايىن ايەل ونى اياپ كەتتى. ول مىنا ءساندى كيىنگەن، قاتتى تولقىپ تۇرعان، كوگىلدىر كوزدى مىرزاعا ونىڭ مەكەن-جايىن ايتقاننان، ماگداعا جاقسى بولا ما، جامان بولا ما، سونى بىلمەي ابدىراپ تۇردى دا، — اقىرىندا مىرزانىڭ سونشالىقتى قيىلعانىنا جانى اشىپ، وعان قاجەتتى انىقتامانى بەردى. "كەزىندە مەنىڭ دە سوڭىمنان جۇگىرگەن، مەنىڭ دە، — دەپ كۇبىرلەدى ول، ونى شىعارىپ ساپ تۇرىپ، — ءيا، نو، مەنىڭ دە..."
ساعات سەگىزدەر شاماسى ەدى، ىمىرتتى تۇرتكىلەپ وتتار ويانا باستادى، ال اسپان باس اينالدىرارداي كوكپەڭبەك. "ءقازىر جۇمىسقا كىرىسەم"، — دەپ ويلادى كرەچمار تاكسوموتوردىڭ ىشىندە ءتۇتىن تۇستەس اسفالتپەن ۇشىپ كەلە جاتىپ.
ەسىكتە ونىڭ ءاتى-جونى جازىلىپتى. قولدارى شيكى ەت سياقتى قىپ-ىزىل، قاباعى سالبىراڭقى ءبىر ايەل حابار بەرۋگە كەتتى. "اسپازشى جالداپ ۇلگەرىپتى، — دەپ ويلادى كوڭىلى كوتەرىلىپ. — مىنە، ءبىز قاندايمىز". "كىرىڭىز"، — دەدى قايتا ورالىپ. ول شاشىن ءبىر سيپاپ، ىشكە ەندى. كيمونو كيگەن ماگدا جالاڭاش قولدارىن ايقاستىرىپ گۇلدى كۋشەتكادا جاتىر ەدى؛ قارنىنىڭ ۇستىندە ايقارا اشىلعان كىتاپ. بولمە سونشالىقتى تالعامپاز جاساقتالىپتى، وعان كادىمگىدەي نالىپ كالدى.
"سالەم"، — دەدى ماگدا، وزىنە ءتان ەمەس ەنجارلىقپەن وعان قولىن سوزىپ.
"مەنىڭ بۇگىن كەلەتىنىمدى بىلگەن سياقتىسىڭ عوي، — دەدى ول كۇلكىسىن زورعا تيىپ. — ودان دا سەنىڭ تۇراتىن جەرىڭدى قالاي تاپقانىمدى سۇرا".
"مەن ساعان ادرەسىمدى جازىپ جىبەرگەم"، — دەدى ول ونىڭ ساۋساعىنان ۇستاپ.
"بۇل ءبىر قىزىعى دا، شىجىعى دا كوپ وقيعا بولدى، — دەپ جالعاستىرا ءتۇستى كرەچمار، وعان قۇلاق قويماستان، ءقازىر سۇيەتىن ونىڭ ەلىكتىرىپ ەستى شىعارىپ بارا جاتقان ەرىندەرىنە قاراپ. — قىزىعى دا، شىجىعى دا كوپ... اپكە دەگەندى ويلاپ تاپقان سەن، قانداي وڭباعانسىڭ".
"سەن ول جاققا نەمەنەگە باردىڭ؟ — دەدى ماگدا رەنجىپ. — مەن ساعان ادرەسىمدى جازىپ ەدىم عوي. انىق ەتىپ، جوعارىداعى وڭ جاققا جازعام".
"جوعارىعا؟ انىق ەتىپ؟ — كرەچمار تاڭعالا سۇرادى.
"سەن نەنى ايتىپ تۇرسىڭ؟"
ول كىتاپتى تارس جاۋىپ، شىنتاقتاپ جاتتى.
"سەن حاتتى الدىڭ با؟"
"قانداي حات؟" — دەپ سۇراعان كرەچمار، كەنەت الاقانىمەن اۋزىن باستى، كوزى ۇياسىنان شىعىپ بارا جاتتى.
"مەن ساعان تاڭەرتەڭ حات جىبەرگەم، — دەدى ماگدا وعان قىزىعا قاراپ. — سەن ونى كەشكى پوشتامەن الاسىڭ دا، بىردەن كەلەسىڭ دەپ ويلادىم".
"مۇمكىن ەمەس" — دەدى كرەچمار.
"مەن ساعان ونى ايتىپ بەرە الام. قىمباتتى، سۇيىكتى برۋنو، ۇيا سالىندى، مەن سەنى كۇتىپ وتىرمىن. تەك قاتتى سۇيە كورمە، قىزىڭنىڭ باسى شىر كوبەلەك اينالىپ كەتەر... بولدى".
"ماگدا، — دەدى ول باياۋ عانا. — ماگدا، سەن نە ىستەگەنىڭدى بىلەسىڭ بە؟.. مەن ەرتە كەتىپ قالدىم عوي. پوشتا سەگىزگە ون بەس مينەت قالعاندا كەلەدى. ال ءقازىر..."
"تاعى مەن ايىپتىمىن، — دەدى ول. — ماعان اشۋلانۋشى بولما. مەن وعان ادەمىلەپ حات جازام، ال ول... رەنجىدىم".
ول يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، كىتاپتى الىپ، ءبىر قىرىنداپ جاتتى. سول جاق بەتىندە سۋرەت بار ەكەن: اينا الدىندا گريمدەنىپ جاتقان گرەتا گاربو.
كرەچماردىڭ باسىنا ءبىر وي جىلت ەتە قالدى: "اپاتتى جاعداي، ال ول سۋرەت قاراپ جاتىر، قىزىق-اي". ساعات سەگىزگە جيىرما ءمينوت قالعانىن كورسەتتى. ماگدا كەسىرتكە قۇساپ بۇكتەتىلىپ، قيمىلسىز جاتىر.
"سەن مەنى قۇرتتىڭ عوي... سەن مەنى..." — دەپ ءسوزىن اياقتاماستان شىعا جونەلدى دە، باسقىشتاردان قارعىپ-قارعىپ تومەنگە ءبىر-اق ءتۇسىپ، ءوتىپ بارا جاتقان تاكسوموتورعا قول بۇلعاپ توقتاتىپ، قالاي بولسا سولاي وتىرا سالدى دا، ەڭسەسىمەن العا ۇمتىلىپ، شوفەردىڭ ءدال جەلكەسىندە كۇبىرلەپ كەلەدى: "قۇداي-اۋ، نە بوپ كەتتى... ۇلگەرمەيمىن... ۇلگەرمەيمىن..."
اۆتوموبيل توقتادى. ول اتىپ شىقتى. باقتىڭ جانىندا تانىس پوشتاشى اياعىن تالتايتىپ تولىق شۆەيسارمەن سويلەسىپ تۇر ەكەن. "ماعان حات بار ما؟" — دەپ سۇرادى ەنتىگىن باسا الماي كرەچمار. "جاڭا عانا جوعارىعا اپارىپ بەردىم"، — دەدى ول دوستىق كوڭىلمەن كۇلىمسىرەپ.
كرەچمار جوعارى قارادى. ونىڭ پاتەرىنىڭ تەرەزەلەرى جايباراقات جارىق شاشىپ تۇر. ول وزىنە-وزى يە بولار ەمەس، ايتەۋىر ءبىر ورىندا تۇرىپ قالماس ءۇشىن، ول ۇيگە كىرىپ، جوعارى كوتەرىلە بەردى. ءبىر الاڭقاي. ەكىنشى. جاس سۋرەتشىنىڭ كورمەسىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بىلەسىڭ بە، ۇرىنى ۇستاعىم كەلدى. جەر سىلكىندى، تۇڭعيىق... ول وقىدى، ءبارىن بىلەدى. كرەچمار ءوزىنىڭ ەسىگىنە جەتپەستەن، كەنەت كىلت بۇرىلدى دا، تومەن قاراي جۇگىرە جونەلدى. جالت ەتە قالعان مىسىق تەمىر توردىڭ اراسىنان زىپ ەتىپ ءوتىپ كەتتى.
بەس مينوتتەن كەيىن ول، جاقىندا عانا باقىتتان جايراڭداپ كىرگەن بولمەگە قايتا ەندى. ماگدا قاتىپ قالعان كەسىرتكە قۇساپ كۋشەتكادا جاتىر ەكەن. كىتاپ سول اشىلعان قالپىندا، — گريمدەنىپ جاتقان گرەتا. ول الىسىراق ورىندىققا وتىرىپ aپ، ساۋساقتارىن سىرتىلداتىپ ۇزە باستادى.
"توقتات، — دەدى ماگدا، باسىن كوتەرمەستەن. — قالاي حات بارىپ پا؟"
"ءاي، ماگدا-اي... — دەپ باياۋ عانا، تاماعىن كەنەدى. سونان كەيىن تاماعىن تاعى دا قاتتىراق كەنەپ اتەش داۋىسپەن: — كەش بوپ قالدى، پوشتاشى بولىپ كەتىپتى".
ول ورنىنان تۇرىپ، بولمەدە ارى-بەرى ءجۇردى دە، قايتادان سول ورىنعا وتىردى.
"ول مەنىڭ بۇكىل حاتىمدى وقيدى، سەن ونى بىلەسىڭ عوي..." دەدى ول، كوز الدىن كىرەۋكەلەپ العان تۇمان اراسىنان ءوزىنىڭ اياق كيىمىنىڭ تۇمسىعىنا قاراپ.
"سەن وعان تيىم سالۋىڭ كەرەك ەدى".
"ءاي، ماگدا-اي، سەن بۇدان نە تۇسىنەسىڭ... وسىلاي بولعان، وسىلاي بولىپ كەلگەن... اسىرەسە، كەشە. ءارتۇرلى كۇلكىلى حاتتار بولعان... سەن نە ىستەدىڭ... ونىڭ نە ىستەيتىنىن مەن بىلمەيمىن. عاجايىپ بولا قويماس... تەك وسى جولى عانا، تەك وسى جولى، — باسقا ىسپەن قولى تيمەي، ۇمىتىپ كەتسە عوي... سەن تۇسىنەسىڭ بە، ماگدا، بۇنىڭ ءبارى بوس ءسوز، — عاجايىپ بولمايدى".
"سەن تەك ول كەلگەن كەزدە دالىزگە شىقپا. ءوزىم شىعام".
"كىم؟ قاشان؟" — دەپ سۇرادى ول، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ماناعى ءبىر ماساڭ ايەلدى كوز الدىنا كەلتىرىپ.
"قاشان؟ ءدال ءقازىر. ونىڭ قولىندا ءقازىر مەنىڭ ادرەسىم بار عوي".
كرەچمار ءالى تۇسىنەر ەمەس.
"ءا، سەن سونى ايتىپ تۇرسىڭ با؟ — دەدى ول اقىرى، — سول تۋرالى ما... قۇداي—اۋ، قانداي اقىماقسىڭ، ماگدا. ەشۋاقىتتا دا ونداي جاعداي بولمايدى. ءبارى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ول بولمايدى..."
"ءتىپتى جاقسى"، — دەپ ويلادى ماگدا، كەنەت ول كوڭىلدەنىپ سالا بەردى. حات سالىپ تۇرىپ ول باسقاشا ويلاپ ەدى: كۇيەۋى كورسەتپەيدى، ايەلى جەر تەپكىلەپ اشۋلانىپ، قولىنان جۇلىپ العىسى كەلەدى... العاشقى كۇدىك تۇسكەن جەرىن ۇڭىرەيتىپ كەتسە، كرەچماردىڭ ودان كەيىنگى جولىن جەڭىلدەتەر ەدى. كەزدەيسوقتىق ءبورىن ءبىر-اق شەشىپ بەردى. ول كىتاپتى بىلاي قويىپ ونىڭ دىرىلدەپ تۇرعان ەرنىنە كۇلىمسىرەپ قارادى. ول ءبىر كەساپاتقا دۋشار بولدى، — اسا ءبىر ايرىقشا ماڭىزدى سوت تۋدى، — ەگەر ءتيىستى شارا قولدانباسا... ماگدا كەرىلىپ، يىعىن قوزعاپ، ءوزىنىڭ سىمباتتى تۇلا بويىنا قۇيىلىپ بارا جاتقان قۇشتارلىق سەزىنىپ، جوعارى قارادى دا:
"بەرى كەلشى، برۋنو"، — دەدى.
ول كەلدى؛ باسىن شايقاپ-شايقاپ جىبەرىپ، كۋشەتكانىڭ شەتىنە كەپ وتىردى.
"قۇشاقتاشى مەنى"، — دەدى ول كوزىن جۇمىپ، — مەن سەنىڭ كوڭىلىندى تابايىن.
8
بەرليندەگى مامىر ايىنىڭ تاڭ ءسارىسى. شىرماۋىق ۇستىندە قاراتورعايلار سەكەڭ-سەكەڭ ەتەدى. ءسۇت تاراتاتىن جۋان اۆتوموبيل دوڭگەلەكتەرى جىبەك ماتانىڭ ۇستىمەن جۇگىرىپ بارا جاتقانداي سىر-سىر ستەدى. قىش شاتىردا كۇن نۇرى جالت-جۇلت وينايدى. داۋىستار مەن گۋدوكتارعا ۇيرەنە قويماعان اۋا ول دىبىستاردى اسا ءبىر قىمبات، جاڭا، ءقادىرلى نارسەلەردەي الىسقا الىپ كەتىپ جاتىر. باۋدا سيرەن گۇلدەپ تۇر: اق كوبەلەكتەر، دەريەۆنياداعى باقتارداعىداي، تاڭەرتەڭگى سالقىنعا قاراماي ۇشىپ-قونىپ ءجۇر. ولاردىڭ ءبورى تۇنەگەن ۇيىنەن شىعا كەلگەن كرەچماردى قورشاپ الدى.
ونىڭ تۇلا بويى توڭازىپ قويا بەردى — تاماقتانعىسى كەلدى، سونىمەن بىرگە جۇرەگى لوبلىدى، وزىنەن شاتتىق سەزىندى، ءتان مەن ءتاننىڭ توسىرقاپ جاقىنداسۋى، قىرىنباعاننىڭ جاعىمسىز اسەرى. ونىڭ وسىنشالىقتى سارقىلىپ قالۋىنا تاڭعالۋعا بولمايدى: وسى ءبىر ءتۇن تۋرالى، شىنىن ايتقاندا، بۇكىل عۇمىر بويى ەلىگە، جەلىگە ويلاپ كەلگەن جوق پا ەدى. وسى ءبىر ون التى جاستاعى قىزدىڭ اۋىزدىق كورمەگەن الباتى بۇلقىنىستارى ونىڭ ىندىنىن بۇرىنعىدان دا ءورشىتىپ جىبەرگەندەي بولدى، — ەرنىمەن قىتىقتاپ، شەشىندىرۋگە كىرىسە باستاعانىنان ونىڭ باسىن شالقايتا ۇستاپ، ىڭىرسىپ، جاۋىرىندارىن قۇتىرا قۇبىلتقانىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! كرەچمارعا ءالى ەتەگى تۇرىلمەگەن قىزدىڭ سالقىن ارەكەتىنەن گورى، ءدال وسىنداي تابيعي اساۋلىق كەرەك ەدى. ول بىردەن ادەتتەگى ۇياڭ، ەبەدەيسىز تارتىنۋىن ىسىرىپ تاستاپ، ادەپسىز تۇستەرىندە كورەتىن ارەكەتتەرگە كىرىستى. كوپتەن بەرى قايتا-قايتا كىرەتىن ول تۇستەرىندە كرەچمار جارتاستاردىڭ اراسىنان قاڭىراپ بوس جاتقان جاعاجايعا شىعاتىن دا، سۋعا ءتۇسىپ جۇرگەن جاس قىز وعان قارسى جولىعاتىن. ماگدا دا تۇسىنە ەنەتىن ءدال سول قىز سياقتى ەدى، — ونىڭ تۇسىندەگى جاعالاۋمەن تىرجالاڭاش جۇگىرۋگە ابدەن ەتى ۇيرەنگەن سول قىز قۇساپ، ول دا تىرجالاڭاش قالپىنان اسا يمەنبەي ەركىن قيمىلدايدى ەكەن ول شارشاپ—شالدىعۋدى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى، — ورتتەي ىستىق دەم، اكروباتيكالىق ەركەلىك، ءسال عانا دامىلداپ قايتادان قۇتىرىپ شىعا كەلەتىنى، — توسەككە شىعىپ سەكىرەدى، ساقىلداپ كۇلەدى، كەرەۋەتتەن سەكىرىپ تۇسەدى، بوكسەسىن ويناتىپ بولمەنى كەزىپ كەتەدى، اينا الدىنا بارادى، كەشەگىدەن قالعان توكاشتى قاشىر—قۇشىر شاينايدى.
كەنەت ماگدا ۇيىقتاپ كەتتى — بەينە ءبىر سويلەپ وتىرىپ ءمۇدىرىپ قالعانداي — ول كەزدە بولمەدەگى شام جارىعى دا سۇيىلىپ، ال تەرەزە ءتۇتىن تۇستەس كوگىلدىر تارتقان—دى. كرەچمار تار ۆانناعا بەت الدى، ءبىراق كراننان تاتتانىپ كەتكەن ەكى-ۇش تامشى تامدى دا توقتاپ قالدى، ول كۇرسىندى دە ەكى ساۋساعىمەن موچالكا الىپ شىقتى، ءتۇسى كۇمان تۋعىزاتىن قىزىل سابىنعا قاراپ تۇردى دا، ماگدانى، ەڭ الدىمەن، تازالىققا ۇيرەتۋ كەرەك ەكەن دەپ ويلادى. ءاتۇستى كيىنىپ، ۇستەل ۇستىنە قاعاز قالدىرىپ، ماگدانىڭ ۇيىقتاپ جاتقانىنا قاراپ تۇردى دا، ونى كورپەمەن قىمتاپ، ۇيپا—تۇيپا بولعان شاشىنان ءسۇيىپ، سىرتقا شىقتى.
ول ەندى قاڭىراپ جاتقان كوشەمەن كەلە جاتىپ، تاپ-تازا تاڭعى اۋانى قۇنىعا جۇتىپ زاۋال تارتاتىنىن ءبىلدى — ايەلى مەن قىزى تۋرالى ويلاردىڭ اۋىر تولقىندارى ونى كومە باستادى. اننەليزانىڭ ۇزاق ۋاقىت بىرگە تۇرعان ءۇيدى كورىپ، وسىدان توعىز جىل بۇرىن باۋىرىنا بالاسىن باسقان ايەلىمەن بىرگە كوتەرىلگەن ءليفتى ورنىنان قوزعالعان كەزدە؛ ونىڭ ءاتى-جونى ماڭدايىنان جارقىراپ جازۋلى تۇرعان ەسىك الدىنا توقتاعان كەزدە؛ وتكەن ءتۇننىڭ قايتالانۋىنان باس تارتۋعا دايىن ەدى، — تەك قۇداي وڭعارسا بولدى. ول وزىنە-وزى، ەگەر اننەليزا، قۇداي قالۋىمەن، حاتتى وقىماي قالعان بولسا، ءوزىنىڭ قونباعانىن بىردەڭە دەپ تۇسىندىرەر ەدى — ءتىپتى ءوزىنىڭ اراق ىشپەيتىنىن قۇرباندىققا شالىپ جىبەرۋگە بار — كوپ ءىشىپ قويىپپىن، شاتاق شىعاردىم، تاعى—تاعىلار... الايدا ءالى مىناۋ ەسىكتى اشۋ، كىرۋ جانە كورۋ كەرەك... نەنى كورۋ كەرەك؟ مۇنى كوز الدىڭا كەلتىرۋ قيىن. "بالكىم، كىرمەي قويۋ كەرەك شىعار، بارىنەن قول ءۇزىپ، جاسىرىنىپ قالسا قايتەدى". كەنەت ول سوعىستا پانالاپ جاتقان جەردى تاستاپ كەتۋ ءساتىن ەسىنە الدى.
اۋىز بولمەدە تىڭ-تىڭداپ تۇرىپ قالدى. تىپ—تىنىش. ادەتتە، تاڭەرتەڭگى مۇنداي ساتتە ءۇيدىڭ ءىشى ابىر-سابىر بوپ جاتاتىن — سۋدىڭ سارقىراعان داۋسى شىعىپ، بوننا يرمامەن داۋىستاپ سويلەسىپ، قىزمەتشى ايەل اسحانادا ىدىس سىلدىرلاتىپ... تىپ-تىنىش. بۇرىشقا كوزى ءتۇسىپ، ايەلىنىڭ قولشاتىرىن كوردى. اياق استىنان فريدا پايدا بولدى — الجاپقىشى جوق — داۋسى دىرىلدەپ: "حانىم كىشكەنە قىزىمەن كەشە كەشكە كەتىپ قالعان". — "قايدا؟" — دەپ سۇرادى كرەچمار بۇرىشقا قاراپ. فريدا اسىعىس-ۇسىگىس، ايقايلاپ ءتۇسىندىرىپ جاتتى دا، كەنەت ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، ەڭىرەپ ءجۇرىپ ونىڭ قولىنان قالپاعى مەن تاياعىن الدى. "ءسىز كوفە ىشەسىز بە؟" — دەدى ول جىلاپ ءجۇرىپ. "كوفە بولسا، كوفە بولسىن..."
جاتىن بولمە استان-كەستەڭ بوپتى. ايەلىنىڭ سارى كويلەگى توسەكتە جاتىر. شكاپتىڭ ءبىر تارتپاسى تارتىلعان قالپى. ۇستەلدەن قايىن اتاسى مەن قىزىنىڭ پورترەتى عايىپ بولىپتى. كىلەم شەتى قىستىرىلىپ قالعان.
ول كىلەمدى جوندەپ، جايلاپ كابينەتكە كىردى. وندا بىرنەشە اشىلعان حاتتار جاتىر. ماگدانىڭ بالاعا ءتان قولىن تانىدى. درايەرلەر بالعا شاقىرىپ جاتىر. گورن — مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان ءىلتيپاتىن بىلدىرەدى. Tic دارىگەرىنىڭ ەسەپتەسۋ قاعازى.
ەكى ساعاتتان كەيىن ماكس كەلدى. قىرىنىپ جاتىپ ءمۇلت كەتكەن بولۋ كەرەك: تورسىقتاي بەتىنە ايقاستىرىپ داكە جاپسىرىپتى. "مەن ونىڭ زاتتارىن الىپ كەتۋگە كەلدىم"، — دەدى ول كىرگەن بويدا. كرەچمار ونىڭ سوڭىنان ەرىپ بارىپ، فريدا مەن ونىڭ، بەينە ءبىر، پوەزعا كەشىگىپ بارا جاتقانداي اسىعىپ ساندىقتى تولتىرىپ جاتقاندارىنا ءۇنسىز قاراپ تۇردى. "قولشاتىردى ۇمىتپاڭدار" — دەدى كرەچمار سەلسوق قانا. بالالار بولمەسىندە دە سول ابىگەر قايتالاندى. بوننانىڭ بولمەسىندە مۇقيات جابىلعان شابادان تۇر ەدى — ونى دا الدى.
"ماكس، ەكى اۋىز ءسوزىم بار" — دەپ مىڭگىرلەگەن كرەچمار، جوتكىرىنىپ كابينەتكە بەتتەدى. ماكس ونىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، تەرەزەنىڭ الدىنا باردى. "بۇل اپات"، — دەدى كرەچمار. ۇنسىزدىك.
"مەن ساعان ءبىر—اق نارسە ايتام، — دەدى ماكس اقىرىندا، تەرەزەگە قاراپ تۇرىپ، — اننەليزا مۇنى كوتەرە الماۋى مۇمكىن. ءسىز... ول..." ماكس ءمۇدىرىپ قالدى، بەتىندەگى ايقاستىرىلعان داكە الدەنەشە رەت بۇلت-بۇلت ەتە ءتۇستى.
"ونى ەندى ولگەنمەن بىردەي دەۋگە بولادى. ءسىز ونى... ءسىز ونىمەن... شىنىن ايتقاندا، ءسىز قانداي وڭباعانسىز، سەندەيلەردى..."
"سەن سونداي دورەكىسىڭ" — دەپ كرەچمار كۇلگەن بولدى.
"بۇل ەندى سۇمدىق قوي! — كەنەت ماكس ايقايلاپ جىبەرىپ، كەلگەننەن بەرى وعان العاش كوز تاستادى. — سەن ونى قاي جەردە جابىستىرىپ الدىڭ؟ ول جەزوكشە ساعان نەگە حات جازادى؟"
"جارايدى، جايىراق"، — دەدى كرەچمار ەشقانداي قاۋقارى جوق دوق كورسەتىپ.
"مەن سەنى پەرىپ جىبەرەيىن بە، پەرىپ جىبەرەيىن بە!" — دەدى ماكس ودان سايىن ورشەلەنىپ.
"فريدادان ۇيالساڭ نەتتى، — دەپ مىڭگىرلەدى كرەچمار. — ول ءبارىن ەستىپ تۇر عوي. بۇل اپات".
"سەن جاۋاپ بەرەسىڭ بە، جوق پا؟" — دەپ ماكە ونىڭ جەڭىنەن تارتپاق بولىپ ەدى، كرەچمار ونىڭ قولىنان سالىپ قالدى.
"مەن ساعان جاۋاپ بەرمەيمىن، — دەدى ول، — مۇنىڭ ءبارى مەنى قورلايدى. بۇل بالكىم، ءبىرتۇرلى تۇسىنىسپەۋشىلىك... مۇمكىن، اناۋ ايتقانداي ەشتەڭە بولماعان شىعار..."
"سەن وتىرىك ايتاسىڭ! — دەپ ايقايلادى ماكە ورىندىقپەن ەدەندى سالىپ قاپ. — سەن وتىرىك ايتاسىڭ. مەن جاڭا عانا وندا بولدىم. ەمدەلەتىن ۇيگە جىبەرەتىن جەزوكشە. سەنىڭ وتىرىك ايتقانىڭدى مەن بىلەم. قالاي وسىعان باردىڭ، جەكسۇرىن! بۇل ەندى ازعىندىق قانا ەمەس، بۇل..." "جەتەدى، جەتەدى"، — دەدى كرەچمار القىنىپ.
جۇك ماشيناسى ءوتتى دە، تەرەزەلەر شىنىسى سىلدىرلادى.
"ءاي، سەنى مە، — دەدى ماكە كەنەت بايسالدانىپ، مۇڭلى داۋىسپەن — وسىلاي دەپ كىم ويلاعان..."
ول شىعىپ كەتتى. فريدا پىسىلداپ جىلاپ ءجۇر. بىرەۋ ساندىقتى الىپ كەتتى. سونان كەيىن ءبارى تىنا قالدى.
9
ءتۇس الەتىندە كرەچمار ءبىر شابادانىمەن ماگداعا كوشىپ الدى. فريدانى قاڭىراپ قالعان ۇيدە قالۋعا زورعا كوندىردى. اقىرىندا ول، بوننانىڭ بۇرىنعى بولمەسىنە جۇرەتىن جىگىتىڭدى ورنالاستىر دەپ ايتقاننان كەيىن عانا كەلىسىمىن بەردى. ول بارلىق تەلەفون قوڭىراۋلارىنا كرەچمار ءوزىنىڭ وتباسىمەن يتالياعا ءجۇرىپ كەتتى دەپ جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس بولدى.
ماگدا ونى سالقىن قابىلدادى. تاڭەرتەڭ ونى قۇتىرعان ءبىر سەمىز ادام وياتتى دا، كرەچماردى ىزدەپ، ونى ەكى رەت جەزوكشە دەپ اتادى. قايراتتى اسپازشى ونى يتەرىپ شىعارىپ جىبەردى. "بۇل پاتەر، دالىرەك ايتقاندا، ءبىر-اق ادامعا ارنالعان"، — دەدى ول كرەچماردىڭ شابادانىنا قاراپ. "مەن سەنەن وتىنەم..." — دەدى ول سالعىرت قانا. "جالپى ايتقاندا، مەن سەنىڭ وڭباعان جاقىندارىڭنان بىلاپىت سوزدەر ەستىگىم كەلمەيدى" — دەدى ول قىزىل جىبەك كيىپ اپ، پاپيروسىن بۋداقتاتىپ بولمەدە ارى-بەرى ءجۇرىپ. ماڭدايىنا ءتۇسىپ كەتكەن قويۋ شاشى، ونى سىعان قىزىنا ۇقساتىپ جىبەرگەن.
تۇستەن كەيىن ماگدا گرامافون ساتىپ الۋعا كەتتى، — گرامافوندى نەگە وسى كۇنى ساتىپ الۋ كەرەك. كرەچمار باسى اۋىرىپ، دەل-سال قالىپتا، جامان-جاۋتىك قوناق بولمەدە، كۋشەتكانىڭ ۇستىندە سول قالپىندا جاتىر: "قۇلاق ەسىتىپ، كوز كورمەگەن وقيعا بولدى، ال مەن تۇك بولماعانداي جاتىرمىن. اننەليزا جيىرما ءمينوتتاي ەسىنەن تانىپ قاپ، سونان كەيىن ايقايعا باسقان شىعار، — ونى ەستۋ مۇمكىن ەمەس قوي، — ال مەن تۇك بولماعانداي... مەن ونىمەن اجىراسىپ كەتە المايمىن، ويتكەنى ول مەنىڭ ايەلىم، ونىڭ ۇستىنە ونىمەن اجىراسۋعا قۇقىم جوق، — مەن اننەليزانى سۇيەم، ارينە ول مەنىڭ كەسىرىمنەن ولەتىن بولسا، وندا مەن اتىلىپ ولەم. ماكستىڭ پاتەرىنە كوشۋ كەرەكتىگىن يرماعا قالاي تۇسىندىرەدى ەكەن. اسىعىستىق. ۇستىرتتىك. ول تۋرالى فريدا: "ول ايقايلادى، ول ايقايلادى" دەپ "و" دىبىسىنا نىقتاپ ەكپىن ءتۇسىرىپ ايتتى. ال، اننەليزا عۇمىرى داۋىسىن كوتەرىپ كورمەپ ەدى.
كەلەسى كۇنى، ماگدانىڭ كۇيتاباقتار ساتىپ الۋعا كەتكەن ءساتىن پايدالانىپ، كرەچمار ايەلىنە، ونى، "ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىن شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرگەن" جەلباستىعىنا كاراماي، ءالى دە سۇيەتىندىگىن شىن كوڭىلمەن، ءبىراق تىم ءتاتتى سوزدەرمەن ۇزىن حات جازدى. ول جىلاپ وتىرىپ، اندا — ساندا ماگدا كەلە جاتقان جوق پا دەپ تىڭ — تىڭداپ قويىپ، كوزىنەن جاس سورعالاپ، كۇبىرلەپ سويلەپ وتىرىپ حاتىن جالعاستىرا بەردى. ول ايەلىنەن كەشىرىم سۇرادى، قىزىنا قاراۋىن، وعان لايىقتى، ءبىراق باقىتسىز اكەسىن جەك كورىپ كەتپەۋدىڭ امالىن تابۋدى ءوتىندى، — الايدا ول حاتتا، ەگەر ايەلى كەشىرىم جاساسا، وندا جەلباستىقتان باس تارتاتىنى تۋرالى ءبىراۋىز ءسوز جوق ەدى. جاۋاپ بولمادى.
ەگەر ازاپقا تۇسپەيمىن دەسە، وندا ول ەشتەڭەگە الاڭداماستان جەكسۇرىن جولعا ءتۇسىپ، وتباسىن ميىنان ءبىرجولا الاستاپ، ماگدانىڭ كوز سۋىرار سۇلۋلىعى قوزدىراتىن سۇمپايى، سوراقى، ءتىپتى كەسەلدى ىندىن قۇشتارلىعىنا مۇلدە بەرىلۋ كەرەك. ماگدا قاي كەزدە دە، كۇندىز دە، تۇندە دە، قانشا رەت بولسا سونشا رەت، ماقۇلىقتىق جىنىس قۇشتارلىعىنا دايىن ەدى، ول قايتا بۇرىنعىدان دا قۇتىرىپ، بۇرىنعىدان دا قۇلپىرىپ بارا جاتاتىن تارپان اساۋ، —بىلتىر دارىگەردىڭ وعان بالا كوتەرۋگە قابىلەتسىز ەكەنىن ايتقانى، ول ءۇشىن باسىنا قونعان باقىتتاي كورىندى. كرەچمار ونى كۇندە تاڭەرتەڭ سابىندانىپ ۆاننا قابىلداۋعا ۇيرەتتى، بۇرىن ول موينى مەن قولىن جۋىپ جۇرە بەرەتىن. تەك قولىنىڭ عانا ەمەس، باشپايلارىنىڭ دا تىرناقتارى تاپ-تۇيناقتاي بوپ، تازارىپ، بويالىپ-سىرلاناتىن بولدى. قولتىعىنىڭ استىنداعى ءجۇندى قىرىپ تاستايمىن دەپ، قاناتىپ الدى. قاننىڭ ءتۇسى ونىڭ جۇرەگىن لوبلىتىپ، باسىن اينالدىردى. كرەچمار ءدارىحاناعا جۇگىرىپ بارىپ سارى ماتا، يود، تاعى بىردەڭەلەر الىپ كەلدى.
ەگەر باسقا بىرەۋلەردىڭ بويىنان كورسە ناعىز تۇرپايىلىق، ءتىپتى بارىپ تۇرعان ۇياتسىزدىق بوپ كورىنەتىن قىلىقتار، ماگدانىڭ بويىنان كورىنگەندە سونداي جاراسىمدى بوپ شىعا كەلەدى. ونىڭ تالشىقتاي بالعىن دەنەسى مەن اشىق جىنىسقۇمارلىعى — تەاتر زالىنداعى اقىرىنداپ باسەڭ تارتاتىن جارىق قۇساپ جابىلاتىن سول ءبىر ءۇش جاعى قيىلىپ بىتكەن كوزى ونىڭ ەسىن شىعارىپ جىبەرەتىن، اقىرىندا ول ءتان سىپايىلىعىنان مۇلدە ايىرىلىپ تىندى، — ۇياڭ ايەلىن قۇشاقتاعان كەزدەگى بۇرىنعى ۇستامدىلىق جوق بولدى.
تانىس بىرەۋلەر جولىعىپ قالا ما دەپ ول كوشەگە شىعۋدان كالدى، ماگدانى قاسىنان، وندا دا تەك تاڭەرتەڭ عانا، قينالا جىبەرەتىڭ، — ول شۇلىقتار مەن جىبەك كيىم-كەشەك ساتىپ الۋعا تىرىساتىن. ماگدانىڭ ءار نارسەنى ءبىر قازىپ سۇراي بەرمەيتىنىنە تاڭعالاتىن، — ول ونىڭ وتكەن ومىرىنەن ەشتەڭە سۇرامايتىن، جاقىن ادامىن بەلگىلى جۇيە بويىنشا كوز الدىنا ەلەستەتەتىن دە، سول جۇيەگە تولىعىنان سەنەتىن ادامدار سويىنان ەدى. ول، كەيدە، ءوزىنىڭ وتكەن ءومىرى تۋرالى، بالالىك شاعى حاقىندا، ەمىس—ەمىس قانا بىلەتىن شەشەسى مەن ءوزىنىڭ اتتارىن، يتتەرىن، ەمەندەرىن، پومەستەسىندەگى استىعىن ولەردەي جاقسى كورەتىن، اياق استىنان قايتىس بوپ كەتكەن اكەسى جونىندە اڭگىمە ايتادى، — ءيا، ءيا اكەسى، — ءبىر ءسوزۋار—قوناعى، قولىن قايتا—قايتا اۋزىنا اپارىپ، ادەپسىز ءبىر انەكدوتتى ايتقان كەزدە ىشەگى قاتقانشا كۇلەم دەپ ءولىپ كەتكەن-دى.
"قانداي؟ ايتشى؟" — دەپ ماگدا وتىنگەنمەن كرەچمار ول انەكدوتتى بىلمەيتىن.
ول ءوزىنىڭ ەرتەرەكتە سۋرەت سالۋعا قۇشتار بولعانىن، ءوزىنىڭ جۇمىسى تۋرالى كارتينالاردى قالاي تازالايتىن باعالى جاڭالىق جايىندا ايتادى — توزعان لاك توزاڭعا اينالىپ كەتەدى، سكيپيدارعا مالىنعان شۇبەرەكپەن سۇرتكەن كەزدە دورەكى، قارا كولەڭكە جوعالادى دا، بۇرىن—سوڭدى كورمەگەن سۇلۋلىق قالقىپ شىعادى — كوگىلدىر جوتالار، بالاۋىز تۇستەس سوقپاقتار، بوكەنە بويلى جات جەرلىك ءدىندارلار...
ماگدانى، نەگىزىنەن ونداي كارتينالاردىڭ قانشا تۇراتىنى عانا قىزىقتىراتىن.
ول سوعىس تۋرالى، وكوپتاردا قالاي ازاپتانعانى جايىندا ايتقان كەزدە، ماگدا، وعان باي بولا تۇرا نەگە تىلدا جۇمىس ىستەمەگەنسىڭ دەپ تاڭعالاتىن. "سەن قانداي قىزىقسىڭ، — دەپ داۋىستاپ جىبەرەتىن كرەچمار، ونىڭ موينىنان ءسۇيىپ، — قۇداي-اۋ، قانداي قىزىقسىڭ!.."
ماگدانىڭ كەشكە قاراي ءىشى پىستاتىن — ونىڭ كينەماتوگرافقا، سالتاناتتى قاباقتارعا بارىپ، نەگريتيان مۋزىكاسىن تىڭداعىسى كەلەتىن. "ءبارى بولادى، ءبارى بولادى، — دەيدى ول. —سەن تەك شىدا، مەنىڭ وڭ-سولىما قاراۋىما، دەمالۋىما مۇرسات بەر. مەنىڭ ءار ءتۇرلى جوسپارلارىم بار... كور دە تۇر، ءبىر جاققا تارتامىز دا كەتەمىز..."
ول قوناق بولمەگە قاراپ وتىرىپ زاتتارعا دەگەن تالعامپازدىققا مۇلدە توزە المايتىن ونىڭ، مىنا ۇيمە-جۇيمە بوپ جاتقان دۇنيەلەردى، مىنا جوقتى—باردى جيناي بەرگەن ماگدا قۇراستىرعان ورتانى سۇيە باستادى.
"ءبىز وتە جايلى ورنالاستىق، ماگدا سولاي ما؟" ول بىردەن كەلىسە كەتتى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ ۋاقىتشا ەكەنىن ول ءبىلدى. كرەچماردىڭ باي پاتەرى تۋرالى وي باسىنان شىعار ەمەس، ءبىراق، ارينە، وعان اسىقپاۋ كەرەك.
بىردە ماۋسىمنىڭ باسىندا ماگدا مودالار ۇيىنەن جاياۋ شىعىپ، ۇيىنە جاقىنداپ قالعان كەزدە، ارت جاعىنان بىرەۋ كەپ، ونىڭ قارىنان ۇستاي الدى. ول جالت قارادى. ول اعاسى وتتو ەدى. جاعىمسىز تۇرمەن مىرس ەتتى. ارىرەك تە، ونىڭ ەكى جولداسى دا ەزۋلەرىن قيسايتا كۇلىپ قاراپ تۇر.
"سالەم، بالاقاي، — دەدى ول. — تۋىسقانداردى ۇمىتىپ كەتۋ جاقسى ەمەس".
"قولىمدى جىبەر"، — دەدى باياۋ عانا ماگدا، كوزىن تومەن ءتۇسىرىپ.
وتتو بۇلعاق-بۇلعاق ەتەدى. "قانداي ادەمى كيىنىپ العانسىڭ، — دەدى ول ونىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن كوز جۇگىرتىپ، — حانىم دەۋگە بولادى".
ماگدا بۇرىلدى دا جۇرە بەردى. ءبىراق ول ونى تاعى دا ساۋساقتارىن باتىرىڭقىراپ ۇستاي الدى. "اي-اي"، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول بالا كەزىندەگىدەي.
"سەن، — دەدى وتتو. — مەن سەنى ءۇش كۇننەن بەرى باقىلاپ ءجۇرمىن. قالاي تۇرىپ جاتقانىڭدى بىلەم. دەگەنمەن ءبىز بىلايىراق شىعايىقشى..."
"جىبەر، جىبەر"، — دەپ سىبىرلادى ماگدا، ونىڭ ساۋساقتارىن اجىراتپاق بوپ. ءوتىپ بارا جاتقانداردىڭ كەيبىرەۋلەرى ايقاي—شۋ شىعا قالسا ەكەن دەپ، توقتاپ قاراپ تۇر. ءۇيى ءتىپتى جاقىن ەدى. كرەچماردىڭ تەرەزەگە كوزى ءتۇسۋى مۇمكىن عوي. ونىڭ ارتى جاقسى بولمايدى.
ونىڭ قىسقانىنا كونىپ، امال جوق ورنىنان قوزعالدى. تىستەرىن اقسيتىپ، قولدارىن بوس تاستاپ ەكەۋى جاقىندادى، — كاسپار مەن كۋرت. "مەنەن ساعان نە كەرەك؟" — دەدى ماگدا اعاسىنىڭ مىج-مىج باس كيمىنە، قۇلاعىنا قىستىرعان پاپيروسىنا، بۇقا موينىنا قاراپ. ول باسىن شايقادى. "ءجۇر، اناۋ قاباققا بارايىق".
"قويا بەر"، — دەپ ايقايلادى ول. اناۋ ەكەۋى دە جاقىنداپ ونى ىعىستىرىپ الىپ بارا جاتتى. ول شوشي باستادى.
ول تورتەۋى كۇڭگىرت تراكتيرگە كىردى. بىرنەشە ادام قىرىلداپ-ايقايلاپ الدەنەنى اڭگىمە ەتىپ جاتتى. "مىناۋ بۇرىشقا وتىرايىق"، — دەدى وتتو.
وتىردى. ماگدا، اعاسىمەن جانە مىنا كۇنگە توتىققان جىگىتتەرمەن بىرگە سۋعا تۇسۋگە بارعاندارىن ەسىنە الدى. ولار ونى جۇزۋگە ۇيرەتپەك بوپ، سانىن قىساتىن-دى. ولاردىڭ ءبىرىنىڭ، كاسپاردىڭ ساۋساقتارى مەن توسىندە تاتۋيروۆكا بار بولاتىن. جاعادا جاتىپ aپ، بىر-بىرىنە مايلى قۇم شاشىپ، ەتپەتىنەن جاتقان ونىڭ سۋ-سۋ ارقاسىنان قاعىپ—قاعىپ قويعان ەدى. ونىڭ ءبارى تاماشا، جاقسى ەدى. اسىرەسە بۇلشىق ەتتى، اقشىل شاشتى كاسپار جاعالاۋعا جۇگىرىپ بارىپ، توڭعان ادامداي، قولىن سەرمەپ ءجۇرىپ الاتىن. شالقالاپ ءجۇزىپ بارا جاتىپ، ول يتبالىقتىڭ داۋسىن سالاتىن. سۋدان شىققان بويدا ول بىردەن شاشىن تاراپ، باس كيىمىن كيىپ الاتىن دوپ ويناعاندارى دا ەسىندە، سونان كەيىن ول جاتا قالاتىن دا، ولار ونىڭ بەتىن عانا قالدىرىپ قۇممەن كومىپ تاستايتىن.
"ەندى تىڭدا، — دەدى وتتو ۇستەل ۇستىنە ءتورت ساپتىاياق ءمولدىر ءتۇستى سىرا قويىلعاننان كەيىن. — سەنىڭ باي دوسىڭ بولعانى ءۇشىن عانا، ءوزىڭنىڭ جاقىندارىڭنان بەزىپ كەتپەۋىڭ كەرەك. كەرىسىنشە، وتباسىڭا كومەكتەسۋىڭ كەرەك". ول سىرادان ءبىر ۇرتتاپ الدى، باسقالارى دا ءسويتتى. ول ەكەۋى ماگداعا كەكەسىنمەن، جەك كورە قارايدى.
"سەن مۇنى تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا دەپ ايتىپ وتىرسىڭ، — دەدى ماگدا كەۋدەسىن كوتەرىڭكىرەپ. — سەن ويلاعانداي ەمەس، مۇلدە باسقا. ءبىز ەرلى-زايىپتىمىز، ءبىلىپ قوي".
ۇشەۋى دە قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى. ۇشەۋىن دە ماگدانىڭ جەك كورگەنى سونداي، ولاردان بۇرىلىپ سومكەسىنىڭ قۇلپىمەن بولىپ كەتتى. وتتو ونىڭ قولىنان سومكەنى الىپ اشتى دا، ودان وپا قورابىن، كىلت جانە ءۇش ماركا مەن ۇساق تيىنداردى الىپ شىقتى. اقشانى وزىنە قالدىرىپ، باسىن ءيىپ سومكەنى ونىڭ الدىنا قويدى.
تاعى دا سىرا سۇراتتى. ماگدا دا ءوزىن-وزى زورلاعانداي بوپ ءبىر جۇتتى، — ول سىرانى جەك كورەتىن، — ايتپەسە ولار مۇنى دا ءىشىپ قوياتىن ءتۇرى بار. "ماعان ەندى كەتۋگە بولا ما؟" — دەپ سۇرادى ول.
"قالاي؟ قاباقتا اعاڭ مەن ونىڭ دوستارىمەن وتىرۋ ىڭعايسىز با؟ — دەپ تاڭىرقادى وتتو. — سەن، ماگدا، قاتتى وزگەرىپ كەتكەنسىڭ. ءبىراق ءبىز، ءالى ەڭ باستى ماسەلەنى ايتقان جوقپىز..."
"سەن مەنى توناپ الدىڭ، ەندى مەن كەتەم".
ۇشەۋى تاعى كۇڭگىر-كۇڭگىر داۋىس شىعاردى، بۇل شوشيىن دەدى.
"توناۋ تۋرالى اڭگىمە بولماۋ كەرەك"، — دەدى وتتو اشۋلى كەيىپپەن. — بۇل اقشا سەنىڭ اقشاڭ ەمەس، ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ قانىنان سورىپ الىنعان اقشا. سەن ونداي سيقىرشىلىعىڭدى قوي. توناۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. سەن.. "— ول ءوزىن باسىپ، جايىراق سويلەدى. "ماگدا، تىڭدا. سەن بۇگىن ءوزىڭنىڭ دوسىڭنان ماعان، وتباسىمىزعا دەپ شامالى اقشا الاسىڭ. ەلۋ ماركا.ءتۇسىندىڭ بە؟"
"مەن ونى ىستەمەسەم شە؟" — دەپ سۇرادى ماگدا.
"وندا ءوش الامىز، — دەدى وتتو بايىپپەن. — ءبىز سەن تۋرالى ءبارىن بىلەمىز... قالىڭدىق — قاراي گور!"
ماگدا كەنەت كۇلىمسىرەدى دە، كوزىن تومەن ءتۇسىرىپ، سىبىرلاپ قانا:
"جاقسى تابايىن. وسىمەن بولدى ما؟ كەتۋىمە بولا ما؟" — دەدى.
"توقتاي تۇر، توقتا، قايدا اسىعاسىڭ؟ جالپى ءبىز كەزدەسىپ تۇرۋىمىز كەرەك، قالا سىرتىنا شىعامىز، ءبىلدىڭ بە؟ — دوستارىنا قاراپ قويدى. — كەرەمەت بولىپ ەدى عوي. مۇرنىڭدى شۇيىرە بەرمە، ماگدا".
ءبىراق ول ورنىنان تۇرىپ كەتىپ ەدى ءوزىنىڭ سىراسىن ءىشىپ قويعان — دى.
"ەرتەڭ تۇستە سول بۇرىشتا، — دەدى وتتو، — سونان كەيىن كۇنى بويى ۆايزەيدە بولامىز. جاقسى ما؟.."
"جاقسى"، — دەپ ماگدا كۇلىمسىرەپ باسىن يزەپ سىرتقا بەتتەدى.
ول ۇيگە كىردى، كرەچمار گازەتىن تاستاپ ونىڭ جانىنا كەلدى. ماگدا ەسىنەن ايىرىلعان جانداي قاڭعالاقتاپ، وتىرىك بۇگىلىپ بارا جاتتى. وتە ءساتتى شىقتى. ول قورقىپ كەتتى دە، كۋشەتكاعا جاتقىزىپ، كونياك اكەلدى. "نە بوپ قالدى؟ نە بوپ قالدى؟" — دەپ سۇرادى ول، شاشىنان سيپاپ. "سەن مەنى ەندى تاستاپ كەتەسىڭ"، — دەدى ماگدا ىڭىرسي سويلەپ. ول جۇتىنىپ—جۇتىنىپ جىبەرىپ ەڭ سۇمدىقتى ويىنا الدى: كوزگە ءشوپ سالۋ. "ولاي بولسا، اتىپ تاستايمىن"، — دەدى ىشتەي وزىنە—ءوزى، سونان كەيىن سابىرلى ۇنمەن: "نە بوپ قالدى، ماگدا؟" —"مەن ساعان وتىرىك ايتتىم"، — دەدى دە، ۇندەمەي قالدى. "اجال" — دەپ ويلادى كرەچمار. "مەن سەنى الدادىم، برۋنو، — دەپ جالعاستىردى ول. — مەنىڭ اكەم، ءتىپتى دە سۋرەتشى ەمەس، بۇرىنعى سلەسار، ءقازىر شۆەيسار، شەشەم باسقىش جۋادى، اعام جاي عانا جۇمىسشى. مەنىڭ بالالىق شاعىم وتە قيىن بولدى، مەنى ۇرىپ—سوقتى، مەنى ازاپتادى..."
كرەچماردى باسقا سەزىم بيلەدى — جۇمسارىپ بوساپ سالا بەردى، سونان كەيىن اياۋشىلىق پايدا بولدى.
"جوق، ءسۇيۋدى قويا تۇر، برۋنو. سەن ءبارىن ءبىلۋىڭ كەرەك. مەن ۇيىمنەن قاشىپ كەتكەم. مەن الدىمەن ناتۋراشى بولىپ ىستەدىم: مەنى ءبىر كارى قاقپاس كەمپىر پايدالاندى. سونان كەيىن باقىتسىز ماحابباتتىڭ قۇربانى بولدىم — سەن سياقتى ونىڭ دا ايەلى بولدى، ايەلى اجىراسۋعا رۇقسات بەرمەي قويدى دا، ونى ولگەنشە سۇيە تۇرا، ودان مەن كەتىپ قالدىم. سونان كەيىن مەنىڭ سوڭىما قارت بانكير ءتۇستى، بۇكىل دۇنيە-مۇلكىمدى ساعان بەرەم دەپ سوقتى، سول تۇستا لاس وسەك-اياڭدار ءورىپ كەتتى، — ءبىراق ول ەشتەڭە دە جاساي العان جوق. ونىڭ جۇرەگى جارىلىپ ءولدى. "ارگۋسقا" كىرىپ، جۇمىس ىستەي باستادىم. تۇسىنەسىڭ بە، ول مەنى ەكراننىڭ جۇلدىزى ەتكىسى كەلدى، — ال مەن بولسام ادال جولدى تاڭدادىم..."
"باقىتىم مەنىڭ، باقىتىم"، — دەدى كرەچمار كۇبىرلەپ.
"سەن مەنى سۇمپايى كورىپ تۇرعان شىعارسىڭ؟ — دەدى ول جىلاپ جاتىپ كۇلمەك بولىپ ەدى، ءبىراق جاس قۇرعىرىڭ كوزىنەن شىعا قويمادى. — جەك كورمەۋىڭ قانداي جاقسى. ءبىراق ەندى سەن ەڭ سۇمدىعىن تىڭدا: اعام مەنىڭ ىزىمە ءتۇستى، ول مەنەن اقشا تالاپ ەتتى، ەندى ول بوپساعا بارادى... مەن ونى كورگەن بويدا، سەنى ويلادىم: بايعۇس، اڭعال كوجەگىم، مەنىڭ وتباسىمدى بىلمەيدى عوي، — مەن سوندا، بىلەسىڭ بە، مەن سوندا ۇياتتان ولەردەي بولدىم — ساعان بار شىنىمدى ايتپاعاننان، — سونداي ۇيالدىم، برۋنو..."
ول ونى قۇشاقتاپ، ەلجىرەي ەركەلەتىپ قىتىقتادى، ول سىلق—سىلق كۇلدى (اعاسىن اقىماق قىپ كەتتى عوي).
بىلەسىڭ بە، — دەدى كرەچمار، — مەن سەنى ەندى جالعىز جىبەرۋدەن قورقىپ تۇرمىن. نە ىستەۋ كەرەك؟ پوليسياعا شاعىم جاساساق پا ەكەن؟
"جوق، تەك بۇل ەمەس" — دەدى ماگدا كەسىمدى تۇردە. ول، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، پوليسيا مەن پوليسەيلەردەن قاتتى قورقاتىن.
10
تاڭەرتەڭ ول كرەچمارمەن بىرگە شىقتى — جەڭىل جازعى زاتتار مەن كۇنگە قارسى كرەمدەر ساتىپ الۋ كەرەك ەدى: ادرياتياداعى سولفي كۋرورتى ءوزىنىڭ كۇن ساۋلەسىنىڭ مولدىعىمەن اتى شىققان. تاكسوموتورعا وتىرىپ جاتىپ، كوشەنىڭ ارعى بەتىندە تۇرعان اعاسىن بايقادى، ءبىراق ونى كرەچمارعا كورسەتكەن جوق.
كوشەگە ماگدامەن بىرگە شىعۋ، ونىمەن بىرگە ءبىر دۇكەننەن ەكىنشى دۇكەنگە بارۋ كرەچماردى تولاسسىز الاڭ ەتۋمەن بولدى: تانىس بىرەۋلەر كەزدەسىپ قالا ما دەپ قورىقتى، ول ءوزىنىڭ جاعدايىنا ءالى ۇيرەنە قويماپ ەدى. ولار ۇيگە قايتقاندا، ىزدەرىنە ەشكىم تۇسكەن جوق؛ ماگدا اعاسىنىڭ قورلانعانىن، ەندى ءبىر شارا قولداناتىنىن ءتۇسىندى. سولاي بولدى دا شىقتى. جول جۇرەردەن ەكى كۇن بۇرىن كرەچمار ءىس قاعازدارىن جازىپ وتىرعان. ماگدا كەلەسى بولمەدە جاڭا ساندىققا زاتتاردى رەتتەپ سالىپ جاتقان؛ كرەچمار قاعازدىڭ سىبدىرى مەن ۇزدىكسىز ىڭىلداپ ءان سالىپ جۇرگەن ونىڭ داۋسىن تىڭداپ وتىرعان. "قانداي قۇبىلعان دۇنيە، — دەپ ويلادى كرەچمار. — ەگەر بالگەر جاڭا جىلدىڭ الدىندا، بىرەر ايدىڭ ىشىندە مەنىڭ ءومىرىمنىڭ وسىلاي شالت وزگەرەتىنىن ايتسا عوي..." ماگدا كەلەسى بولمەدە الدەنەنى قولىنان ءتۇسىرىپ الدى، اۋەن كىلت ءۇزىلدى، سودان كەيىن قايتا جالعاستى. "بەس اي بۇرىن عانا مەن ۇلگىلى ەركەك بولدىم عوي، ماگدانىڭ ول كەزدە ەلەسى دە جوق ەدى. وسىنىڭ ءبارى قالاي شۇعىل بولدى. باسقا ادامدار وتباسى باقىتىن سىرتتاعى كوڭىل كوتەرۋمەن ادەمى ۇيلەستىرە الادى، ال مەنىكى شاتىسىپ-بىتىستى دا كەتتى، مەن ءقازىر دە ءوزىمنىڭ ءمۇلت جىبەرگەن جەرىمدى بىلە الماي دال بولام؛ مەن ءدال وسى وتىرىسىمدا نە نارسەنى دە انىق اقىلعا سالا الام، ال ومىردە ءبارى قىرىن كەلىپ، ايدالاعا لاعىپ بارادى..."
ول كۇرسىنىپ الىپ، قايتادان حاتقا ءتوندى. كەنەت قوڭىراۋ. كرەچماردىڭ اۋىز بولمەسىنە ءار ەسىكتەن ءبىر-بىر ادام شىعا كەلدى. ماگدا مەن اسپازشى. "برۋنو، — دەدى ماگدا سىبىرلاپ. مەن ءبىلىپ تۇرمىن، بۇل وتتو". — "وزىڭە بار، — دەپ جاۋاپ بەردى كرەچمار. — ونى ءوزىم رەتكە كەلتىرەم".
ول ەسىك اشتى. تابالدىرىقتا دورەكى توپاس جاس جىگىت تۇردى — سولاي بولا تۇرا ماگداعا وتە ۇقساس. ۇستىندە جىپ—جيناقى كوگىلدىر كوستيۋم، سۇر گالستۇگى جىڭىشكەرىپ بارىپ كويلەگىنىڭ استىنا كەتىپتى.
"سىزگە كىم كەرەك؟ — دەپ سۇرادى كرەچمار.
وتتو جوتكىرىنىپ، تۇرپايىلاۋ تۇرمەن: "مەنىڭ سىزبەن قارىنداسىم تۋرالى سويلەسكىم كەلەدى، مەن — ماگدانىڭ اعاسىمىن"، — دەدى.
"نەلىكتەن مەنىمەن؟"
"ءسىز مىرزا... — دەپ توسىلىڭقىراپ باستادى وتتو، — مىرزا..."
"شيففەرميۋللەر" — دەپ ايتىپ جىبەردى كرەچمار جەڭىلدەپ.
"بىلاي، شيففەرميۋللەر مىرزا، مەن ءسىزدى قارىنداسىممەن بىرگە كوردىم دە، ەگەر مەن... ەگەر ءسىز..."
"ەسىك كوزىندە نەگە تۇرسىز؟ كىرىڭىز".
ول كىرىپ، تاعى جوتكىرىنىپ قويدى.
"تىڭداڭىز، شيففەرميۋللەر مىرزا. مەنىڭ قارىنداسىم تىم جاس، تاجىريبەسىز. مەنىڭ شەشەم، شيففەرميۋللەر مىرزا، ماگدا ۇيدەن كەتكەلى بەرى تۇنىمەن ۇيىقتاماي شىعادى. يا، شيففەرميۋللەر، ول ءالى بار-جوعى ون بەس جاستا عانا — ودان ۇلكەنمىن دەسە، سەنبەڭىز. وتە ىڭعايسىز جاعداي، شيففەرميۋللەر مىرزا. مۇنىڭ نە بولعانى، سوندا، سۋدار، ءبىز — ادال ادامدارمىز، اكەمىز — قارت جاۋىنگەر، بۇل ءىستى قالاي جونگە كەلتىرۋدى مەن بىلمەي تۇرمىن..."
وتتو ءوزىن-وزى شيراتا سويلەپ،ءوز سوزىنە ءتىپتى ءوزى سەنىپ قالعانداي.
"نە بولارىن بىلمەيمىن، — دەپ جالعاستىردى ول ەلىگە ءتۇسىپ. — بۇل جارامايدى عوي، شيففەرميۋللەر مىرزا. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ءسىزدىڭ ەتەگىن جەل اشپاعان قارىنداسىڭىزدى اقشاعا كوندىرىپ، ازعىندىق جولعا ءتۇسىردى دەيىك..."
"سەن تىڭدا، قاراعىم، — كرەچمار ءبولىپ جىبەردى. — بۇل جەردە ءبىر بىلمەستىك بار عوي دەيمىن. قالىڭدىعىم ماعان ايتقان، ونىڭ وتباسى ودان قۇتىلعانشا اسىق بولعان".
"سۋدار، — دەدى وتتو، كوزىن سىعىرايتا قاراپ، باسىن شايقاپ — وعان ۇيلەنەم دەپ، ءسىز مەنى سەندىرگىڭىز كەلە مە. ادال قىزعا ۇيلەنەر كەزدە، ادام ەڭ الدىمەن، ونىڭ اتا-اناسىمەن، اعاسىمەن كەڭەسىپ، سولاردان كەپىلدىك المايتىن با ەدى، — كوبىرەك كوڭىل، ازىراق استامشىلدىق، سۋدار".
كرەچمار وتتوعا سەكەم الا قارادى دا، ماكس اننەليزا ءۇشىن قالاي كۇيىپ-پىسسە، ول دا ماگدا ءۇشىن سولاي كۇيىپ-پىسۋگە قۇقى بار ەكەنىن، بۇل جەردە ول دۇرىس ايتىپ وتىر دەپ ويلادى.
"توقتا، توقتا، — كرەچمار كەسىپ تاستادى. — مۇنىڭ ءبارىن مەن جاقسى بىلەم، ءبىراق بۇل ماسەلەلەر سىزگە قاتىستى ەمەس. كەتۋىڭىزگە بولادى".
"ءا، سولاي ما، — دەپ وتتو تىعىلىپ قالدى. — سولاي ما. جاقسى وندا".
ول قالپاعىن سيپاپ، ەدەنگە قاراپ ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ قالدى. ويلانىپ aپ، ەندى ول ماسەلەنىڭ باسقا جاعىنان كەلدى.
"ءسىز، بالكىم، كوپ اقشا تولەيتىن بولۋىڭىز كەرەك، سۋدار. مەن قارىنداسىمدى باسىنان باشپايىنا دەيىن جاقسى بىلەم. مەن ونى ادال دەپ، تەك اعاسى بولعاننان كەيىن عانا ايتتىم. ءبىراق، شيففەرميۋللەر مىرزا، ءسىز تىم اڭعال، اقكوڭىل ەكەنسىز، ءسىزدىڭ ونى قالىڭدىعىم دەگەنىڭىز ءبىرتۇرلى كۇلكىلى ەستىلەدى. كەرەك بولسا، مەن سىزگە ول تۋرالى ايتىپ بەرەيىن".
"قاجەتى جوق، — دەگەن كرەچمار قىپ-قىزىل بوپ كەتتى. — ول ماعان ءبارىن ءوزى ايتقان. وتباسى قامقور بولا الماعان باقىتسىز قىز. ال ەندى، كەتىڭىز"، — دەپ كرەچمار ەسىك اشتى.
"ءالى وكىنەسىز"، — دەدى وتتو دوعال سويلەپ.
"كەتىڭىز"، — دەدى قايتالاپ كرەچمار.
وتتو ورنىنان زورعا قوزعالدى. داۋلەتتى ادامداردىڭ بارىندە بولا بەرەتىن سەزىمتالدىقپەن كرەچمار دا، بۇل جاس جىگىتتىڭ ءومىرى جاداۋ، تۇرپايى بوپ وتەدى-اۋ دەپ ويلادى. ەسىكتى جاپپاي تۇرىپ ول، شيلانىن شۇعىل شىعارىپ، باس بارماعىن تىلىنە تيگىزىپ، وتتونىڭ قولىنا ون ماركا ۇستاتتى. ەسىك تارس جابىلدى. وتتو اقشاعا قاراپ تۇرىپ قالدى دا، قوڭىراۋ سوقتى.
"تاعى دا ءسىز بە!" — دەپ ايقايلاپ جىبەردى كرەچمار.
وتتو اقشالى قولىن سوزدى. "مەن قايىر سۇراپ كەلگەم جوق، دەدى ول ىزالى كەيىپپەن. — ەگەر اقشاڭىز سىيماي بارا جاتسا، وندا ونى جۇمىسسىزدارعا بەرىڭىز".
"قاراعىم، نەعىلاسىز، الىڭىز"، — دەدى كرەچمار قىسىلىپ قاپ.
وتتو يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. "مەن باي مىرزالاردان قايىر سۇرامايمىن. مەن ەشكىمگە كەۋدەمدى تاپتاتپايمىن. مەن..."
"مەن، تەك ويلاپ ەم..." — دەدى كرەچمار.
وتتو تاعى دا الدەنە دەپ، بۇگەجەكتەپ تۇردى دا، قاباعىن قارس جاپقان قالپى اقشانى قالتاسىنا ساپ، ءجۇرىپ كەتتى. الەۋمەتتىك قاجەتتىلىك قاناعاتتاندى، ەندى پەندەلىك توبەتتىڭ ارانىن باسۋ كەرەك.
"ازداۋ، — دەدى ول، — ءاي، جارايدى".
11
اننەليزا ماگدانىڭ حاتىن وقىعالى بەرى، ول ءبىر ۇزاققا سوزىلعان ءتۇستىڭ ىشىندە جۇرگەندەي حال كەشۋدە، بىردە ءوزى جىندانىپ كسى كەندەي، بىردە كۇيەۋى ءولىپ قالعانداي، بەينە ءبىر ول ساعان وپاسىزدىق جاسادى دەپ، وتىرىك ايتاتىنداي. ونىڭ كەتەر كەزىندە ماڭدايىنان سۇيگەنى ەسىندە — سول ءبىر الىستا قالعان كەشتە، — ماڭدايىنان ءسۇيدى، سونان كەيىن ول: "ەرتەڭ دارىگەردەن بۇل تۋرالى سۇراۋ كەرەك. ول ءالى قىشىنىپ ءجۇر"، — دەدى. ول ونىڭ سوڭعى ءسوزى بولدى، — قىزىنىڭ قولى مەن موينىنا بولار-بولماس بورتكەن شىققان، — وسىدان كەيىن ول جوق بولدى، بىرنەشە كۇننەن كەيىن بورتكەن سينك مايىنان جازىلىپ كەتتى، — ءبىراق دۇنيەدە ادام جادىن ءسۇرتىپ تاستايتىن كرەم دە، ماي دا جوق قوي: ونىڭ كەڭ، جىپ—جىلى ماڭدايى، ەسىككە قاراي بەتتەگەن سالقام ءجۇرىسى، موينىن بۇرعانى، "ەرتەڭ دارىگەردەن بۇل تۋرالى..."
العاشقى كۇندەرى ونىڭ اعىل-تەگىل جىلاعانى سونشا، ادامنىڭ كوز جاسى سونشالىقتى سارقىلمايتىنىنا تاڭعالدى، — ادام بالاسى ءوزىنىڭ جانارىنان قانشاما تۇزدى سۋ توگىلەتىنىن فيزيولوگتار بىلە مە ەكەن؟ بىردە ابباسيا تەرراسىندا تەڭىز سۋى قۇيىلعان ۆانناعا ءۇش جاسار يرمانى كۇيەۋىمەن بىرگە تۇسىرگەندەرى ەسىنە ءتۇستى، — كەنەت، ەلى دە كول-كوسىر كوز جاسى بار ەكەنىن ءبىلدى، — ءدال سونداي ۆاننانى كوز جاسىنا تولتىرىپ، وعان بالانى شومىلدىرىپ اپ، سونان كەيىن ونى فوتواپپاراتپەن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، يرمانىڭ بالالىق شاعىنا ارنالعان البومعا جاپسىرىپ قويۋ كەرەك: تەرراس، ۆاننا، بالپاناقتاي بالا، كۇيەۋىنىڭ كولەڭكەسى — ويتكەنى سۋرەتكە تۇسىرگەندە ول كۇنگە تۋ سىرتىن بەرىپ تۇرعان، —قولدارى ارباڭ-ارباڭ ەتكەن ۇزىن كولەڭكە.
ورەكپىگەن كوڭىلىن باسقان كەزدە ول وزىنە-وزى، ال، جاقسى مەنى تاس-تاسىن، ءبىراق يرما تۋرالى قالاي ويلامايدى، دەيتىن. يرمانى بوننامەن بىرگە ميسدراعا جىبەرگەنىم دۇرىس بولدى ما دەپ، اننەليزا اعاسىنىڭ قۇلاعىنىڭ قۇرىش ەتىن جەيدى، ال ونى دۇرىس دەپ قانا قويماي، سول جاققا سەن دە بارىپ قايت دەيدى، ءبىراق ول ونىڭ بۇل ءسوزىن قۇلاعىنا دا ىلگىسى كەلمەيدى. وسىنشالىقتى قورلىققا، وسىنشالىقتى ازاپقا، وسىنشالىقتى سۇمدىق پەن ورنى تولماس وقيعاعا قاراماي، اننەليزا ءاp كۇن سايىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ەسىكتەن بوپ-بوز بوپ، وكسىگىن باسا الماي وعان قولىن سوزىپ كۇيەۋى كىرىپ كەلە جاتقانداي بولادى.
ول كۇنىنىڭ كوبىن الدىندا تۇرعان ءبىر بوس كرەسلوعا وتىرا سالىپ وتكىزەدى — كەيدە ءتىپتى اۋىز بولمەدە — ويدىڭ قالىڭ تۋمانى باسقان كەز كەلگەن جەردە، — ەرلى-زايىپتى ومىردە كۇيەۋى وسى توعىز جىل بويى، العاشقى كۇننەن باستاپ، ونىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ كەلگەن دەپ ويلايدى.
ماكس اننەليزانىڭ كوڭىلىن اۋلاعىسى كەپ، وعان جۋرنالدار، جاڭا كىتاپتار اكەپ بەرەدى، بالالىق شاقتارى تۋرالى، اكە-شەشەلەرى جايىندا سوعىستا وپات بولعان اعالارى حاقىندا اڭگىمە ايتادى.
بىردە ول ونى تيرگارشەنگە الىپ باردى، ولار وندا كوپ قىدىرىپ، ءوزىنىڭ قوجايىنىنان سىتىلىپ قاشىپ بارىپ بيىك اعاشتىڭ باسىنا شىعىپ كەتكەن مايمىلعا جارتى ساعات بويى قاراپ تۇردى، مايمىلدى قوجايىنى اعاشتان الدارقاتىپ تۇسىرگىسى كەپ، بىردە ىسقىرادى، بىردە اينانى كۇن كوزىنە شاعىلىستىرىپ جالت—جۇلت ويناتادى، بىردە ۇلكەن بانان كورسەتەدى. "ول ونى تۇسىرە المايدى، ەشقانداي ءۇمىت جوق، ول ەندى ورالمايدى"، — دەدى اننەليزا اقىرىندا، ءسويتتى دە جىلاپ جىبەردى. ولار ۇيگە جاياۋ كايتتى، كۇن ىستىق ەدى، ماكس تارتپالى باۋمەن بولسا دا، پيدجاگىن شەشىپ الدى. "بۇنىڭ دۇرىس ەمەس قوي، — دەدى اننەليزا كۇرسىنىپ. — بەلدىك تاعۋ كەرەك". — "ول ۇستامايدى عوي — دەپ قارسىلاستى ماكس. —مەنىڭ قارنىم قىرىن وسكەن". وسى ساتتە قارىنداسى ونىڭ قولىن قاتتى قىسىپ جىبەردى. اننەليزا ءوتىپ بارا جاتقان تاكسوموتورعا قاراپ تۇر ەكەن. تاكسوموتور باپىلداپ، وڭ جاعىنا قىزىل ءتىلىن شىعارىپ، بۇرىشتان اينالىپ كەتتى.
12
ءوزىنىڭ سۋعا تۇسەتىن قىسقا قارا تريكوسىمەن جاتقان ول، اياعىن سوزىپ جىبەرىپ شالقاسىنان جاتقان ماگدادان كوز الار ەمەس. ماگدا ءوزىنىڭ سۇمدىق اسەم سىمباتتىلىعىمەن، سوناداي جەردە جاتقان قالپاق كيگەن قىپ-قىزىل اعىلشىننىڭ ەكى ءجاسوسپىرىم قىزىنان مۇلدە ايرىقشا كورىنەدى. كرەچمار قۇمعا جاتىپ اپ كۇننىڭ تۇتاس قوڭىر بوياۋى جاعىنان ونىڭ قولى مەن اياعىنا، ونىڭ قىزارىپ كەتكەن ءجۇزى مەن جاڭا عانا بويالعان اۋزىنا كوز الماي قاراۋدا. كەرى سەرپىلىپ تاستالعان قوڭىر شاشى توگىلىپ، كىشكەنتاي قۇلاعىنىڭ قالقانىنا كىرىپ كەتكەن قۇم قيىرشىقتارى جىلت-جىلت ەتەدى، ومىراۋىن تىرسىلداعان قوس انارى كەرىپ تۇر، — وسى ءبىر دەنەمەن دەنە بوپ جابىسىپ قالعان قارا كوستيۋمىنىڭ تەك ءبىر جەرىن قىرقىپ جىبەرسەڭ، قالعان جەرلەرى تۇگەل سىپىرىلىپ تۇسەر ەدى.
كرەچمار الاقانىنداعى سۋسىپ تۇرعان قۇمدى ونىڭ قابىسىپ جاتقان قارنىنىڭ ۇستىنە قۇيدى. ماگدا كوزىن اشىپ كۇننەن كوزىن اشا الماي كۇلىمسىرەپ، ناقسۇيەرىنە ءبىر كوز تاستاپ، قايتادان كوزىن جۇمدى.
سالدەن كەيىن ول كەۋدەسىن كوتەرىپ، تىزەسىن قۇشاقتاپ قيمىلداماي وتىردى."ەندى ول ونىڭ جالاڭاش ارقاسىن، ومىرتقالارىن، جابىسىپ قالعان قۇم قيىرشىكتارىنىڭ جىلت-جىلت ەتكەنىن كوردى. "توقتا، مەن قاعىپ جىبەرەيىن" — دەدى ول. ونىڭ تەرىسى ىستىق، ءارى جىبەكتەي ەكەن. "قۇداي-اي، — دەدى ماگدا. — قانداي كوكپەڭبەك تەڭىز!".
شىنىندا دا تەڭىز كوكپەڭبەك ەدى. تولقىندار كوتەرىلگەن كەزدە، ونىڭ قۇلاما جوتاسىنان سۋعا ءتۇسىپ جاتقان جانداردىڭ تۇلعاسى قاراڭ-قاراڭ ەتە قالادى. القىزىل حالاتتى ەر ادام سۋ جاعاسىندا تۇرىپ كوزىلدىرىگىن ءسۇرتىپ تۇر. ءبىر تۇستان الاباجاق كيىنگەن ماسقاراپاز سەكىلدى، الەمىش بوياۋلى ۇلكەن ءبىر دوپ ۇشىپ كەلدى دە، سەكىرىپ — سەكىرىپ ءتۇستى، ماگدا ونى سوزىلىپ ۇستاپ الدى دا، ورنىنان تۇرىپ بىرەۋگە لاقتىرىپ جىبەردى. ەندى كرەچمار، كۇننىڭ جارىعى مولىنان تۇسكەن الاشۇبار جاعاجاي ورتاسىندا تۇرعان ونى، باسقا جاققا كوڭىل بولمەستەن، تۇتاس قارادى. قۇلاعىنىڭ اينالاسىنا شاشى بۇيرالانعان جەپ-جەڭىل، قۇپ-قۋناق، قولىمەن سوزىلىپ لاقتىرعان كەزدە سىرعاسىنىڭ جالت-جۇلت ەتكەنى كوز اربايدى. ماگدا، وعان ەندى بۇكىل ءومىرىنىڭ تورىندە تۇرعان سۋرەت سياقتى بوپ كورىندى.
ول ەتپەتىنەن جاتىپ، ونىڭ بەرى باسىپ كەلە جاتقان اياعىنا قاراپ تۇر. ماگدا وعان ەڭكەيىپ، الدەنە دەپ داۋسىن كەنەپ، بەرليندىك قىلىقتى ادەتپەن ونىڭ بوكسەسىنەن شاپالاقپەن سالىپ قالدى. "سۋعا كەتتىك!" — دەپ ايقايلاعان ول، اياعىنىڭ ۇشىمەن، ءبىر جاق اياعىنا كوبىرەك سالماق ساپ جۇگىرە جونەلدى، — سونان كەيىن قولىن جايىپ، سۋدى شاپاتتاپ، جايلاپ باسىپ ءجۇرىپ بارادى، ءجۇرىپ بارادى، بۇيرا — بۇيرا كوبىكتەر اياعىن ايمالايدى. ول سۋعا تىزەرلەپ وتىرىپ، سونان كەيىن سوزىلىپ جۇزبەك بولىپ ەدى، شاشالىپ قالدى دا، كرەچماردان كۇلە قاشىپ تەز تۇرىپ كەتتى. دەنەمەن دەنە بوپ جابىسىپ قالعان قارا كوستيۋمىنىڭ ءدال ورتاسىنا توستاعانداي ويىق سۋرەت پايدا بوپتى. "اح، اح"، — دەپ دەمگە دەم الدى ول، شاشالا—ماشالا كوزىن كولەگەيلەگەن دىمقىل شاشىن سەرپىپ جاتىپ. كەنەت ول الاقانىمەن كرەچمارعا سۋ شاشتى، ول دا سولاي ەتتى، ولار ءبىرشاما ۋاقىت بويى ايقاي سالىپ بىر-بىرىنە سۋ شاشۋمەن بولدى، قول شاتىر كوتەرگەن كەكسە اعىلشىن ايەلى سالعىرت قانا كۇيەۋىنە: "قىزىمەن ويناپ جۇرگەن اناۋ نەمىسكە قاراشى. بويكۇيەزدەنبە، بار دا بالالارمەن سۋعا ءتۇس"، — دەدى.
13
سونان كەيىن ولار گۇلدى حالاتتارىن كيىپ جاقپار تاستارعا وسكەن سارعىلت بۇتالاردىڭ اراسىنداعى تاستى سوقپاقپەن جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتتى. شاپ-شاعىن، ءبىراق قىمبات اقشاعا جالداپ الىنعان ۆيللا قارا كيپاريستەردىڭ اراسىنان قاناتتاي اپپاق بوپ كورىنەدى. ۇساق تاستاردىڭ ۇستىمەن كوك قاناتتى شەگىرتكەلەر ۇشىپ وتەدى. ماگدا ولاردى ۇستاعىسى كەلدى. جۇرەلەپ وتىرا قاپ ول، جايلاپ قانا قولىن شەگىرتكەگە جاقىنداتتى، ءبىراق ونىڭ جيىرىپ العان اياعى ءدىر ەتە ءتۇستى دە، قاناتىن جەلپۋىشتەي جايىپ جىبەرىپ ءۇش ادىم جەرگە ءبىر-اق سەكىردى، قاراۋسىز قالعان باقتىڭ ىشىنە ءسىڭىپ جوق بولدى.
جاليۋزدەن جولاق-جولاق بوپ ساۋلە ءتۇسىپ تۇرعان سالقىن بولمەگە كىرگەن بويدا ماگدا، تۇلەگەن جىلان قۇساپ، سۋعا تۇسەتىن كوستيۋمىنىڭ قارا قابىرشاعىنان بوساپ شىعىپ، بيىك وكشەلى ءتۋفليىن كيىپ اپ، بولمەنى بويلاپ ءجۇرىپ ەدى، جاليۋزدەن تۇسكەن ساۋلە جولاقتارى ونىڭ دەنەسىن شۇبارالا ەتتى.
كەشكە قاراي كازينودا بي بولدى. تەڭىز ايناداي بوپ جارقىراپ جاتىر، شامدارىن جاعىپ العان پاروحود راگۋزا جاققا بەت الىپتى. كرەچمار ونىمەن بەرىلە بيلەدى، ونىڭ مۇقيات تارالعان شاشى يىعىنان عانا كەلەدى.
كوپ ۇزاماي كەلگەن ادامداردىڭ ىشىنەن جاڭا تانىستار پايدا بولدى، — يتالياندىقتار، اعىلشىندار، اۆستريالىقتار، — كرەچمار بىردەن قىزعانىشتىڭ قىزىل يتىنە تالاندى دا قالدى، — ونىڭ باسقالارمەن جابىسا بيلەگەنىن كورىپ وتىرىپ، كويلەگىنىڭ استىندا ءبىر جاپىراق لىپا دا جوق ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ كۇيىپ كەتە جازدادى. كەيدە ول ونى كوز الدىنان جوعالتىپ الادى دا، پاپيروسىن تەمەكى قۇتىسىنا قاعىپ-قاعىپ قاپ، بەتالدى ءجۇرىپ بارىپ كارتا وينالىپ جاتقان زالعا، تەرراسقا، سونان كەيىن بيليارد وينالىپ جاتقان جەرگە بارادى دا، ول ءبىر جەردە ونىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ جاتىر دەگەن كۇدىكتەن ابدەن ىزالانىپ، توپان ادامداردىڭ ارا-اراسىمەن ءوزىنىڭ ۇستەلىنە ورالادى، سول كەزدە كەنەت، ءوزىن بۇرىنعىدان دا اجارلى ەتىپ كورسەتەتىن، جارىقتان قۇبىلىپ تۇراتىن كويلەگىمەن ول جەتىپ كەلەدى، ال كرەچمار ءوزىنىڭ كۇدىگىن ايتپاستان، ۇستەل استىنان ونىڭ جالاڭاش تىزەسىن سيپالايدى، ماگدا دەنەسىن شالقايتا سوزىپ، اۆستريالىقتىڭ الدە ءبىر سوزدەرىن ايتىپ قارقىلداپ كۇلەدى.
شىنىن ايتقاندا، ماگدا ءوزىنىڭ بۇكىل بولمىس-بىتىمىمەن كرەچمارعا بارىنشا ادال بولعىسى كەلدى. سولاي بولا تۇرا، كرەچمار ونى بەرىلە، ەلجىرەي ەركەلەتۋدى سيرەكسىتىپ بارادى. ماگدا، كوپتەن بەرى ءبىر ءتۇرلى سەزىم سەلكەۋلىگىن، قۇشتارلىقتىڭ سابىر تابۋىن بايقاپ، بۇل ونىڭ جىنىنا ءتيىپ، العاشقى كەزدەگى ونىڭ ءسال عانا ءتيىپ كەتەتىنىنەن تۇلا بويى ءدىر-دىر ەتىپ، جانىپ بارا جاتاتىنىن ەسىنە ءتۇسىردى. ەڭ وكىنىشتىسى، سولفيداعى ەڭ ۇزدىك ءبيشى، جاس اۆستريالىق العاشقى عاشىعىنا ءبىر جەرلەرىمەن قاتتى ۇقسايتىپ بوپ شىقتى — ونىڭ ۇقساستىعى بىلايشا كوزگە ۇرىپ تۇرعان جوق، ونىڭ ۇقساستىعى جالپاق الاقانىمەن ۇستاعانىندا، كەكەسىن ارالاس كۇلىمسىرەپ قاراعانىندا، تاناۋىنىڭ جەلپ ەتە تۇسەتىنىندە ەدى. بىردە ەكى بيدەن كەيىن ول ونىمەن باقتىڭ قاراڭعى مۇيىسىنەن ءبىر-اق شىققانىن ءبىلدى، مۇنداي كەزدە الىستان ەستىلگەن مۋزىكا مەن ايدىڭ بوزاڭ جارىعى ادام جانىنا قالاي اسەر ەتەتىنى ايتپاسا دا بەلگىلى. تەڭىز ۇستىندە قابىرشىقتانعان ساۋلە وينايدى، كيپاريستەردىڭ كولەڭكەلەرى اپپاق قابىرعادا ىرعالا تەڭسەلىپ تۇر. "وي، بولمايدى" — دەدى ماگدا ونى قۇشقان قالپى ۇندەمەي قالعان جىگىتتىڭ ەرنى ونىن موينىن، ءجۇزىن ەمىنە ايمالاپ بارا جاتقانىن، ال ىستىق، اقىلدى قولدارى، استىندا لىپا جوق كويلەگىنىڭ استىنا جىلجىپ بارا جاتقانىن ءبىلدى. "جوق، بولمايدى"، — دەپ قايتالادى ول، ونىڭ سۇيىسىنە ەسسىز سۇيىسپەن جاۋاپ بەرىپ، ال جىگىتتىڭ ونى سونشالىقتى ەلىكتىرىپ الىپ بارا جاتقانى سونداي، ماگدا ودان زور قۇشتارلىقتىڭ تاياپ كەپ قالعانىن بايقادى، — الايدا ەسىن تەز جيىپ جۇلقىنا بوساپ شىعىپ، گالەرەيانىڭ بويىمەن الىستا جارىق ءتۇسىپ تۇرعان ەسىككە قاراي جۇگىرە جونەلدى.
سونان كەيىن مۇنداي قايتالانعان جوق. كرەچمار سىيلاعان ءومىردىڭ، پالما جەلپىگەن سامال مەن كۇن شۋاعىنىڭ بريلليانتى قۇيىلىپ تۇراتىن ءبىرىنشى كلاستى فيلمدەردىڭ سالتاناتىندا ءومىردىڭ ءدامىن تاتىپ قالعان ماگدا، — مۇنىڭ ءبارىن كوزدى اشىپ-جۇمعانداي ساتتە جوعالتىپ الۋى مۇمكىن ەكەنىن ءبىلدى دە، تاۋەكەلگە بارۋدان باس تارتىپ، ءوزىنىڭ بويىنداعى ەڭ باستى نارسەدەن، بالكىم، باستى قاسيەتىنەن — تاكاپپارلىعىنان دا —ايىرىلعانىن ءبىلدى. ءبىراق تاكاپپارلىق، ولار كۇزدە بەرلينگە قايتا ورالعاننان كەيىن بىردەن قايتا پايدا بولدى. "ءيا، بۇل، ارينە، تاماشا، — دەدى ول قاتقىل ۇنمەن، كەرەمەت قوناق ءۇيدىڭ كەرەمەت ءنومىرىن كوزىمەن ءبىر شولىپ شىقتى. — ءبىراق، برۋنو، سەن ءتۇسىن، بۇل وسىلاي جالعاسا بەرمەۋ كەرەك قوي".
كرەچمار پاتەر جالداۋعا شارا العانىن اسىعا جەتكىزدى.
"نە، ول مەنى اقىماق كورە مە"، — دەپ ويلادى ول، وعان اسا ءبىر جەككورىنىشتى تۇرمەن قاراپ. "برۋنو، — دەدى ول باياۋ عانا. — سەنىڭ تۇسىنبەيتىنىڭ نە..." ول تەرەڭ كۇرسىنىپ، سونان كەيىن وتىردى دا، قولىمەن بەتىن باستى.
"سەن مەنى وزىڭە تەڭ سانامايسىڭ عوي، سودان ۇيالاسىڭ"، — دەدى ول كرەچمارعا ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان قاراپ.
ول ونى قۇشاقتاماق بولدى. "تيىسپە! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول، سەكىرىپ ءتۇسىپ. — مەن ءار ەسىكتىڭ الدىندا سەنىمەن بىرگە توڭىپ، سونان كەيىن مەنىمەن بىرگە كوشەگە شىعۋعا قورقاتىنىڭدى كۇنى بويى قاراپ تۇرعىم كەلمەيدى. جوق، ماعان جولاما... ەگەر سەن مەنىمەن بىرگە جۇرگەنىڭدى ۇيات سانايتىن بولساڭ، وندا سەنىڭ ليسحەنىڭە ورالۋىڭا بولادى، بار، بارا عوي..."
"ماگدا، توقتاشى"، — دەدى كرەچمار دارمەنسىز ۇنمەن.
ماگدا ديۆانعا قۇلاي كەتتى. وكىرىپ جىلادى. كرەچمار تىزەرلەپ وتىرا قاپ، جايلاپ قانا، بۇلكىلدەپ جاتقان يىعىنا ساۋساقتارىن تيگىزدى.
"سەنىڭ تىلەگىڭ نە سوندا؟ — دەپ سۇرادى ول. — ا، ماگدا؟"
"مەن اشىق تۇردە سەنىڭ ۇيىڭدە ءومىر سۇرگىم كەلەدى — دەدى ول تۇنشىعا سويلەپ. — سەنىڭ ءوزىڭنىڭ مەنشىكتى پاتەرىڭدە، — ادامدار كورسىن، ەركىن ءومىر..."
"جاقسى" — دەدى ول، بويىن تىكەيتىپ.
"ال ءبىر جىلدان كەيىن سەن ماعان ۇيلەنەسىڭ، — دەدى ماگدا ىشتەي، ءالى دە وكسىگىن باسا الماي. —ۇيلەنەسىڭ، ەگەر مەن ول كەزدە گولليۆۋدكە كەتىپ قالماسام، — ەگەر كەتسەم وندا سەنىڭ ماعان كوك تيىنعا قاجەتىڭ جوق".
"تەك جىلاي كورمەشى، — دەدى كرەچمار داۋسىن كوتەرىپ، — ايتپەسە، مەن دە جىلاپ جىبەرەمىن".
ماگدا تىكتەلىپ وتىرىپ، سامارقاۋ كۇلگەن بولدى. كوز جاسى ونى ءتىپتى اجارلاندىرىپ جىبەرىپتى. بەتى الاۋلاپ، دىمقىل جانارى وت شاشىپ، جۇزىندە ءمولدىر جاس دىرىلدەپ تۇر.
14
"ا"—نى "ب" دەپ بىلمەيتىن ماگداعا ونەر تۋرالى ءبىر ءسوز قالاي ايتپاسا، كرەچمار ءدال سولاي ايەلىمەن ون جىل بىرگە تۇرعان بولمەگە كىرگەن كەزدەگى العاشقى كۇندەرى قانداي ازاپتى ساتتەردى باسىنان وتكىزىپ جاتقانىندا ايتقان جوق. بار تۇستا اننەليزانى ەسكە سالاتىن زاتتار اندىزداپ تۇر، — ول بۇعان سىيلاعان، بۇل وعان سىيلاعان. فريدانىڭ كوزىنەن قاتال ايىپتاۋ كوردى، ول ءبىر اپتادان كەيىن، جاڭا حانىمعا ءبىر نارسەسىمەن جاقپاي قالدى دا، ماگدانىڭ ايقاي-سۇرەڭدى ۇرىسىن ەسىتىپ، ءۇن-تۇنسىز كەتىپ قالدى. جاتىن، بالالار بولمەسى، اسىرەسە. جاتىن بولمەسى كرەچماردىڭ ءوزىنىڭ تازالىعىمەن جانىن تەبىرەنتىپ جىبەرەتىن، ال بالالار بولمەسىن ماگدا كوپ ۇزاماي پينگ-پونگ بولمەسىنە اينالدىرىپ جىبەرگەن-دى. ءبىراق جاتىن بولمە... العاشقى ءتۇنى كرەچمار ايەلىنىڭ ءاتىرىنىڭ جۇمساق ءيىسىن سەزگەندەي بولدى دا، ول سودان قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ قالدى، ماگدا سول ءتۇنى ونىڭ سەزىمىنىڭ سەلكەۋ تارتىپ قالعانىن مازاق ەتتى.
العاشقى سوعىلعان تەلەفوندى الۋ قانداي اۋىر ەدى، ەجەلگى ءبىر تانىسى ەكەن، يتاليادا كوڭىلدى بولدى ما، اننەليزا قالاي دەپ سۇراپ، سارسەنبى كۇنگى پرەمەراعا كەلەسىزدەر مە؟ — دەدى. "ءبىز ۋاقىتشا بولەك تۇرامىز" — دەدى قينالا كرەچمار ("ۋاقىتشا... و" — دەپ مىرس ەتتى ماگدا، ايناعا قاراپ تۇرىپ).
بىرتە-بىرتە تانىس ادامدارى ايەلى تۋرالى سۇراقتاردى ازايتقانىن ول مۇڭايا بايقادى. بىرەۋلەرگە قالىڭدىعى بار ەكەنىن جەتكىزگەن بولدى: ال ول ماگداعا ەش ۋاقىتتا دا قالىڭدىعىمسىڭ دەپ ايتقان ەمەس. ونىڭ ومىرىندەگى وزگەرىس تۋرالى ءسوز شۇعىل تارادى، — بىرەۋلەر كەلىپ-كەتۋىن كىلت ءۇزدى، بىرەۋلەر ماگدا ەكەۋىمەن دە جاراستى ءتىل تابىستى، ال باسقا بىرەۋلەر ەشتەڭە بولماعانداي قالىپتا ءجۇردى. ءتىپتى مىنانداي دا بولدى، بىرەۋلەر ونى كورگەنىنە شەكسىز قۋانىشتى ەكەنىن بىلدىرە تۇرىپ، ايەلدەرىنسىز كەلەتىن بولدى، بۇل جاعداي ونىڭ جانىنا قاتتى باتتى.
ول كوپ ۇزاماي، ماگدانىڭ بۇل ۇيدە بولعانىنا ابدەن ەتى ۇيرەنىپ، قاي بولمەگە كىرسەڭ دە، جان-جاعىنان ەستەلىك اڭىزداپ قويا بەرەتىن كوڭىل-كۇيدەن ارىلا باستادى، ويتكەنى ماگدا، ءتىپتى ەلەۋسىز زاتقا دەيىن ورنىن اۋىستىرىپ، سودان ول بولمە بۇرىنعى تانىس بەينەسىن تۇبەگەيلى جوعالتىپ تىنعان-دى. قىسقا قاراي بۇل ون ەكى بولمەدەگى وتكەن ۋاقىت اقي-تاقي سەمىپ تىندى، — پاتەر، بالكىم، جاقسى-اق شىعار، ءبىراق ول اننەليزامەن بىرگە ءومىر سۇرگەن پاتەردەن مۇلدە باسقا پاتەر ەدى.
بىردە ول، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا، ماگدانى سۋعا ءتۇسىرىپ جاتكان (ولار وسىلاي ادەتتەنگەن)، ماگدا بۋلانىپ كەتكەن ۆاننادا وتىرىپ aپ، جۇمساق ىسقىشتى اياعىنىڭ ۇشىمەن كوتەرىپ تۇرىپ، مەنەن فيلم اكتريساسى شىعا ما دەدى. ول كۇلدى دە، بولاشاقتا بۇل ءسوزدىڭ الدىنان شىعاتىنىنا ونشالىقتى ءمان بەرمەي: "ارينە، شىققاندا قانداي" — دەدى، — ماگدا جۋىنىپ بولدى دا، ول ونى اسىعا-ۇسىگە تۇكتى اق جايماعا وراپ ءسۇرتىپ، جاتىن بولمەگە كوتەرىپ الىپ كەتتى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن ول بۇل تاقىرىپقا، كرەچمار ەشتەڭەگە الاڭداماي وتىرعان ءساتتى تاڭداپ، قايتا ورالدى. ول ونىڭ كينەماتوگرافقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنا قۋانىپ، مىلقاۋ جانە سويلەيتىن فيلمدەر جايلى ءوزىنىڭ سۇيىكتى تەورياسىن ونىڭ الدىنا جايىپ سالۋعا كىرىستى. "قالاي تۇسەدى؟" — دەپ سۇرادى ول، ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ. ول ونى ءبىر رەتى كەلگەندە اتەلگە الىپ بارىپ ءبارىن كورسەتىپ، ءبارىن ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن بولدى. ءبارى وسىدان باستالدى.
"مەن نە ىستەپ بارام، توقتا، توقتا" — دەدى ول، ەگەر كۇيەۋى تالاق ەتكەن، فيلمدەگى ەكىنشى ءرول بولىپ سانالاتىن قالىڭدىقتىڭ ءرولىن ماگدا وينايتىن بولسا، وندا ءفيلمىڭدى قارجىلاندىرام دەپ ورتاقول ءبىر رەجيسسەرگە شارت قويعان. "جاقسى ەمەس، — دەدى ول ويىن جالعاستىرىپ. وندا بىلاپىت سويلەيتىن اكتەرلەر، ايەلقۇمار اۋلەكىلەر بولادى، ال مەن ماگدانىڭ باسقان ءىزىن اڭدىپ جۇرسەم قانداي ىڭعايسىز. ال ءبىر جاعىنان وعان ءبىر اينالىساتىن ءىس تە كەرەك، سوندا تاڭ الا كەۋىمنەن تۇراتىن ول قاباقتاردى كەزىپ كەتۋىن ازايتادى".
ويلاۋ كەش ەدى — كەلىسىم-شارت جاسالىندى، — كوپ ۇزاماي رەپەتيسيا باستالدى. ماگدا العاشقى كۇندەرى اشۋلانىپ، كۇيىپ-پىسىپ كەلەتىن، ءبىر ارەكەتتى ءجۇز رەت قايتالاتادى، رەجيسسەر دىكەڭدەپ ۇرسادى، ۇلكەن-ۇلكەن شامداردان سوقىر بوپ قالارمىن دەپ شاعىم ايتاتىن. باستى رولدە وينايتىن دورياننا كارەنينا (ءبىر جىل بۇرىن ءچيپيدى قولىنا كوتەرىپ سۋرەتكە تۇسكەن ايەلدىڭ ءوزى) ونىمەن جاقسى قارىم-قاتىناس جاسايتىنىن ايتىپ تاعى دا ءار ءتۇرلى كەرەمەتتەردى سوعاتىن بولدى ("جاقسى بەلگى ەمەس" — دەپ ويلادى كرەچمار).
ول، ونىڭ فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتقان جەرىنە كەلمەۋىن، ويتكەنى ودان قىسىلاتىنىن، ەگەر الدىن-الا ءبارى بەلگىلى بوپ قالسا، وندا سيۋرپريز بولمايتىنىن ايتىپ قويادى. سولاي بولا تۇرا ول، ۇيدە شاراينانىڭ الدىنا تۇرىپ aپ ونىڭ قالىڭ قاسىرەتتى وبرازعا تۇسەتىنىن قىزىعا قاداعالايدى. ونىڭ قاراعانىن كورىپ قاپ، ماگدا جەردى تەۋىپ قالادى دا، كرەچمار ەشتەڭە دە كورگەم جوك دەپ اقتالا باستايدى. ول ونى اتەلگە الىپ بارىپ، الىپ قايتادى، بىردە ماگدا وعان ەكى ساعات كەشىگەتىنىن ايتتى دا، ول جاي قىدىرىپ ءجۇرىپ ماكس تۇراتىن اۋداننان ءبىر-اق شىققانىن بايقاماي قالدى، ول الىستان بولسا دا قىزىن كورگىسى كەلدى، — قىزى مەكتەپتەن ورالاتىن كەز ەدى، وعان قۇربىلارىمەن كەلە جاتقان ءبىر قىز، سول سياقتى بوپ كورىندى دە، بويىن ۇرەي بيلەپ، ول جەردەن تايىپ تۇردى.
سول كۇنى ماگدا اتەلدەن الابۇرتىپ، گۇل—گۇل جايناپ شىقتى؛ كينو ءتۇسىرۋ اياقتالىپ كەلە جاتتى؛ — بۇل جولى وعان بىردە ءبىر ەسكەرتۋ جاسالىنعان جوق، ونىڭ ۇستىنە ءوزى دە ايرىقشا وينادى. "بىلەسىڭ بە؟ — دەدى كرەچمار، — مەن دورياننانى قوناققا شاقىردىم. ۇلكەن باس قوسۋ، ءقادىرلى قوناقتار بولادى. بۇگىن ماعان تاڭەرتەڭ ءبىر بەلگىلى سۋرەتشى تەلەفون سوقتى، دالىرەك ايتسام، كاريكاتۋريست، ياعني كاريكاتۋرا سالاتىن ادام. سەن سۇيەتىن ءچيپيدى سول ويلاپ تاپقان. ول جاقىندا عانا امەريكادان كەلدى، ونىڭ جۇمىسى باسىنان اسىپ جاتىر. مەن سوندا دا شاقىردىم".
"مەن سەنىڭ قاسىڭدا وتىرام، — دەدى ماگدا — ايتپەسە وتكەن جولى..."
"جاقسى، ءبىراق ەسىڭدە بولسىن، جانىم، سەنىڭ مەنىمەن بىرگە تۇراتىنىندى ەشكىم بىلمەي-اق قويسىن".
"ونى ءبارى بىلەدى عوي"، — دەپ ماگدا، كەنەت قاباعىن تۇيە قويدى.
"سەن ءتۇسىن، — دەپ جالعاستىردى كرەچمار، — بۇل ماعان ەمەس ساعان ىڭعايسىز. مەن ءۇشىن ءبارىبىر، مەن شارتتىلىقتى جەك كورەم، ال سەن، ماگدوچكا، تاعى دا وتكەن جولعىداي ءوزىڭ ءۇشىن جاسا..."
"ءبىراق ول اقىماقتىق قوي... ەڭ باستىسى، ول ىڭعايسىزدىقتان قاشۋعا بولاتىن ەدى.
"قالاي قاشۋعا بولاتىن ەدى؟"
"ەگەر سەن تۇسىنبەسەڭ..." — دەپ باستادى ول ("ول ەندى قاشان اجىراسۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعايدى").
"اقىلدى بول، — دەدى كرەچمار بەيبىت ۇنمەن. — سەن ءبىلىپ ال، مەن سەنىڭ ايتقانىڭنىڭ ءبارىن ىستەيمىن — ەندى مىنا فيلمدە، قىمباتتى ماگدا..."
15
ءبارى قالاي تۇرۋ كەرەك بولسا، سولاي تۇر: اۋىز بولمەدەگى جاپون پودنوسىندا بىرنەشە جازۋ قاعازدارى جاتىر: دوكتور لامپەرت — مارگو دەنيس، روبەرت گورن — ماگدا پەتەرە، فون كوروۆين — ولگا ۆالدگەيم ت.ت. جاقىندا عانا بۋفەتشى بوپ ورنالاسقان، ورتا جاستاعى ۇزىن بويلى بەت—الپەتى اعىلشىن لوردىنا كەلەتىن ەر ادام (ءوزىن ويلى قالىپتا ۇستايتىن، وعان كەيدە كوزىن توقتاتىپ، قارايتىن ماگدا ونى وسىلاي اتاپ كەتكەن) قوناقتاردى ماڭعاز قارسى الىپ تۇر. قوڭىراۋلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى قاعىلدى. تۇپكى قوناق بولمەدە، ماگدانى قوسپاعاندا، ءقازىردىڭ وزىندە بەس قوناق وتىر. مىنە، كوروۆين دە كەلدى — فون كوروۆين. ول اشاڭ بويلى، مونوكولدى، نەمىسشە اعىپ تۇرعان ادام. تاعى دا قوناق — كونەلەۋ سموكينگ كيگەن،قىزىل شىرايلى تولىق دەنەلى جازۋشى بريۋك ءبىر كەزدە قولعا ۇيرەتىلگەن يتبالىقتاردىڭ اراسىندا شىنىلى باسسەيىندە جۇزگەن، دەنە ءبىتىمى كەلبەتتى، ءبىراق كەكسە تارتا باستاعان ايەلىمەن كەلدى. قوناق بولمەدە اڭگىمە ابدەن قىزىپ العان. تولىق ومىراۋلى، شاشى ابريكوس تۇستەس ولگا ۆالدگەيم، ءوزىنىڭ قاپتاعان انگور مىسىقتارى تۋرالى تاڭدايىن قاعىپ تامسانا اڭگىمە سوعۋدا. ءبىر بۇيىرلەپ تۇرعان كرەچمار قارت لامپەرتتىڭ (دارىگەر جانە انگە اۋەسقوي) قىسقا قىرقىلعان شاشىنىڭ اراسىنان ماگداعا قاراپ تۇر: ۇستىندەگى قارا كويلەك: وزىنە قۇيىپ قويعانداي، كەۋدەسىندە بارقىت تۇستەس گۇل، ول بايىپپەن جۇمباق قانا كۇلىمسىرەيدى، جۇزىندە ايرىقشا ءبىر تاڭقالىس بار — ول، لامپەرتتىڭ گيندەميت مۋزىكاسى تۋرالى ايتقان سوزىنەن ەشتەڭە ۇقپاعاننىڭ بەلگىسى. كەنەت كرەچمار ونىڭ قىپ—قىزىل بوپ، ورنىنان تۇرىپ كەتكەنىن كوردى. "قۇداي-اۋ، قانداي توپاستىق... ورنىنان اتىپ تۇرعانى نەسى". بىردەن بىرنەشە ادام كىردى — دورياننا كارەنينا، گورن، اكتەر شتاۋدينگەر، ەكى جاس جازۋشى... دورياننا كوزى جالت-جۇلت ەتكەن ماگدانى قۇشاقتادى. "قانداي توپاستىق، — دەدى ول تاعى دا، — وسى ءبىر دارىنسىز بيەنىڭ الدىندا سونشاما قۇراق ۇشقانى نەسى". شىنىن ايتقاندا، ءوزىنىڭ قارلىعىڭقى داۋسىمەن، دجوكاندالىق كۇلكىسىمەن، جۇپ-جۇمىر يىعىمەن اتى شىققان دورياننا ادەمى-اق ەدى.
كرەچمار، مۇندا كىمنىڭ قوجايىن ەكەنىن اڭعارا الماي، قولىن جۋىپ جاتقان ادام قۇساپ ىسقىلاپ تۇرعان گورنگە قارسى ءجۇردى. "مەن ءسىزدى ءوز ۇيىمدە كورگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى كرەچمار. — شىنىن ايتسام، مەن ءسىزدى وسىنداي دەپ ويلاعام جوق، مەن ءسىزدى تولىق، ءمۇيىزدى كوزىلدىرىك كيەتىن ادام دەپ ويلايتىنمىن. مىرزالار، بۇل كىسى ءچيپيدى دۇنيەگە كەلتىرگەن ادام. بىزگە امەريكادان كەلىپ تۇر". گورن قولىن ءالى ىسقىلاپ سابىنداپ تۇر، باسىن ءسال گانا يزەپ قويادى. "وتىرىڭىز، — دەدى كرەچمار. — ءسىزدى بەرليندە كوپ بولمايدى دەيدى عوي؟". "اتتەگەن-اي، — دەدى قارلىعىڭقى داۋىسپەن دورياننا كارەنينا. — ءسىز نەگە مەنى سۇيىكتى ويىنشىعىممەن جۇرت الدىنا شىعۋعا رۇقسات بەرمەي قويدىڭىز!" — "ءيا، قارايمىن كەپ، قارايمىن، سونشالىقتى تانىس ءجۇز" — دەدى گورن ماگدانىڭ جانىنداعى ورىندىققا جايعاسىپ جاتىپ.
كرەچمار وعان تاعى قارادى. ول بالالىق قىلىقپەن كورشىسىنە ەڭكەيدى، — سۋرەتشى مارگو دەنيسكە — كوزىنەن جاس اققانشا كۇلىپ، الدەنەنى شاپشاڭ ايتىپ جاتتى. ول جوعارىدان ونىڭ كىشكەتاي قۇلاعىن، موينىنداعى ادىرايعان ءسىڭىرىن، كەۋدەسىندەگى تومپايىپ تۇرعان ەكى المانى كوردى. "قۇداي-اۋ، ول نە ايتىپ تۇر!" بەينە ءبىر بىرەۋدى دۋالاپ جاتقانداي اسىعا اپتىعىپ سويلەپ، ءبىر مىلجىڭ اڭگىمە سوعىپ تۇرعان ماگدا، الاۋلاپ قىزارىپ كەتكەن ءجۇزىن الاقانىمەن باسىپ العان. "ەركەك قىزمەتشىلەر كوپ ۇرلامايدى، — دەدى ول بىلدىرلاپ. — ارينە، كارتينانى الىپ كەتە المايدى. دەي تۇرعانمەن... بۇرىن مەن سالت اتتى كارتينالاردى جاقسى كورەتىنمىن، ءبىراق كارتينالاردىڭ شەكتەن تىس كوپتىگىن كورگەندە..."
"فرەيلەن پەتەرە، — دەدى وعان كرەچمار كۇلىمسىرەي قاراپ، — مەن سىزگە اتاقتى اڭدى دۇنيەگە كەلتىرگەن جاراتۋشىنى تانىستىرعىم كەلەدى".
ماگدا جيىرىلا جالت قارادى دا: "وي، سالاماتسىز با"، دەدى (بۇل جەردە "ويدىڭ نە كەرەگى بار ەدى) گورن باسىن ءيىپ، بايىپتى قالپىندا كرەچمارعا: "مەن ءسىزدىڭ سەباستيانو دەل پيامبا تۋرالى ماقالاڭىزدى وقىدىم. ءسىز ونىڭ سونەتتەرىن مىسالعا كەلتىرمەپسىز — تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەلەر، — كەلتىرمەگەنىڭىز سىپايىلىق".
ماگدا اتىپ تۇرىپ، ءتىپتى جۇگىرۋگە ءسال-اق قاپ، ەڭ سوڭعى قوناقتى — ۇزىن بويلى، ءجۇنى جۇلىنعان قۇزعىن سياقتى قاتىپ-سەمىپ قالعان حانىمدى قارسى الۋعا كەتتى. ماگدا ول ايەلمەن مانەجگە بارىپ قايتقان.
ونىڭ ورىندىعى بوس قاپ، وعان ارميان تاقىلەتتەس، قارا قاستى مارگو دەربيس وتىرىپ، گورنگە: "مەن سىزگە چيپي تۋرالى ەشتەڭە ايتپايمىن، — چيپي ءسىزدى ابدەن جالىقتىرعان بولۋ كەرەك، مەن ونى جاقسى تۇسىنەم. مەنىڭ بىلگىم كەلگەنى، ءسىز كۋممينىڭ جۇمىستارىنا قالاي قارايسىز، مەن بۇل جەردە ونىڭ سوڭعى سەرياسىن ايتىپ تۇرمىن، — دارعا اسۋ، فابريكالار، ولاردى ءوزىڭىز دە ءبىلىپ تۇرسىز عوي".
اسحانانىڭ ەسىگى اشىلدى. ەركەكتەر وزدەرىنىڭ ايەلدەرىن كوزدەرىمەن ىزدەي باستادى. جۇرت سوڭىندا قالىپ قويعان گورن، جان-جاعىنا قارادى. كرەچمار دورياننانى قولىنان ۇستاپ بارا جاتىپ، ول دا ماگدانى كوزىمەن ىزدەي باستادى. ول، اسحاناعا قاراي جىلجىپ بارا جاتقان جۇپتاردىڭ اراسىندا، الدىڭعى جاقتا كەتىپ بارا جاتىر ەكەن.
تەڭىز شايانى قويىلعان ۇستەلدىڭ باسقا باسىنداعى دورياننا، گورن، ماگدا كرەچمار، مارگو دەنيس وتىرعان تۇستا سامبىرلاعان ءبىرجاقتى قىزۋ اڭگىمە باستالىپ كەتتى. ماگدا بىردەن اجەپتەۋىر اق شاراپ ءىشىپ الدى دا، ەندى وتتى كوزدەرىمەن تۋرا الدىنا قاراپ، قاقشيىپ قالىپتى. گورن، وعان دا، ەسىمىنىڭ ءوزى-اق ونىڭ جىنىنا ءتيىپ وتىرعان دوريانناعا دا قاراماي، ۇستەلدىڭ قارسى بەتىندەگى بريۋكپەن بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءادىس-ايلالارى تۋرالى پىكىر تالاسىنا ءتۇسىپ كەتتى. ول: "ماسەلەن بەللەتريست، مەن ءوزىم عۇمىرى بولىپ كورمەگەن ءۇندى ەلى تۋرالى جازعاندا، تەك سونىڭ قالامى ارقىلى ءۇندى حرامدارىنداعى بيشىلەر، جولبارىستاردى اۋلاۋ، فاكير بەتەلە، جىلانداردى بىلەمىز. — مۇنىڭ ءبارى شىم-شىتىرىق، ءارى اشىق، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تۇتاستاي العاندا شىعىستىڭ قۇپياسى، — سونىمەن قورىتىندىسى نە بوپ شىعادى؟ شىعاتىن قورىتىندىسى، ەشقانداي دا مەن كوز الدىما ءۇندى ەلىن كەلتىرە المايمىن، تەك ۇعاتىنىم، سول شىعىس الەمىشتەرىنەن جۇعاتىن سۇيەك قابىعىنىڭ تالاۋراۋى، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. باسقا ءبىر بەللەتريست ءۇندى جايىندا ەكى-اق ءسوز ايتادى: مەنىڭ تۇندە قويا سالعان ەتىگىمنەن ەرتەڭىنە تۇتاس كوگىلدىر ورمان ءوسىپ شىعىپتى دەيدى (وڭەزدەنۋ، سۋدارىنيا — دەپ ءتۇسىندىردى ول، ءبىر قاباعىن كوتەرە قاراعان دوريانناعا) — ماعان ءۇندى ەلى بىردەن جاندانىپ شىعا كەلەدى — قالعاندارىن مەن ءوزىم قيالدان جاساپ الام".
"يوگتار، — دەدى دورياننا، — كەرەمەتتەر جاسايدى عوي. ولار دەم العاندا".
"ايتۋعا مۇرسات بەرىڭىز، گورن مىرزا، — دەدى، جاقىندا عانا بۇكىل وقيعاسى سەيلوندا وتەتىن رومان جازىپ شىققان بريۋك داۋسىن جىرتا ايقايلاپ، — ءاpءبىر وقىرمان تۇسىنەتىندەي ەتىپ جان—-جاقتى، مولىنان قامتىپ كورسەتۋ كەرەك قوي. ەگەر مەن، ماسەلەن، پلانتاسيانى سۋرەتتەپ جازاتىن بولسام، مەن وندا، ارينە، اق وتارلاۋشىنىڭ قاناۋى مەن قاتىگەزدىگىنىڭ ەڭ باستى تۇستارىنان كەلۋىم كەرەك قوي".
"بۇل ەندى جيىركەنىشتى"، — دەدى گورن.
ماگدا الدىنا تۋرا قاراپ وتىرىپ جىمىڭ ەتە ءتۇستى. بۇل ەندى ەكى مە، ءۇش پە قايتالاندى. كرەچمار مارگو دەنيسپەن بىرگە سوڭعى كورمەنى تالقىلاي وتىرىپ، ماگدانى، كوبىرەك ءىشىپ قويماسا ەكەن دەپ، كوزىنىڭ قيىعىمەن باقىلاپ وتىر. سالدەن كەيىن ول ونىڭ بوكالىنان ۇرتتاپ قويىپ وتىرعانىن كوردى. "بۇگىن ءوزى بالا سياقتى بوپ وتىر عوي" — دەپ ويلاپ، ۇستەل استىنان ونىڭ تىزەسىن ۇستادى.
ماگدا رەتسىز كۇلىپ جىبەردى دە، لامپەرت قارتقا ۇستەل ۇستىنەن گۇل لاقتىردى.
"مىرزالار، سىزدەردىڭ زەگەلكرانسقا قالاي قارايتىندارىڭىزدى بىلمەيمىن، — دەدى كرەچمار گورن مەن بريۋك اراسىنداعى اڭگىمەگە ارالاسىپ. — مەنىڭشە، ونىڭ كەيبىر نوۆەللالارى كەيدە كۇردەلى شىم-شىتىرىق پسيحولوگيا ىشىندە بەتالدى لاعىپ كەتسە دە، تاماشا دەر ەدىم. ءبىر كەزدە، ونىڭ جاس كەزىندە مەن ونىمەن كەزدەسىپ تۇراتىنمىن، ول سول كەزدە بالاۋىز شامنىڭ جارىعىندا جازعاندى ۇناتاتىن، مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ جازۋ مانەرى..."
تاماقتان كەيىن ولار جۇمساق كرەسلوعا وتىرىپ aپ، باستارى اينالعانشا تەمەكى تارتتى. ماگدا اندا دا، مۇندا دا بوي كورسەتىپ ءجۇر، ونىڭ سوڭىنان جاس جازۋشىلاردىڭ ءبىرى ىلەسىپ ءجۇردى دە، ءبىر كەزدە ماگدا ونىڭ قولىن پاپيروسقا كۇيدىرىپ الدى، ول جەرى ۇلبىرەپ شىعا كەلسە دە بارىنشا شىدامدىلىق تانىتقان جىگىت كۇلدى دە، تاعى دا قايتالاۋىن ءوتىندى. ءبىر بۇرىشتا بريۋكپەن باياۋ عانا پىكىر تالاستىرىپ وتىرعان گورن، كەنەت كرەچماردىڭ قاسىنا كەپ وتىردى دا بەرليندى زور سۇيىسپەنشىلىكپەن سۋرەتتەپ ايتا باستادى، كرەچمار ۇيىپ تىڭداپ وتىردى. "مەن ءسىزدى بالا كەزىڭىزدەن بەرى بولماعان شىعار دەپ ويلاپ ەم. — ءبىزدىڭ ەرتەرەك كەزدەسپەگەنىمىز وكىنىشتى".
اقىرىندا قوناقتاردى سول بەلگىلى تولقىن ارالاپ ءوتتى — الدىمەن ۋىلدەپ باستالدى دا گۋىلدەپ كوتەرىلىپ بارا جاتتى، — ەندى بىرەر ءمينوتتىڭ ىشىندە-اق قوشتاسىپ ابىر-سابىر داۋىستارمەن ۇيدە ەشكىمدى قالدىرماي اعىزىپ الىپ كەتەدى. كرەچمار مۇلدە جالعىز قالدى. اۋا تەمەكى تۇتىنىنەن قويۋ كوگىلدىر رەڭگە بوگىپ تۇر. ول تەرەزەنى اشىپ قالىپ ەدى، قاپ-قارا ايازدى ءتۇن لاپ قويدى. ول سوناۋ تومەندەگى تروتۋار ۇستىندە قوناقتاردىڭ بىر-بىرىمەن قوشتاسقانىن، بريۋك ءاۆتوموبيلىنىڭ ءجۇرىپ كەتكەنىن كوردى، — ماگدانىڭ كومەيىنەن شىعاتىن داۋسىن ەسىتتى... "وتە ءبىر ءساتسىز كەش بولدى"، — دەدى كرەچمار، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءسويتتى دە، ەسىنەپ تەرەزە الدىنان كەتتى.
16
"الايدا" — دەدى گورن، ماگدامەن مۇيىستەن اينالا بەرە. "الايدا" — دەپ قايتالادى ول. "شىنىمدى ايتسام، — دەدى ول سول ءمۇدىرىپ، — سەنى وسىلاي تەز تاۋىپ الام عوي دەپ ويلاماپ ەم".
سۋسار پالتوسىنا قىمتانىپ العان ماگدا ونىڭ قاسىندا كەلەدى. گورن ونىڭ قولتىعىنان ۇستاپ توقتاتتى.
"مەن ءوز كوزىمە ءوزىم سەنگەم جوق. سەن مۇندا قالاي پايدا بولدىڭ؟ سەن ماعان قاراشى. قانداي سۇلۋ بولىپ كەتكەنسىڭ..."
ماگدا كەنەت جىلاپ جىبەردى دە، سىرت اينالدى. ول ونىڭ جەڭىنەن تارتتى — ول ودان سايىن قاتتىراق اينالدى دا، ولار ءبىر جەردى شيىرلاي باستادى.
"تاستا، — دەدى ول. — جاۋاپ بەر ماعان! ساعان قايسىسى ىڭعايلى — سەن ماعان با، مەن ساعان با؟ نە بولدى ساعان، ءتىلىڭ بايلانىپ قالدى ما؟"
ول جۇلقىنىپ بوساپ شىقتى دا ارتتا قالعان بۇرىشقا قاراي تەز-تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. گورن ونىڭ سوڭىنان ىلەستى.
"ءوزىڭ قانداي وڭباعانسىڭ" — دەدى ول ءمان-ماعىناسىز.
ماگدا ادىمىن جيىلەتتى. ول تاعى قۋىپ جەتتى.
"ءجۇر ماعان كەتتىك، اقىماق — دەدى گورن. — مىنە، قارا..." — ول شيلانىن كورسەتتى.
ماگدا بار كۇشىمەن ونىڭ جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ جىبەردى.
"جۇزىگىڭ تىكەنەكتى ەكەن"، — دەدى ول سابىرلى قالپىن بۇزباستان، شيلانىن اسىعا اقتارا ءجۇرىپ، سوڭىنان قالماستان ەرىپ كەلەدى.
ماگدا پودەزگە دەيىن جۇگىرىپ بارىپ، ەسىك اشا باستادى. گورن قولىمەن بىردەڭە ءۇسىنا بەردى دە، باسىن كوتەردى.
"ا، سولاي ما"، — دەدى ول تاڭىرقاپ، جاڭا عانا پودەزدى تانىپ.
ماگدا ونىڭ جۇزىنە قاراماستان ەسىكتى يتەرىپ جاتىر. "ءما، ال" — دەدى ول دورەكى داۋىسپەن. ول الماعاننان كەيىن اقشانى ونىڭ قۇندىز جاعاسىنىڭ استىنا تىعا سالدى. ەسىك ونىڭ بەتىنە سارت ەتە ءتۇستى. ول استىڭعى ەرنىن جۇدىرىعىمەن باسىپ تۇرىپ قالدى دا، سالدەن كەيىن ول جەردەن تايىپ تۇردى.
ماگدا قاراڭعىلىقپەن ءبىرىنشى الاڭقايعا جەتتى دە، ارى قاراي جۇرە بەرگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق مۇلدە دىڭكەلەپ قالدى، باسقىشقا وتىرا قاپ وكىرىپ كەپ جىلادى، ول ەشۋاقتا دا وكىرىپ جىلاعان ەمەس ەدى، — ءتىپتى ول ونى تاستاپ كەتكەندە دە. ونىڭ موينىن بىردەڭە جىبىرلاتا بەرگەندەي بولدى دا، ول ونى سۋىرىپ تاستاماق بوپ، قولىن جەلكەسىنە اپارىپ ەدى، قاعازعا ءتيدى. ول باسقىشتان تۇرىپ، ىزالى دىبىس شىعارىپ، جارىق جاقتى. — ماگدا قولىنداعى ءتىپتى دە امەريكالىق اسسيگناسيا ەمەس، سيا قارىنداشپەن سالىنعان سۋرەتى ءبىر پاراق ۆاتمان قاعازى بولىپ شىقتى — كويلەكشەڭ ءبىر قىرىنداپ ارقاسىن بەرىپ، ەتەگى ءتۇرىلىپ، سانى جارقىراپ توسەكتە جاتقان قىز ەكەن. ول ونىڭ استىنداعى جازۋدى قاراپ ەدى، سيامەن جازىلعان داتانى كوردى. بۇل — ونى تاستاپ كەتكەن كۇن، اي جانە جىل ەدى. سويتسە، سول كۇنى الدەنەنى سىبدىرلاتىپ، بۇرىلىپ قاراتپاعانى سول ەكەن. سودان بەرى تەك ءتورت اي عانا ءوتتى مە؟
سول ساتتە الدەنە تارس ەتە ءتۇستى دە، شام ءسونىپ قالدى، ال ماگدا ءليفتىنىڭ قابىرعاسىنا سۇيەنىپ وكسىپ-وكسىپ جىلادى. ماگدا، ەگەر ول سول كەزدە تاستاپ كەتپەگەندە، ونى جىبەرمەي قالعاندا، ونىمەن ءبىر جىلدان استام ۋاقىت بويى باقىتتى ءومىر سۇرەر ەدىم، وندا مەن جاپوندىقتاردان دا، سول ءبىر شالدان دا، كرەچماردان دا اۋلاق بولار ەدىم دەپ جىلادى، تاعى دا ول، تاماق ءىشىپ وتىرعان كەزدە گورن ونىڭ وڭ تىزەسىن، ال كرەچمار سول تىزەسىن ۇستاعان كەزدە — وڭ جاعى جۇماق، سول جاعى توزاق بولعانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ جىلادى.
ول ءسىڭبىرىنىپ، قاراڭعىلىقتا تاعى دا تۇيمەنى باستى. شام ونى شامالى سابىرعا كەلتىردى. ماگدا تاعى دا سۋرەتكە قاراپ، ول قانشالىقتى وعان باعالى بولسا دا، ونى ساقتاۋ وتە ءقاۋىپتى ەكەنىن ۇعىپ قيقالاپ جىرتتى دا، تور كوزدىڭ اراسىنان ءليفتىنىڭ قۇدىعىنا لاقتىرىپ جىبەردى، ونىڭ بۇل قىلىعى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بالا كەزىن ەسىنە ءتۇسىردى. سونان كەيىن ول اينانى الىپ، جوعارى ەرنىن بارىنشا تارتىپ بەتىن اينالا وپالاپ، سومكەسىنە بوياۋ-سوياۋىن سالىپ، جوعارى قاراي جۇگىرە جونەلدى.
"سەن نەگە سونشا كەشىكتىڭ؟" — دەپ ءسۇرادى كرەچمار. ول بۇل كەزدە پيجام كيىپ العان ەدى.
ماگدا، ءوزىنىڭ اۆتوموبيلگە وتىرعىزام دەپ اۋرەگە تۇسىرگەن لامپەرت قارتتان قۇتىلا الماي قويعانىن ايتتى.
"مەنىڭ عاشىعىمنىڭ كوزى قالاي جايناپ تۇر، — دەدى ول ونى شاراپ لەبىمەن شارپىپ. — نەگە ەكەن سونشالىقتى شارشاڭقى، كوڭىل— كوزىڭ..."
"جوق، بۇگىن ەشتەڭە بولمايدى، — دەدى ماگدا باياۋ عانا قارسىلىق كورسەتىپ، — قويشى، مەن بۇگىن دىڭكەلەپ تۇرمىن".
"ماگدا، وتىنەم، — دەدى كرەچمار.
— مەن ساعان جالىنام، مەن جاڭا عانا ارمانداپ وتىرعام، سەن كەلگەن بويدا... مەن سەنىڭ ەپتەپ ماساڭ قالپىڭدى جاقسى كورەم".
"جاقسى، كورەمىز: الدىمەن مەن سەنەن ءبىر نارسە سۇراعىم كەلىپ تۇر، برۋنو. سەن اجىراسۋ تۋرالى ارەكەت جاسادىڭ با، سونى ايتشى؟"
"اجىراسۋ تۋرالى؟"، — دەدى ول اڭعىرت داۋىسپەن.
"مەن سەنى ەشۋاقتا تۇسىنبەيمىن، برۋنو. ەندى ونى ءبىر رەتكە كەلتىرۋ كەرەك قوي. الدە سەن، ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن مەنى تاستاپ، قايتادان ليسحەنگە ورالعىڭ كەلە مە؟"
"سەنى تاستاپ؟"
"سەن نە، وڭباعان، مەنىڭ ءسوزىمدى قايتالاي بەرەسىڭ؟ مەنى قۇشاعىنا الماق بۇرىن، سەن ماعان وسىنى ءتۇسىندىرىپ بەر".
"جاقسى، جاقسى، — دەدى ول. — مەن دۇيسەنبىدە ءوزىمنىڭ سەنىمدى وكىلدەرىممەن بۇل تۋرالى سويلەسىپ كورەرمىن".
"كورەرمىن بە؟ جوق الدە ۋادە بەرەسىڭ بە؟"
ول باسىن يزەپ، ونى قاپسىرا قۇشاقتادى. ماگدا، ءوزىن-وزى زورلاپ، وعان بەرىلگىسى كەلدى دە، ءبىراق ەركىنەن تىس، بەينە ءبىر، بىرەۋ ونى قىتىقتاپ جاتقانداي، قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى، ول كۇلكى بارا-بارا قويانشىق ۇستاماسى سياقتى بولىپ كەتتى.
"سەن كورىپ تۇرسىڭ عوي، مەن بۇگىن ەشتەڭە ىستەي المايمىن"، — دەدى ول ايقايلاپ، قورقىپ كەتكەن كرەچمار اۋزىنا توسقان ستاكاننىڭ شەتىنە تيگەن ءتىسى ساق-ساق ەتە ءتۇستى.
17
روبەرت گورن ءبىر ءتۇرلى حالدە بولدى. تالانتتى كاريكاتۋريست، الەمگە بەينەسى جايىلعان اڭدى دۇنيەگە كەلتىرگەن، سونىڭ ارقاسىندا ابدەن بايىپ شىعا كەلگەن، ال ءقازىر بىرتىندەپ قايىرشىلىققا دەيىن بولماسا دا، ورتاقول دەڭگەيگە دەيىن سىرعىپ تومەنگە تۇسكەن ەدى. ول ءوزىنىڭ تالانت قۋاتىن ءتىپتى دە جوعالتقان جوق ەدى — قايتا بۇرىنعىدان دا شەبەر، بۇرىنعىدان دا ايقىن سۋرەت سالا باستاعان، — ءبىراق سولاي بولا تۇرا، كورەرمەندەر تاراپىنان كوزگە كورىنبەيتىن سالقىندىق سەزە باستادى — امەريكا مەن انگليانى چيپي جالىقتىرىپ ءبىتتى، ونىڭ ورنىن باسقا ارىپتەستەرى دۇنيەگە كەلتىرگەن ماقۇلىقتار باستى. ول ماقۇلىقتار — قۋىرشاقتار ەدى.
ەگەر، شىنىن ايتقاندا، گورننىڭ دارىنى بەكي تۇسكەن سايىن، ونىڭ چيپيگە دەگەن قاتىناسى سارقىدا باستاعان ەدى. ونىن تەڭىز شوشقاسىن سالعان سوڭعى پورترەتى ءالسىز ەدى. وندا ول، ايلى ءتۇن، ءقابىر مەن شاعىن عانا ەپيتافيا جازىلعان قۇلپىتاس سالعان بولاتىن. ءچيپيدىڭ قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقانىنان حابارسىز شەتەلدىك باسىلىمداردىڭ كەيبىرەۋلەرى ودان وسى باعىتتا جالعاستىرا بەرۋىن ءوتىندى. ەندى ونىڭ بويىندا ءوزى دۇنيەگە كەلتىرگەن پەرزەنتىنە دەگەن جەككورىنىش پايدا بولا باستاپ ەدى. چيپي، قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان چيپي، ونىڭ بۇكىل باسقا شىعارمالارىن كولەگەيلەپ العان-دى، سول ءۇشىن دە ول ونى كەشىرەر ەمەس.
وعان اعىلىپ كەلىپ جاتقان اقشا، اعىلىپ كەتىپ جاتتى. تابيعاتىنان قۇمارپاز ول، كارتا ويىندارىنىڭ ىشىنەن پوكەردى ەرەكشە جاقسى كوردى دە، ول ونى جيىرما ءتورت ساعات بويى، ءتىپتى ودان دا كوپ ويناي بەرەتىن. ءتۇس كورۋدىڭ شەبەرى وعان (ويتكەنى ءتۇس كورۋ دە ونەر عوي) كوبىنەسە مىناداي تۇستەر كىرەتىن: ول وزىنە تارتىلعان بەس كارتانى الادى دا قاراي باستايدى، بىرىنشىسىندە — قالپاعىندا قوڭىراۋلارى بار سايقىمازاق، سيقىرلى دجوكەر؛ سونان كەيىن اسا ساقتىقپەن باس بارماعىمەن جايلاپ قانا باسىپ كەلەسى كارتانىڭ شەتىن، تەك شەتىن عانا اشادى — بۇرىشىندا "ا" ءارپى جانە قىزىل جۇرەك؛ ەندى كەلەسىسىنىڭ شەتى اشىلادى — تاعى دا "ا"، قارا جاپىراق؛ سونان كەيىن سول ءارىپ جانە قىزىل رومبيك (الايدا، الايدا'.)؛ ساۋساق سىعىمداپ وتىرىپ بەسىنشىسىن جىلجىتادى، قۇداي-اۋ! تۇز. بۇل ءبىر سيقىرلى ءسات ەدى. ول باسىن كوتەرىپ الادى، ۇستەلدىڭ ءدال ورتاسىندا ءىرى ۇتىس جاتىر، ول قولىن سوزىپ فيشكالاردى سىپىرىپ جينايدى دا، تاكاپپار قالىپپەن ويانىپ كەتەدى.
كرەچماردىڭ ۇيىندەگى باس قوسۋدان كەيىن ەرتەڭىنە ول ءدال سولاي وياندى. باسىنا كىرگەن ءبىرىنشى وي ماگدا تۋرالى بولدى، ەكىنشىسى، اقشا كەرەك. ءقازىر ونىڭ كوڭىل-كۇيى امەريكادان شىققان كەزدەگىدەن كەرىسىنشە مانگە يە بولىپ تۇر ەدى. ول جاقتا ءبىرىنشى كەزەكتە تولەنبەگەن، تولەنەتىن بورىشتاردى ارىرەك ىسىرىپ قويۋ ەدى دە، ەكىنشى كەزەكتە قىسقا مەرزىمگە عانا بارىپ قايتاتىن وتانىنان سول بەرليندىك قىزدى تابۋ ەدى.
گورن، ادەتتە، ءوزىنىڭ ماحابباتتىق ءجۇرىس-تۇرىستارىن ەلجىرەپ ەسكە الا بەرمەيتىن. ول ون بەس جىلدان بەرى، ياعني سوعىس قارساڭىنداعى ءجاسوسپىرىم كەزىنەن (وتە ءساتتى قاشىپ كەتۋ) گامبۋرگتەن امەريكاعا كەلدى دە، سول ون بەس جىلدان بەرى گورن ەشۋاقتا دا ءوزىنىڭ ايەلقۇمارلىق بولمىسىنا تەجەۋ سالىپ كورگەن ەمەس. ءبىراق سولاي بولا تۇرا، سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا، ەڭ عاجابى ماگدا تۋرالى ەستەلىك بوپ شىقتى — ونىڭ بويىندا جانعا سونداي جاقىن قاراپايىمدىلىق بار ەدى، ول ونى وسى سوڭعى جىلى قايتا-قايتا مۇڭايا ەسىنە الىپ، ءبىر كەزدە اسىعىس-ۇسىگىس سالىنىپ ساقتالىپ قالعان ەسكيزگە قاراپ قوياتىن. بۇل ءبىر تاڭعالارلىق جاعداي ەدى، ويتكەنى ول تالانتتى كاريكاتۋريست بولعانمەن وتە ءبىر جان جىلۋى جوق، قىدىرىمپاز، ارسىز جان بوپ كەلەدى. ونىڭ سونداي جان ەكەنىن، گامبۋرگتە قايىرشىلىق كۇن كەشىپ، ەسىنەن الجاسىپ كەتكەن شەشەسىن تاستاپ كەتكەنىنەن-اق كورۋگە بولادى. شەشەسى ول امەريكاعا قاشىپ كەتكەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي باسقىشتىڭ قاناتىنان ۇشىپ كەتىپ، بىردەن جان تاپسىرعان-دى. ول بالا كەزىندە-اق قاتىگەز بولىپ ءوستى، ءتىرى تىشقاندارعا كەروسين قۇيىپ وت جاعىپ جىبەرگەندە، ولاردىڭ مەتەور ۇقساپ زاۋلاعانىن قىزىقتاپ تۇراتىن. گورن ەسەيگەن كەزىندە دە ءوزىنىڭ سول وزبىر قۇمارىن قاندىراتىن قىلىقتاردان باس تارتىپ كورگەن ەمەس — ولار، نەگىزىنەن، قاعاز شەتىنە سالىنعان سۋرەتتەر، ءوز ونەرىنە دەگەن تۇسىنىكتەمەلەر بولىپ كەلەتىن. وعان ءومىردى كاريكاتۋرا قالپىندا كورۋ ۇنايتىن — ماسەلەن، ول توسەكتە جاتىپ قىلىمسىعان ايەلدىڭ ۇيقىسىنان ەندى عانا ويانىپ نازدانا كۇلىمسىرەپ ول الىپ كەلگەن يىستەنىپ كەتكەن پاشتەتتى ونىڭ قالاي جەپ جاتقانىنا ىشتەي ءماز بولىپ قاراپ تۇراتىن، — ول پاشتەت، اۋلاداعى قوقىستان جيناپ جاسالىنعان پاشتەت بولاتىن. سونداي—اق ول شىعىس ماتالارى ساتىلاتىن دۇكەنگە كىرىپ، بۇرىشتا قاتتالىپ جينالعان جىبەك تاۋارلارعا تۇتانىپ تۇرعان تەمەكى تۇقىلىن تاستاي سالاتىن دا، ونىڭ الدىنا دامەلى ۇمىتپەن ماتالاردى جايىپ ساپ تۇرعان ەۆرەي قارتىنا ءبىر كوزىن ساپ، ەكىنشى كوزىمەن سۇمپايى تۇقىلدىڭ جىبەك ماتالاردى شەتىنەن ويىپ جەپ جاتقانىنا قاراپ تۇرۋشى ەدى. بۇلار — ونىڭ بويىنداعى كاريكاتۋرالىق جاراتىلىستىڭ كورىنىس تابۋى بولاتىن. وعان انەكدوتقا لايىق شاكىرتتى سالۋ قىزىقتى بولاتىن، قولىنا قىلقالام ۇستاعان قالپى كەرى شەگىنىپ بارا جاتادى، ەندى ول، مىنە، ءقازىر سالىنىپ جاتقان حرامنىڭ ەرنەۋىنە جەتىپ، قۇردىمعا قۇلاپ كەتۋگە ءتيىس ۇلى شەبەردى قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن ول شاكىرت جاڭا عانا سالىنىپ بىتكەن فرەسكاعا ءبىر شەلەك سۋ قۇيىپ جىبەردى، — ەڭ باستىسى، شابىت ۇستىندە شەگىنىپ بارا جاتقان ۇلى شەبەردىڭ بەينەسىن كۇلكىلى ەتىپ كورسەتۋ كەرەك. جۋرنالداعى ەڭ كۇلكىلى سۋرەتتەر، ءبىر جاعىنان العىر قاتىگەزدىككە، ەكىنشى جاعىنان اڭعال سەنىمدىلىككە نەگىزدەلگەن: گورن، ءوز ونەرىندە، بەينە ءبىر، سوقىر ادامنىڭ جاڭا عانا سىرلانعان سكامەيكاعا وتىرايىن دەپ جاتقانىن كورىپ تۇرىپ، وعان ەشقانداي ارەكەت ەتپەيتىن جان سياقتى ەدى.
ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ماگداعا دەگەن ىنتىزار قۇشتارلىعىنا سالقىن تۇسىرگەن جوق. ول تۋرالى ويلاسا-اق، دورەكى، دوعال گورن جىبەكتەي ەسىلگەن گورنعا اينالىپ شىعا كەلەتىن ول ءتىپتى وعان دەگەن ىنتا-ىقىلاسىنان قىسىلىپ-قىمتىرىلاتىن، شىنىن ايتقاندا، ول ماگدانى، وعان مۇلدە بايلانىپ قالماس ءۇشىن تاستاپ كەتكەن-دى.
ەڭ الدىمەن ول، ماگدا كرەچمارمەن بىرگە تۇرا ما، جوق الدە وعان تۇنەۋگە عانا بارا ما، سونى ءبىلىپ الۋ كەرەك. گورن ساعاتىنا قارادى. تال ءتۇس. گورن شيلانىنا قارادى. بوس. گورن كيىنىپ، قىمبات جەكە نومىرىنەن شىعىپ، كرەچمارعا جاياۋ تارتتى. قيعاشتاپ مامىق قار جاۋىپ تۇر.
كرەچماردىڭ ءوزى ەسىك اشىپ، اپپاق قار جامىلىپ العان ونى، العاشقىدا تانىماي قالدى. ءبىراق ول ەسىك الدىنداعى توسەنىشكە اياعىن ءسۇرتىپ، باسىن كوتەرگەن كەزدە، كرەچمار قاتتى قۋانىپ كەتتى. وعان كەشە گورننىڭ وتكىر پىكىرلەرى مەن كۇرت ويلارى عانا ەمەس — وعان گورننىڭ سىرت ءپىشىنى دە ۇناپ قالعان ەدى — ونىڭ قارا قاسى، كۇرىش توزاڭىنداي اپپاق ءجۇزى، پىشاق جانىعانداي كەسكەكتى جاعى، قىپ-قىزىل ەرنى، قوبىراپ تۇرعان قارا شاشى، تىپ-تىك تۇلعاسى، ەمىن-ركىن امەريكاندىق ءسان-سالتاناتى. "بولەكشە جاراتىلىس"، — دەپ ويلاعان كرەچمار، كەشەگى باس قوسۋدى تالقىلاپ وتىرىپ ماگدانىڭ ول تۋرالى ايتقانىن ەسىنە ءتۇسىردى: "سەنىڭ اناۋ سۋرەتشىڭنىڭ بەت — الپەتى ادام شوشىرلىق قوي، — مەن ونداي ادامدى التىن بەرسە دە سۇيمەس ەدىم". ول تۋرالى دورياننانىڭ دا ايتقانى قىزىق ەدى.
گورن ءوزىنىڭ شاقىرىلماي كەلگەنىنە كەشىرىم سۇرادى، كرەچمار كۇلە ءجۇرىپ ونى كرەسلوعا جايعاستىردى. "شىنىمدى ايتسام، — دەدى ءسوزىن جالعاستىرىپ گورن، — ءسىز، مەنىڭ تانىسقىم كەلەتىن، بەرليندەگى ازعانتاي عانا ادامداردىڭ ءبىرىسىز. امەريكادا ەركەكتەر، بۇل جەرگە قاراعاندا، تەز تانىسىپ، تەز ۇعىسادى، — مەن ول جاقتا قىسىلىپ — قىمتىرىلۋ دەگەندى بىلمەيمىن، ەگەر مەن ءسىزدىڭ مازاڭىزدى السام، كەشىرىم وتىنەم... ءبىراق وتىنەم، — دەدى ءسوزىن جالعاستىرىپ، — تەك مىناۋ... مىناۋ... تەڭىز شوشقاسىن الىپ تاستاپ، ونى تىعىپ قويىڭىز، نەمەسە كوزىن جويىڭىز، ءسىزدىڭ ۇيىڭىزدەگى مەنىڭ كوڭىلىمە قونبايتىن جالعىز زات بولسا، ول زات، وسى. ايتپاقشى، ءسىزدىڭ كارتينالارىڭىزدى جاقىنىراق كورۋگە رۇقسات ەتىڭىز — سوناۋ تۇرعان كارتينا جاقسى سياقتى".
كرەچمار وعان بولمەلەردى كورسەتتى: ءار بولمەدە بىر-بىردەن تاماشا پولوتنو تۇر ەدى. گورن، كارتينالاردى كورگەن سايىن، كەۋدەسىن شالقايتىپ، قولىن، بەينە ءبىر، قىلقالام ۇستاپ تۇرعانداي قارنىنا كوتەرىپ الادى. ولاردىڭ بۇل ساياحاتى ءدالىز ارقىلى ءوتتى. ءبىر كەزدە شۇبار حالات كيگەن ماگدا ۆاننا بولمەسىنەن شىعا كەلدى. ول ءدالىزدىڭ تۇكپىرىنە جۇگىرىپ بارا جاتىپ، ءتۋفليىن ءتۇسىرىپ الا جازدادى. "مۇندا" — دەدى كرەچمار قىسىلا كۇلىمسىرەپ، گورن وعان ىلەسىپ كىتاپحاناعا كىردى. "ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، — دەدى ول جىميىپ، — الگى كىسى فرەيلين پەتەرە بولۋ كەرەك — ول ءسىزدىڭ تۋىسىڭىز با؟"
"بۇلعاقتاتۋدىڭ كەرەگى نە، — دەپ ويلادى كرەچمار. — بۇل تەسىرەيگەن ادامعا اناۋ—مىناۋ شارتتىلىقتىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق".
"مەنىڭ ناقسۇيەرىم عوي" — دەدى ول العاش رەت ماگدانى بوگدە اداممەن سويلەسكەن كەزدە وسىلاي اتاپ.
ول گورندى تاماققا شاقىرىپ ەدى، ول تەز كەلىسە كەتتى. ماگدا ۇستەل باسىنا موپ-موماقان بايسالدى قالىپتا كەلدى — كەشە ءىشى الاي-دۇلەي بولىپ، ونى زورعا اۋىزدىقتاعان-دى، ەندى، مىنە، بۇگىن ۇياڭ كەيىپتە، ءتىپتى باقىتتى قالىپتا وتىر. وسى ەكى ەركەكتىڭ ورتاسىندا وتىرعان ول ءوزىن قۇپيالىق پەن قۇشتارلىققا تولى فيلمدەگى درامانىڭ باستى رولىندە ويناۋشى رەتىندە سەزىندى دە، ەندى ءسال عانا جىميا ءتۇسىپ، كىرپىگىن تومەن ءتۇسىرىپ كرەچماردىڭ جەڭىنە الاقانىن قويىپ ودان جەمىس الىپ بەرۋىن ءوتىنىپ، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ناقسۇيەرىنە كوزىن توقتاتپاي "ەنجار" عانا قاراپ قويادى. "ەندى مەن ونى جىبەرمەيمىن" — دەپ ويلاعان ول، يىعىن ءبىر قومداپ قويدى.
گورن، امەريكا تۋرالى، ونىڭ تىپ-تىنىش كونە ءداستۇرلى پروۆينسيالارى جايلى، ۇلكەن كولدەر مەن ۇندىستەردىڭ كىسى جەرلەگەندەگى ادەپ—عۇرىپتارى حاقىندا اڭگىمەلەر ايتتى. ول اندا-ساندا عانا ماگداعا قاراپ قويادى، ال ول بولسا بارلىق ايەلدەردەي، ونىڭ كوزى تۇسكەن جەرىن كوزىمەن، ءتىپتى قولىن اپارىپ تەكسەرىپ قويادى. "ال ءبىز كوپ ۇزاماي ەكراننان ءبىر نارسە كورەتىن بولامىز" — دەدى كرەچمار كوزىن قىسىپ، ال ماگدا ءوزىنىڭ قىپ-قىزىل ەرىندەرىن تومپايتىپ، ونىڭ قولىن جايلاپ سالىپ قالدى. "ءسىز اكتريساسىز با؟ — دەدى گورن. — سولاي دەڭىز. ءسىز قاي جەردە ءتۇسىپ جاتىرسىز".
ول وعان كوز سالماستان-اق ءتۇسىندىرىپ جاتىپ، ونىڭ بەلگىلى سۋرەتشى، ال ءوزى فيلم اكتريساسى ەكەنىن، ەكەۋى دە ءقازىر ءبىر دەڭگەيدە تۇرعانىن ەسىنە اپ ماقتانىشتان مارقايىپ وتىر.
گورن تاماقتانعان بويدا كەتىپ قالدى دا بىردەن نەمەن شۇعىلدانۋ كەرەكتىگىن تارازىلاپ، قۇمارپازدار كلۋبىنا جونەلدى. ءبىر كۇننەن كەيىن ول كرەچمارعا تەلەفون سوعىپ، ول ەكەۋى كارتينالاردىڭ كورمەسىنە باردى. تاعى ءبىر كۇننەن كەيىن كەشكى تاماق ءىشتى، ماگدا ۇيدە بولماي شىقتى دا، ونىڭ تەك كرەچمارمەن تۇسىنىستىك اڭگىمەمەن قاناعاتتانۋىنا تۋرا كەلدى. گورن ىزالانا باستادى. اقىرىندا تاعدىر وعان قاباعىن اشتى. بۇل سپورت-پالاستا وتكەن حوككەي ماچىندا بولىپ ەدى.
ولار ۇشەۋى لوجاعا كوتەرىلگەن كەزدە، ون شاقتى ادىم جەردەن ماكستىڭ جەلكەسى مەن قىزىنىڭ تۇلىمىن كورىپ قالدى. ول مۇندايدى كۇتپەگەن ەدى، تۇلا بويىن ۇرەي جايلاپ بارا جاتتى؛ ول العاشقى ساتتە ابدىراپ قالدى دا، كىلت بۇرىلام دەپ ماگدانىڭ ءبۇيىر تۇسىنان قاتتى يتەرىپ قالدى. "بايقاساڭ قايتەدى!" — دەدى ماگدا قاتاڭ داۋىسپەن.
"بىلاي بولسىن، — دەدى كرەچمار، — سىزدەر بىردەڭەلەر الدىرىپ وسىندا وتىرىڭىزدار، مەنىڭ ءبىر جەرگە تەلەفون سوعۋىم كەرەك — مۇلدە باسىمنان شىعىپ كەتىپتى". — "وتىنەم، كەتە كورمە"، — دەپ ماگدا ورنىنان تۇردى. "كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايدى، — دەدى ول، بويىن جاسىرعىسى كەلگەندەي بۇكشيىپ، جانىن قيناعان سۇراق استىنا اپ: يرما كوردى مە ەكەن، كورمەدى مە ەكەن؟ — كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايدى. ەگەر مەن كەشىگىپ جاتسام، كۇتپەڭىزدەر.
"كەشىرىم وتىنەم، گورن مىرزا".
"مەن سەنىڭ كەتپەگەنىڭدى قالار ەدىم"، — دەدى باياۋ عانا ماگدا.
ءبىراق ول، ونىڭ جانارىنداعى الەمتاپىراق قۇبىلىسقا، ءجۇزىنىڭ الابۇرتقانىنا، ەرىندەرىنىڭ دىرىلىنە ءمان بەرمەستەن، ودان سايىن ەڭكىش تارتىپ شىعار ەسىككە بەت الدى.
"كۇنىمىز تۋدى-اۋ" — دەدى سالتاناتتى ۇنمەن گورن.
ولار تاپ-تازا داستارقان جايىلعان ۇستەل باسىندا قاتار وتىر، ال تومەندە، قورشاۋدىڭ ارعى جاعىندا، ۇلكەن مۇز ارەناسى سوزىلىپ جاتىر. مۋزىكا ويناپ تۇر. مۇز ايدىنى مايلى-كوگىلدىر جارىقپەن كومكەرىلگەن.
"سەن ەندى ءتۇسىندىڭ بە؟" — دەدى ماگدا، ءوزى نە تۋرالى سۇراپ وتىرعانىن بىلمەستەن.
گورن جاۋاپ بەرمەك بولىپ ەدى، بۇكىل الىپ زال دۇرلىگە قول شاپالاقتاپ جىبەردى. ول ۇستەل استىمەن ونىڭ ىستىق قولىن ۇستاي الدى. ماگدانىڭ، سول تۇنگى كوشەدەگىدەي، كوزىنەن جاس قۇيىلىپ كەتتى، ءبىراق قولىن تارتىپ العان جوق.
مۇز ۇستىنە قىزىل كويلەكتى ايەل شىعا كەلىپ، ءبىر اسەرلى شەڭبەر ورىنداپ، پيرۋەت جاسادى. ونىڭ ۇلكەن كونكيلەرى نايزاعايلارداي جارقىلداپ، كوك مۇزدى دىبىسسىز ءتىلىپ بارا جاتتى.
"سەن مەنى تاستاپ كەتكەنسىڭ"، — دەدى ماگدا ءسوزدى باستاپ.
"ءيا، مەن ءبىراق ورالدىم عوي. جىلاما. ودان دا قالاي بيلەپ جاتقانىن قارا. سەن ونىمەن كوپتەن بەرى تۇراسىڭ با؟"
ماگدا سويلەي باستاعاندا اينالا تاعى دۇرىلدەپ كەتتى دە، ول ۇستەلگە شىنتاعىن تىرەپ، قولىمەن بەتىن باسىپ، ەرنىن تىستەلەپ ءبىرشاما وتىرىپ قالدى.
"ولار دا كورىندى" — دەدى گورن ويلى قالىپپەن.
شۋلى تولقىنىس پايدا بولدى. مۇزعا ويىنشىلار سىرعىپ شىعا باستادى، الدىمەن شۆەدتەر، سونان كەيىن نەمىستەر. قالىڭ سۆيتەر كيگەن، تىزەلەرىندە ۇلكەن بىلعارى قالقاندارى بار قاقپاشى وزگەلەردەن ەرەك كورىنەدى.
"...ول ونىمەن اجىراسقالى ءجۇر. سەنىڭ كەلۋىڭ رەتسىز-اق بولدى..."
"بولمايتىن اڭگىمە عوي. ول ساعان شىنىمەن ۇيلەنەدى دەپ ويلايسىڭ با!"
"سەن كەسىر جاساساڭ، ارينە، ۇيلەنبەيدى".
"جوق، ماگدا، ول وندايعا ەشۋاقتا بارمايدى".
"مەن ايتىپ تۇرمىن عوي، ول سوعان بارادى".
ولار ءسوز تالاستىرىپ جاتتى، ءبىراق اينالا ۋ-شۋ بولىپ كەتكەندىكتەن، ولاردىڭ تەك ەرىندەرى عانا جىبىرلايدى، — قىلعىنا گۋىلدەگەن ادامداردىڭ قۋانىشتى ءۇرۋى. ال مۇز ۇستىندە باسى قايقى تاياقتار دوڭگەلەك شايبانى ءىلىپ الدى دا بىرىنە ءبىرى بەرەدى، قۇلاشتاپ ۇرادى، نەمەسە الدىنا ساپ قۋا جونەلەدى، — ويىنشىلار بىردە ۇيمە-جۇيمە بوپ، بىردە شاشىراي ءبولىنىپ، جاندارىن سالىپ زاۋلاپ ءجۇر، — ال قاقپاشى اياقتارىن جيناپ شۇعىل جيىرىلىپ، قاي جاقتان كەلسە، سول جاققا قالقاندارىن قاتار توسىپ، ءبىر ساتتە ءبىر ۋىس بولا قالادى.
"...سەنىن ورالعانىڭ بالە بولدى. سەن ونىمەن سالىستىرعاندا قايىرشىسىڭ. قۇداي-اي، ەندى مەن بىلەم، ءبارىنىڭ تاس-تالقانى شىعادى".
"ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشتەڭە ەتپەيدى، ءبىز اسا ساق بولامىز".
"توقتاي تۇرشى، — دەدى ماگدا، — مەنى مىنا جەردەن الىپ كەتشى. مىنا ۋ-شۋدان باسىم سىنىپ بارادى. ول ەندى قايتىپ ورالمايدى، ورالسا دا مەيلى".
"اقىماق بولما، بىزگە بارايىق. ءبىر-اق ساعاتقا".
"سەنى جىن ۇرعان شىعار. مەن تاۋەكەل ەتە المايمىن. مەن ونى ءبىر جىلدان بەرى ارباپ كەلەمىن. تەك ەندى عانا اجىراسۋ تۋرالى كەلىستىك. وسىدان كەيىن مەنى تاۋەكەلگە بارادى دەپ ويلايسىڭ با؟"
"ول ساعان ۇيلەنبەيدى"، — دەدى گورن سەنىمدى تۇردە.
"سەن مەنى ۇيىمە جەتكىزىپ سالاسىڭ با، جوق پا؟ — دەدى دە، باسىنا ءبىر وي كەلدى". "اۆتوموبيلدە سۇيەم".
"مەنىڭ اقشامنىڭ جوق ەكەنىن سەن قايدان بىلە قويدىڭ؟"
"ول سەنىڭ كوزىڭنەن كورىنىپ تۇر عوي، — دەدى ول ونىڭ قۇلاعىنا الاقانىمەن قورشاپ ايقايلاپ، ويتكەنى ايقاي-شۋ شەكتەن شىعىپ كەتىپ ەدى — گول سوعىلدى، شۆەد قاقپاشىسى مۇز ۇستىندە جاتىر، ال قولدان شىعىپ كەتكەن تاياق، بەينە ءبىر يەسىز ەسكەكتەي، جايلاپ اينالىپ ءبىر جاققا سىرعىپ بارادى".
"تۇككە تۇسىنبەيمىن، ونى نەمەنەگە كەيىنگە قالدىراسىڭ؟ ول قالايدا ورىندالادى عوي، — التىن ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەيىك".
ولار لوجادان شىقتى. ماگدا كەنەت قىپ—قىزىل بوپ كەتتى دە، قاباعىن كوتەردى. وعان سەمىز قارا كوزدى ءبىر مىرزا قاراپ تۇر ەكەن — وعان شانشىلا، جيىركەنە قارايدى. ونىمەن بىرگە وتىرعان كىشكەنتاي قىز ۇلكەن قارا دۇربىگە جابىسىپ aپ، قايتا باستالعان ويىنعا قادالىپ قاپتى.
"ءجۇزىڭدى بۇر، — دەدى ماگدا ءوزىنىڭ سەرىگىنە. — سوناۋ سەمىز كىسى مەن قىزدى كورىپ تۇرسىڭ با، انە، كوردىڭ بە؟ ولار ونىڭ قايناعاسى مەن قىزى. ونىڭ قورقىپ قاشقانىن ەندى ءتۇسىنىپ تۇرمىن، قاپ، ەرتەرەك كورمەگەنىمدى قاراشى. اناۋ سەمىز مەنى جەزوكشە دەپ سوككەن. ەگەر سونى بىرەۋ سويىپ سالسا عوي..."
"ال سەن ۇيلەنۋ تۋرالى اڭگىمە ايتاسىڭ، — دەدى گورن، ونىڭ سوڭىنان باسقىشتان ءتۇسىپ بارا جاتىپ. — ول ەشۋاقتا دا ساعان ۇيلەنبەيدى. ودان دا ءقازىر بىزگە بارايىق، ەڭ بولماسا جارتى ساعاتقا. بارعىڭ كەلمەي مە؟ جاقسى، جاقسى. جاي ايتىپ تۇرمىن. مەن سەنى اپارىپ سالام، ءبىراق مەنىڭ قالتامدا ۇساق جوق ەكەنىن ەسكەرتەم".
18
ماكس ونى كوزىمەن شىعارىپ سالدى: سول ءبىر مىنەزى جۇمساق ادامنىڭ جۇدىرىعى ەرىكسىز جۇمىلا بەردى. ول ونىڭ قاسىنداعى سەرىگىن كورىپ، كرەچمار قايدا ەكەن دەپ ويلادى دا، تەك ماگدانى عانا ەمەس، كرەچماردى دا كورىپ قالار ما ەكەم دەگەن قاۋىپپەن اينالاسىنا ۇزاق قاراپ تۇردى. ول، اقىرىندا ويىننىڭ اياقتالىپ، يرمانى ۇيگە الىپ كەتەتىن مۇمكىندىك تۋعانىنا قۋاندى. "اننەليزاعا ەشتەڭە ايتپايمىن"، — دەپ شەشتى ول، ۇيگە كەلگەننەن كەيىن. يرما تۇيىق قىز ەدى — شەشەسىنىڭ سۇراقتارىنا باسىن يزەپ، كۇلدى دە قويدى.
"ەڭ تاڭعالارلىعى، ولاردىڭ مۇز ۇستىنە سونشا جۇگىرگەندە شارشاپ-شالدىقپايتىندارى" — دەدى ماكس.
اننەليزا وعان ويلانا قاراپ تۇردى دا، سونان كەيىن قىزىنا: "ۇيىقتا، ۇيىقتا" — دەدى.
"جوق" — دەدى يرما. "ءتۇن جارىمى بولدى عوي. مۇنىڭ بولمايدى!"
"ماكس، ايتشى، — دەدى اننەليزا، قىزىن جاتقىزعاننان كەيىن، — ول جاقتا بىردەڭە بولعانىن جۇرەگىم سەزىپ تۇر، ۇيگە سىيماي كەتتىم. ماكس ايتشى".
ول قىسىلىپ قالدى. كۇيەۋىمەن بولەك تۇرعالى بەرى اننەليزانىڭ بولمىسىندا تەلەپاتيالىق اسەرلەنۋ پايدا بولعان ەدى.
"ەشكىمدى كورگەن جوقسىڭ با، — دەپ قويار ەمەس. — بالكىم؟"
"قويشى. قايداعىنى قايدان شىعارىپ تۇرسىڭ؟"
"مەن كەزدەسىپ قالا ما دەپ قورقام دا جۇرەم"، — دەدى ول باياۋ عانا.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ اننەليزا، بوننانىڭ قولىنا گرادۋسنيك ۇستاپ كىرگەنىنەن ويانىپ كەتتى. "يرما، اۋىرىپ قاپتى، سۋدارىنيا، — دەدى ول كۇلىمسىرەپ. — مىنە، وتىز سەگىز دە بەس".
"وتىز سەگىز دە بەس"، — دەپ قايتالاعان اننەليزانىڭ، باسىندا ءبىر وي جىلت ەتە ءتۇستى: "بوستان—بوس مازاسىزدانباعان ەكەم".
ول توسەكتەن جالما—جان اتىپ تۇرىپ، بالالار بولمەسىنە جونەلدى. ماگدا شالقاسىنان توبەگە تەسىلە قاراپ جاتىر ەكەن. "اندا بالىقشى مەن قايىق" — دەدى ول، شامنىڭ جارىعى سالعان ويۋ—ورنەكتەردى قاباعىمەن نۇسقاپ. "تاماعىڭ اۋىرماي—ما؟" — دەدى اننەليزا توسەگىن جوندەپ، قىزىنىڭ جۇقا وڭىنە مازاسىزدانا قاراپ. "قۇداي—اۋ ماڭدايى قانداي ىستىق"، —دەدى ول، يرمانىڭ ماڭدايىنان جەپ — جەڭىل اق سۇر شاشىن كەرى سەرپىپ جاتىپ. "تروستنيكتەر دە بار" — دەدى يرما باسەڭ داۋىسپەن، جوعارىعا قاراپ جاتىپ.
"دارىگەر شاقىرۋ كەرەك"، — دەدى اننەليزا بونناعا قاراپ. "سۋدارىنيا، سونىڭ قاجەتى جوق، —دەدى ول سول كۇلىمسىرەگەن قالپىندا، — مەن وعان ليمونمەن شاي، اسپيرين بەرەم دە، قىمتاپ جاۋىپ قويام. ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارى گريپ".
اننەليزا قىرىنىپ جاتقان ماكستىڭ ەسىگىن قاقتى. ول سول سابىندانعان قالپىندا يرماعا كىردى. ماكس قىرىنعان سايىن بەتىن ورىپ الاتىن، ءقازىر دە سابىن كوپىرشىكتەرىنىڭ اراسىنان اشىق—قىزىل داق كورىنەدى. "كىلەگەي قۇيىلعان بۇلدىرگەن"، — دەدى ول باياۋ عانا، ماكس وعان ەڭكەيگەن كەزدە. "ول ساندىراقتاپ جاتىر"، — دەدى ماكس شوشىنىپ، ءسويتتى دە بونناعا قارادى. "قاجەتى نە، — دەدى ول جايباراقات قانا. — ول ءسىزدىڭ يەگىڭىز تۋرالى ايتىپ تۇر".
يرما تۋعاننان ونى ەمدەيتىن دارىگەر جول ءجۇرىپ كەتىپتى، اننەليزا ونىڭ ورىنباسارىنا ەشتەڭە دەمەستەن، ءبىر كەزدە ولاردىڭ ۇيىندە قوناقتا بولىپ جۇرەتىن، جۇرت اۋزىندا كەرەمەت ينتەرنيست اتالاتىن باسقا دارىگەردى شاقىردى. دارىگەر كەشكە قاراي كەلدى دە، يرمانىڭ توسەگىنىڭ شەتىنە وتىرىپ، بۇرىشقا قاراپ، تامىرىن تىڭداۋعا كىرىستى. يرما ونىڭ قىسقا قىرقىلعان شاشىنا، مايمىل قۇلاعىنا، سامايىنداعى ادىرايعان تامىرلارىنا قاراپ جاتتى. "سولاي"، — دەدى ول، وعان كوزىلدىرىگىنىڭ جوعارى جاعىنان قاراپ. ول ودان وتىرۋدى سۇرادى. اننەليزا كويلەگىن شەشۋگە كومەكتەستى. يرما اپپاق، وتە جۇدەۋ بولاتىن. دارىگەر ونىڭ ارقاسىنا ستەتوسكوپ باسىپ، دەم الدىرىپ كوردى. "سولاي"، — دەدى تاعى دا. تاعى دا ءبىراز قاراپ بولعاننان كەيىن ول بويىن جازدى، اننەليزا ونى كابينەتكە كىرگىزدى، ول رەسەپت جازۋعا وتىردى. "ءيا، گريپپ، — دەدى ول. — بارلىق جەردە سولاي. كەشە ءتىپتى كونسەرتتى كەيىنگە قالدىردى. ءانشى مەن ونىڭ سۇيەمەلدەۋشىسى اۋىرىپ قالىپتى".
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ قىزۋى شامالى ءتۇستى. ونىڭ ەسەسىنە ماكستىڭ بەت—ءجۇزى البىراپ، قايتا—قايتا ءسىڭبىرىنىپ ءجۇردى دە، ءبىراق جاتپاي قويعانى بىلاي تۇرسىن، كەڭسەسىنە كەتتى. بوننا دا تۇشكىرە باستادى.
كەشكە قاراي اننەليزا قىزىنىڭ قولتىعىنىڭ استىنان جىپ — جىلى گرادۋسنيكتى الىپ قاراعان كەزدە، ونداعى سىناپ ىستىقتىڭ قىزىل بەلدەۋىنەن كوتەرىلىپ تۇرعانىن كورىپ قۋانىپ كەتتى. كوزىنە ۇرىپ تۇرعان شامنىڭ جارىعىنان قاشىپ، يرما تەرىس قاراپ جاتتى. بولمەگە قاراڭعى كىرە باستادى. بولمە ءارى جىلى، ءارى مۇنتازداي جيناقى ەدى. ول كوپ ۇزاماي ۇيىقتاپ كەتتى دە، ءتۇن جارىمىندا شوشىنا ويانىپ كەتتى. تاڭدايى كەۋىپ قالىپتى. يرما قولىمەن سيپالاپ ۇستەل ۇستىندەگى ليموناد قۇيىلعان ستاقاندى تاۋىپ اپ ءىشتى دە، قايتادان دىبىسىن شىعارماي ورنىنا قويدى. جاتىن بولمە ادەتتەگىدەن قاراڭعى بوپ كەتكەندەي. قابىرعانىڭ ار جاعىنان بوننانىڭ بەيقام قورىلداعانى ەستىلەدى. يرما ول قورىلعا قۇلاق سالا تۇرىپ، جەردىڭ استىنان شىققانداي پايدا بولا كەتەتىن ەلەكتر پويىزىنىڭ ءدۇرسىلىن كۇتىپ جاتتى. ءبىراق ءدۇرسىل ەستىلەر ەمەس. الدە، پويىزداردىڭ جۇرەتىن مەزگىلى بولا قويعان جوق پا. ول كوزىن باقىرايتىپ اشىپ جاتىر، كەنەت كوشەدەن ءتورت نوتالى تانىس ىسقىرىق ەستىلدى. اكەسى ۇيىنە ورالعاندا وسىلاي ىسقىراتىن — مەن كەلە جاتىرمىن، داستارقان دايىنداي بەرىڭدەر دەگەن بەلگى. يرما بۇل ىسقىرىپ تۇرعان اكەسى ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ جاتىر، ەكى اپتادان بەرى تانىمايتىن ءبىر كىسى پايدا بوپ، جوعارىدا تۇراتىن ايەلگە وسىلاي ىسقىرادى، — يرماعا بۇل تۋرالى شۆەيساردىڭ قىزى ايتقان. بۇل ىسقىرىقتىڭ ەڭ تاڭعالارلىعى مەن سيقىرلىلىعى سوندا، ونىڭ اكەسىنىڭ ىسقىرىعىنان مۇلدە اۋمايتىندىعىندا ەدى، ءبىراق ونى جۇرتقا ايتۋعا بولمايدى: اكەسى ءقازىر ءوزىنىڭ پاكەنە بويلى سەرىگىمەن تۇرادى، — ول تۋرالى يرما باسقىشتان تومەن ءتۇسىپ بارا جاتقان ەكى ايەلدىڭ اكەسى تۋرالى اڭگىمەسىنەن ەستىگەن. ىسقىرىق تاعى قايتالاندى. يرما ويلاپ جاتىر: كىم ءبىلسىن، بۇل اكەم شىعار، ونى ادەيى ىشكە كىرگىزبەيتىن شىعار". ول كورپەنى سەرپىپ تاستاپ تەرەزەگە جاقىندادى. ول جول — جونەكەي ۇستەلگە سوقتىعىسىپ قالدى، ءبىراق بوننا، ەشتەڭە بولماعانداي، سول قالپىندا قورىلداپ الاڭسىز ۇيىقتاي بەردى. ول تەرەزەنى اشىپ قالعاندا ايازدى اۋا ىشكە لاپ قويدى. كوشەدەگى ادام جوعارىعا قاراپ تۇر. ول وعان ءبىرشاما ۋاقىت كوز ساپ، تۇردى، — وكىنىشكە وراي، ول ونىڭ اكەسى ەمەس ەدى. ول كىسى تۇرىپ—تۇرىپ، بۇرىلدى دا، كەتىپ قالدى. يرما ونى اياپ كەتتى، — وعان ەسىك اشۋ كەرەك ەدى، — ءبىراق ونىڭ توڭىپ قالعانى سونداي، تەرەزەنى جابۋعا كۇشى زورعا جەتتى. توسەككە كەلىپ جاتقاننان كەيىن جىلىنا الماي—اق قويدى، اقىرىندا ۇيىقتاپ كەتكەننەن كەيىن، ول تۇسىندە اكەسىمەن حوككەي ويناپ ءجۇر ەكەن، ونى اكەسى كۇلىپ ءجۇرىپ يتەرىپ قالدى دا، ول مۇزدىڭ ۇستىنە شالقاسىنان قۇلاپ ءتۇستى؛ مۇز قارىپ بارادى، ءبىراق ول تۇرا الار ەمەس.
تاڭەرتەڭ ونىڭ قىزۋى قىرىقتان اسىپ كەتىپتى، سول ساتىندە دارىگەر شاقىرىلدى دا ول تىعىز كومپرەس جاساۋ كەرەك دەپ شەشتى.
اننەليزا، تاعدىردىڭ مەنى وسىنشالىقتى تالكەك ەتۋگە حاقىسى جوق قوي دەپ جىندانىپ كەتەردەي بولدى دا، شۇعىل ءوزىن—ءوزى قولىنا اپ، دارىگەرمەن ءتىپتى كۇلىمسىرەپ قوشتاساتىن بولدى. دارىگەر كەتەر الدىندا بونناعا دا كىرىپ شىقتى، ول دا كۇيىپ جاتىر ەكەن، ءبىراق دەنساۋلىعى بەرىك ول ايەلگە ەشقانداي دا ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعان جوق ەدى. ماكس دارىگەردى ەسىك اۋزىنا دەيىن شىعارىپ ساپ تۇرىپ، قىرىلداعان داۋسىمەن سىبىرلاپ قانا، يرمانىڭ ومىرىنە كەلەر قاتەر جوق پا، دەپ سۇرادى. دارىگەر لامپەرت ەسىك جاققا قاراپ، ەرنىن جىمقىردى. "ەرتەڭ تاعى قارايمىز، — دەدى ول — شىنىن ايتقاندا، بۇگىن كەلىپ كەتۋىم كەرەك ەدى". "ءالى سول قالپىندا، — دەپ ويلادى ول، باسقىشتان ءتۇسىپ بارا جاتىپ. — سول سۇراقتار، سول جالبارىنىشتى كوزدەر. ول جازۋ كىتاپشاسىنا قاراپ، اۆتوموبيلگە وتىردى دا، بەس ءمينوتتان كەيىن باسقا پاتەرگە كىرىپ بارا جاتتى. كرەچمار ونى جىبەك كۋرتكامەن قارسى الدى. "ول كەشەلى بەرى ءبىر ءتۇرلى سالعىرت، — دەدى ول. تۇلا بويىم سىرقىراپ بارادى دەيدى". "قىزۋى بار ما؟" — دەدى لامپەرت، ءسويتتى دە وسى ءبىر اقىماق ادامعا قىزىنىڭ اسا قاتەرلى جاعدايدا جاتقانىن ايتسام با، ايتپاسام با، دەپ ويلادى. "قىزۋى جوق سياقتى، — دەدى كرەچمار مازاسىزدانعان ۇنمەن. — ءبىراق مەن، قىزۋى جوق گريپ وتە ءقاۋىپتى دەپ ەستىگەم". "ونى نەسىنە ايتام، — دەپ ويلادى لامپەرت. — ءوزىنىڭ وتباسىن بارىپ تۇرعان ەسسىزدىكپەن تاستاپ كەتتى. كەرەك بولسا — وزدەرى ايتار. تۇمسىعىمدى تىعىپ نەم بار".
"ال، — دەدى لامپەرت، — ءقادىرلى اۋرۋدى ماعان كورسەتىڭىزشى".
ىزالانا تىستەنىپ، جىبەك كيىمدەرگە مالىنىپ العان ماگدا كۋشەتكادا جاتىر ەدى، سۋرەتشى گورن پاپيروس قورابىنىڭ سىرتىنا قارىنداشپەن ونىڭ ءجۇزىن بەرىلە سالىپ جاتقان. "سۇلۋ ەكەنى سۇلۋ، ايتاتىنى جوق، — دەپ ويلادى لامپەرت. — سولاي بولا تۇرا، بۇل ايەلدە ۋلى جىلاننىڭ ءزارى بار".
گورن ىسقىرا ءجۇرىپ، كەلەسى بولمەگە كەتتى دە، لامپەرت اۋرۋدى قاراۋعا كىرىستى.
شامالى عانا سالقىن تيگەن — باسقا ەشتەڭەسى جوق.
"ەكى—ءۇش كۇن ۇيدە بولسىن، — دەدى لامپەرت. — كينەماتوگراف قالاي؟ ءتۇسىرۋدى اياقتادىڭىزدار ما؟"
"قۇداي قالاسا، اياقتالادى! — دەپ جاۋاپ بەردى ماگدا دەمىن جيىرەك الىپ. جاقىندا ءفيلمدى بىزگە كورسەتەتىن بولادى، وعان دەيىن قالاي دا جازىلىپ الۋىم كەرەك!"
"ءبىر جاعىنان قاراعاندا، — دەپ ويلادى لامپەرت، — كرەچمار بۇل ايەلمەن اقىرى ءبىر بالەگە ۇشىرايدى".
دارىگەر كەتكەننەن كەيىن گورن قوناق بولمەگە قايتا ورالىپ، ءتىسىنىڭ اراسىمەن ىسقىرعان قالپى، سۋرەت سالۋىن جالعاستىرا بەردى. كرەچمار قاسىندا تۇرىپ ونىڭ ىرعاقتى اپپاق قولىنان كوز الار ەمەس. سونان كەيىن ول، كوپ شۋ كوتەرىپ جاتقان كورمە تۋرالى ماقالاسىن اياقتاۋعا كابينەتكە كەتتى.
"وتباسىنىڭ دوسى"، — دەدى گورن كۇلىمسىرەپ.
ماگدا وعان قاراپ، اشۋلانا:
"ءيا، مەن سەن سياقتى كەسپىرسىز جاندى سۇيەم، — ول سەزىمگە ەندى ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ"، —دەدى.
ول قوراپتى ءارى—بەرى بۇلعاپ، سونان كەيىن ونى ۇستەل ۇستىنە تاستاي سالدى.
"ماگدا، سەن تىڭدا، ءوزىڭنىڭ ماعان كەلەم دەگەن ويىڭ بار ما؟ مەنىڭ مۇندا كەلگەنىم، كوڭىلدى—اق دەيىك، ءبىراق ودان ءارى نە بولادى؟"
"بىرىنشىدەن، جايىراق سويلە، ەكىنشىدەن، بۇكىل ساقتىق دەگەننىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتكەندە عانا سەن ريزا بولاتىن سياقتىسىڭ، وندا ول مەنى ولتىرەدى، نەمەسە مەنى ۇيدەن قۋىپ شىعادى، ءبىز كوك تيىنسىز قالامىز".
"ولتىرەدى... — دەپ مىرس ەتتى گورن. — سەن دە ايتاسىڭ—اۋ".
"سەن شامالى سابىر ەت، مەن سەنەن وتىنەم. سەن تۇسىنەمىسىڭ، — ول ماعان ۇيلەنگەننەن كەيىن مەن ەركىنىرەك بولام عوي. ايەلىڭدى ۇيدەن وپ—وڭاي قۋىپ جىبەرە المايسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كينەماتوگراف تاعى بار، — مەنىڭ جوسپارىم كوپ".
"كينەماتوگراف" — مىرس ەتتى گورن.
"كور دە تۇر، ءفيلمنىڭ قىزىق بوپ شىعاتىنىنا مەن سەنىمدىمىن. كۇتۋ كەرەك. سەن سياقتى مەن دە شىداي الار ەمەسپىن".
ول كۋشەتكاعا بارىپ وتىردى دا، ونىڭ يىعىنان قۇشاقتادى. "جوق، جوق"، — دەدى ول ءدىر—ءدىر ەتىپ، قاباعىن ءتۇيىپ. "ءبىر—اق رەت سۇيەيىن، ءبىر—اق رەت". "تەك ۇزاق بولماسىن"، — دەدى ول اقىرىن.
ول ەڭكەيە بەرىپ ەدى، كەنەت ارعى ەسىك اشىلدى دا، اياق ءجۇرىسى ەستىلدى.
گورن بويىن تۇزەمەك بولىپ ەدى، سوندا عانا بايقادى، ماگدانىڭ يىعىنداعى جىبەك توقىما ونىڭ تۇيمەسىن ءىلىپ ۇستاپ قالىپتى. ماگدا اعىتىپ جىبەرمەك بوپ جانتالاسىپ جاتىر، —ءبىراق اياق دىبىسى ءتىپتى جاقىن كەپ قالىپ ەدى. گورن قاتتى تارتىنىپ قالدى، ءبىراق جىبەك توقىما بەرىك ەكەن، تۇيمە بوسامادى. ماگدا ءتۇيىندى تىرناعىمەن تىرمالاپ پىسىلداپ جاتىر، — سول كەزدە كرەچمار كىرىپ كەلدى.
"مەن فرەيلەين پەتەرستى قۇشاقتاعام جوق، — دەدى گورن ساڭقىلداپ. — مەن تەك جاستىعىن تۇزەمەك بولىپ ەم، شاتىستىم دا قالدىم".
ماگدا، كىرپىگىن كوتەرمەگەن قالپى توقىمانى ءالى تىرنالاپ جاتىر، — بۇل ءبىر كاريكاتۋرالىق جاعداي ەدى، گورن ونى ويشا اتاپ ءوتتى.
كرەچمار قالامۇش باكىسىن شىعارىپ، ونى سىرت ەتكىزىپ اشتى. كاريكاتۋرا جالعاسىپ جاتتى. "تەك ونى باۋىزداپ جىبەرمەڭىز"، — دەدى گورن ساڭق—ساڭق ەتىپ، ءسويتتى دە كۇلىپ جىبەردى. "قولىڭدى تارت"، — دەدى كرەچمار، ءبىراق ماگدا ايقايلاپ جىبەردى: "كەسە كورمە، ودان دا تۇيمەنى قىرقىپ جىبەر" (سولاي—اق بولسىن! — دەدى قۋانا قابىلداپ گورن). ەكى ەركەك بىردەي ماگدانىڭ ۇستىنە وپىر—توپىر قۇلاعان سوت بولدى. گورن تاعى دا جۇلقىنىپ قالىپ ەدى، الدەنە دار ەتە ءتۇستى دە، ول بوساپ شىقتى.
"كابينەتكە بارايىق"، — دەدى كرەچمار، گورنعا قاراماستان.
"ساۋىسقاننان دا ساق بولۋ كەرەك"، — دەپ ويلادى گورن، ءوزىنىڭ قارسىلاسىنىڭ كوڭىلىن باسقا جاققا اۋدارىپ جىبەرەتىن، بۇرىن ەكى رەت قولدانعان ءادىس—ايلانى ءدال كەزىندە ەسىنە ءتۇسىرىپ.
"وتىرىڭىز، — دەدى كرەچمار. بىلاي بولىپ تۇر. مەن ءسىزدىڭ بىرنەشە سۋرەت جاساپ بەرۋىڭىزدى قالار ەدىم — جاقىندا وسىندا كورمە بولدى، — مەن ءوزىمنىڭ ماقالامدا يتسىلىكپەسىن شىعارعان بىرنەشە كارتيناعا كاريكاتۋرا سالىپ بەرسەڭىز، — ماقالاعا يلليۋستراسيا ءۇشىن كەرەك. ماقالا وتە كۇردەلى، ءزارلى..."
"ءا—ءا، — دەپ ويلادى گورن، — ونىڭ قاباعىنىڭ قارس جابىلعانى فانتازياسىنىڭ ازابى بولدى عوي. تاماشا!"
"قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن، — دەدى ول. — قۋانا جاساپ بەرەم. مەنىڭ دە سىزگە ازعانتاي ءوتىنىشىم بار. بىرنەشە جەردەن قالاماقى كۇتىپ وتىرمىن، ءبىراق ءقازىر قينالىڭقىراپ تۇرمىن، — ماعان قارىز بەرە تۇرمايسىز با، — ارزىمايتىن نارسە، بار بولعانى مىڭ ماركا؟"
"ارينە، ارينە. ودان دا كوبىرەك بەرەيىن. ءسىز ماعان يلليۋستراسيانىڭ باعاسىن ايتساڭىز بولدى، ءبارى ورىندالادى".
"مىناۋ كاتالوگ پا؟ — دەپ سۇرادى گورن. — قاراپ كورەيىنشى؟"
"تەك ايەلدەر، ايەلدەر، — دەدى گورن جاقتىرماعان ۇنمەن، رەپرودۋكسيالاردى قاراپ جاتىپ. —بالالاردى مۇلدە سالمايدى".
"ولار سىزگە نە كەرەك؟" — دەدى كرەچمار قۇيتىرقى سۇراق قويىپ.
گورن قاراپايىم تۇردە تۇسىندىرە باستادى.
"بۇل ەندى تالعامعا بايلانىستى، — دەدى كرەچمار ءسويتتى دە ءوزىنىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ كەندىگىن كورسەتكىسى كەپ جالعاستىرا ءتۇستى: — ارينە، مەن ءسىزدى كىنالامايمىن. بۇل ونەر ادامدارىنىڭ اراسىندا ءجيى كەزدەسەدى. مۇنداي جاعداي شەنەۋنىكتەر مەن دۇكەنشىلەردىڭ اراسىنان كەزدەسسە مەنىڭ ىزامدى كەلتىرەر ەدى، — ءبىراق سۋرەتشى، مۋزىكانت، — باسقا ماسەلە. تەك، مەنىڭ سىزگە ايتارىم، ءسىز كوپ نارسە جوعالتقانسىز".
"مەن ءۇشىن ايەل دەگەن، بار بولعانى، ءسۇت قورەكتەنۋشىلەر عانا، — شىنى سولاي!"
كرەچمار كۇلىپ جىبەردى. "ەگەر اڭگىمە وسىعان دەيىن جەتسە، وندا مەن سىزگە ءبىر نارسەنى مويىنداۋعا ءتيىسپىن. دورياننا ءسىزدى كورگەن بويدا، بۇل ادام — ايەلدەرگە سالعىرت ادام دەپ ايتىپ ەدى".
19
ءۇش كۇن ءوتتى. ماگدانىڭ جوتەلى باسىلعان جوق، جاراتىلىسى وتە كىدى بولعاندىقتان دا، كۇتىنىپ سىرتقا شىققان جوق، — كيمونوعا قىمتانىپ كۋشەتكادا جاتتى دا قويدى. كرەچمار ءوزىنىڭ كابينەتىندە جۇمىس ىستەپ وتىردى. ەرىككەننەن ول گورن ۇيرەتكەن ءبىر نارسەلەرمەن كوڭىل كوتەردى: جاستىقتاردىڭ اراسىنا كومىلىپ وتىرىپ aپ تانىستىعى جوق بوگدە ادامدارعا، فيرمالارعا، دۇكەندەرگە تەلەفون سوعادى، تەلەفون كىتاپشاسىنداعى ادرەستەر بويىنشا زاتتارعا تاپسىرىس بەرەدى، ءاپ—اجەپتەۋىر ادامداردىڭ باسىن قاتىرادى، ىسپەن شۇعىلدانىپ وتىرعان ادامعا قاتارىنان ون رەت تەلەفون سوعىپ جىنداندىرىپ جىبەرە جازدايدى — كەيدە ماحاببات تۋرالى قىزىق—قىزىق اڭگىمەلەر ايتىلىپ، كەيدە ۇرىس—كەرىسكە كىرىسىپ كەتەدى. كرەچمار كىرىپ كەلىپ، ونىڭ بىرەۋگە تابىتقا تاپسىرىس بەرىپ جاتقانىن ەستىپ كۇلە قاراپ تۇردى. كيمونوسىنىڭ ومىراۋى اشىلىپ كەتىپتى دە، تۇلا بويىن شالدۋار ەركەلىك بيلەپ كوزدەرى جايناپ، جارقىلداپ الىپتى. كرەچمار وعان قۇشتار قۇمارلىقپەن قاراپ (ونىڭ ۇستىنە ول كەيىنگى اپتادا، اۋىرىپ ءجۇرمىن دەپ ماڭىنا جولاتپاي قويىپ ەدى) وعان جاقىنداۋعا، ونىڭ قىزىق ويىنىن بۇزىپ الۋعا قورقىپ ءۇن—ءتۇنسىز قاراپ تۇر.
ەندى ول ءبىر گرۋنيەۆالد دەيتىن پروفەسسورعا ءوزىنىڭ ويدان شىعارعان تاريحىن ايتىپ، زوولوگيا باعىنىڭ قارسىسىنداعى اتاقتى ۆوكزال ساعاتىنىڭ جانىندا، ءتۇن جارىمىندا كۇتىپ الىڭىز دەپ جالىنىپ جاتىر — ال بايلانىستىڭ ەكىنشى ۇشىندا تۇرعان پروفەسسور بۇل مازاق پا، جوق الدە ونىڭ اتاعىن قۇرمەتتەيتىن ەكونوميست، نەمەسە فيلوسوفتىڭ وعان كورسەتكەن ءىلتيپاتى ما، — سوعان كوزى جەتپەي، باسى قاتىپ ازاپقا تۇسۋدە.
ماگدانىڭ سايقىمازاق ويىنىنىڭ سالدارىنان ماكس جارتى ساعات بويى كرەچمار پاتەرىمەن جالعاسا الماي—اق قويدى. ول تاعى، تاعى، توقتاۋسىز تەلەفون سوعۋمەن بولدى، ءبىراق كىلەڭ —بىركەلكى ىزىڭ. اقىرىندا ول ورنىنان تۇردى، باسى اينالىپ كەتتى دە قايتادان وتىرا قالدى: بۇل ءتۇنى ول كوز ىلمەي شىقتى، ءبىراق ونىڭ قازىرگى بورىشى — كرەچماردى شاقىرۋ. ول اياعىنىڭ ۇشىمەن ءارى كۇڭگىرت، ءارى ءۇن—ءتۇنسىز تۇرعان بالالار بولمەسىنە ءوتتى دە، قابارجىپ تۇرعان ءبىرقاتار ادامداردى ەلەر—ەلەمەس حالدە اننەليزانىڭ جەلكەسىن، ءتۇبىت ءشالىسىن كورىپ، — كەنەت بىردەڭەگە بەكەم بەل بۋعانداي، بۇرىلدى دا، كەۋدەسىنە وكسىك كەپتەلىپ، كوزىنەن جاس قۇيىلىپ، پالتوسىن يىعىنا ىلە ساپ كرەچماردى شاقىرۋعا جونەلدى.
"كۇتە تۇرىڭىز"، — دەدى ول شوفەرگە، تانىس ءۇيدىڭ جانىنان ءتۇسىپ جاتىپ.
ۇلكەن كىرەر ەسىكتى يتەرىپ جاتقان كەزدە، ونىڭ سوڭىنان ىلە—شالا گورن دا جەتىپ، ەكەۋى ىشكە بىرگە كىردى. باسقىشتا ولار ءبىر—بىرىنە قاراپ، بىردەن حوككەي ويىنىن ەسكە الدى. "ءسىز كرەچمار مىرزاعا بارا جاتىرسىز با؟" — دەدى ماكس. گورن كۇلىمسىرەپ، باسىن يزەدى. "ماسەلە بىلاي: ول ءقازىر قوناق كۇتۋدى ۇمىتاتىن شىعار، مەن ونىڭ ايەلىنىڭ اعاسىمىن، كوڭىلسىز حابار الىپ كەلە جاتىرمىن".
"وعان ءسوزىڭىزدى جەتكىزەيىن" — دەدى وعان گورن ۇسىنىس جاساپ.
ماكستىڭ دەمىكپەسى بار ەدى؛ ول ءبىرىنشى الاڭقايدا—اق، گورنعا، بۇقا قۇساپ، كوزىنىڭ استىمەن قاراپ توقتاپ قالدى. ال ول بولسا جىلاپ—جىلاپ كوزى ءىسىپ كەتكەن، قىپ—قىزىل، سەمىز كىسىگە قادالا قاراپ قاتىپ قالىپتى.
"مەن سىزگە قوناقتىعىڭىزدى كەيىنگە شەگەرە تۇرىڭىز دەپ كەڭەس بەرەر ەدىم، — دەدى ماكس ەنتىگە دەم الىپ. — كۇيەۋ بالامنىڭ قىزى ءولىم حالىندە جاتىر".
ول ءجۇرىسىن جالعاستىردى. گورن ونىڭ سوڭىنان جايلاپ قانا ىلەسىپ كەلەدى ("قىزىق وقيعا، مۇنى جىبەرىپ الۋعا بولمايدى...") ماكس ءوزىنىڭ ارتىنداعى اياق دىبىسىن ەستىپ كەلەدى، ءبىراق ىزالى اشۋ ونى ابدەن بۋىپ الىپ ەدى، دەمىم جەتپەي قالا ما دەپ قورىققان ول، ءوزىن سوڭىنا دەيىن ساقتاۋعا تىرىستى. ولار پاتەردىڭ ەسىگىنە دەيىن جەتكەن كەزدە، ول گورنگە بۇرىلىپ: "مەن سىزدەن كىم ەكەنىڭىزدى دە، نە ەكەنىنىزدى دە بىلمەيمىن، ءبىراق ءسىزدىڭ ءبىر بەتكەيلىگىڭىزدى تۇسىنبەيمىن"، — دەدى.
"مەن — وسى ءۇيدىڭ دوسىمىن"، — دەپ جاۋاپ بەردى گورن داۋسىن جۇمسارتىپ، سونان كەيىن ۇزىن اپپاق سۇق ساۋساعىن كوتەرىپ، تۇيمەنى باستى.
"تاياقپەن سالىپ كەپ جىبەرسەم بە ەكەن؟ — دەپ ويلادى ماكس. — ءبىراق ءبارىبىر ەمەس پە؟... تەك تەزىرەك ورالسام ەكەن".
قىزمەتشى ەركەك ەسىك اشتى (ماگدانىڭ ايتۋىنشا لوردقا ۇقسايدى).
"حابار بەرىڭىزشى، — دەدى گورن سابىرمەن، — مىنا مىرزا..."
"ءسىز ارالاسپاڭىز، — دەدى ماكس اشۋدان جارىلىپ كەتەردەي بوپ، سونان كەيىن اۋىز بولمەنىڭ قاق ورتاسىندا تۇرىپ اپ، بار داۋسىمەن ايقاي سالدى: — برۋنو! — تاعى دا — برۋنو!" — دەدى.
كرەچمار قايناعاسىنىڭ بۇزىلىپ كەتكەن ءتۇرىن، ىسىنگەن كوزىن كورىپ، شاپشاڭ جۇرەم دەپ سىرعاناپ كەتتى دە قايتا تىكتەلدى. "يرما قاتتى اۋرۋ، — دەدى ماكس، تاياعىمەن ەدەندى سالىپ قاپ. — ءقازىر جۇرۋىڭە كەڭەس بەرەم..."
قىسقا عانا ۇنسىزدىك. گورن ەكەۋىنە جالت—جۇلت قارادى. كەنەت قوناق بولمەدەن ماگدانىڭ سىڭعىرلاعان اشىق داۋسى شىقتى: "برۋنو ءبىر مينوتكە".
"ءبىز ءقازىر كەتەمىز"، — دەپ تۇتىعا سويلەگەن كرەچمار، قوناق بولمەگە كىرىپ كەتتى.
ماگدا قولدارىن كەۋدەسىنە قويىپ تۇر ەكەن.
"مەنىڭ قىزىم قاتتى اۋرۋ ەكەن، — دەدى كرەچمار. مەن سوندا كەتەم".
"بۇل وتىرىك، — دەدى ول ىزالانا. — سەنى تۇزاققا تۇسىرگىسى كەلەدى".
"ەسىڭدى جي ماگدا... قۇداي ءۇشىن".
ماگدا ونىڭ قولىن ۇستاي الدى: "ەگەر مەن سەنىمەن بىرگە بارسام شە؟"
"ماگدا، سەن ءتۇسىن، مەنى كۇتىپ تۇر".
"...الداپ—ارباماقشى عوي. مەن سەنى جىبەرمەيمىن".
"مەنى كۇتىپ تۇر، مەنى كۇتىپ تۇر"، — دەدى كرەچمار تۇتىعا سويلەپ، كوزى الايىپ كەتتى.
"ەگەر سەن كەتەر بولساڭ..."
ماكس تاياعىمەن ەدەندى سوعىپ اۋىز بولمەدە تۇر. گورن پورتسيگارىن الدى. قوناق بولمەدەن ايقايلاسقان داۋىستار شىعىپ جاتىر. گورن ماكسكە پاپيروس ۇسىندى. ماكس وعان قاراماستان پورتسيگاردى شىنتاعىمەن قاعىپ جىبەردى، پاپيروس شاشىلىپ قالدى. گورن كۇلدى. تاعى دا ايقاي—سۇرەڭ. "وي، قانداي سۇمپايىلىق..." — دەپ ماكس، ەسىكتى جۇلقىپ اشىپ، بەتى ءدىر—ءدىر ەتىپ تومەن ءتۇسىپ بارا جاتتى.
"نە بولدى؟" — دەدى بوننا سىبىرلاپ، ماكس قايتا ورالعان كەزدە.
"جوق، كەلمەيدى" — دەپ ءتىل قاتقان ول، الاقانىمەن بەتىن باسىپ، تاماعىن كەنەپ الىپ، تاعى دا، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ بالالار بولمەسىنە ءوتتى.
وندا ءبارى بۇرىنعىداي ەدى. يرما باسىن ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر شايقاپ الاسۇرۋدا، ءسال عانا اشىق جانارى شام جارىعىن سەزبەيتىن سەكىلدى. باياۋ عانا ىڭىرسيدى. اننەليزا ونىڭ يىعىنداعى كورپەنى سيپاپ قويادى. يرما كەنەت بويىن سوزىپ، ءجۇزىن جاستىققا شالقايتتى. ۇستەل ۇستىنەن قاسىق قۇلاپ ءتۇستى؛ — ونىڭ سىڭعىرى جۇرتتىڭ قۇلاعىندا ۇزاق ۋاقىت تۇرىپ الدى. مەدبيكە تامىرىن ۇستادى دا، سونان كەيىن، الدەنەنى ءبۇلدىرىپ المايىن دەگەندەي، ونى جايلاپ قانا توسەك ۇستىنە قويدى. "ونىڭ، بالكىم، سۋ ىشكىسى كەلەتىن شىعار" — دەپ سىبىرلادى اننەليزا. مەدبيكە باسىن شايقادى. بولمەدە بىرەۋ باياۋ عانا جوتكەرىندى. يرما ءالى الاسۇرىپ، كورپە استىنداعى تىزەسىن بىردە كوتەرىپ، بىردە سوزىپ جاتىر.
ەسىك سىقىر ەتتى دە، ىشكە بوننا كىرىپ ماكستىڭ قۇلاعىنا الدەنە دەپ سىبىرلادى، ول باسىن يزەدى دە، بوننا شىعىپ كەتتى. ەسىك تاعى سىقىرلادى، اننەليزا بۇرىلعان جوق...
كرەچمار ايەلىنىڭ ءتۇبىت ورامالى مەن اقشىل شاشىن ەمىس—ەمىس قانا بايقاپ توسەكتەن ەكى ادىم جەردە تۇر، ءبىراق ونىڭ ەسەسىنە، ول قىزىنىڭ ءجۇزىن، كىشكەنتاي عانا تاناۋىن، دوڭگەلەك ماڭدايىنداعى سارعىلت داقتى انىق كورىپ تۇر. ول سول قالىپتا ۇزاق تۇردى، سونان كەيىن ونىڭ قولتىعىنان بىرەۋ كەپ ۇستادى.
ول كابينەتتەگى ۇستەلدىڭ جانىنا اۋىرلاپ بارىپ وتىردى. بۇرىشتاعى ۇستەل ۇستىندە ءجوندى تاني قويمايتىن ەكى ايەل وتىر، ورىندىقتان الىسىراق جەردە بوننا جىلاپ جاتىر. كىم ەكەنى بەلگىسىز، تەرەزە الدىندا دەنەلى كەلگەن ءبىر قارت تەمەكى تارتىپ تۇر. ۇستەل ۇستىنە اپەلسين سالىنعان ۆازا مەن تەمەكى تۇقىلى تولىپ قالعان كۇلسالعىش قويىلىپتى.
"مەنى نەگە ەرتەرەك شاقىرماعان؟" — دەدى كرەچمار باسەڭ داۋىسپەن، قاباعىن كوتەرىپ، ءبىراق ول سول قاباعىن كوتەرگەن قالپىندا وتىرىپ قالدى، سونان كەيىن باسىن شايقاپ، ساۋساقتارىن سىرتىلداتىپ ۇزە باستادى. ءبارى ءۇنسىز. ساعاتتار سىرت—سىرت ەتەدى. لامپەرت پايدا بولدى دا، قايتا شىعىپ، قايتا كەلدى.
"نە بوپ جاتىر؟" — دەپ قىرىلداي سۇرادى كرەچمار.
لامپەرت دەنەلى قارتقا كامفورا تۋرالى ايتىپ، قايتا شىعىپ كەتتى.
ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. تەرەزە سىرتىن قاراڭعىلىق تۇمشالاپتى. كرەچمار ەكى رەت بالالار بولمەسىنە كىرىپ، ءار كىرگەن سايىن تاماعىنا الدەنە شوق بوپ كەپتەلىپ قالادى دا، قايتىپ كەپ ۇستەل جانىنا وتىرادى. سالدەن كەيىن اپەلسين الىپ، ونى تازالاۋعا كىرىستى. بۇرىنعىدان دا ءولى تىنىشتىق ورنادى، سىرتتا قار جاۋىپ تۇرعان سەكىلدى. كوشەدەن سيرەك كۇڭگىرت داۋىستار جەتەدى، اندا—ساندا بۋ قازاندىعىنان بىردەڭەنىڭ تارسىلداعانى ەستىلەدى. تومەننەن بىرەۋدىڭ ءتورت نوتالى ىسقىرعانى شىقتى، — تاعى دا تىنىشتىق. كرەچمار اپەلسيندى اسىقپاي جەپ وتىر. اپەلسين وتە قىشقىل ەكەن. كەنەت ماكس كىرىپ كەلدى دە، ەشكىمنىڭ جۇزىنە قاراماستان، قولىن جايدى.
بالاسى جاتقان بولمەدە كرەچمار ايەلىنىڭ كەرەۋەتكە ءتونىپ، قيمىلسىز، قاتىپ قالعان ارقاسىن كوردى، — مەدبيكە ونىڭ يىعىنان ۇستاپ، باسقا بولمەگە الىپ كەتتى. ول كەرەۋەتكە جاقىنداپ كەلدى، ونىڭ كوز الدى بۇلدىراپ، الدەنەلەر كولبەڭدەپ كەتكەندەي بولدى، — ءبىر ساتكە عانا ونىڭ الاقانداي ءولى ءجۇزى، بوپ—بوز ەرنى، بىرەۋى جوق (ءسۇت ءتىسى، ءسۇت) قاسقا تىستەرى ءجۇزىپ شىققانداي بولدى دا، قايتادان تۇماندانىپ كەتتى، سونان كەيىن كرەچمار بۇرىلىپ، ەشكىمدى سوعىپ كەتپەيىن دەپ، اقىرىن بولمەدەن شىقتى. تومەندەگى ەسىك جابىق ەكەن، ءبىراق شامالىدان كەيىن ءشالى ورانعان ءبىر ايەل شىقتى دا قارعا كومىلىپ، توڭىپ قالعان ءبىر كىسىنى ىشكە كىرگىزىپ الدى، ول الگى ىسقىرعان ادام بولۋى كەرەك. كرەچمار كوشەگە شىققان بويدا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ساعاتىنا قارادى. ءتۇن جارىمى ەكەن. ونىڭ مۇندا بەس ساعات بولعانى ما؟
ول اق كار جاتقان كوشەمەن كەلە جاتىپ، نە بولعانىن ءالى ءجوندى ۇقپايتىن حالدە. "ءولدى" —دەپ الدەنەشە رەت قايتالاي تۇرا، ماكستىڭ تىزەسىنە شىعىپ بارا جاتقان، نەمەسە قابىرعاعا دوپ لاقتىرعان يرمانىڭ جاندى بەينەسى كوز الدىنان كەتپەي قويدى. سولاي بولا تۇرا، دۇنيەدە ەشتەڭە بولماعانداي، تاكسوموتورلار باپىلداۋىن توقتاتار ەمەس، اسپان ءالى قاپ—قاراڭعى، تەك اناۋ الىستا، گەدەحتييسكيرحا جاقتا، قاراڭعىلىق جۇمساق قوشقىل رەڭككە كىرىپ، شۇعىلانىڭ قۋاتى سەس بەرگەندەي.
اقىرىندا ول ۇيىنە دە جەتتى. ماگدا جارتىلاي جالاڭاش قالپى كۋشەتكەدە تەمەكى شەگىپ جاتىر ەكەن. ۇيدەن شىعاردا ونىمەن ۇرسىسقانى كرەچماردىڭ ءبىر ءسات ەسىنە ءتۇستى، ءبىراق ول ۇرىس ءقازىر ءمانىن جويعان ەدى. ماگدا، ونىڭ قاردان سۋلانىپ قالعان ءجۇزىن سۇرتكىلەپ، بولمەلەردى ءۇن—ءتۇنسىز كەزىپ جۇرگەنىن كوزىمەن باقىلاپ جاتىر. ول ءقازىر وعان سۇلق، ەنجار قارايدى، — بويىندا ءلاززاتتى شارشاۋ عانا بار. ابدەن دىڭكەلەپ شارشاعان، ءبىراق كوڭىلى توعايعان گورن دا جاقىندا عانا كەتكەن.
20
كرەچمار ءبىراز ۋاقىت بويى تۇيىق ءجۇردى. جانىن اڭسار ساعىنىش جەپ بارادى. ماگدامەن بىرگە تۇرعاننان بەرى، بالكىم، العاش رەت ونىڭ ءومىرىن جايلاپ العان جەكسۇرىندىقتى سەزىنگەندەي بولدى. ەندى، مىنە، تاعدىردىڭ ءوزى ونى شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرىپ ەسىن جيعىزىپ، كۇركىرەپ اقىرعان سول تاعدىردىڭ داۋسىن ەستىپ، ءومىرىن بۇرىنعى بيىككە شۇعىل كوتەرۋ ءۇشىن سيرەك مۇمكىندىك بەرىلىپ تۇرعانىن ءتۇسىندى. ەگەر ول ءدال ءقازىر ايەلىنە ورالاتىن بولسا، ونىڭ قاسىنان شىقپاستان، كوڭىلىن اۋلاپ وتىراتىنىن دا ءتۇسىندى، — ونداي جاعدايدا ءتۇسىنىسۋ دە، جاقىنداسۋ دا وزىنەن—ءوزى ىسكە اسار ەدى. سول ءبىر قاسىرەتتى تۇنگى كەيبىر كورىنىستەر وعان تىنىشتىق بەرەر ەمەس، — ماكستىڭ كەنەت وعان دىمقىل كوزىمەن جالبارىنا قاراعانى، سونان كەيىن بۇرىلىپ بارا جاتىپ ونىڭ قارىنان قىسقانى، — سونداي—اق ايەلىنىڭ اينادان كورىنگەن ايانىشتى، جانشىلىپ—ەزىلگەن ءتۇرىن كورگەنى قايتا — قايتا ەسىنە تۇسەدى. ول، سونىمەن بىرگە، وعان ورالۋعا ءدال وسى مۇمكىندىكتى پايدالانباسا، وندا قىزى ولگەنگە دەيىنگى اننەليزامەن كەزدەسۋ قانداي قيىن بوپ كەلسە، كەيىننەن ءدال سونداي قيىن بوپ قالماق. ول وسىنىڭ ءبارىن ازاپتانا، جان—جۇرەگىمەن ەزىلە وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ەگەر ول قىزىن جەرلەۋگە باراتىن بولسا، وندا ول ايەلىمەن ماڭگى بىرگە قالاتىنىن سەزدى. ماكسكە تەلەفون سوعىپ، قىزمەتشى ايەلدەن جەرلەۋدىڭ قاي جەر، قاي ساعاتتا وتەتىنىن ءبىلىپ، تاڭەرتەڭ، ماگدا ۇيىقتاپ جاتقان كەزدە، قىزمەتشىگە ونىڭ قارا پالتوسى مەن ءسيليندرىن دايىنداۋدى تاپسىردى. كوفەنى اسىعىس—ۇسىگىس ءىشىپ، ءقازىر پينگ—پونگ ءۇشىن ۇستەل قويىلعان، يرمانىڭ بۇرىنعى بولمەسىنە كىردى. سەللۋلويد شارىن الاقانىنا سەكىرتىپ ويناپ تۇرعان ول، ءوز ويىن يرمانىڭ ءتىپتى قۇيتاقانداي كەزىنە باعىتتاي الماي—اق قويدى، ودان دا ونىڭ ويىنا بۇل جەردە بۇگىندە پينگ—پونگ كۇرەگىن سوزىپ، ۇستەل ۇستىنە ۇزىنىنان سۇلاي كەتەتىن، سونان كەيىن ايقايلاپ، سەكىرىپ وينايتىن سەرگەك، سىمباتتى، ءبىراق ازعىن قىز قايتا—قايتا تۇسە بەردى.
ول ساعاتىنا قارادى. جۇرەتىن ۋاقىت بولدى. ول شاردى ۇستەل ۇستىنە تاستاي سالدى دا، ماگدانىڭ ۇيىقتاپ جاتقانىن اقىرعى رەت كورمەك بوپ جاتىن بولمەگە كىردى. سونان كەيىن توسەك جانىندا ەكى بەتى البىراپ جاتقان، بوياماسا دا قىپ—قىزىل ەرىندى وسى ءبىر بالعىن جۇزگە قاراپ تۇرىپ، كرەچمار ەرتەڭنەن باستاپ وڭىندە قان—ءسول جوق، ءسونىپ—سەمىپ بارا جاتقان، باسەڭ عانا ءاتىر ءيىسى شىعاتىن ايەلىمەن بىرگە تۇراتىنىن شوشىنا ويلادى، ويلادى دا ول ءومىر، — ءۇستى شەگەلەنىپ جابىلعان جاشىك، نەمەسە بالا بەسىگى قويىلعان، ودان ارعى تۇكپىرى ءتىپتى قاراڭعى كۇڭگىرت، ۇزاق جانە شاڭ باسقان ءدالىز سياقتى بوپ كورىندى.
ماگدانىڭ ءجۇزى مەن يىعىنان كوزىن زورعا الىپ باس بارماعىنىڭ تىرناعىن تىستەلەگەن قالپى، ول تەرەزە الدىنا باردى. كوشە جىلىمىق ەكەن، اۆتوموبيلدەر شالشىقتى ەكى جاعىنا شاشىپ وتەدى دە بۇرىشتا گۇل ساتاتىن اشىق كوگىلدىر دۇكەن كورىنەدى، قىزمەتشى ايەل كوڭىلدى قالىپتا جۋىپ جاتقان ونىڭ تەرەزەسىنە كۇن ساۋلەسى مولىنان قۇيىلىپ تۇر. "قالاي ەرتە تۇرعانسىڭ. ءبىر جاققا كەتپەكپىسىڭ"، — دەدى ماگدا.
ول بۇرىلماستان باسىن شايقادى.
21
"برۋنو، ەڭسەڭدى كوتەر، — دەدى ول ءبىر اپتادان كەيىن. — مۇنىڭ وتە قيىن ەكەنىن، مەن ارينە، تۇسىنەم، — ءبىراق ولار ساعان نە بولعاندا دا الىستاپ كەتتى عوي، ونى ءوزىڭ دە سەزەسىڭ، ولار سەنىڭ قىزىڭا سەنى جەك كورۋ ۇرىعىن ەكتى عوي. مەنىڭ ارينە، سەنىڭ قايعىڭا ورتاقتاسىپ ەزىلىپ بارا جاتپاعانىمدى بىلەسىڭ، ەگەر مەن بالا تاپسام ونىڭ ۇل بولعانىن قالار ەم..."
"سەن ءوزىڭ دە بالاسىڭ عوي"، — دەدى ول ونىڭ شاشىنان سيپاپ.
"بۇگىن، ارينە، سەرگەك بولۋ كەرەك، — دەدى ماگدا ەرنىن تومپايتىپ. — اسىرەسە، بۇگىن. ءوزىڭ ويلاپ قاراشى، بۇل مەنىڭ كارەرامنىڭ باسى، مەن داڭقتى بولام".
"يا، مەن ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. ول قاشان ەدى؟ بۇگىن بە؟"
گورن كەلدى. ول كەيىنگى كەزدە كۇندە كەلەتىن دە كرەچمار وعان الدەنەشە رەت جۇرەگىن جايىپ ساپ، ماگداعا ايتا المايتىن، ايتۋعا دا بولمايتىن سىرلارىن اشاتىن. گورن ونى قۇلاق قويا تىڭداپ، وعان اقىلدى سوزدەر ايتىپ، جانىنىڭ جاراسىنا ويلانا جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ وتىراتىن، سونداي كەزدەردە كرەچمارعا ولاردىڭ جاقىندا عانا باستالعان تانىستىعى ىشكى، —جاننىڭ تۇكپىرىندەگى — ۋاقىتپەن ەشقانداي بايلانىسى جوق شارتتى عانا بوپ كورىنەتىن. "ءومىردى باقىتسىزدىقتىڭ سۋسىما قۇمىنىڭ ۇستىنە سالۋعا بولمايدى، — دەيتىن گورن. — ول كۇنا. مەنىڭ ءمۇسىنشى تانىسىم بولدى، — ول اياعاندىقتان ءبىر كەكسە جاستاعى، كەسپىرسىز بۇكىر ايەلگە ۇيلەندى. ولاردىڭ ارالارىندا ءدال نە بولعانىن انىق بىلمەيمىن، ءبىراق ءبىر جىلدان كەيىن ايەلى ۋ ءىشىپ ولمەك بولدى دا، ال ەركەگىن جىندىحاناعا سالدى. مەنىڭ ويىمشا، ناعىز سۋرەتشى سۇلۋلىقتى سەزىنۋ ارقىلى ءومىر ءسۇرۋ كەرەك، — ول ەشۋاقتا دا الدامايدى".
"اجال، — دەدى ول تاعى دا، — مەنىڭ ويىمشا، كادىمگى ەسسىز ادەت سياقتى بوپ كورىنەدى، ەندى ونى تابيعات ءوزىنىڭ بويىنان جۇلىپ الىپ تاستاي المايدى. مەنىڭ ءبىر پەرىشتە ءجۇزدى، قابىلانداي قايراتتى، ومىرگە وتە قۇشتار جاس تانىسىم بولدى، — ول بوتەلكەنى اشىپ جاتىپ قولىن كەسىپ الدى دا، بىرنەشە كۇننەن كەيىن قايتىس بوپ كەتتى. ودان وتكەن ورىنسىز اجالدى مەن بىلە بەرمەيمىن، سولاي بولا تۇرا ايتۋعا اۋىز بارمايدى، ءبىراق ول قارتايعانعا دەيىن ءومىر سۇرسە، اجارلى كوركەم قالىپتا ويدا قالماس ەدى... ءومىردىڭ ءيىرىمدى ءبيى مەن كۇيى اجالدا جاتىر ما دەپ ويلايمىن".
گورن مۇنداي ساتتەردە تولاسسىز سويلەپ كەتەتىن — سوزدەرگە كۇماندى نازىكتىك ەنگىزىپ، ويىن سۇرىپتاپ، تىڭداۋشىنىڭ اقىل—ويىن ايران—اسىر ەتپەستەن، بۇرىن—سوڭدى تانىس بولماعان ادامدار باسىنان وتكەن وقيعالار سوڭىنان وقيعالاردى ويىنان جايباراقات وتىرىپ شىعارا بەرەتىن. ءبىلىمى الا—قۇلا بولا تۇرا، ونىڭ اقىلى ۇعىمتال، سەرگەك ەدى دە، جاقىن —جۋىقتارىن شاتاستىرۋعا سونداي قۇمار ەدى. ونىڭ بويىنداعى جالعىز—اق، سونىمەن بىرگە تولىققاندى سەنىمى، — ول ونەر مەن عىلىم سالاسىنداعى ادامدار جاساعان دۇنيەلەردىڭ ءبارى، بار بولعانى كوزدى اربايتىن فوكۋس، الەمىش الاياقتىق قانا دەپ ويلايتىنىندا ەدى. قانداي ءبىر بولماسىن بەلگىلى ءبىر ماسەلە تۋرالى ماڭىزدى ءسوز ايتىلا باستالسا—اق، ول وعان مەيلى كۇلكىلى، مەيلى جەكسۇرىن ءسوز بولسىن ايتەۋىر، تىڭداۋشىسىنىڭ قۇلاعىنا مايداي جاعاتىن ءبىر توسىن پىكىرىن قوسا قوياتىن قابىلەتكە يە بولاتىن. ول كىتاپ، نەمەسە كارتينا تۋرالى سابىرلى ءسوز ايتا باستاسا—اق، گورن ءوزىن الدەقانداي ءبىر قاسكۇنەمدىك ءىستىڭ قاتىسۋشىسىنداي، — بەينە ءبىر سول كارتينانى دۇنيەگە كەلتىرۋشى، نەمەسە سول كىتاپتىڭ اۆتورىنداي سەزىنەتىن. كرەچماردى باقىلاپ قاراپ ءجۇرىپ (ونىڭ ويىنشا، ول اۋىر مىنەزدى، يەكتەۋلى، سۇلەسوق، ىقىلاستى، سوعان قاراماي كەسكىندەمە ونەرى سالاسىندا كوپ بىلەتىن، ءتىپتى شامادان تىس كوپ بىلەتىن جان بولاتىن)، ءوزىن ازاپتى جانمىن، ءتىپتى ادامزات بالاسىنىڭ باسىنان وتكەن ازاپتىڭ شىرقاۋ بيىگىنە شىققانمىن دەپ ويلايتىن جان دەپ ءبىلدى، — وسىلاي باقىلاي ءجۇرىپ، گورن مۇنىڭ ءبارى بەرگى جاعى، تەك بۇل ميۋزيكحوللدىڭ العاشقى نومىرلەرى عانا، ءالى ارعى جاعى باستالدى دەپ ويلاپ، گورن ءوزىن ديرەكتورلىق لوجادا وتىرعانداي سەزىنەتىن. ول مەكەمەنىڭ ديرەكتورى قۇداي دا ەمەس، ديۋ دا ەمەس ەدى. العاشقىسى، ياعني قۇداي، جاڭا ونەردەن ەشتەڭە تۇسىنبەيتىن تىم قارت ەدى دە، ەكىنشىسى ياعني ديۋ، بوگدە جۇرتتىڭ كۇنالارىمەن سەمىرىپ كەتكەن، قالعىپ—مۇلگىگەن ءىبىلىس ەدى، ول تۋىسىن باۋىزداعان توپاس قىلمىسكەردىڭ ولەر الدىندا ەسىنەگەنىندەي ادامدى جالىقتىرىپ جىبەرەتىن.
گورندى لوجاعا جايعاستىرعان ديرەكتور كوزگە كورىنبەيتىن، وزىنەن ءبولىنىپ شىققان ەكى تەكتى، ءۇش تەكتى قۇبىلىس — قۇبىلىپ تۇرعان ماگيالىق ەلەس، ءار ءتۇستى شاردىڭ كولەڭكەسى، جارىق ءتۇسىپ تۇرعان قابىرعاداعى سۇلبا بولىپ شىقتى... گورن، نە بولعاندا دا فيلوسوفيالىق ويعا شومعان ساتتەرىندە وسىنداي تۇجىرىمعا كەلەتىن.
سودان دا ول، ماگداعا دەگەن ءوزىنىڭ قىلىشتاي وتكىر قۇشتارلىعىن تۇسىنبەي—اق قويدى. ول ونى وزىنە، ماگدانىڭ تەرىسىنىڭ ەرەك يىسىنەن، دەنەسىنىڭ تەمپەراتۋراسىنان، كوزىنىڭ ۇزارا بىتكەنىنەن، ەرنىنىڭ ايرىقشا ۇيىرىمدىلىگىنەن، ياعني ونىڭ ءتان ەرەكشەلىگىمەن تۇسىندىرمەك بولدى. ءبىراق ول بۇدان ەمەس. ولاردىڭ ءبىر—بىرىنە دەگەن قۇشتارلىعى ەكەۋىنىڭ جان تۋىستىعىندا ەدى — گورننىڭ تالانتتى سۋرەتشى، كوسموپوليت، ويىنشى بولعانى تەكتەن تەك ەمەس بولاتىن...
العاش رەت ەكراننان ماگدا كورىنەتىن سول كۇنى وعان كەلگەن گورن، وعان (پالتوسىن اپەرىپ تۇرىپ) اندا دا، مۇندا دا بولمە جالداعانىن، ەندى ەمىن—ەركىن كەزدەسۋگە تولىق مۇمكىندىك بار ەكەنىن ايتتى. ماگدا وعان ىزالانا قارادى، ويتكەنى كرەچمار ولاردان ون شاقتى— اق ادىم جەردە تۇر ەدى. گورن كۇلدى دە، ەشقانداي داۋسىن باسەڭدەتپەستەن، ونى كۇن سايىن مىنانداي ساعات پەن مىنانداي ساعاتتىڭ ارالىعىندا كۇتەتىنىن قوسىپ قويدى.
"مەن فرەيلەن پەتەرستى كەزدەسۋگە شاقىرسام، ال ول باس تارتادى"، — دەدى گورن، ولار تومەن ءتۇسىپ بارا جاتقاندا.
"باس تارتپاي كورسىن، قانە، — دەپ كۇلدى كرەچمار ماگدانىڭ بەتىنەن شامالى عانا شىمشىپ. —ءقازىر سەنىڭ قالاي ويناعانىڭدى كورەمىز"، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ول بيالايىن تارتىپ.
"ەرتەڭ ساعات بەستە، فرەيلەن پەتەرە"، — دەدى گورن.
"ەرتەڭ ول اۆتوموبيل تاڭداۋعا بارادى، سوندىقتان ەشقانداي دا كەزدەسۋدىڭ رەتى جوق"، —دەدى كرەچمار.
"اۆتوموبيل ەشقايدا قاشپايدى، سولاي ەمەس پە فرەيلەن پەتەرە؟"
ماگدا كەنەت رەنجىپ قالدى. "تۇككە تۇرعىسىز قالجىڭ"، — دەدى ول قاتال ۇنمەن.
ەركەكتەر ءبىر—بىرىنە قاراپ كۇلدى. كرەچمار كوزىن قىستى.
پوچتالونمەن سويلەسىپ تۇرعان شۆەيسار كرەچمارعا قادالا قاراپ تۇردى.
"سەنگىڭ كەلمەيدى، — دەدى شۆەيسار، ولار ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، — جاقىندا عانا ونىڭ قىزى ءولدى دەگەنگە سەنگىڭ كەلمەيدى".
"ەكىنشىسى كىم؟" — دەپ سۇرادى پوچتالون.
"قايدان بىلەيىن. ەگەر بىلگىڭ كەلسە، ايتايىن، ەگەر باسقا تۇرعىندار مىناعان... (ادەپسىز ءسوز) قاراعان كەزدە... ال ءوزى سىپايى ادام، ءوزى باي ادام، ىرىرەك، ماڭعاز ايەلدى تاڭداۋىنا بولار ەدى عوي".
"ماحابباتتا كوز جوق قوي"، — دەدى پوچتالون ويعا باتىپ.
اكتەرلار مەن قوناقتارعا "ازري" ءفيلمى كورسەتىلگەن شاعىن زالدا ادامدار از ەدى، سوندا دا ماگدانىڭ جون ارقاسىن الدەنە بۋىپ تۇرعانداي بولدى. ودان قول سوزىم جەردە، ءبىر كەزدە الدىنا بارىپ بەتى قايتىپ قالعان رەجيسسەر وتىر. ول كرەچمارعا كەلدى. كرەچمار ونى ماگداعا تانىستىردى. ونىڭ وڭ كوزىنىڭ ۇلكەن اعى بار ەكەن. ونىڭ بىردەن تانىماعانىنا ماگدانىڭ ىزاسى كەلدى. "مەن ءسىزدىڭ كەڭسەڭىزدە ەرتەرەكتە بولعام"، — دەدى ول ونىڭ شامىنا ءتيىپ (ەندى وكىنسىن). "ءيا، سۋدارىنيا، — دەدى ول سىپايى عانا، — ەسىمدە، ەسىمدە". ال، شىنىندا، ونىڭ ەسىندە ەشتەڭە دە جوق ەدى.
شام سونگەن بويدا، ونى مەن كرەچماردىڭ ورتاسىندا وتىرعان گورن ماگدانىڭ قولىن ۇستادى. الدارىندا، زال ءىشى ىستىق بولسا دا، تونعا ورانىپ دورياننا كارەنينا وتىر. ونىڭ قاسىندا كوزىندە اعى بار رەجيسسەر، دورياننا وعان بايەك بوپ وتىر. شاڭسورعىش قۇساپ، اپپارات ءبىرقالىپتى جۇمىس ىستەپ تۇر. مۋزىكا ەستىلمەيدى.
ماگدا ەكراننان بىردەن كورىندى: ول وقىپ وتىرعان كىتابىن تاستاي ساپ، تەرەزە الدىنا جۇگىرىپ باردى. سالت اتقا ءمىنىپ ءسوز سالعان جىگىتى كەلدى. جۇرەگى توقتاپ قالارداي بولعان ول ، گورننىڭ قولىنان قولىن جۇلىپ الدى، (ونىڭ ەسەسىنە ول ونىڭ يۋبكاسىن سيپالاپ، ءتىپتى تۇيمەسىن اعىتىپ الدى). ەكرانداعى ماگدا كەسپىرسىز تۇرگە ەنىپ، ەرنى ءدۇرديىپ، اۋزى ءبىر ءتۇرلى وزگەرىپ كەتكەن، قاستارى سۇلىك سياقتى قاپ—قارا، كويلەكتەرى مىج—مىج قالىڭدىق سىرتقا جابايى كورگەندەي ۇرەيلەنە قاراپ، جۇرتقا ارت جاعىن بەرىپ ومىراۋىمەن تەرەزە جاقتاۋىنا جاتا كەتتى.
ماگدا ارى—بەرى كەزىپ جۇرگەن گورننىڭ قولىن يتەرىپ تاستادى — كەنەت ونىڭ بىرەۋدى قىرشىپ تىستەپ العىسى، نەمەسە جاتا قاپ جەر تەپكىلەپ ايقايلاعىسى كەلدى. ەكرانداعى قولاپايسىز قىز ونىمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى، — كەيىپسىزدىگى سونداي، شۆەيسار— شەشەسىنىڭ تۇرمىسقا شىققان كەزدەگى فوتوگرافياسىنان اۋماي قالىپتى. بالكىم، ارى قاراي دۇرىس بولار. كرەچمار، جولاي گورندى دا قۇشاعىمەن قامتىپ وعان ەڭكەيىپ "تاماشا"، كەرەمەت، مەن مۇندايدى كۇتكەن جوق ەدىم... — دەپ كۇبىرلەدى. ول شىنىندا دا تولقىپ وتىر ەدى. ونىڭ ەسىنە "ارگۋس" ءتۇستى، ماگدانىڭ وسىنشاما ناشار وينايتىنى ونى تولقىتتى، — سولاي بولا تۇرا، ونىڭ بويىندا ءبىر ادەمىلىك، قۇتتىقتاۋ ولەڭ وقيتىن جاسوسپىرىمگە ءتان تىرىسۋشىلىق بار. گورن ىشتەي راقاتتانىپ وتىر: ماگدانىڭ ەكراندا جولى بولمايتىنى ول ءۇشىن كۇمانسىز ەدى دە، ەرتەڭ تاياقتىڭ ءبىر ۇشى كرەچمارعا تيەتىنىن بىلگەن—ءدى. مۇنىڭ ءبارى وتە قىزىق قوي. ونىڭ قولى تاعى دا ماگدانىڭ اياعى مەن كويلەگىن ارالاپ كەتتى. ماگدا ونى وڭدىرماي شىمشىپ الدى.
ءبىرشاما وتكەننەن كەيىن قالىڭدىق تاعى كورىندى: ول قابىرعاعا تىعىلىپ، بۇقپانتايلاپ كەلدى دە، ەشكىمگە كورىنبەي ءدامحاناعا كەلىپ، قانسورعىشتار اۋلەتىنىڭ (دورياننا كارەنينا) اراسىندا وتىرعان جىگىتىن كوردى. قابىرعا جاعالاپ ءجۇرىپ بارا جاتقانى دا سەنىمسىزدەۋ، ارقا جاعى ەبەدەيسىز تولىسىپ كەتكەندەي. "مەن ءقازىر ايقايلاپ جىبەرەم" — دەپ ويلادى ماگدا. باقىتىنا وراي، ەكران جىپىلىق ەتە ءتۇستى دە ءدامحاناداعى ۇستەل جانىندا دورياننانىڭ تەمەكىسىن تۇتاتىپ بەرگەن (ينتيمدىك) كەيىپكەر پايدا بولدى. دورياننا باسىن شالقايتىپ، ءتۇتىنىن بۋداقتاتىپ، ءبىر ەزۋىمەن عانا كۇلىمسىرەيدى. زالداعى بىرەۋ قول سوعىپ جىبەرىپ ەدى، قالعاندارى قوشتاي جونەلدى. قالىڭدىق كىردى. قول شاپالاقتاۋ كىلت توقتادى. قالىڭدىق اۋزىن اشتى. ماگدا اۋزىن ءويتىپ عۇمىرى اشقان ەمەس. دورياننا، ءدال الدىندا وتىرعان دورياننانىڭ ناعىز ءوزى وعان بۇرىلىپ جىلىۇشىراپ قاراعانداي بولدى. "جارايسىڭ، قىزىم"، — دەدى ول قىرىلداپ، ماگدا ونىڭ بەتىن تىرناپ العىسى كەلدى.
ەندى ول ءوزىنىڭ ەكراننان ءاربىر پايدا بولۋىن قورقىپ كۇتەتىن بولدى دا، گورننىڭ اشقاراق قولىن سىلكىپ، شىمشىپ الۋعا قۇلقى بولماي، ساعى سىنىپ قاۋقارسىز حالدە وتىردى. ول ونىڭ قۇلاعىنا دەمىگە سىبىرلادى: "وتىنەم، توقتاشى، ايتپەسە باسقا جەرگە بارىپ وتىرام". ول ونىڭ تىزەسىن قاقتى دا، سونان كەيىن قولى تىنىم تاپتى.
قالىڭدىق قايتا—قايتا پايدا بوپ، ونىڭ ءار قيمىل—قارەكەتى ماگدانى ازاپقا سالادى، بەينە ءبىر ونىڭ جانىن توزاققا تاستاپ، جىن—شايتاندار ونىڭ تىرلىكتەگى كۇناسىن كورسەتىپ جاتقانداي. قارابايىرلىق، دوعالدىق، قىسىلىپ—قىمتىرىلعان قوزعالىس... وسى ءبىر تورسيىپ كەتكەن جۇزىمەن ول ءوزىنىڭ شەشەسىنە كوبىرەك ۇقسايتىنداي... "وتە ءساتتى ءسات"، — دەپ سىبىرلادى كرەچمار گورن ارقىلى سوزىلىپ. قاراڭعى جەردە وتىرىپ aپ تۇككە ارزىمايتىن ءفيلمدى قاراپ وتىرۋ گورندى ابدەن جالىقتىرىپ جىبەرىپ ەدى. ول كوزىن جۇمىپ كينەماتوگروف ءۇشىن ءچيپيدىڭ قيمىل—قوزعالىسىن سالۋ قانداي قيىن، سونىمەن بىرگە قانداي كوڭىلدى بولعانىن ەسىنە الدى، — مىڭداعان قيمىل — قوزعالىس. "جاڭا بىردەڭە ويلاپ تابۋ كەرەك، — قالايدا ويلاپ تابۋ كەرەك".
دراما اياقتالىپ كەلە جاتتى. قانسورعىش تاستاپ كەتكەن كەيىپكەر شەلەكتەپ جاۋعان جاڭبىر استىندا كەلە جاتىپ، ۋ ساتىپ الۋعا ءدارىحاناعا كىرەدى. دەريەۆنياداعى قالىڭدىق زاڭسىز تۋىپ العان سابيىمەن ويناپ وتىرادى، — نارەستە وعان ەركەلەپ قويادى. قالىڭدىق قولىنىڭ سىرتىمەن كويلەگىن سيپايدى. بۇل قيمىل العاشقىدا جوق بولاتىن، — بەينە ءبىر ول قولىن سۇرتىنگەندەي، ال ءسابي وعان كوزىنىڭ استىمەن قاراپ وتىر. زالدا كۇلكى ەستىلدى. ماگدا شىداي الماستان دىبىسىن شىعارماي جىلاپ جىبەردى.
شام جانعان بويدا ول شىعار ەسىككە تارتتى. "وعان نە بولدى، وعان نە بولدى" — دەپ كۇبىرلەگەن كرەچمار ونىڭ سوڭىنا ىلەستى. گورن يىعىن قومداپ، ورنىنان تۇردى. دورياننا ونىڭ جەڭىنەن تارتتى. ولاردىڭ قاسىندا تۇرعان كوزىنىڭ اعى بار مىرزا ەسىنەپ كەرىلدى.
"قۇلادى، — دەدى دورياننا، كوزىن قىسىپ. — بايعۇس قىز—اي".
"ال، ءسىز وزىڭىزگە ريزاسىز با؟" — دەدى گورن ەلەڭ ەتە ءتۇسىپ.
دورياننا مىرس ەتە ءتۇستى: "جوق، ناعىز اكتريسا ەشۋاقتا دا وزىنە ريزا بولمايدى".
"سۋرەتشىلەر دە، — دەدى گورن. — ءبىراق ءسىز ايىپتى ەمەسسىز. ءرول تۇككە العىسىز بولدى. ايتىڭىزشى، ءوزىڭىزدىڭ لاقاپ اتىڭىزدى قالاي ويلاپ تاپتىڭىز؟ كوپتەن سۇراعىم كەپ ءجۇر ەدى؟"
"ول ءوزى ۇزاق تاريح" — دەدى ول كۇلىمسىرەپ.
"جوق، ءسىز مەنى تۇسىنبەي تۇرسىز. مەنىڭ بىلگىم كەلەدى. ءسىز تولستويدى وقىپ پا ەدىڭىز؟"
"تولستويدى؟ — دورياننا قايتالاپ سۇرادى. — دورياننا كارەنينا. — جوق، بىلمەيمىن. ءسىزدى نە قىزىقتىرىپ تۇر؟"
23
كرەچماردىڭ ۇيىندە داۋىل سوعىپ، ەڭىرەپ جىلاۋ، شاڭ—شۇڭ ايقاي، وكسۋ بولىپ جاتتى. كرەچمار ونىڭ سوڭىنان ايتەۋىر ەرىپ ءجۇر: ول بىردە كۋشەتكاعا، بىردە توسەككە، بىردە ەدەنگە قۇلايدى. كوزى ىزادان جارق—جۇرق ەتەدى، ءبىر شۇلىعى سىپىرىلىپ قالىپتى. كوز جاسى كول بوپ توگىلدى. كرەچمار ونى، باياعىدا، قىزى كوزىن كوگەرتىپ العان كەزدە، ايتقان جىلى، ادەمى سوزدەرمەن جۇباتپاق بوپ، اينالىپ—تولعانىپ ءجۇر، — ول سوزدەر ەندى يرما ولىمىنەن كەيىن بوستاندىققا شىعىپ ەدى.
ماگدا الدىمەن ءوزىنىڭ بۇكىل اشۋىن كرەچمارعا توكتى، سونان كەيىن دورياننانى قارعاپ—سىلەدى، اقىرىندا رەجيسسەردىڭ جەر—جەبىرىنە جەتتى (ەشقانداي قاتىسى جوق، كوزىندە اعى بار گروسسەنيننىڭ دە سىباعاسى بەرىلدى). "جاقسى، — دەدى كرەچمار. — مەن تۇبەگەيلى شەشىم تابايىن. تەك سەن ءبىلىپ ال، مۇنى قۇلاۋ دەپ ويلاما، — كەرىسىنشە، سەن كەيبىر تۇستاردا ءتاپ—ءتاۋىر وينادىڭ، — ماسەلەن، ءبىرىنشى سەنانى بىلەسىڭ بە..."
"توقتات!" — دەپ ايقايلاپ جىبەرگەن ماگدا وعان جاستىقتى جىبەرىپ كەپ قالدى. "سابىر ەت، ماگدا، تىڭدا. ءبارىن دە ىستەيىن، تەك ريزا بولساڭ بولدى. مەنى نە ىستەيدى دەيسىڭ عوي؟ مەن سول ءبىر تۇككە تۇرمايتىن فيلم ءۇشىن تولەدىم عوي. مەن ونى ەش جاققا شىعارمايمىن، تەك وزىمە ەستەلىككە قالدىرام: "جوق، جاعىپ جىبەر"، — دەدى ماگدا وكسي ءتۇسىپ — نەمەسە، جاعىپ جىبەرەم".
ول ءالى وكسىپ وتىر، ءبىراق بۇرىنعىداي ەمەس، باسەڭ. "مەن ساعان بىردەڭە ايتايىن. ەرتەڭ سەن اۆتوموبيل تاڭداۋعا باراسىڭ، — قانداي، تاماشا! سونان كەيىن سەن ونى ماعان كورسەتەسىڭ، بالكىم، (ول كۇلىپ، "بالكىم" دەگەن ءسوزدى قۋاقىلانا سوزىڭقىراپ ايتتى)، ساتىپ الارمىن. ءبىز ساپارعا شىعامىز. وڭتۇستىكتىڭ كوكتەمىن كورەسىڭ... ا، ماگدا؟"
"ەڭ باستىسى ول ەمەس" — دەدى ول بۇرىسە ءتۇسىپ.
"ەڭ باستىسى سەن باقىتتى بولاسىڭ، مەنىمەن بىرگە باقىتتى بولاسىڭ. كۇزدە قايتىپ ورالعاننان كەيىن كينەماتوگروفيالىق كۋرسقا باراسىڭ، نەمەسە مەن ساعان تالانتتى رەجيسسەر، وقىتۋشى تاۋىپ بەرەمىن... ماسەلەن گروسسمان..."
"جوق، تەك گروسسمان ەمەس"، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ماگدا قالشىلداپ.
"...باسقا بىرەۋدى. تابامىز، تابامىز. سەن جاسىڭدى ءسۇرت — تاماقتانىپ ال، بيگە بارايىق... ماگدا!"
"مەن سوندا عانا باكىتتى بولام، — دەدى ماگدا، اۋىر كۇرسىنىپ، — سەن ونىمەن اجىراسقان كەزدە عانا. ءبىراق سەن ءوزىڭ كوردىڭ عوي، الگى سۇمپايى فيلمدە مەنىڭ جولىم بولعان جوق قوي، سونداعىداي تاستاپ كەتەسىڭ. جوق، توقتا، ءسۇيۋدىڭ قاجەتى جوق. ايتشى، اڭگىمە ءجۇرىپ جاتىر ما، جوق الدە ءبارى ءبىتتى مە؟"
"بۇل جەردە ءبىر ءمانىس بار، — كرەچمار ءسوزىن ءبولىپ—ءبولىپ، — ءبىر ءمانىس بار... ءاي، ماگدا، ءقازىر ءبىز، ياعني ول، ءبىر سوزبەن ايتقاندا قايعى ۇستىندە، — ماعان ءدال ءقازىر ول تۋرالى ءسوز قوزعاۋ وتە ىڭعايسىز..."
"مۇنىمەن سەنىڭ نە ايتقىڭ كەلدى؟ — دەدى ماگدا ورنىنان كوتەرىلە بەرىپ. — سەنىڭ اجىراسقىڭ كەلەتىنىن ول ءالى كۇنگە بىلمەيدى مە؟"
"اڭگىمە وندا ەمەس قوي، — دەپ كرەچمار جۇتىنىپ، توقتاپ قالدى. — ارينە، ول... ول مۇنى سەزىنەدى، دالىرەك ايتسام، بىلەدى".
ول مۇلدە ابدىراپ قالدى.
ماگدا وراۋىنان جازىلىپ كەلە جاتقان جىلان سياقتى كوتەرىلىپ بارا جاتتى.
"ول ماعان اجىراسۋعا رۇقسات بەرمەي وتىر"، — دەدى ول، العاش رەت اننەليزاعا جالا جاۋىپ.
"بەرمەيدى؟" — دەدى ماگدا، ەرنىن تىستەلەپ، كوزىن سىعىرايتىپ، وعان جاقىنداي ءتۇسىپ.
"ءقازىر ەندى توبەلەس شىعادى"، — دەپ ويلادى كرەچمار شارشاپ.
"جوق، جوق، ارينە، بەرەدى، — دەدى ول، — سەن تەك اشۋلانباشى".
ماگدا وعان ءتىپتى جاقىن كەپ، ونىڭ موينىنان قۇشاقتاي الدى.
"مەن ەندى بۇدان بىلاي سەنىڭ ناقسۇيەرىڭ عانا بولعىم كەلمەيدى، — دەدى ول، ونىڭ گالستۋگىنە بەتىن توسەپ. — بولعىم كەلمەيدى. بىردەڭە جاساشى. ەرتەڭ ايتشى، مەن ءۇشىن وسىنى جاسايمىن دەپ. ادۆوكاتتار بار ەمەس پە، قۇلىق بولسا، ءبارىن جاساۋعا بولادى".
"مەن ساعان ۋادە بەرەم".
ماگدا جەڭىل عانا كۇرسىنىپ، اينا الدىنا باردى دا، ءوزىنىڭ جۇزىنە ۇڭىلە باستادى.
"اپىر—اۋ؟ — دەپ ويلادى كرەچمار. — جوق، جوق، بۇل اقىلعا سىيمايدى".
24
ماگدامەن كەزدەسۋ ءۇشىن جالداپ العان بولمەنى گورن شەبەرحاناعا اينالدىرىپ العان ەدى دە، ماگدا ونى كەلگەن سايىن جۇمىس ۇستىندە كورەتىن. ول سۋرەت سالىپ، قۇيقىلجىتا ىسقىرىپ وتىراتىن. ماگدا ونىڭ بورداي اپپاق جۇزىنە، ىسقىرعاندا ويماقتاي بولىپ كەتەتىن دوڭگەلەنگەن دۇرديگەن ەرنىنە، قۇرعاق، جەپ—جەڭىل جۇمساق قارا شاشىنا قاراپ تۇراتىن دا، بۇل ادام اقىرى مەنىڭ تۇبىمە جەتەدى دەپ ويلايتىن. ول ۇستىنە جاعاسى ايقارا اشىق جىبەك كويلەك، ادەمى بەلبەۋلى شالبار كيىپ وتىرۋشى ەدى. ول جۇڭگو تۋشىمەن عاجايىپ سۋرەتتەر سالىپ جاتادى.
ولار كۇن سايىن كەزدەسەتىن؛ كوكتەم باستالىپ، اۆتوموبيل ساتىپ الىنىپ قويسا دا، ماگدا ساپاردى كەيىنگە قالدىرا بەردى. "سىزگە كەڭەس بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز، — دەدى گورن كرەچمارعا بىردە. — سىزگە شوفەر جالداپ نە كەرەك؟ مەن جيىرما ساعات بويى رولدە وتىرا الام، ونىڭ ۇستىنە اۆتوموبيل دەگەن مەن ايداعاندا جىلپىپ جۇرە بەرەدى". — "ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان بۇل ءبىر تاپتىرمايتىن ۇسىنىس، — دەدى كرەچمار بىردەن شەشىمگە كەلە الماي. — ءبىراق بىلە الماي تۇرمىن... ءسىزدى مەن جۇمىسىڭىزدان قالدىرعىم كەلمەيدى، ءبىز تىم الىس جاققا كەتىپ قالعىمىز كەلەدى..." — "ءاي، قايداعى جۇمىس دەيسىز. مەن ءوزىم دە وڭتۇستىككە تارتىپ كەتكىم كەلىپ ءجۇر ەدى". — "ولاي بولسا، ءبىز وتە قۋانىشتىمىز" — دەدى كرەچمار، ماگدانىڭ بۇعان قالاي قارايتىنىن ويلاپ تۇرىپ. ماگدا، شامالى بۇلعاقتادى دا، كەلىستى. "مەيلى ءجۇرسىن، —دەدى ول. — كەيىنگى كەزدە ول ماعان جۇرەك سىرىن ايتىپ، سونىمەن مەنى جالىقتىرا باستادى، —ءبىر ايەلگە عاشىق بولىپ قالعان عوي دەيمىن، ول اڭگىمەلەرىن كۇرسىنىپ تۇرىپ ايتاتىن بولدى. ال شىنىن ايتساق..."
جۇرەتىن ساپار دا جاقىنداعان. دۇكەندەردەن كەلە جاتىپ، ول جول— جونەكەي گورنگە سوقتى دا ونىڭ موينىنا اسىلىپ تۇرعان ەدى. تەرەزە الدىنداعى شاعىن مولبەرت پەن بولمەگە ءتۇسىپ تۇرعان توزاڭدى كۇن جارىعى، سونداي—اق كويلەگىن اسىعىس—ۇسىگىس شەشىپ جاتىپ، ونىڭ ەسىنە سوناۋ ءبىر كەزدەردە، سۋىق بولسا دا پەردەنىڭ تاساسىنان تىرجالاڭاش قالپىندا سۋرەتشىلەردىڭ الدىنا شىعا كەلەتىنى ءتۇستى.
سونان كەيىن ول، ءبىر اياعىمەن سەكىرە ءجۇرىپ سونداي شاپشاڭ كيىنە باستايتىن "سونشالىقتى نەگە اسىعاسىڭ؟ — دەدى گورن مارعاۋ عانا. — بۇنىڭ، ازىرشە، سوڭعى رەت ەكەنىن ويلا. ساپار كەزىندە قالاي بولاتىنى بەلگىسىز". — "ءبىز ەكەۋمىز اقىلدىمىز عوي"، — دەدى ول سىقىلىقتاپ كۇلىپ.
ول كوشەگە جىلدام شىعىپ، تاكسوموتور قارايمىن دەپ ءجۇرىسىن ەرىكسىز باياۋلاتتى، ءبىراق كۇن شۇعىلاسى مولىنان ءتۇسىپ تۇرعان كوشە بوس ەدى. گورننان قايتقان كەزدەگى ادەتىمەن الاڭعا دەيىن باردى دا، ويلانىپ قالدى، ەگەر وڭعا، سونان كەيىن سكۆەردى كەسىپ ءوتىپ، ءارى قاراي تاعى دا وڭعا بۇرىلسا... سول جەردەن ونىڭ بالالىق شاعىنىڭ كوشەسى باستالادى. (باقىتتى كەزى، ايى وڭىنان تۋعان، بارلىق جەردە جولى بولعان... نەگە ول جەردى كورىپ كەتپەسكە؟)
كوشە وزگەرمەپتى. مىنە، بۇرىشتاعى توقاش ساتاتىن دۇكەن، مىنە ەت ساتاتىن دۇكەننىڭ تەرەزەسىنە التىن تۇستەس بۇقانىڭ سۋرەتى سالىنعان. مىنە، اعاسى شىقپايتىن قاباق. مىنە، جامباستاڭقىراپ قالعان، ول تۋعان ءۇي. وعان جاقىنداپ بارۋعا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز جۇرەكسىندى. بۇرىلدى دا، كەرى قاراي ءجۇردى. سكۆەردەن وتە بەرگەندە ونى تانىس داۋىس شاقىردى.
ساۋساقتارىنا تاتۋيروۆكا سالىنعان، اعاسىنىڭ دوسى كاسپار ەكەن. ول ءرولىنىڭ الدىنا كارزىڭكە قوندىرىلعان كوگىلدىر ۆەلوسيپەدپەن ءجۇر ەكەن. "سالەم، ماگدا"، — دەدى ول باسىن يزەپ، سونان كەيىن ونىمەن قاپتالداسا ءجۇردى.
سوڭعى كورگەن كەزىندە ول ءوزىن تىم دورەكى ۇستاپ ەدى: ول وندا دوستارىمەن تىزە قوسىپ وعان قارسى ارەكەت ەتتى. وندا ولار ۇيىمداسقان بۇزاقى توپ ەدى، ءقازىر ەندى ەجەلگى تانىس.
"حال قالاي، ماگدا؟"
ول مىرس ەتە ءتۇستى دە: "تاماشا، ال، سەنىڭ شە؟" — دەدى.
"جامان ەمەس ءجۇرىپ جاتىرمىز. سەندەردىڭ ۇيلەرىڭ كوشىپ كەتتى. ولار ءقازىر تاستاندى كۆارتالدا. ولارعا كىرىپ شىعۋىڭ كەرەك، ماگدا. سىي—سياپاتپەن. ءسىرا، اكەڭ ۇزاققا بارماس..."
"ال، وتتو قايدا؟" — دەدى ول.
"وتتو سىرتتا، بيلەفەلدتە جۇمىس ىستەيدى عوي دەيمىن".
"سەن ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي، — دەدى ول، — سەن بىلەسىڭ عوي، مەنى ۇيدە قالاي جاقسى كورگەنىن. شاپالاقتان جاعىم ءىسىپ كەتەتىن ەدى. سونان كەيىن دە ولار مەنىڭ ءولى—ءتىرىمدى بىلگىسى كەپ، ىزدەگەن جوق قوي. مەنى ولار جۇمىسقا جەگۋگە عانا قارسى ەمەس".
كاسپار جوتكىرىنىپ: "نە بولعاندا دا، ول سەنىڭ وتباسىڭ عوي. سەنىڭ شەشەڭدى بۇل جەردەن شىعارىپ جىبەردى، جاڭا جەردە ونىڭ ءىسى وڭىپ تۇرعان جوق".
"بۇل جەردە مەن تۋرالى نە ايتادى؟" — دەدى ول بىلگىسى كەپ.
"ءاي، تۇككە تۇرمايتىن سوزدەر... وسەكتەيدى. ول تۇسىنىكتى عوي. ايەل ءوزىنىڭ ءومىرىن قالاي قۇرعىسى كەلسە سولاي قۇرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. قالاي، ءوزىن سەرىگىڭمەن ءتىل تابىسىپ ءجۇرسىڭ بە؟"
"ازىرشە جامان ەمەس. ول جاقىندا ماعان ۇيلەنەدى".
"بۇل جاقسى، — دەدى كاسپار. — مەن وتە قۋانىشتىمىن. ارينە، سەنىڭ حانىم بولىپ، بۇرىنعىداي قىدىرىپ تۇرا المايتىنىمىز وكىنىشتى. وتە وكىنىشتى".
"جۇرەتىن قىزىڭ بار ما؟ — دەدى ول كۇلىمسىرەپ.
"جوق، ءقازىر جوق، ءبىز گرەتامەن ۇرسىسىپ قالدىق. كەيدە ءومىر ءسۇرۋ قيىن، ماگدا. مەن ءقازىر كونديتەردە جۇمىس ىستەيمىن. جەكە ءوزىم كونديتەر دۇكەنىن اشقىم كەلەدى، — ونىڭ قاشان بولاتىنى بەلگىسىز..."
"ءيا، ءومىر"، — دەدى ويلانا جاۋاپ بەردى ماگدا، ءسويتتى دە تاكسوموتور شاقىردى.
"بالكىم، رەتى كەلگەن كەزدە ءبىر كەزدە" — دەپ باستاعان كاسپار، ۇيالدى دا توقتاي قالدى.
"بايعۇس قىز ءتۇبى قۇريدى عوي" — دەدى ول، اۆتوموبيلگە وتىرىپ جاتقان وعان قاراپ. — ءسوزسىز قۇريدى. جاي ءبىر قاراپايىم ادامعا تۇرمىسقا شىعۋ كەرەك ەدى. مەن وعان، ۇيلەنبەس ەم، —دامىل تاپپايتىن قۇيىن عوي..."
ول ۆەلوسيپەدكە قارعىپ ءمىندى دە الداعى بۇرىشقا دەيىن اۆتوموبيل سوڭىنان قالماستان قاتتى ءجۇرىپ باردى. ماگدا وعان قولىن بۇلعادى، ال ول قۇستاي قالقىپ بۇرىلدى دا، قاپتالداعى كوشەگە ءتۇستى.
25
قوناق ۇيدە تۇنەگەننەن باسقاسىنىڭ ءبارى جاقسى، ءبارى كوڭىلدى بولدى. كرەچماردىڭ ىندىنى اشىلىپ كەتكەندەي. ماگدا شارشاپ وتىرمىن دەپ سىلتاۋراتسا دا، ول ونى كۇنى بويى ءبىر رەت سۇيگەن جوقپىن دەپ جىلارمان بولادى دا، ەڭ بولماسا ءسۇيشى دەپ جالبارىنادى — سونان كەيىن بىرتىندەپ ءوز دەگەنىنە جەتەدى. قاپتالداس بولمەدە جاتقان گورننىڭ كەيدە ءجۇرىپ—تۇرعانى مەن ونىڭ ىسقىرعانى ەستىلەدى، — ال كرەچمارلار باقىتتان ىشقىنا وكىرەدى، — گورن ول وكىرۋدى ەستۋى ابدەن مۇمكىن. دىبىسىن شىعارمايتىن اۆتوموبيلمەن ودان ءارى كەتەدى، —جولدىڭ ەكى قاپتالى الما اعاشتارى، جارقىراعان اۋا رايى، كەشكە قاراي رادياتوردىڭ بولات تورى ءولى ارا مەن شەگىرتكەلەرگە تولىپ قالادى. گورن شىنىندا دا ءاۆتوموبيلدى جاقسى جۇرگىزەدى ەكەن: ارقالىعى جۇپ—جۇمساق پاكەنە ورىنعا شالقايىڭقىراپ وتىرىپ aپ، وپ—وڭاي، جەپ—جەڭىل ايداپ بارا جاتادى. ارتتاعى تەرەزەگە ىلىنگەن چيپي سىرعىپ قالىپ بارا جاتقان تەرىسكەيگە ءۇن—ءتۇنسىز قاراپ تۇرادى.
فرانسيادا جولدىڭ ەكى قاپتالى تەرەكتەر بولىپ كەلەدى ەكەن، قوناق ۇيلەردە ماگدانى قىزمەتشى ايەلدەر تۇسىنبەيدى، ال بۇل ونىڭ جىنىنا تيەدى. ولار كوكتەمدى ريۆەرادا، سونان كەيىن شۆەيساريا نەمەە يتاليا كولدەرىندە وتكىزگىسى كەلدى. گيەرگا كىرەتىن سوڭعى ايالدامانىڭ الدىندا ولار رۋجينار قالاسىنان كەلىپ شىقتى. بۇل جەرگە ولار كۇن باتا جەتكەن ەدى، ونىڭ ىرگەسىندەگى جولعا شىققالى بەرى ماگدا تۇنگە قاراي شارشاپ، قاباعى ءبىر اشىلماي قويدى، ياعني ەكى اپتا بويى، (ولار اسىقپاي، ادەمى قالالاردا ايالداپ ءجۇرىپ كەلەدى)، ول بىردە ءبىر رەت گورنمەن بەتپە—بەت جەكە قالعان جوق — بۇل ازاپتىڭ ازابى ەدى. گورننىڭ ونىڭ كوزىنە كوزى تۇسكەندە، ەت دۇكەننىڭ الدىنا بايلاپ قويعان يت سياقتى تىلىمەن ەرنىن جالايتىن. سوندىقتان ولار رۋجينارعا كىرگەن كەزدە كرەچمار تاۋلاردىڭ وركەش—وركەش شىڭدارىنا، شىنارلار اراسىنان كورىنگەن وتتارعا، استاناعا قىزىعا قارادى دا، ال ماگدا وعان ىزالانا كوز سالدى. "قىزىعا ءتۇس، قىزىعا ءتۇس"، — ول تىستەنە، جانارى جاسقا تولىپ كەتتى. ولار ۇلكەن قوناق ۇيگە جاقىندادى. كرەچمار بولمەنى بىلۋگە كەتتى. "ەگەر وسىلاي جالعاسا بەرسە، جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىن"، — دەدى ماگدا، حولدا تۇرىپ گورنعا كوز سالماستان. "ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەر" — دەپ ۇسىنىس جاسادى گورن. — "مەن ءدارىحانادان الىپ كەلەيىن". —"ونى جاساپ كورگەم، — دەدى ماگدا ىزالى قالىپتا. — اسەر ەتپەيدى".
كرەچمار ولارعا ابىرجىعان قالىپتا قايتىپ ورالدى. "بوس ورىن جوق — دەدى ول قولىن جايىپ. وكىنىشتى—اق. شارشادىڭ عوي، جانىم". ماگدا، سول تىستەنگەن قالپىندا شىعار ەسىككە بەتتەدى. ول ءۇش قوناق ۇيگە باردى، ءبىراق ەش جەردە بوس ورىن بولماي شىقتى. ماگدانىڭ ءتۇرىنىڭ بۇزىلىپ كەتكەنى سونشا، كرەچمار وعان قاراۋدان قورىقتى. اقىرىندا، بەسىنشى قوناق ۇيدە ليفتىمەن كوتەرىلىپ، قاراۋلارىن ءوتىندى. "قاراڭىزشى، قانداي سۇلۋلىق، قانداي كىرپىكتەر"، — دەدى گورن، كرەچماردى يىعىمەن قاعىپ. "قىلىمسۋدى قويىڭىزدار"، —دەدى ماگدا ىزالانا.
ەكى ادامدىق ءنومىر ءتىپتى دە جامان ەمەس ەكەن، ءبىراق ماگدا وكشەسىمەن ەدەندى تىق—تىق قاققىلاپ: "مەن مۇندا قالمايمىن، مەن مۇندا قالمايمىن" — دەي بەردى. — "تاماشا بولمە"، — دەدى كرەچمار نىعارلاپ. ءنومىر كورسەتكەن بالا كەنەت ىشكى ەسىكتى اشتى، — ۆاننا بولمەسى ەكەن، وعان كىرىپ تاعى ءبىر ەسىكتى اشىپ ەدى، — ونىڭ ارعى جاعى تاعى ءبىر جاتىن بولمە بولىپ شىقتى.
گورن مەن ماگدا كەنەت ءبىر—بىرىنە قارادى.
"سىزگە قولايسىز بولماس پا ەكەن، ورتاق ۆاننا — دەدى كرەچمار. — ماگدا سۋعا ۇيرەك سياقتى تۇسەدى".
"ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەپ كۇلدى گورن. — مەن ءويتىپ — ءبۇيتىپ قالتارىستا كۇن كورەمىن".
"بالكىم، سىزدە باسقا بىردەڭە تابىلار"— دەدى كرەچمار بالاعا. ءبىراق ماگدا اسىعا—ۇسىگە قوسىلا كەتتى.
"بوس اۋرەشىلىك، — دەدى ول، — بوس اۋرەشىلىك. قاشانعى ساندالامىز".
شابادانداردى كىرگىزگەنشە، ول تەرەزە الدىنا بارىپ تۇردى. كوك اسپان، وتتار، شوق—شوق اعاشتار، شەگىرتكەلەر شىرىلى... ءبىراق ول ەشتەڭە كورگەن دە جوق، ەستىگەن دە جوق، — تۇلا بويىن قۇشتارلىق جايلاپ الىپ ەدى. اقىرىندا كرەچمار ەكەۋى—اق قالدى، كرەچمار جۋىنۋعا كەرەكتى زاتتاردى شىعارىپ جاتتى. "ۆانناعا مەن ءبىرىنشى بارام"، — دەدى ماگدا اسىعا شەشىنىپ جاتىپ. "جارايدى، — دەپ ءتىل قاتتى ول جايدارى قالىپپەن. — مەن مۇندا قىرىنىپ الايىن. تەزىرەك جۋىنىپ شىق، تاماقتانۋعا بارۋ كەرەك". ول اينادان جەمپىردىڭ، يۋبكانىڭ تاعى ءبىر نارسەنىڭ، تاعى ءبىر نارسەنىڭ، شۇلىقتىڭ، تاعى ءبىر شۇلىقتىڭ لاقتىرىلىپ جاتقانىن كورىپ تۇر...
"نەتكەن سالاقتىق" — دەدى ول، جۇتقىنشاعىن سابىنداپ جاتىپ.
ول ەسىكتىڭ قالاي جابىلعانىن، ىلمەكتىڭ قالاي ىلىنگەنىن، سۋدىڭ قالاي سارقىراپ اققانىن ەستىپ تۇر.
"ەسىكتى بەكەر جاۋىپ جاتىرسىڭ، مەن ءبارىبىر سەنى سۋعا تۇسىرمەس ەدىم"، — دەپ ايقايلادى ول، ساۋساعىمەن جاعىن كەرە ءتۇسىپ.
ەسىكتىڭ ارعى جاعىندا سۋ قۇيىلىپ جاتىر. ول سارقىراپ، ۇزدىكسىز قۇيىلۋدا. كرەچمار ۇستارانى جاعىنا مۇقيات جۇرگىزە باستادى. سۋ بۇرىنعىدان دا قاتتى سارقىراپ كەتتى. كەنەت كرەچمار اينادان ەسىكتىڭ استىنان سۋ جىلجىپ اعىپ كەلە جاتقانىن كوردى، بۇل كەزدە سۋدىڭ سارقىراعانى ابدەن شىرقاۋ شەگىنە جەتىپ ەدى.
"مىناۋ نە بوپ كەتتى... سۋ اسىپ كەتتى عوي... — دەپ ول ەسىككە جەتىپ باردى دا، قاتتى قاعا باستادى. — ماگدا، سەن سۋعا كەتىپ قالعان جوقسىڭ با، جىندانعان شىعارسىڭ!"
ەشقانداي جاۋاپ جوق. "ماگدا! ماگدا!" — دەپ ايقايلايدى، بەتىندەگى كەبە باستاعان سابىن كوپىرشىكتەرى قىراۋ سياقتى جاپىراق جاپىراق بوپ ۇشادى.
ماگدا ىندىن قۇشتارلىعىنان قۇتىلدى، گورننىڭ قۇلاعىنان ءسۇيىپ ۆانناعا دىبىس بىلدىرمەي كىرىپ كەتتى. ول بۋمەن سۋعا تولىپ كەتىپتى، بىردەن كراندى جاۋىپ تاستادى.
"مەن ۆاننادا ۇيىقتاپ كەتىپپىن، — دەدى ەسىكتىڭ ارعى جاعىنان جالبارىنعان ۇنمەن.
ەدەندەگى سۋدىڭ اققانى توقتادى. كرەچمار ايناعا قايتا ورالىپ، بەتىن تاعى دا سابىنداۋعا كىرىستى.
ماگدا ۆاننادان سەرگەك شىقتى. كرەچمار ءوز كەزەگىندە سۋعا تۇسۋگە كەتتى، — بارلىق جەر ىلجىراعان سۋ. ول گورننىڭ ەسىگىن قاقتى. "مەن ءسىزدى كوپ كۇتتىرمەيمىن، — دەدى ول ەسىكتىڭ بەرگى جاعىنان. — كوپ ۇزاماي بوساتام". — "جارايدى، جارايدى"، — دەدى گورن ايرىقشا كوڭىلدى ۇنمەن.
تاماق ۇستىندە ماگدا ەرەكشە قۋناق وتىردى، ولار تەرراسقا جايعاسىپ ەدى، شام اينالاسىندا تۇنگى كوبەلەكتەر ۇيىرىلەدى، كۇيىپ قالعاندارى داستارقان ۇستىنە قۇلاپ تۇسەدى.
"ءبىز بۇل جەردە ۇزاق ۋاقىتقا قالامىز، — دەدى ماگدا. — ماعان بۇل جەر وتە ۇناپ تۇر". شىندىعىن ايتقاندا وعان بولمەلەردىڭ ورنالاسۋى قاتتى ۇناپ ەدى.
ەكى اپتا ءوتتى. بۇلتسىز اشىق كۇندەر — اپتاپ، گۇلدەر، شەتەلدىكتەر، قايتالانباس قىدىرىستار. ماگدا باقىتتى ەدى، گورن دا ىشتەي ءماز. ول تاڭەرتەڭ، كەشكە ۆاننا قابىلدايدى، ەندى تەك سۋدىڭ اسىپ كەتۋىن قاداعالايدى. كورشى ۇستەلگە كەلىپ وتىراتىن قارت فرانسۋز پولكوۆنيگى، ماگدانى كورسە—اق الابۇرتىپ قىزارىپ كەتەدى دە، ودان كوزىن الماي قارايدى — قولى كۇنگە كۇيگەن، اتجاقتى اتاقتى امەريكاندىق تەننيسشى، وعان باسقا الاڭدا ساباق بەرەيىن دەپ ۇسىنىس جاسادى. ءبىراق وعان كىم قاراسا دا، كىم بيلەسە دە كرەچمار ەشقانداي قىزعانىش سەزىنگەن جوق، كەيدە ءسولفيدى ەسىنە السا وزىنە—ءوزى تاڭ قالاتىن: نەگە ول سول وقيعا ونىڭ جانىن قويارعا جەر تاپقىزباي جىبەردى دە، ەندى وعان سەنىمدىلىك، سابىرلىلىق پايدا بولا قالدى؟ ال ماگدانىڭ باسقالاردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، ولارعا ۇناۋ ءۇشىن جان سالىپ جۇرمەگەنىن، ول ءۇشىن تەك گورن عانا كەرەكتىگىن، كرەچمار بايقاي المادى.
مامىر كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ولار ۇشەۋى كۋرورتتان بىرنەشە شاقىرىم جەردەگى تاۋعا جاياۋ تارتتى. كەشكە قاراي ماگدا شارشاپ قالدى دا، رۋجينارعا پويىزبەن قايتپاق بولدى. ول ءۇشىن بۇرالاڭ، تاستاق سوقپاقپەن ءتۇسۋ كەرەك بولدى، ماگدانىڭ اياعى قاجالىپ قالدى. كرەچمار مەن گورن ەكەۋى ونى كەزەكتەسىپ كوتەردى. ستانسياعا كەلدى. كەشكە قاراي پلاتفورمادا تۋريستەر ءتىپتى كوپ ەكەن. پويىز شاعىن ۆاگوندى، ءدالىزسىز جۇپىنى ەكەن. وتىردى. سونان كەيىن كرەچمار تاعى دا پلاتفورماعا شىعىپ سىرا ىشكىسى كەلدى. بۋفەتتە ول ەسەپتەسىپ بۇرىلا بەرگەن ءبىر مىرزامەن بەتپە—بەت كەزدەسىپ قالدى. ولار ءبىر—بىرىنە قارادى. "قۇدايىم—اۋ، ءديتريحپىسىڭ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى كرەچمار. — كۇتكەم جوق!" ول ديتريح زەگەلكرانس ەدى. بەللەتريست. "سەن جالعىزسىڭ با؟ — دەدى زەگەلكرانس. — قاسىڭدا ايەلىڭ جوق پا؟" — "ءيا، ايەلىم جوق"، — دەدى كرەچمار ءسال قىسىلىپ. "پويىز ءجۇرىپ بارادى"، — دەدى ول. "مەن ءقازىر، — دەدى كرەچمار ستاكاندى ۇستاي بەرىپ. — سەن بارىپ وتىر. اناۋ ەكىنشى ۆاگون، ءبىرىنشى ءبولىم، مەن ءقازىر. مەن ءقازىر، مىنا تيىندار..."
زەگەلكرانس پويىزعا ەسىكتەر جابىلىپ جاتقاندا جەتىپ ۇلگەردى. ۆاگون ءىشى ىستىق، كۇڭگىرت، ونىڭ ۇستىنە لىق تولى ەكەن. پويىز قوزعالىپ كەتتى. "قالىپ قويدى"، — دەپ ويلادى زەگەلكرانس ىشتەي قۋانىپ. ول كرەچماردى سەگىز جىلدان بەرى كورمەپ ەدى، سودان دا ونىمەن كەزدەسكەندە ايتىلار ءسوز دە جوق بولاتىن. زەگەلكرانس كىسىكيىك ەدى، ءوزىنىڭ سول جالعىزدىعىن جاقسى كورەتىن، ونىڭ ۇستىنە ءدال ءقازىر جازۋ ۇستىندە ەدى، — بۇرىنعى ءبىر تانىسىنىڭ كەزدەسە قالۋى وعان ونشا ۇناي قويعان جوق.
تەرەزەدەن باستارىن شىعارىپ تۇرعان گورن مەن ماگدا كرەچماردىڭ سوڭعى ۆاگونعا قاراي جانتالاسا جۇگىرىپ، ايتەۋىر ىلىنگەنىن كوردى.
گورن ماگدانىڭ بەلىنەن قۇشاقتاپ العان. "جاس جۇبايلار، — دەپ جىلادى زەگەلكرانس. — قىز شاراپ جاساۋشىنىڭ قىزى، ال جىگىت — پيسساداعى كويلەك ساتاتىن دۇكەننىڭ قوجاسى..."
جاس جۇبايلار ءبىر—بىرىنە قاراپ ماساتتانا كۇلىمسىرەدى.
زەگەلكرانس قالتاسىنان قارا جازۋ كىتاپشاسىن شىعاردى.
"اياعىڭ اۋىرماي ما"، — دەپ سۇرادى گورن.
"سەن قاسىمدا بولساڭ، مەنىڭ ەش جەرىم دە اۋىرمايدى، — دەدى ماگدا جۇمباقتاپ. — بۇگىن كەشكە نە بولاتىنىن ويلاسام..."
گورن ونىڭ قولىن قىستى. ول ۋھىلەپ وتىر، ىشتەگى ىستىق ونى ابدەن پىسىناتىپ جىبەرىپ ەدى. سونان كەيىن ماگدا باسىن ونىڭ يىعىنا قويىپ اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەردى، — كۋپەدەگى فرانسۋزدار بۇلاردى ءبارىبىر تۇسىنبەيدى. تەرەزە الدىندا قارا كيىنگەن مۇرتتى ايەل وتىر، ونىڭ قاسىنداعى بالا قايتا—قايتا قىڭقىلدايدى: "اپەلسين بەرشى، اپەلسين بەرشى!" —"قانە، قوي ەندى"، — دەيدى شەشەسى. ول شامالى ۇندەمەي وتىرادى دا، قايتادان قىڭقىلدايدى. ەكى جاس فرانسۋز اۆتوموبيل ءىسىنىڭ تيىمدىلىگىن تالقىلاۋدا: بىرەۋىنىڭ ءتىسى قاتتى اۋىرىپ وتىرعان بولۋ كەرەك ىس—پىس ەتەدى، قيسايىپ كەتكەن اۋزىن تاڭىپ الىپتى. ماگدانىڭ تاپ قارسى الدىندا كوزىلدىرىكتى كىشكەنتاي جالتىرباس مىرزا وتىر، قولىندا قارا جازۋ كىتاپشاسى — پروۆينسالداعى نوتاريۋس بولسا كەرەك.
سوڭعى ۆاگوندا كەلە جاتقان كرەچمار زەگەلكرانستى ويلاپ وتىر. بۇلار ۋنيۆەرسيتەتتە بىرگە وقىعان، سونان كەيىن سيرەك كەزدەسىپ ءجۇردى، ديتريح ونى مەن اننەليزا تۋرالى ءتۇپتىڭ تۇبىندە "جاس ەرلى— زايىپتىلاردىڭ مۋزىكالىق تىنىشتىعى" تۋرالى جازام دەپ جۇرەتىن. سەگىز جىل بۇرىن ديتريح وتە ادەمى جىگىت بولاتىن، — سىرىقتاي ، ءيىسى بۇرقىراعان قالىڭ شاشتى، ءتۇبىت مۇرتتى. سولاي بولا تۇرا سونداي ءالجۋاز، اشۋشاڭ، كىدى دىمكاس جان ەدى. سوڭعى جىلدارى ول فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىندە ءومىر ءسۇردى. ونىڭ ەسىمى ادەبي ورتادا كەڭىنەن تانىس ەدى، ءبىراق كىتابى وڭاي وتە قويمايتىن. ول مارقۇم بوپ كەتكەن مارسەل پرۋستپەن جاقسى تانىس بولاتىن. ول وعان جانە گشەكا دا جاڭاشىلدارعا ەلىكتەپ جازاتىن دا، سوندىقتان ونىڭ شىعارمالارى وقۋعا اۋىر، كۇردەلى، ءبىر ءتۇرلى بولىپ كەلەتىن. ول كوپ بايقاعىش، ءبىراق ەرسىلەۋ قىلىقتى، باقىتسىزداۋ جان ەدى.
جيىرما مينوتتەن كەيىن رۋجيناردىڭ وتتارى كورىنە باستادى. پويىز توقتادى. كرەچمار ۆاگوننان اسىعىس شىقتى. ول كۇتپەگەن جايدان ابىرجىڭقىراپ قالعان ەدى، ەندى ديتريحتىڭ الدىندا اقتالۋعا تۋرا كەلەدى. پلاتفورمادا ادام كوپ بولاتىن، ول تەك شىعار ەسىك الدىندا عانا ماگدا مەن گورندى كەزدەستىردى.
"سىزدەر زەگەلكرانسپەن تانىستىڭىزدار ما؟" — دەپ سۇرادى كۇلىمسىرەپ.
ەكى اپتا ءوتتى. بۇلتسىز اشىق كۇندەر — اپتاپ، گۇلدەر، شەتەلدىكتەر، قايتالانباس قىدىرىستار. ماگدا باقىتتى ەدى، گورن دا ىشتەي ءماز. ول تاڭەرتەڭ، كەشكە ۆاننا قابىلدايدى، ەندى تەك سۋدىڭ اسىپ كەتۋىن قاداعالايدى. كورشى ۇستەلگە كەلىپ وتىراتىن قارت فرانسۋز پولكوۆنيگى، ماگدانى كورسە—اق الابۇرتىپ قىزارىپ كەتەدى دە، ودان كوزىن الماي قارايدى — قولى كۇنگە كۇيگەن، اتجاقتى اتاقتى امەريكاندىق تەننيسشى، وعان باسقا الاڭدا ساباق بەرەيىن دەپ ۇسىنىس جاسادى. ءبىراق وعان كىم قاراسا دا، كىم بيلەسە دە كرەچمار ەشقانداي قىزعانىش سەزىنگەن جوق، كەيدە ءسولفيدى ەسىنە السا وزىنە—ءوزى تاڭ قالاتىن: نەگە ول سول وقيعا ونىڭ جانىن قويارعا جەر تاپقىزباي جىبەردى دە، ەندى وعان سەنىمدىلىك، سابىرلىلىق پايدا بولا قالدى؟ ال ماگدانىڭ باسقالاردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، ولارعا ۇناۋ ءۇشىن جان سالىپ جۇرمەگەنىن، ول ءۇشىن تەك گورن عانا كەرەكتىگىن، كرەچمار بايقاي المادى.
مامىر كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ولار ۇشەۋى كۋرورتتان بىرنەشە شاقىرىم جەردەگى تاۋعا جاياۋ تارتتى. كەشكە قاراي ماگدا شارشاپ قالدى دا، رۋجينارعا پويىزبەن قايتپاق بولدى. ول ءۇشىن بۇرالاڭ، تاستاق سوقپاقپەن ءتۇسۋ كەرەك بولدى، ماگدانىڭ اياعى قاجالىپ قالدى. كرەچمار مەن گورن ەكەۋى ونى كەزەكتەسىپ كوتەردى. ستانسياعا كەلدى. كەشكە قاراي پلاتفورمادا تۋريستەر ءتىپتى كوپ ەكەن. پويىز شاعىن ۆاگوندى، ءدالىزسىز جۇپىنى ەكەن. وتىردى. سونان كەيىن كرەچمار تاعى دا پلاتفورماعا شىعىپ سىرا ىشكىسى كەلدى. بۋفەتتە ول ەسەپتەسىپ بۇرىلا بەرگەن ءبىر مىرزامەن بەتپە—بەت كەزدەسىپ قالدى. ولار ءبىر—بىرىنە قارادى. "قۇدايىم—اۋ، ءديتريحپىسىڭ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى كرەچمار. — كۇتكەم جوق!" ول ديتريح زەگەلكرانس ەدى. بەللەتريست. "سەن جالعىزسىڭ با؟ — دەدى زەگەلكرانس. — قاسىڭدا ايەلىڭ جوق پا؟" — "ءيا، ايەلىم جوق"، — دەدى كرەچمار ءسال قىسىلىپ. "پويىز ءجۇرىپ بارادى"، — دەدى ول. "مەن ءقازىر، — دەدى كرەچمار ستاكاندى ۇستاي بەرىپ. — سەن بارىپ وتىر. اناۋ ەكىنشى ۆاگون، ءبىرىنشى ءبولىم، مەن ءقازىر. مەن ءقازىر، مىنا تيىندار..."
27
تاڭەرتەڭ ول نەمىس پانسيونىنا بارىپ ىزدەۋ سالدى، ءبىراق ونداعىلار زەگەلكرانستى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. "وكىنىشتى، — دەپ ويلادى كرەچمار. — بالكىم، كەزدەسپەگەنىمىز دۇرىس تا شىعار، ءبىر—ءبىرىمىزدى كورمەگەنىمىزگە كوپ بولدى عوي. بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن ول ادەتتەگىدەي ەرتە وياندى دا، تەرەزەدەن كۇن نۇرىن مولىنان توگىپ جاتقان، كوگىلدىر اسپاندى كۇن رايىن، الىستاعى جۇمساق—جاسىل جوتالاردى كوردى دە، ونىڭ دالاعا شىعىپ ۇزاق قىدىرعىسى، تاستى سوقپاقتارمەن ءجۇرىپ، ءشوپ ءيىسىن جۇتقىسى كەلدى" ماگدا وياندى. "ءالى ەرتە ەمەس پە؟" — دەدى ول ۇيقىسىن اشا الماعان قالپى. ول وعان تەزىرەك كيىنۋىن، ءسويتىپ كۇنى بويى ەكەۋى، تەك ەكەۋى عانا قىدىراتىنىن ايتتى... "جالعىز ءوزىڭ بارا بەر"، — دەدى ول بىلدىرلاپ، ءبىر بۇيىرىنەن ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناپ ءتۇسىپ. "ۇيقىسوعارىم—اي"، — دەدى كرەچمار مۇڭايىپ.
ول سىرتقا شىققاندا تاڭعى جەتى ەدى، قالا ەندى عانا ۇيقىدان ويانىپ جاتقان. شيە باقتارى مەن كوگىلدىر ساياجايلاردىڭ قاسىنان تاۋعا كوتەرىلەتىن سوقپاققا ءتۇستى دە، ءبىر ءۇيدىڭ شاتىرى استىنداعى قۇمعا سۋعارعىشپەن سۋ سەۋىپ تۇرعان ادامعا تالدار اراسىنان كوزى ءتۇستى. "ديتريح، سەن وسىندا ەكەنسىڭ عوي!" — دەپ ايقايلاپ جىبەردى كرەچمار. زەگەلكرانس جالاڭباس ەدى. كەنەت ابدىراپ قالدى — جالتىرباس، كۇن قوڭىرايتقان جالتىرباس، قىزارىپ كەتكەن، جىپىلىقتاعان كوز.
"ءبىز ءبىر ءبىرىمىزدى جوق جەردەن جوعالتىپ الدىق قوي"، — دەدى كرەچمار كۇلىپ.
"ءبىراق تاعى دا كەزدەستىك"، — دەدى زەگەلكرانس، قۇمعا سۋ سەبۋىن توقتاتپاي.
"سەن... سەن كىلەڭ وسىلاي ەرتە تۇراسىڭ با، ديتريح؟"
"ۇيقىسىزدىق. مەن شەكتەن تىس كوپ جازام. ال سەن قايدا باراسىڭ؟ تاۋعا ما؟"
"مەنىمەن بىرگە ءجۇر، — دەدى كرەچمار. — وقيتىن بىردەڭە الا شىق. ماعان وتە قىزىق. سەنىڭ سوڭعى كىتابىڭ قاتتى ۇنادى".
"قاجەتى نە، — دەدى زەگەلكرانس، كوز الدىنا قولجازباسىن، مونشاقتاي تىزىلگەن ارىپتەردى، كوڭىلدى بەتتەردى كەلتىرىپ، — مەن كەيىنگى كەزدە كوپ جازىپ تاستادىم. ەگەر تىڭدايمىن دەسەڭ..."
ول بولمەسىنە بىردەن ب ا ق ارقىلى كىرىپ كەتتى دە، داپتەرمەن قايتا ورالدى.
"مەن سەنى جاپ—جاسىل ادەمى جەرگە اپارايىن، — دەدى ول. — سىلدىراپ اققان سۋ جانىندا وتىرىپ وقيىق. ايەلىڭ قالاي، نەگە سەن جالعىز ءجۇرسىڭ؟"
كرەچمار كوزىن سىعىرايتىپ:
"مەنىڭ باسىمنان كوپ جايسىز نارسەلەر ءوتتى، ديتريح. ايەلىممەن اجىراستىم، ال قىزىم قايتىس بولدى".
زەگەلكرانس ويلانىپ قالدى: بايعۇس—اي، وعان وقۋدىڭ كەرەگى بار ما، ول ءبارىبىر ءجوندى تىڭدامايدى عوي.
ولار يىستەرى بۇرقىراپ تۇرعان بۇتالاردىڭ اراسىمەن جوعارى ورلەدى. سونان كەيىن ولاردى جاس قاراعايلار قورشاپ، ولاردىڭ بۇتاقتارىنا قونعان الدەقانداي ءبىر جاندىكتەر، ءبىر ول جاقتان، ءبىر بۇل جاقتان شىرىلداپ جاتتى.
"وسى ءبىر جەردى جاقسى كورەم، — دەپ كۇرسىندى زەگەلكرانس، — بۇل جەر سونداي تىمىق، سونداي تازا. مەن دە باقىتسىز جاعدايعا دۋشار بولدىم. ءبىراق ول الىستا قالدى. مەنىڭ كىتاپتارىم، مەنىڭ كۇنىم — ماعان باسقا نە كەرەك؟"
"مەن ءقازىر ءومىردىڭ ناعىز يىرىمىندەمىن، — دەدى كرەچمار، — بالكىم سەن بىلەتىن شىعارسىڭ، ايەلىممەن جاقسى ءومىر ءسۇردىم عوي. سەن بىردە ايتقانسىڭ... ءبىراق ونى نەسىنە ەسكە الايىن! ءقازىر سۇيگەن ادامىم، ءبارىن ۇمىتتىرىپ بارا جاتقانداي. ءالى اپتابى جوق وسىنداي ەرتەڭگىلىكتە باسىم اپ—اشىق بوپ تۇرادى دا، ءوزىمدى ادام سياقتى سەزىنەم!"
"بەكەر مازاسىزدانعان ەكەم، — دەپ ءتۇيدى زەگەلكرانس. ول جوندەپ تىڭدايتىن بولدى".
ولار جوتا ۇستىندەگى توعايدىڭ ىشىنە ەندەپ كىردى. ونداعى تەمىر تۇربادان قۇيىلىپ جاتقان مۇپ—مۇزداي سۋ ناۋا بويىمەن اعىپ، وعان سارى، كوگىلدىر گۇلدەر ءيىلىپ تۇر. كرەچمار شالقاسىنان جاتىپ اپ جايمەن عانا تەڭسەلىپ تۇرعان قايىڭ جاپىراقتارىنىڭ اراسىنان كوگىلدىر اسپانعا قاراپ جاتىر.
"عاجاپ ەمەس پە؟ — دەدى ديتريح، كوزىنە كوزىلدىرىگىن قوندىرىپ جاتىپ. — ءقازىر وقيىق تا، سونان كەيىن جازىققا ءتۇسىپ، ودان ەڭىسكە قۇلاپ، سول جەردە ايالداپ، تاعى وقيىق. مەن جاقسى ءبىر فەرمانى بىلەم، سول جەردە تاماقتانارمىز. ول جەردەن ءارى قاراي كەتەمىز دە، سونان كەيىن تاعى دا دەمالىس پەن وقۋ".
"جارايدى، مەن تىڭداپ وتىرمىن"، — دەدى كرەچمار، اسپانعا قاراپ، سونان كەيىن باسىنان وقيعا ويلاپ تاباتىن جازۋشىدان كورى، ءوزى الدەقايدا كوپ نارسەنى بىلەتىنىن ديتريحقا ايتار ما ەدى دەپ ويلادى.
زەگەلكرانس مىرس—مىرس كۇلىپ الدى. "بۇل رومان دا ەمەس، حيكايات تا ەمەس، — دەدى ول. —جانرىن ايتىپ بەرە المايمىن... تاقىرىبى مىنانداي: وتە ءبىر اسەرشىل ادام ءتىس دارىگەرىنە بارادى. شىنىن ايتقاندا، بارى وسى".
"ۇزاققا سوزىلا ما؟"
"ءۇش ءجۇز بەتتەي — ءالى اياقتالعان جوق".
"وھو"، — دەدى كرەچمار.
زەگەلكرانس داپتەردىڭ كەرەكتى جەرىن اشتى دا، تاماعىن كەنەپ الدى. "باس جاعىن كوپ جوندەۋ كەرەك بولعاندىقتان ورتاسىنان باستايىن. ونى مەن كەشە عانا جازعام، ونىڭ ءالى سياسى كەپپەگەندىكتەن جاقسى بوپ كورىنەدى، — ارينە، كۇنى ەرتەڭ—اق ونى ساعان وقىپ بەرگەنىم ءۇشىن وكىنەم، — كوپ—كوپ وسال تۇستارىن، ءيى قانباعان ويلاردى كورەم..."
ول تاعى دا جوتكەرىنىپ الىپ، وقۋعا كىرىستى:
"گەرمان نە تۋرالى ويلاسا دا، ءبىر نارسەنى بايقادى، ءوز ءىسىن مەڭگەرمەگەن دوعال دارىگەر تەك توزىپ—شىرىگەن تىستەر عانا كورەتىن جەردەن، ول باراتىن ءتىس دارىگەرىنىڭ اسقان شەبەر ەكەنىن ەسىنە الىپ، ياعني ول دارىگەر اسپان الەمىنىڭ كۇمبەزدى جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان قيراپ—بۇلىنگەن ءتىس قورعاندارىنان ەرەكتون مەن پارفەنون قورعاندارىن كورە بىلەتىن سۋرەتكەر دەپ قابىلدايتىنىن ويلاسا دا؛ نەمەسە ەسىك ورنىنا مونشاقتى پەردە ىلىنگەن بۇرىشتاعى اسپازدىق دۇكەنىندەگى وعان كەشە كۇلىمسىرەپ قاراعان، اشىعان قامىرداي توپ—تولىق ساتۋشىنى، (قارا شىبىن قىرىلىپ جاتقان اپپاق توزاق، ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان) ەگەر ونى قاتتى قۇشاقتاسا جانشىلعان ورىكتەي بولار ەدى دەپ ويلاسا دا؛ نەمەسە، ەڭ اقىرىندا، جارناماڭدى وقىپ "Mac كەمەنىڭ" ءبىر جولى ەسىنە ءتۇستى — ەكى پالمانىڭ بۇيرا—بۇيرا دوڭگەلەكتەرى اراسىنداعى "ليەۆيافون" ءسوزى پاريجدىك سويلەۋ مانەرىندەي ەستىلەدى، — سولاي بولا تۇرا، بارلىق ويلاردىڭ قابىعى سەكىلدى ءتىس اۋرۋى قاتىسادى دا تۇرادى، ويتكەنى قانداي ءبىر وي دا اۋرۋدىڭ بەسىگىندە جاتادى، سول اۋرۋمەن جىلجيدى، سول اۋرۋمەن ءومىر سۇرەدى، اقىرىندا قابىرشاقسىز ءومىر سۇرە المايتىن ۇلۋ سياقتى، اۋرۋسىز ءومىر سۇرە المايتىن حالگە جەتەتىنىن ويلادى. ول اقىل—ويىنىڭ ۋلتراكوگىلدىر ساۋلەسىمەن نەرۆتى ولتىرگىسى كەپ ءوزىنىڭ بۇكىل سانا — سەزىمىن سول اۋرۋعا باعىتتاعان كەزدە ول بىرنەشە سەكۋند بويى، شامالى بولسا دا، جەڭىلدەپ قالدى دا، ءبىراق ساۋلەنى باسقارۋدان ايىرىلىپ، ونىڭ اسەرىن عانا ويلاپ كەتىپ، ءوز ويىنان الىستاپ قالعان كەزدە، سىزداعان اۋرۋى قايتادان ءورشىپ شىعا كەلدى، ويتكەنى ول اۋرۋعا ۋاقىت بولمىسىنىڭ وزىنەن شىعىپ ۇزارا تۇسەتىن، دالىرەك ايتقاندا، گەنريەتتا تاس قاراڭعى ستۋدەنت بولمەسىندە وشىرە الماي ابدەن الەككە تۇسەتىن قوڭىراۋلى ساعاتتىڭ شىرىلى نەمەسە كۇزگى شىبىننىڭ ىزىڭى سياقتى ۋاقىتتىڭ وزىمەن بايلانىستى ەدى. سوندىقتان گەرمان كەيبىر ساتتەردە زاتتار تۋرالى ويعا قالىپ..."
"الايدا"، — دەپ ويلاعان كرەچماردىڭ كوڭىلى باسقا جاققا اۋىپ كەتىپ ەدى. زەگەلكرانستىڭ داۋسى بىركەلكى شىعادى ەكەن. ۇزاق سويلەمدەر تاۋسىلماستاي كورىندى. كرەچماردىڭ ۇققانى —گەرمان بۋلۆارمەن ءتىس دارىگەرىنە بارا جاتىر. بۋلۆار تاۋسىلىپ بىتپەيتىندەي. وقيعا نيسسەدە بولعان. اقىرىندا گەرمان بارار جەرىنە جەتتى دە اڭگىمە شامالى جانداندى، ەگەر دارىگەر گەرماننىڭ جانىنا باتاتىنداي ەتىپ جۇمىس ىستەسە، وندا دارىگەردىڭ ونىسىن اقتاۋعا بولادى دەپ ويلادى كرەچمار.
"گەرمان قابىلداۋ بولمەسىنە كىرىپ، ۇستىندە قارىندارى اپپاق بوپ جارقىراعان ءولى جۋرنالداردىڭ سالقىن جەلبەزەكتەرى سالبىراپ جاتقان ۇستەل جانىنا وتىردى، بولمەدەگى كامين توبەسىندە، تىك بۇرىشتى، تەرەزە بەينەسى مايىسىپ ءتۇسىپ تۇرعان شىنى قالپاق استىندا التىن ساعات تۇر، ال تەرەزە سىرتىندا قاپىرىقتى كۇن، جەرورتا تەڭىزىنىڭ جالت—جۇلت ەتكەن ساۋلەسى، ۇساق تاستاردى شىقىر—شىقىر باسقان ادامدار اياعىنىڭ دىبىسى ەستىلەدى، — كەزەكتە التى ادام تۇر. تەرەزە الدىنداعى پۇلىشپەن قاپتالعان ورىندىقتا، الدەقاشان ءتىسى شىعىپ كەتكەن، ءقازىر، بالكىم، گەرمان سەكىلدى ازاپقا ءتۇسىپ وتىرعان بالپاناقتاي—بالپاناقتاي الىپ بالالاردى تاماقتاندىراتىن شىعار دەپ ەرىكسىز ويعا قالدىراتىن اسا زور ۇلكەن ايەل وتىر. ول ايەلدىڭ قاسىندا سالبىراعان اياعىن ءارى—بەرى قوزعاپ وتىرعان سارعىش ءوڭدى اپ—ارىق بالا: "ماعان اپەلسين بەر، ءبىر ءتىلىم اپەلسين بەر"، —دەپ قىڭقىلداپ وتىر، — ءوزى قىپ—قىشقىل، ءوزى سۇپ—سۋىق اپەلسيننىڭ اۋرۋ تىسكە ءتيىپ كەتكەنىن كوزگە ەلەستەتۋدىڭ ءوزى سۇمدىق ەمەس نە؟! سونداي جەردە قوڭىر ءوڭدى، الاباجاق شۇلىق كيگەن ەكى جاس جىگىت وزدەرىنىڭ ىستەرى جونىندە اڭگىمەلەسىپ تۇر، بىرەۋى قارا شۇبەرەكپەن جاعىن تاڭىپ الىپتى. بارىنەن دە گەرماننىڭ نازارى، وزىنەن كەيىن ىلە—شالا، بەينە ءبىر، ونىڭ ءتىسىنىڭ ۇستىمەن كەلگەندەي بوپ كىرىپ، تۇرقى قىسقا جاسىل ديۆانعا جايعاسقان ەركەك پەن قىزعا اۋا بەردى. ەركەك ادەمى شۇبارالا كوستيۋم كيگەن، مۇقيات قىرىنعان، ءتۇرى مايمىلعا كوبىرەك كەلەتىن، ۇشى بۇرىشتانىپ بىتكەن ۇزىن قۇلاقتى، ەزۋىنە ۋلى مىسقىل جىمقىرعان، سىرىقتاي ۇزىن، ءبىراق يىقتى ەكەن. ونىڭ قاسىنداعى جاپ—جاس قىز قىسقا جەڭ اق جەمپىر كيىپتى، اشىق بىلەگى كۇنگە توتىققان، ال كۇن تيمەگەن اپپاق ءتانىنىڭ ءار جەر—ءار جەرىنەن كوگىلدىر تامىر كورىنەدى، اياعىن باۋىرىنا تارتىپ وتىرعان ول قىزدىڭ جۇزىنەن بالعىن بالالىقتىڭ نىشانىن بايقاۋعا بولادى، ونىڭ تىزەسىنە جەتپەيتىن قىسقا اق يۋبكاسى، نازىك تومپايعان بوكسەسى، تالدىرماش دەنەسى ەرىكسىز كوز تارتادى. مىنە، ەندى ول ءبىر قىرىنداپ وتىردى — ءجۇزىنىڭ شۇڭقىرى بار ەكەن، سامايىنا جەلىمدەپ قويعانداي وراقتاي يىلگەن قوڭىر شاشى ۇزىنشا كوزىن ورىپ جىبەرەردەي جاناپ ءوتىپتى. ونىڭ ءجۇزىنىڭ سۇلۋلىعىمەن قوسا، ول قوزعالعان سايىن اۋانى ادەمى ءبىر جۇپار ءيىسى ارالاپ كەتەدى، گەرمان ونى سىعان قىزى دەپ شەشتى دە سول ساتتە ونىڭ جۇپ—جۇمساق، قىپ—قىزىل اۋزى ايقارا اشىلىپ ءتىس دارىگەرىنىڭ بۋلانعان ايناسى وعان ەنىپ بارا جاتقانىن ءارى قوبالجي، ءارى شوشىنا ويلادى. ول قىز كەنەت نەمىسشە سويلەي جونەلگەندە، ول ءبىر توسىن وقيعاداي كورىندى دە، گەرمان بىردەن بەرليننىڭ تەرىسكەي جاعىندا دۇنيەگە كەلگەن، ون جىل بۇرىن ازىن — اۋلاق بايلانىستا بولعان، سۇلۋ، ءبىراق جەڭىل ءجۇرىستى ءبيشىنى ەسىنە الدى. بۇل ەكەۋى ءتۇر—تۇستەرىنە قاراعاندا، ءقادىرلى بيۋرگەر وتباسىنان شىققان بولۋلارى كەرەك دەپ ويلاي تۇرا، گەرمان، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ولاردىڭ بويىنان كۇماندى ەرتەڭگىلىك پەن تابىستى تۇندەردەن تۇراتىن بارلار مەن ميۋزيك—حولدارعا ءتان نىشان بايقاعانداي بولدى. ءبىراق، ەڭ باستىسى، ولاردان ءۇش ادىم جەردە ەسكى "LLL ustzation" جۋرنالىن اۋدارىستىرىپ وتىرعان گەرمان، ادام جانىنا بەرىلە، تولاسسىز سۇڭگۋشى قۇساپ، ولاردىڭ ءار ءسوزىن قالت جىبەرمەي قاعىپ وتىرعانىن، ارينە، ول ەكەۋى اڭعارا قويعان جوق، ال ول سوزدەردە ءولىپ—وشكەن ماحابباتتىڭ ءۇنى، مودا تىگىنشىسىمەن تەلەفونمەن سويلەسكەنىن تىڭداپ وتىرىپ—اق اسا قىمبات، بۇلىڭعىر نوتالارى سەس بەرىپ جاتاتىن، بۇكىل الەمگە بەلگىلى كونترالتو ءانشىسى سياقتى داۋسىن ۇستاپ قالۋ دا، جاسىرىپ قالۋ دا مۇمكىن ەمەس تىنىمسىز الاپات سارىن ەدى، — گەرمان قۇلاق قويىپ وتىرىپ، ولاردىڭ كىم ەكەنىن ۇققىسى كەلدى، — ۇيلەنگەن جاستار ما، جوق الدە جاسىرىنىپ قاشىپ جۇرگەن ناقسۇيەرلەر مە، — ءبىر توقتامعا كەلە المادى. قىز قاسىنداعى ەركەككە، جاڭا عانا ونى قولىنا كوتەرىپ اپ بۇرالاڭ سوقپاقپەن جۇرگەن كەزدە قانداي ءبىر راقات سەزىمگە باتقانى تۋرالى، ونىڭ نومىرىنە ءوتىپ كەتەتىن كەشتى زارىعا كۇتەتىنى جايىندا ايتتى — بۇل جەردە گەرماننىڭ ءدال اڭعارا الماي قالعان ءبىر نارسەسى، قايداعى ءبىر ۆاننا، اعىپ كەتكەن سۋ تۋرالى، ءبىراق ارتى قايىرلى بولعان اڭگىمەلەر ەدى. گەرمان ول عاشىقتىق اڭگىمەلەردى قان قاقساتىپ سىرقىراعان اۋرۋدىڭ ورگان مۋزىكاسى اراسىنان ەستىپ وتىردى دا، جۋرنال اۋدارىستىرىپ وتىرعان مۇنى ولاردى تىڭداپ وتىر دەپ ماڭگى ويلامايتىنىن ءبىلدى. كەنەت ەسىك اشىلدى دا، ودان توزاقتان شىققان پاسيەنت شىقتى، ال تابالدىرىقتا تۇرعان ۇزىن بويلى، كوزىنىڭ اينالاسى كولكىلدەپ قارايىپ كەتكەن تەرىسى سۇيەگىنە جابىسىپ قالعانداي ارىق دارىگەر جينالعانداردى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتىپ، شاقىرعان يشارا جاسادى — ازاپتاۋ ءساتى. كەزەگىنىڭ ءالى كەلمەگەنىن بىلە تۇرا، الدەكىمدەردىڭ ايقاي—ۇيقايىنا قاراماي، گەرمان وعان قاراي اسىعا ۇمتىلدى دا كابينەتتەن ءبىر—اق شىقتى، وندا شام جارىعىمەن شاعىلىسىپ جارق—جۇرق ەتكەن اسپاپتار جاتىر ەدى..."
ول ءالى دە ۇزاق وقىدى، ءبىراق بوسقا وقىپ وتىر ەدى — الدەقانداي شۋ ءبىر الىستاپ، ءبىر جاقىنداپ تۇردى دا، ۇنسىزدىك، ۇنسىزدىك باستى — ول وقۋىن اياقتاپ ەدى.
"قالاي، ساعان ۇناي ما، برۋنو؟" — دەدى ول كوزىلدىرىگىن الىپ جاتىپ.
كرەچمار كوزىن جۇمىپ شالقاسىنان جاتىر. زەگەلكرانستىڭ باسىندا ءبىر وي جىلت ەتە ءتۇستى: "مەن ونى ۇيىقتاتىپ تاستاعان جوقپىن با؟" — ءبىراق ءدال سول كەزدە كرەچمار ورنىنان كوتەرىلدى.
"برۋنو، ساعان نە بولدى؟ اۋىرىپ تۇرسىڭ با؟"
"جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى كرەچمار. — ءقازىر جاقسى بولادى".
"سۋ ءىشىپ جىبەر، — دەدى زەگەلكرانس. — ول وتە ءدامدى".
"سەن كورگەنىڭدى سول قالپىندا جازدىڭ با؟ — دەپ سۇرادى كرەچمار تۇسىنىكسىزدەۋ.
"سەن نەنى ايتىپ تۇرسىڭ؟"
"سەن كورگەنىڭدى سول قالپىندا جازدىڭ با؟"
"وي، ول ءوزى كۇردەلى. ماسەلەن، باياعىداعى ءبىر ءتىس دارىگەرىن الدىم. ول، ءبىراق ءتىس دارىگەرى ەمەس، سۇيەك وپەراتورى بولاتىن. ال قابىلداۋ بولمەسىنە پويىزدا كورگەن ادامداردىڭ ءبارىن وتىرعىزدىم. مەن ولارمەن بىرگە ءبىر كۋپەدە وتىردىم، ولاردى اسىقپاي اڭگىمەگە كىرگىزدىم دە — سول قالپىندا دالمە—ءدال كوشىردىم، ەڭ باستىسى دالدىكتە".
"كۋپەدەگى بۇل وقيعا قاشان بولىپ ەدى؟"
"سەن نە ايتىپ تۇرسىڭ؟"
"سەن قاشان ءجۇرىپ ەدىڭ؟"
"ونشا ويىمدا جوق، دەگەنمەن، سەنىمەن كەزدەسكەن كۇنى عوي دەيمىن، مەن ول جولمەن ءجيى جۇرەم. انە ءبىر ەكەۋدىڭ ءبىرىن—ءبىرى جالاپ— جۇقتاعانى ەندى كەرەمەت..."
ول كەنەت ءسوزىن ءۇزىپ ءمۇدىرىپ قالدى، ويتكەنى تۇسىنىكسىز ءبىر ءحالدىڭ پايدا بولعانىن تۇلا بويىمەن سەزىنگەن ەدى دە، كوزىنىڭ الدى تۇماندانىپ، ءوز—وزىنەن قىپ—قىزىل بوپ كەتكەن—ءدى.
"سەن ولاردى بىلەسىڭ بە؟ — دەپ كۇبىرلەدى ول. — برۋنو، توقتا، قايدا كەتتىڭ..."
ول كرەچماردىڭ سوڭىنان جۇگىرىپ، ونىڭ بەتىنە قاراعىسى كەلدى. "جولاما، جولاما"، — دەپ كرەچمار سىبىرلاي بەرەدى. زەگەلكرانس قالىپ قويدى. كرەچمار سوقپاققا ءتۇسىپ بۇرىلدى دا، بۇتالاردىڭ تاساسىنا ءتۇسىپ كورىنبەي كەتتى.
28
ول ءجۇرىسىن باياۋلاتپاستان قالاعا ءتۇستى، شىنارلى اللەيانى كەسىپ ءوتتى دە، حول ارقىلى قوناق ۇيگە كىردى. باسقىشتان كوتەرىلىپ بارا جاتقاندا تانىس اعىلشىن ايەلىن كەزدەستىردى، ايەل وعان كۇلىمسىرەپ قارادى. "سالەمەتسىز بە؟" — دەپ سىبىرلاي سالەمدەسكەن كرەچمار ءارى ءوتىپ كەتتى. ول ۇزىن دالىزبەن ءجۇرىپ وتىرىپ، نومىرگە كەلدى. بولمەدە ەشكىم جوق ەكەن. توسەك جانىنداعى كىلەمگە كوفە توگىلىپتى دە، ونىڭ قاسىندا ءتۇسىپ قالعان قاسىق جىلتىرايدى. ول قاباعىنىڭ استىمەن ۆاننانىڭ ەسىگىنە قاراپ تۇردى. وسى كەزدە باقتان ماگدانىڭ سىڭعىرلاعان كۇلكىسى ەستىلدى. كرەچمار تەرەزەدەن باسىن شىعارىپ قارادى. ول كۇن نۇرىنا شاعىلىسقان راكەتكاسىن بۇلعاپ امەريكاندىق تەنيسشىمەن قاتار كەلەدى ەكەن. امەريكاندىق ءۇشىنشى قاباتتاعى كرەچماردى كوردى. ماگدا بۇرىلىپ، جوعارى قارادى. كرەچمار داۋسىن شىعارماي ەرنىن جىبىرلاتىپ، باۋىرىنا الدەنە جيناپ جاتقانداي قولىن وزىنە تارتتى. ماگدا باسىن يزەپ، ۇيگە قاراي جۇگىردى. كرەچمار بىردەن تەرەزە الدىنان كەتىپ، تىزەرلەپ وتىرا قاپ شاباداندى اشىپ، قاقپاعىن كوتەردى دە، ءبىراق ىزدەپ جاتقانى وندا ەمەس ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، شكاپقا باردى، اۆتوموبيل پالتوسىنىڭ قالتاسىنا قولىن سالدى. وبويمانىڭ سالىنعان—سالىنباعانىن تەكسەردى. سونان كەيىن شكاپتى جاۋىپ، ەسىك جانىنا باردى. ول ەسىكتى اشقان بويدا... (ەشقانداي جىلتىراعان ساۋلەسىز قالعان مەزەتتە دە قولىنان كەپ تارتاتىن ءۇمىتتىڭ ءالسىز پەرىشتەسى كىرپىگىن زورعا قيمىلداتىپ جاتىر ەدى، — ەندى نەمەنەگە ۇمىتتەنۋگە بولادى؟ بىردەن ءبىتىرۋ كەرەك، سونان كەيىن ويلانا جاتارمىز). ول ويلاپ تۇر: مىنە، ول ب ا ق جاقتان قوناق ۇيگە كىردى، ەندى ليفتىمەن كوتەرىلىپ كەلەدى، ون بەس سەكۋندتان وتەر وتپەستە، ەگەر ول باسقىشپەن كوتەرىلگەن بولسا، ونىڭ دالىزدەن جۇرگەن اياعىنىڭ دىبىسى شىعۋ كەرەك. ءبىراق ونىڭ ويىن قيالى باسىپ وزىپ تۇر ەدى دە، ەندى ول ءبارىن قايتادان باستاۋعا كىرىستى. ول قولىنا براۋنينگ ۇستاپ، قولىن كوتەردى، ونىڭ ءدال ءقازىر سانا—سەزىمى دە، اقىل—ويى دا قارۋ—جاراققا اينالىپ كەتكەن ەدى، تەك شۇرىپپەنى باسىپ قالسا بولعانى.
ونىڭ دالىزدەن جەڭىل ءجۇرىسى ەستىلگەن بويدا، ول ءسال بولماسا ءالى اشىلماعان ەسىككە قاراي اتىپ جىبەرە جازدادى، — ارينە، ول تەننيس ءتۋفليىن كيگەن. ءقازىر، ءقازىر... تاعى دا اياق دىبىسى.
"عاپۋ ەتىڭىز، سۋدارىنيا، پودنوس الىپ شىعايىن"، — دەدى ەسىك سىرتىنان فرانسۋزشا. ماگدا قىزمەتشى ايەلمەن بىرگە كىردى، ول براۋنينگي قالتاسىنا سالا قويدى.
"نە بوپ قالدى؟ نە نارسە؟" — دەدى ماگدا. — نەگە سەن مەنى جوعارىعا جۇگىرىپ شىعۋعا ءماجبۇر ەتەسىڭ؟
ول ەشتەڭە دەپ جاۋاپ بەرمەستەن، كوزىنىڭ استىمەن، قىزمەتشى ايەلدىڭ ىدىس—اياقتى پادنوسقا قالاي الىپ جاتقانىنا، ەدەننەن قاسىقتى قالاي كوتەرگەنىنە قاراپ تۇردى. ول، مىنە، ءبارىن جيىپ— تەرىپ اپ شىعىپ كەتتى.
"برۋنو نە بوپ قالدى؟"
ول قولىن قالتاسىنا سالدى. ماگدا قاباعىن ءتۇيىپ، كەرەۋەت جانىندا تۇرعان ورىندىققا وتىرا كەتتى دە، ەڭكەيىپ اق ءتۋفليىنىڭ ءجىبىن اعىتا باستادى. ول ونىڭ جەلكەسى مەن كۇنگە توتىققان موينىن كورىپ تۇر. اياق كيىمىن شەشىپ بولعانشا اتىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. وكشەسىندە قىزىل داق كورىنەدى، اق شۇلىق قان—قان. "قالاي قاجاتىپ العام، — دەپ كرەچمارعا قاراپ ەدى، قارا مىلقاۋ پيستولەتتى كوردى. — اقىماق، — دەدى ول تۇك بولماعانداي سابىرمەن. —مۇنىمەن ويناما".
"تۇر قانە! تىڭداپ تۇرسىڭ با؟" — دەپ تىستەنە سويلەگەن كرەچمار، ونىڭ ساۋساعىنان تارتتى.
"مەن تۇرمايمىن، — دەدى ماگدا، بوس قولىمەن اياعىنان شۇلىقتى شەشىپ جاتىپ. — سونان كەيىن، ءارى تۇر، — قاتتى اۋىرىپ تۇر، تاڭدايىم دا كەۋىپ قالدى".
ول ونى سىلكىپ قالعانى سونشا، ورىندىق سىقىرلاپ كەتتى. ماگدا كەرەۋەتتىڭ تورلارىنان ۇستاپ اپ، كۇلە باستادى.
"ال، ءولتىر، ءولتىر، — دەدى ول. — ءبىراق ءبىلىپ ال، سول ءبىر پەسادا قارا ءناسىلدىنىڭ، جاستىقتىڭ وقيعاسىنداي بوپ شىعادى..."
"سەن وتىرىك ايتاسىڭ، — دەپ كۇبىرلەدى كرەچمار. — سەن وتىرىك ايتاسىڭ، ءبارى بىلعاندى، ءبارى بىت—شىت بولدى... سەن جانە سول وڭباعان..." ونىڭ جوعارعى ەرنى كوتەرىلىپ، ءتىسى اقسيىپ كەتتى، — اۋزىنا قاجەتتى ءسوز تۇسپەي تۇتىعىپ قالدى.
"قانە، مىناۋىڭدى تارت. بۇنىڭدى تارتپاساڭ ساعان ەشتەڭە دە ايتپايمىن. مەن نە بولعانىن ءبىلىپ تۇرعانىم جوق، ءبىراق بىلەتىنىم — مەن ساعان ادالمىن، مەن ساعان ادالمىن..."
"جاقسى، — دەدى كرەچمار. — سەن ايتاتىنىڭدى ايت، سونان كەيىن اتىپ تاستايمىن".
"مەنى ءولتىرۋدىڭ قاجەتى جوق، ماعان سەن، برۋنو".
"سونان كەيىن، سونان كەيىن، تەزىرەك!"
("... ەگەر مەن تەز تۇرا السام، — دەپ ويلادى ول، — وندا دالىزگە شىعىپ كەتە الام. ول مەنى اتىپ ۇلگەرە الماي قالۋى مۇمكىن، بىردەن ايقاي سالسام، ادامدار جۇگىرىپ كەلەدى. ءبىراق وندا ءبارى دە ادىرە قالادى، ءبارى دە... ")
"سەنىڭ پيستولەتىڭ تۇرعان كەزدە، مەن سويلەي المايمىن. وتىنەم، ونى كورسەتپەشى".
(ەگەر ونى قولىنان قاعىپ جىبەرسەم شە؟)
"جوق، — دەدى كرەچمار. — سەن الدىمەن مويىنداۋىڭ كەرەك... ماعان ءبارىن جەتكىزدى، مەن ءبارىن بىلەم..."
"مەن ءبارىن بىلەم، — دەدى ول قىرىلداپ، بولمەنى ءارى—بەرى كەزىپ جيھازداردىڭ شەتىن الاقانىمەن سالىپ—سالىپ قاپ. — مەن ءبارىن بىلەم. تاڭعالارلىق كۇلكىلى ەمەس پە: ءبىر كىسى سەندەردى كورگەن، ال سەندەر وزدەرىڭدى اۋەيى سياقتى ۇستاعانسىڭدار. ۆاننا بولمەسى قانداي ىڭعايلى، —قۇلىپتاپ، ءارى قاراي ءوتىپ كەتەسىڭ، مەن سەنى ارينە، ولتىرەم".
"مەن دە ءدال وسىلاي ويلاعام، — دەدى ماگدا. — مەن سەنىڭ تۇسىنبەيتىنىڭدى بىلگەم. قۇدايى ءۇشىن، مىنا بالەڭدى تارتشى، برۋنو!"
"نە ءتۇسىنۋ كەرەك! — دەپ ايقايلادى كرەچمار. — نەنى ءتۇسىندىرۋ كەرەك!"
"ونىڭ ايەلدەرگە نەمقۇرايلى قارايتىنىن، سەن، برۋنو، وتە جاقسى بىلەسىڭ..."
"اۋزىڭدى جاپ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى كرەچمار. — بۇل و باستان — اق تۇككە ارزىمايتىن وتىرىك، زىميان سيقىرلىق"!.
(ونىڭ ايقايعا باسقانى جاقسى، — دەپ ويلادى ماگدا).
"جوق، ءدال وسىلاي، — دەدى ماگدا. — ءبىراق مەن وعان بىردە ازىلدەگەنىم راس. نە دەپ ايتقانىمدى بىلەسىڭ بە؟ مەن سەنىڭ ەركەكتىگىڭدى وياتايىن دەدىم. ءبىر—بىرىمىزگە سەزىمگە تيەر ءسوز ايتايىق، سونان كەيىن سەن بالا—ءباتشاعارلارىڭدى ۇمىتاسىڭ دەدىم. ءبىراق ودان تۇك شىقپايتىنىن ەكەۋمىز دە بىلگەنبىز. مىنە، ءبارى وسى، ءبارى وسى، برۋنو!"
"سۇمپايى وتىرىك. مەن سەنبەيمىن. وعان ايتىپسىڭ عوي، سۋ قۇيىلىپ جاتقان كەزدە ءوتىپ كەتكەنمىن دەپ. ال مۇنى ماعان جازۋشى، ءقادىرلى ادام ايتىپ وتىر..."
"ءبىز كىلەڭ وسىلاي وينايتىنبىز — دەدى ماگدا سامارقاۋ عانا. — شىنىن ايتقاندا، ودان ەشتەڭە دە شىققان جوق، ءبىراق قىزىق بولعانى راس. مەن ۆاننانى جوققا شىعارمايمىن. مەن مۇنى وعان ءوزىم ايتقام: ەگەر ءبىز ءبىر—بىرىمىزگە عاشىق بولساق، وندا ۆاننا كەرەمەت ىڭعايلى بولار ەدى دەپ، ال سەنىڭ جازۋشىڭ — بارىپ تۇرعان اقىماق".
"سەن سوندا قالجىڭداسىپ ونىمەن بىرگە جاتتىڭ با؟ — سۇمپايىلىقتا بەت جوق ەكەن عوي؟"
"ارينە، جاتقام جوق. نە ايتىپ تۇرسىڭ؟ وندا ەركەكتىك جوق قوي. مەن ونىمەن ءتىپتى سۇيىسكەم جوق، قانداي جيىركەنىشتى".
"ال ەگەر مەن ودان، سەنى قاتىستىرماي جەكە سۇراسام شە؟"
"سۇرا! ول دا وسىنى ايتادى. تەك قانا، ارينە ىڭعايسىز—اق بولادى".
وسى ىرعاقتا ولار ءبىر ساعات بويى سويلەستى. ماگدا بارعان سايىن بەكي ءتۇستى دە، اقىرىندا شىداي الماستان تۇلا بويىن دولىلىق بۋدى. ول ءوزىنىڭ تەننيسكە كيەتىن اق كويلەگىمەن توسەككە قۇلاپ ءتۇستى دە بىرتىندەپ سولىعى باسىلىپ، جاستىققا باسىن تىعىپ ءۇنسىز جىلاپ جاتتى. كرەچمار تۋ سىرتىنان كۇن نۇرىن توگىپ تۇرعان تەرەزە جانىنداعى كرەسلوعا جايعاسىپ، سىرتتان تەننيس ويناپ جۇرگەن كوڭىلدى اعىلشىن داۋسىن ەستىپ، گورنمەن العاش تانىسقان ۋاقىتتى، ەشقانداي ۇساق—تۇيەگىنە دەيىن قالدىرماي ەسىنە تۇسىرە باستادى، سولاردىڭ اراسىندا ءقازىر كوپ نارسەگە ءولى ساۋلەنىڭ جارىعى ءتۇسىپ كوزىن اشىپ بەرگەن جاعدايلار دا بار ەدى: ىشىندە الدەنە ءۇزىلىپ، الدەنە كەلمەسكە كەتتى، — ماگدا وعان ءبارىن جايىپ ساپ، ءبارىن دالەل — دايەگىمەن ايتىپ بەرگەندەي بولسا دا، ەندى ول بۇدان بىلاي كۇدىك—كۇماننىڭ ۋىن تاتىپ وتپەك. اقىرىندا ول ورنىنان تۇرىپ، وعان جاقىنداپ، جەلىم شۇبەرەكپەن كرەستەپ جاپسىرىپ قويعان ونىڭ قىپ — قىزىل وكشەسىنە قارادى، — قاي ۋاقىتتا جاپسىرىپ ۇلگەرگەن، — ونىڭ جۋان ەمەس، ءبىراق جۇمىر بالتىرىنا قاراپ ونى ولتىرە سالۋ كيىن ەمەس ەكەنىن، ءبىراق ونى ولىمگە قيا المايتىنىن ويلاپ تۇردى. "جاقسى، ماگدا، — دەدى ول قاباعىن اشپاعان قالپى. — مەن ساعان سەنەم. ءبىراق سەن ءقازىر ورىنىڭنان تۇراسىڭ دا، كيىنەسىڭ، زاتتاردى سالىپ، بۇل جەردەن كەتەمىز. مەن ونى ءقازىر ادام رەتىندە كورگىم كەلمەيدى، ءوزىمدى—ءوزىم ۇستاي الماي قالۋىم مۇمكىن، ارينە، سەن مەنىڭ كوزىمە ءشوپ سالدىڭ دەپ تۇرعانىم جوق، ءبىراق، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ونى كورگىم كەلمەيدى، — زەگەلكرانس وقىپ بەرگەن جەرلەر كوز الدىمنان كەتەر ەمەس، ءبارى قولمەن ۇستاتقانداي. ال تۇرا عوي..."
"مەنى ءسۇيشى"، — دەدى ماگدا باياۋ عانا.
"جوق، ءقازىر ەمەس، مەنىڭ بۇل جەردەن تەزىرەك كەتۋىم كەرەك... مەن سەنى وسى بولمەدە، ءسال بولماسا ءولتىرىپ الا جازدادىم، ەگەر زاتتاردى ءقازىر جيناماساڭ ءالى دە ءولتىرىپ جىبەرۋىم مۇمكىن".
"ايتقانىڭ بولسىن، — دەدى ماگدا. — سەن ءقازىر مەنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىمدى ءبىلىپ تۇرعان شىعارسىڭ، — مەن ساعان دا، سەنىڭ سۇيىكتى روزەنكرانسىڭا دا رەنىشتىمىن. ال، جارايدى، جارايدى، جينالايىق".
ولار ءۇن—ءتۇنسىز، ءتىپتى ءبىر—بىرىنە قاراماستان شاباداندارىن شۇعىل تولتىرىپ جاتتى، قىزمەتشى ايەل ەسەپتەسۋ قاعازىن اكەلدى، جۇك كوتەرەتىن بالا دا كەلدى.
گورن شىنار اعاشىنىڭ كولەڭكەسىندە، تەرراستا پوكەر ويناپ وتىر ەدى. قولى جۇرمەي—اق قويدى. ول كارتانى تاستاپ، امەريكاندىق ويىنشىدان مۇقيات ءدارىس الىپ جاتقان ماگداعا بارسام با ەكەن دەپ ەكى ويلى بولىپ وتىر ەدى، — ەندى ول تۇرىپ كەتۋگە بەل بۋا باستاعان كەزدە، كەنەت بۇتالاردىڭ اراسىنان گاراج ماڭىنداعى جول بويىمەن كەتىپ بارا جاتقان كرەچماردىڭ ماشيناسىن كوردى؛ اۆتوموبيل قولاپايسىزداۋ بۇرىلىپ، كورىنبەي كەتتى. "نە بوپ قالدى، نە بوپ قالدى..." — دەپ كۇبىرلەگەن گورن، ەسەپتەستى دە (ول از ۇتىلعان جوق)، ماگدانى ىزدەۋگە كەتتى. تەننيستە جوق بوپ شىقتى. ول جوعارى كوتەرىلدى. كرەچماردىڭ ءنومىرىنىڭ ەسىگى اشىق تۇر ەكەن. قاڭىراپ بوس قالىپتى، ەكى ادامدىق كەرەۋەتتەگى قىزىل ماتراس جالاڭاش، ەدەندە قوبىراعان گازەت.
ول ءوزىنىڭ جاعىمسىز ادەتىنە ساپ ەكى ساۋساعىمەن تومەنگى ەرنىن تارتىپ تۇردى دا، بالكىم، ءبىر جاپىراق قاعاز قالدىرعان شىعار دەپ ءوزىنىڭ بولمەسىنە ءوتتى. ەشقانداي قاعاز جوق. دەل—سال قالپىندا تومەنگى حولعا ءتۇستى. ماگدامەن تالاي رەت بيلەگەن قۇس مۇرىندى، قارا شاشتى جاس فرانسۋز جىگىتى Monsieuz Maftin گورنعا گازەت ۇستىنەن كۇلىمسىرەپ قاراپ: "ونىڭ كەتىپ قالعانى وكىنىشتى. نەگە سونشا اياق استىنان؟ گەرمانياعا ما؟" گورن تياناقسىزداۋ ەتىپ باس يزەگەن بولدى.
دۇنيەدە ارنايى بىلىمدەرى بولماسا دا، "قىسقا تۇيىقتاۋ" دەپ اتالاتىن قۇپيا ءبىر وقيعادان كەيىن دە ەلەكتر شامىن ىسكە قوسىپ جىبەرەتىن، توقتاپ قالعان ساعاتتاردى پىشاقپەن—اق جوندەي سالاتىن، كەرەك بولسا، كوتلەت قۋىرا الاتىن ادامدار از ەمەس. كرەچمار ونداي ادامداردىڭ تەگىنەن ەمەس ەدى. ول بالا كەزىنىڭ وزىندە باسقا بالالارداي ەشقانداي قۇرىلىس تا سالعان ەمەس، شەبەرلىك تە تانىتقان ەمەس، ەشنارسە جەلىمدەگەن دە ەمەس. ءجاسوسپىرىم شاعىندا دا ۆەلوسيپەدىنىڭ دوڭگەلەگى جارىلىپ قالعان كەزدە ونى جىرتىق كالوش قۇساتىپ، جوندەۋ شەبەرحاناسىنا سۇيرەتىپ اپارا سالاتىن. ال سوعىستا ول ءوزىنىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىن وراشولاقتىعىمەن اتى شىققان ەدى. قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ونەرىن زەرتتەپ جۇرسە دە، كارتينالارعا قولىن تيگىزۋگە قورقاتىن. سوندىقتان دا ونىڭ ءاۆتوموبيلدى ءجوندى جۇرگىزە المايتىنىنا ءتىپتى دە تاڭعالۋعا بولمايدى.
رۋجيناردان اسىقپاي، ەشتەڭەگە ۇرىنىپ—سوعىلىپ قالماي امان — ەسەن شىقتى دا ءجۇرىسىن شامالى جىلدامداتتى، جول دا ءارى ءتۇپ— ءتۇزۋ، ءارى بوس ەكەن. ماشينانىڭ ىشكى قۇرىلىسى، ايتالىق، دوڭگەلەك نەگە قوزعالادى دەگەن ماسەلە ونىڭ ميىنا مۇلدە قونبايتىن، تەك بىلەتىنى، تۇتقالاردىڭ نە ءۇشىن كەرەكتىگى عانا.
"ءبىز قايدا بارا جاتىرمىز؟" — دەدى قاسىندا وتىرعان ماگدا.
رۋجيناردان شىعىپ كەتكەنشە، كوشەدەگى قاپتاپ جۇرگەن ادامداردىڭ اراسىنان وتەم دەپ، ماشينانى بىردە باپىلداتىپ، بىردە ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر بۇرىپ ءبىراز الەككە تۇسكەن، ايداۋ جولعا شىققاننان كەيىن تۇنجىراپ وتىرعان كرەچماردىڭ باسى ءار ءتۇرلى ويدان الەم—جالەم بوپ كەلە جاتقان: بىرتىندەپ تاۋعا كوتەرىلىپ بارا جاتقان جولدىڭ، ءقازىر بۇرىلاتىنى تۋرالى، گورننىڭ ماگدانىڭ توقىماسىنا تۇيمەسىنەن ءىلىنىپ قالعانى جايىندا، بۇرىن ەشۋاقتا ونىڭ جانى ءدال قازىرگىدەي اۋىر، بۇلىڭعىر بولىپ كورمەگەنى تۋرالى.
"قايدا بارساق تا ماعان ءبارىبىر، — دەدى ماگدا، — ءبىراق بىلگەن دە جاقسى عوي. وڭ جاعىڭا قارا، قايدا بارا جاتىرسىڭ".
ول شۇعىل تەجەگىشتى باستى، ويتكەنى الدىندا اۆتوبۋس كەلە جاتىر ەكەن.
"سەن نە ىستەپ كەتتىڭ، برۋنو؟ تەك ون قاپتالمەن ءجۇر".
تۋريستەر تيەگەن اۆتوبۋس وتە شىقتى. كرەچمار تەجەگىشتى بوساتتى.
"قايدا بارساق تا ءبارىبىر ەمەس پە؟ — دەپ ويلادى ول. — قالاي جۇرسەڭ دە، ءبارىبىر ازاپتان قۇتىلمايسىڭ. مىنا لاعنەت اتقىر جوتالاردىڭ جاپ—جاسىل بوپ جاتقانىن قاراشى. ەكەۋى ءبىرىن—ءبىرى قالاي ايمالاعاندارىن قۇدايىم ءبىلسىن..."
"مەن سەنەن ەندى ەشتەڭە دە سۇرامايمىن، — دەدى ماگدا، — قۇداي ءۇشىن تەك بۇرىلىستاردا باپىلداتىپ بەلگى بەرشى. مەنىڭ باسىم اۋىرىپ كەتتى. ءبىر جەرگە تەزىرەك جەتىپ ايالداعاندى قالاپ كەلەم".
"سەن ماعان ەشتەڭە بولعان جوق دەپ انت—سۋ ىشە الاسىڭ با؟" — دەپ باستادى كرەچمار قارلىعىڭقى ۇنمەن، سول ساتتە جانارىنا ىپ— ىستىق جاس قۇيىلىپ بارا جاتقانىن بايقادى.
"انت—سۋ ىشە الام، — دەدى ماگدا. — مەن انت—سۋ ىشە—ىشە شارشادىم. مەنى ءبۇيتىپ ازاپتاي بەرگەنشە، ءولتىر. مەن ىستىقتاپ كەتتىم، پالتومدى شەشەيىنشى".
ولار توقتادى.
"تەك وسى ءۇشىن توقتاۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى عوي، — دەپ كۇلدى ماگدا، — برۋنو—اي..."
ول وعان بىلعارى پالتوسىنىڭ شەشۋگە ىنتى—شىنتىسىمەن كومەكتەسىپ جاتىپ، باياعىدا، ءبىر جامان ءدامحانادا ولار العاش رەت كەزدەسكەندە، ول پالتوسىن جەڭىنەن قولىن شىعارىپ جاتىپ جاۋىرىنىن، يىعىن قوزعاپ، سۇڭعاق موينىن يگەنىن ەسىنە الدى.
ەندى، مىنە، ونىڭ جانارىنان جاس قۇيىلىپ كەلەدى. ماگدا ونىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، ونىڭ يىلگەن باسىنا جاعىن باسىپ جابىسىپ قالدى.
اۆتوموبيل تاس جاقتاۋدىڭ قاسىنا توقتاعان ەدى، ول تاس جاقتاۋدىڭ ارعى جاعى قالىڭ بۇلدىرگەن وسكەن دە، ال تۇبىندە اعىپ جاتقان سۋ جىلتىرايدى؛ سول جاقتا جوعارى جاعىنا قاراعاي وسكەن جارتاستى قۇلاما كورىنەدى. كۇن كۇيدىرىپ، شەگىرتكەلەر شىرىلدايدى؛ سوناداي جەردەن تارسىلداعان داۋىس شىعادى — قاراكوزىلدىرىك كيگەن ءبىر ادام جول شەتىنە وتىرىپ aپ تاس سوعىپ جاتىر. ءۇستىن شاڭ باسقان، توبەسى اشىق "رولس—رويس" ءوتتى، ونىڭ باپىلداعان داۋسى باسقا ءبىر جاقتان جاڭعىرىعىپ ەستىلدى.
— مەن سەنى سونداي سۇيەم، — دەدى كرەچمار وكسىگىن باسا الماي. — مەن سەنى سونداي، سونداي سۇيەم. ول ونىڭ قولىن ايىرىلىپ قالارداي قىسىپ، ارقاسىن سيپالاپ تۇر، ال ماگدا دىبىس شىعارماي ءۇنسىز كۇلەدى. سونان كەيىن ول ونىڭ ەرنىن ۇزاق ءسۇيىپ تۇرىپ الدى.
"ماشينانى ەندى مەن جۇرگىزەيىن، — دەدى ماگدا. — مەن سەنەن جاقسى جۇرگىزەم عوي".
"جوق، مەن قورقام، — دەدى ول، جاسىن ءسۇرتىپ كۇلىمسىرەپ. — شىنىن ايتقاندا، مەن قايدا بارا جاتقانىمىزدى بىلمەيمىن، كەيدە بەتالدى كەتكەن دە قىزىق قوي".
ول موتوردى وتالدىرىپ، تاعى دا ءجۇرىپ كەتتى. ماشينا بۇرىنعىدان ەركىنىرەك، ونىڭ ەركىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقانداي بولىپ كورىندى، ءرولدى دە بۇرىنعىداي سىعىمداپ ۇستامايتىن سياقتى. جولدىڭ بۇرالاڭى بۇرىنعىدان جيىلەپ بارادى — ونىڭ ءبىر جاعىندا جارتاستى قابىرعا، ەندى ءبىر جاعىندا تاستى جاقتاۋ، تىكە تۇسكەن كۇن ساۋلەسى كوز اشتىرار ەمەس، جىلدامدىقتىڭ ءتىلى ءدىر—ءدىر ەتىپ قۇلاپ، قايتا كوتەرىلەدى.
شۇعىل بۇرىلىستار باستالدى دا، كرەچمار ودان اسىقپاي وتپەك بولدى. جولدىڭ ۇستىندە جاتقان بيىكتە جۇپار شوپتەر جيناپ جۇرگەن ءبىر كەمپىر جارتاستىڭ وڭ جاعىندا وسى ءبىر كىشكەنتاي قارا ءاۆتوموبيلدىڭ بۇرىلىسقا جاقىنداپ كەلە جاتقانىن، ال سول جاعىندا، ءالى بەلگىسىز كەزدەسۋدى بەتكە العان، بۇكشيگەن ەكى ۆەلوسيپەدشىنى كورىپ تۇر.
30
جوتا باسىندا جۇپار ءيىستى شوپتەر جيناپ جۇرگەن كەمپىر، سول ءبىر كىلت بۇرىلىسقا اۆتوموبيل مەن ۆەلوسيپەدشىلەردىڭ قالاي جاقىنداعانىنان كوز الار ەمەس. تۋلوننىڭ كوگىلدىر اسپانىندا قالقىپ ۇشىپ جۇرگەن جۇمىرتقانىڭ ۋىزىنداي سارى پوشتا ءديريجابلىنىڭ بەسىگىنەن قاراپ تۇرعان ۇشقىش بۇرالاڭداعان شوسسەنى، كۇن نۇرى ءتۇسىپ تۇرعان جوتالار بەتىمەن سىرعىپ جىلجىعان ديريجابل كولەڭكەسىن، ءبىر—بىرىنەن قاشىقتىعى جيىرما شاقىرىم بولاتىن ەكى دەريەۆنيانى كورىپ كەلەدى. ەگەر ودان دا بيىككە كوتەرىلسەڭ وندا، بالكىم، بىردەن پروۆانسال جوتالارىن، ءتىپتى ءدال ءقازىر كۇنى قايناپ تۇرعان بەرليندى كورۋگە بولاتىن سياقتى، — ويتكەنى سول كۇنى گيبرالتار مەن ستوكگولم اراسىن اشىق كۇننىڭ ەمەن—جارقىن كۇلكىسى ايمالاپ تۇرعانداي ەدى. بەرليندە، نەگىزىندە، بالمۇزداق ساۋداسى قىزىپ تۇر؛ ماسەلەن، كوپ سويلەمەيتىن ساتۋشى دۇكەننىڭ جانىندا تۇرىپ اپ يرمانىڭ قولىنداعى ۆافليگە قالىڭ ەتىپ قايماق تۇستەس بالمۇزداق جاعىپ بەرەتىن—ءدى، سودان ونىڭ قاسقا تىستەرى ءسال—ءپال سىرقىراعانداي بولاتىن دا، ءتىلى ءارى—بەرى ءجۇرىپ ويناي جونەلەتىن. اننەليزا تاڭەرتەڭ بالكونعا شىعىپ ءدال سونداي بالمۇزداق ساتۋشىنى كوردى، ول — اپپاق بوپ كيىنىپتى، ال بۇل — قاپ—قارا. سول كۇنى اننەليزا قاتتى مازاسىزدانىپ وياندى دا، بالكوندا تۇرىپ ءوزىنىڭ، كەيىنگى كەزدە ابدەن موينىنا ءمىنىپ العان، ەزىپ ەڭسەسىن باسقان اۋىر حالدەن بوساپ شىققانىن العاش رەت سەزىندى، ءبىراق بۇگىن ءوزىنىڭ وسىنشالىقتى نەگە تولقىپ تۇرعانىنىڭ سىرىن ۇعا المادى. ول، ايرىقشا ەشتەڭە بولماعان كەشەگى كۇندى ەسىنە الدى، —ادەتتەگىدەي ءقابىر باسىنا بارۋ، ءوزى الىپ بارعان گۇلدەرگە قونعان ارالار، تەمىر قورشاۋدىڭ دىمقىل ءالسىز جارقىلى، سامال—جەل، تىنىشتىق، جۇپ — جۇمساق مايدا ءشوپ. "نە بوپ قالدى ەكەن؟ — دەپ سۇرادى ول وزىنەن— ءوزى. — ءبىر ءتۇرلى". بالكوننان بالمۇزداق ساتۋشىنىڭ اق قالپاعى كورىنەدى. كۇن نۇرى شاتىرلارعا مولىنان ءتۇسىپ تۇر، — بەرليندە دە، پاريجدە دە، ودان ءارى وڭتۇستىكتىڭ بارىنە دە، سارى ديريجابل تۋلونعا ۇشىپ بارادى. كەمپىر شاتقالداردان جۇپار ءيىستى شوپتەر جيناپ ءجۇردى، ەندى ول جىل بويى اڭگىمە ايتاتىن بولادى: "مەن كوردىم... مەن كوردىم..."
31
بۇل مالىمەتتەردىڭ ءبارىن قاشان ءبىلدى، ولاردى قالاي ورنالاستىردى، قاشان قورىتتى —مۇنىڭ ءبارى كرەچمارعا تۇسىنىكسىز ەدى: سول بۇرىلىستان بەرى قانشا ۋاقىت ءوتتى (بىرنەشە اپتا)، قازىرگى جاتقان جەرى (مەنتون اۋرۋحاناسى)، قاي جەرىنە وپەراسيا جاسالىندى (باس سۇيەگىنە)، ۇزاق ۋاقىت ەسىنە كەلە الماۋ سەبەبى (ميىنا قان قۇيىلعان). وسى مالىمەتتەردىڭ ءبارى ءبىر جەرگە جينالىپ قالاتىن ساتتەر دە بولادى، ەڭ الدىمەن، ول ءتىرى، ماگدا مەن كۇتۋشى فرانسۋز ايەلى جاقىن ماڭدا ەكەنىن انىق بىلەدى، سونداي—اق ول سوڭعى كەزدە جايلى ۇيىقتاعانىن ەندى، مىنە، ويانعانىن دا بىلەدى... ال ساعات قانشا — بىلمەيدى، مۇمكىن ءتاڭسارى. ماڭدايىمەن كوزىن داكەمەن تاڭىپ تاستاعان، ۇستاساڭ بىلق—بىلق ەتەدى؛ سامايى اشىق ەكەن، ءوسىپ كەلە جاتقان شاشقا قولى ءبىر ءتۇرلى تيەدى. جادىنا شىنى تۇستەس ءمولدىر ءتۇرلى—ءتۇستى فوتوگرافيالىق سۋرەت تۇسكەندەي بولادى: اپپاق جولدىڭ بۇرىلىسى، سول جاقتا — قارا، جاسىل جارتاس، وڭ جاقتا كوگىلدىر تاس قورشاۋ، الدا — كەنەت شىعا كەلگەن ۆەلوسيپەدشىلەر —قىزىل—سارى كۇپايكە كيگەن شاڭ—شاڭ ەكى مايمىل؛ ءاۆتوموبيلدى شۇعىل بۇرۋ، ۇساق تاستار ۇستىمەن ءاۆتوموبيلدىڭ تىك شانشىلۋى، كوزى اشىپ — جۇمعانداي ساتتە تەلەگراف باعاناسىنىڭ پايدا بولۋى، ماگدانىڭ اربيعان ساۋساقتارى، سونان كەيىن سيقىرلى شام كىلت ءسونىپ قالدى. بۇل ەسكە الۋى كەشە، نەمەسە ءۇشىنشى كۇنى، نەمەسە ودان ەرتەرەك — قاي ۋاقىتتا ەكەنى ءدال بەلگىلى ەمەس — ماگدانىڭ داۋسى، دالىرەك ايتقاندا ماگدانىڭ اڭگىمەسى تولىقتىردى، نەگە ونى مەن ونى كوپتەن بەرى كورە الماي جاتىرمىن، كوپ ۇزاماي تاڭىلعان داكەدەن قۇتىلاتىن شىعارمىن... ماگدانىڭ داۋسى نە ايتىپ ەدى؟ "...ەگەر باعانا بولماسا تاس جاقتاۋدان اسىپ شىڭىراۋعا كەتەر ەك. زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى. مەنىڭ ءبىر جاق ءبۇيىرىم ءالى كۇنگە كوكپەڭبەك. اۆتوموبيل اۋدارىلىپ قالدى — كۇل تالقانى شىققان. نە بولعاندا دا ول جيىرما مىڭ ماركا تۇراتىن. Avto... mille، be aucovp mille maz Ks — مۇنى كۇتۋشى ايەلگە قاراپ ايتتى، — vous compenez؟ برۋنو، فرانسۋزشا جيىرما مىڭدى قالاي ايتۋعا بولادى؟ "ءبارىبىر ەمەس پە... ەڭ باستىسى، سەن ءتىرىسىڭ". — "ۆەلوسيپەدشىلەر جاقسى ادامدار ەكەن، ءبارىن جيناستىرىپ بەردى". نەگە كوڭىلى ورنىندا ەمەس؟ رۋجينارداعى وقيعادان كەيىن بە. ونىڭ قولىندا "براۋنينگ"، ال ماگدا تەننيس تۋفليىمەن كىرىپ كەلەدى... تۇسىنسەم، ءبارى ورنىما كەلگەن سياقتى ەدى عوي. ساعات قانشا بولدى ەكەن؟ داكەنى قاشان شەشەدى؟ ورنىمنان قاشان تۇرعىزادى؟ السىزدىك... مۇنىڭ ءبارى گازەتتەردە، نەمىس گازەتتەرىندە حابارلانعان شىعار.
كوزدەرىنىڭ تاڭىپ تاستالعانىنا قارسىلىق بىلدىرگەندەي باسىن شايقادى. قۇلاعى ءبارىن ەستىپ جاتىر، ءبىراق كوزى تارس جابىق — سودان دا ول پالاتانىڭ قانداي ەكەنىن دە، كۇتۋشى ايەل مەن دارىگەردىڭ دە ءتۇرىن بىلمەيدى. ساعات قانشا؟ تاڭەرتەڭ بە؟ ۇيقىسى قانىپ قالىپتى، تەرەزە اشىق بولسا كەرەك، تۇياقتاردىڭ سىرتىلداعان داۋسى ەستىلەدى، مىنە، — سۋدىڭ سىلدىرى مەن شەلەكتىڭ داڭعىرى — ءدال ىرگەدە اۋلا، فونتان، شىنار اعاشتارىنىڭ تاڭەرتەڭگى سالقىن كولەڭكەسى بار بولسا كەرەك. ول ءبىراز ۋاقىت تۇسىنىكسىز دىبىستارعا ءتيىستى رەڭك بەرىپ قيمىلسىز جاتتى دا، كوپ ۇزاماي باسقا دىبىستاردى ەسىتە باستادى — كورشى بولمەدەن بولسا كەرەك، ماگدا مەن كۇتۋشى ايەلدىڭ داۋىستارى شىقتى. كۇتۋشى ايەل ماگداعا "Soucoupe، soucoupc" دەگەن ءسوزدى دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتىپ وتىر. ماگدا ونى الدەنەشە peت قايتالاپ، سىڭعىر—سىڭعىر كۇلەدى.
دۇرىس ەمەستىگىن بىلە تۇرا كرەچمار وتە ساقتىقپەن ابايلاپ قانا قاسىنىڭ ۇستىندەگى داكەنىڭ جيەگىن كوتەردى: سويتسە، بولمە ءىشى ءالى تۇتتاي قاراڭعى ەكەن — تەرەزە دە، ءتىپتى ساڭىلاۋ دا كورىنبەيدى. ياعني، ءالى ءتۇن، ءتۇن بولعاندا دا ايسىز قاراڭعى ءتۇن. دىبىستار ادامدى قالاي الدايدى.
كورشىدەن "Kafe the non. Noi pas — tee" ، — دەگەن ءۇن ەستىلدى.
كرەچمار قاسىنداعى ورىندىقتى سيپاپ ەدى، شايعا قولى ءتيدى. ول تەتىكتى ءبىر باستى، ەكى باستى، ءبىراق قاراڭعىلىق سەيىلەر ەمەس، ىستەن شىققان شام بولدى. ونان كەيىن ول قولىمەن شىرپى ىزدەۋگە كىرىستى — اقىرىندا قوراپتى تاپتى. وندا تەك ءبىر—اق شىرپى بار ەكەن، سىر—ر ەتكەن دىبىس شىقتى،ءبىراق وت جارىعى كورىنبەدى. ول ونى لاقتىرىپ تاستادى،كۇيىك ءيىسى شىقتى.
قىزىق قۇبىلىس...
"ماگدا،— دەپ داۋىستادى. — ماگدا!"
اياق دىبىسى شىعىپ، ەسىك اشىلدى. ءبىراق ەشتەڭە وزگەرگەن جوق ەسىكتەن جارىق تۇسكەن جوق.
"شام جاقشى، — دەدى ول. — شام جاقشى".
"داكەگە تيمە، برۋنو! — قاراڭعىلىق ىشىندە وعان شۇعىل، نىق جاقىنداپ كەلە جاتقان ماگدانىڭ داۋسى شىقتى. — دارىگەر ايتتى عوي... قۇدايىم—اي!"
"سەن مەنى كورىپ تۇرسىڭ با؟ — دەدى ول تۇتىعا. — ال مەن... شامدى تەزىرەك جاقشى. تىڭداپ تۇرسىڭ با؟ تەزىرەك!"
"تىنىش، تىنىش، سابىر ەتىڭىز"، — دەگەن كۇتۋشى فرانسۋز ايەلىنىڭ داۋسى شىقتى.
بۇل دىبىستار، بۇل جۇرىستەر، بۇل داۋىستار باسقا ءبىر جازىقتىقتان شىعىپ جاتقانداي. ولار باسقا الەمدە، بۇل باسقا الەمدە . ولار مەن بۇل جاتقان قاراڭعىلىقتىڭ اراسىندا قالىڭ ءبىر كەدەرگى بار سياقتى. ول بار كۇشىمەن جيىرىلىپ، قاباعىن ءسۇرتىپ، باسىن ولاي دا، بۇلاي دا قوزعاپ، سوزىلا جانتالاسىپ باقتى، ءبىراق سوڭ ءبىر تۇتاس قاراڭعىلىقتى جىرتا الار ەمەس.
"مۇمكىن ەمەس، — دەدى كرەچمار ىشقىنىپ. — مەن جىنداناتىن شىعارمىن. تەرەزەنى اش، نە بولعاندا دا بىردەڭە ىستەشى..."
"تەرەزە اشىق"، — دەدى ول باياۋ عانا.
"مۇمكىن كۇن ءالى شىقپاعان شىعار... ماگدا، كۇن شىققان كەزدە بالكىم بىردەڭە كورەرمىن. ەڭ بولماعاندا جىلت ەتكەن بىردەمە. مۇمكىن، كوزىلدىرىك..."
"برۋنو سابىر ەت. اڭگىمە كۇندە ەمەس. ءقازىر جاپ—جارىق تاڭ شىعادى، برۋنو، سەن مەنىڭ جانىمدى اۋىرتپا".
"مەن... مەن..." — كرەچمار الاسۇرا دەم الىپ، سونان كەيىن بار داۋسىمەن ايقايلاي باستادى.
32
مۇلدە كورسوقىر بولىپ قالعانى كرەچماردى جىنداندىرىپ جىبەرە جازدادى. جاراقاتتارى دا، سىزاتتارى دا جازىلدى، ءبىراق ءىشى قالىڭ، قاپ—قارا كەدەرگىنىڭ توزاقتان بەتەر جانىنا باتقانى وزگەرىسسىز قالدى. سۇمدىقتى سەزىنگەن العاشقى ازاپتى، قاسىرەتتى شەككەننەن كەيىن، ايقاي مەن الىس—جۇلىستان، كوزىنەن الدەنەنى جۇلىپ الىپ تاستاعىسى كەلگەن ارەكەتتەن كەيىن ول سۇلەسوق ەسەڭگىرەگەن كۇيگە تۇسەدى دە، سونان كەيىن قايتادان تەك مولاعا كومىلگەننەن كەيىن ەسى كىرىپ الاسۇرعان ادام سياقتى شوشىنا شىرقىرايدى.
الايدا مۇنداي ۇستامالى ساتتەر بىرتىندەپ سيرەكسي باستادى دا، كۇنى بويى شالقاسىنان جاتىپ aپ پروۆانسال كۇنىنىڭ داۋىستارىن ەستىپ جاتادى، كەنەت ول بار بالەنىڭ باسى بولعان ءرۋجيندى تاعى تاڭدى ەسىنە الادى، سونان كەيىن باسقا وقيعالار شۇباپ شىعا باستادى،— اسپان، ءوزى سۇقتانا قاراپ ۇلگەرمەگەن جاسىل جوتالار، قالايشا، قايتادان، ءوزىن كوردە جاتقانداي سەزىنەتىن ۇرەيلى ءسات.
مەپتون گوسپيتالىندە جاتقان كەزدە—اق ماگدا وعان گورننىڭ پاريجدە جازعان مىناداي ماعىناداعى حاتىن وقىپ بەرگەن:
"كرەچمار، مەن ءقازىر، قابىرعامدى قاۋساتىپ جىبەرگەندەي قايسىسىنان قاتتى سوققى العانىمدى ايتا المايمىن، — ءسىزدىڭ ەشقانداي سەبەپ—سالدارسىز، اياق استىنان كەتىپ قاپ، مەنى قورلاعانىڭىزدان با، جوق الدە ءسىزدىڭ باسىڭىزدان وتكەن قاسىرەتتەن بە؟ سىزگە بارىپ شىعۋعا جىبەرمەي تۇرعان سول ءبىر رەنىشكە قاراماي، مەن ءسىزدىڭ باسىڭىزعا تۇسكەن اسا زور اۋىرتپالىقتان شىن كۇيزەلگەنىمدى وزىڭىزگە جەتكىزگىم كەلەدى، اسىرەسە، ءسىزدىڭ كەسكىندەمەگە، بەرەكەلى باي بوياۋلار مەن نازىك اۋەزدى سىزىقتارعا دەيىن، سىزگە قۇدايدىڭ ءوزى بەرگەن ساۋلەلى شىراقتى دۇنيەنىڭ باسقا دا قۇبىلىستارىنا قۇشتارلىعىن بىلەتىن مەن بۇرىنعىدان دا قاپالانا تۇسەم. دۇنيەدە تەك كوزىمەن، جانارىمەن عانا ءومىر سۇرەتىن ادامدار بار (ءسىز جانە مەن سول ساناتتانبىز) — باسقا سەزىمدەردىڭ ءبارى سول سەزىم كورولىنىڭ نوكەرلەرى عانا.
مەن بۇگىن پاريجدەن انگلياعا ءجۇرىپ كەتەم، سول جاقتان نيۋ — يوركقا تارتام دا، تۋعان ەلىمدى ەندى جۋىق ارادا كورە الماسپىن دەپ ويلايمىن. ءوزىڭىزدىڭ ماڭگىلىك سەرىگىڭىزگە مەنىڭ دوستىق سالەمىمدى جەتكىزۋىڭىزدى قالار ەدىم، ول سەرىگىڭىزدىڭ شولجاڭ مىنەزى — كىم بىلەدى؟ —ءسىزدىڭ كرەچمار، ماعان دەگەن كوزقاراسىڭىزدى كەرى وزگەرتىپ جىبەردى، — سولاي بولا تۇرا، ول سەرىگىڭىز سىزگە جان—تانىمەن بەرىلگەن، ارينە، ونىڭ بويىندا دا وزىنە ءتان قاسيەتتەر بار، —ونداي قاسيەت كەز كەلگەن ايەلدە بولادى دەپ ويلايمىن، — جۇرتتان كىلەڭ قولپاش پەن قۇراق ۇشىپ تۇرۋدى تالاپ ەتەتىن، سونداي—اق، مەن سياقتى ايەل اتاۋلىعا نەمقۇرايلى قارايتىن ەركەكتىڭ جانىنا، جەك كورە تۇرسا دا، ۇڭىلگىسى كەپ تۇراتىن ادەتكە ، — ءتىپتى ول ەركەك وعان ءوزىنىڭ سيىقسىز تۇرىمەن، قاراپايىمدىلىعىمەن، عاشىقتىق تالعامىمەن جات بولىپ تۇرسا دا. كرەچمار، ەگەر ءسىز، ەكەۋىڭىزدى جالىقتىرعان، مەنەن قۇتىلعىڭىز كەلسە، ونى بىردەن بەتىمەن ايتۋىڭىز كەرەك ەدى، سوندا ءسىزدىڭ تىك مىنەزىڭىز بۇرىنعىدان دا ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولار ەدى، ونداي كەزدە ءبىزدىڭ سۋرەت تۋرالى، ۇلى شەبەرلەردىڭ عاجاپ بوياۋلارى جايلى اڭگىمەلەرىمىزدى ەسكە الاتىن اياۋلى ساتتەرى ءسىزدىڭ وپاسىزدىقپەن قاشىپ كەتكەنىڭىز ەشقانداي كولەڭكە تۇسىرە الماس ەدى.
"مىناۋ حات — گوموسەكسۋاليستىڭ حاتى عوي، — دەدى كرەچمار. ونىڭ كەتىپ قالعانىنا، مەن ءبارىبىر قۋانىشتىمىن. مەن ساعان، ماگدا، كۇدىكتەنگەنىم ءۇشىن، مەنى قۇداي جازالاعان شىعار، ءبىراق ساعان..."
"نە "ءبىراق"، برۋنو؟ ءارى قاراي ايت".
"جوق، ەشتەڭە ەمەس. مەن ساعان سەنەم. مەن ساعان سەنەم".
ول ۇندەمەي قالدى دا، نە ىڭىرسىعان ەمەس، نە ىشقىنعان ەمەس ءبىرتۇرلى دىبىس شىعاردى، ادەتتە قاراڭعىلىق قابىرعاسىنىڭ ارعى جاعىندا جاتقان ول ۇستاماسى الدىندا وسىنداي حالگە تۇسەتىن.
"عاجاپ بوياۋلار، — دەدى ول كەۋدەسىنىڭ تۇكپىرىنەن شىققان داۋىسپەن. — ءيا، ءيا، عاجاپ بوياۋلار!"
ول ساباسىنا تۇسكەننەن كەيىن ماگدا تاماقتانۋعا باراتىنىن ايتىپ، بەتىنەن ءسۇيدى دە، كوشەنىڭ كولەڭكە جاعىمەن جىلدام كەتىپ بارا جاتتى. ول شاعىن قوڭىر سالقىن مەيرامحاناعا كىرىپ، تۇكپىردەگى مرامور ۇستەلگە بارىپ وتىردى. كورشى ۇستەلدە گورن اق شاراپ ءىشىپ وتىر ەدى.
"كەل قاسىما وتىر، — دەدى ول. — قورقاعىن قاراشى!"
"كورىپ قالسا، جەتكىزەدى عوي"، — دەدى دە، ءبارىبىر ونىڭ قاسىنا وتىردى.
"بوس ءسوز. كىمنىڭ كىمدە نە جۇمىسى بار؟ ول حات تۋرالى نە ايتتى؟ شىنىن ايتقاندا، تاماشا جازىلعان دەگەن شىعار؟"
"ءيا، ءبارى جاقسى. سارسەنبىدە سيۋرنحقا جۇرەمىز، مامانعا كورىنەدى. سەن ءۇش ورىن ال. سەن تەك وزىڭە باسقا ۆاگوننان ال، — قاۋىپسىزدەۋ بولادى".
"تەگىن بەرمەيدى عوي"، — دەدى گورن سامارقاۋ.
"بايعۇسىم—اي"، — دەدى جىلى ۇشىراپ ماگدا. ءسويتتى دە سومكەسىنەن ءبىر ۋىس اقشا الىپ شىقتى.
33
كرەچمار الدەنەشە رەت (كۇندىزگى ىيۋ—قيۋ دىبىستارعا تولى قاراڭعى ءتۇنى) گوسپيتال جانىنداعى باقتىڭ ىشىنە قىدىرۋعا شىعىپ جۇرسە دە، ءبارىبىر سيۋريحقا ساپار شەگۋگە شالا دايىندالعان ۆوكزالدا ونىڭ باسى اينالدى — سوقىر ادامنىڭ باسى اينالماي وتكەن امالسىزدىق، شاراسىزدىق بولۋشى ما ەدى، — ويتكەنى اينالاسىنداعى اياق دىبىستارىنان، داۋىستاردان، تارسىلداردان ماگدا جەتەكتەپ كەلە جاتسا دا، الدەنەگە سوعىلىپ قالام با دەگەن قورقىنىشتاردان ەسى شىعىپ كەتكەن—ءدى. پوەزدا ونىڭ جۇرەگى لوبلىدى، سودان دا ول ەكسپرەسس قوزعالىسىنىن شايقالعان ۆاگون سىرتتاعى قالىپ جاتقان كورىنىستەردى، قيالىن قانشا جيناقتاسا دا ءبىر—بىرىمەن ۇيلەستىرە المادى. سيۋريحقا بارعان كەزدە جاعدايى ءتىپتى قيىنداپ كەتتى، الدەقانداي بەلگىسىز ءبىر جاققا بارا جاتىپ قورشاعان كوزگە كورىنبەيتىن ادامدارمەن بىردە قاقتىعىسىپ، بىردە قاعىسىپ قالاسىڭ. "قورىقپا، قورىقپا، — دەدى ماگدا ابىرجىپ. — ەسىڭنەن ايىرىلما. ەندى توقتا. ءقازىر اۆتوموبيلگە مىنەمىز. نەگە سونشا قورقاسىڭ — كىشكەنتاي بالا سياقتى".
پروفەسسور، اتاقتى كوز دارىگەرى، ەرەكشە اينانىڭ كومەگىمەن ونىڭ كوزىنىڭ تۇكپىر—تۇكپىرىن ۇزاق قارادى، ونىڭ ءارى مايلى، ءارى جىڭىشكە داۋسىنا قاراپ، كرەچمار ونى دومالانعان قارت شىعار دەپ ويلاپ وتىر، ال شىن مانىندە پروفەسسور وتە ارىق، ءارى جاس ەدى. ول دا كرەچماردىڭ ءوزى بۇعان دەيىن ەستىگەن ءسوزدى قايتالادى، — قان قۇيىلىپ كەتكەننەن كەيىن ميمەن جالعاساتىن كوزدىڭ نەرۆ جىپتەرى قىسىلىپ قالعان، — ونىڭ ەندى بىرتىندەپ تاراۋى دا مۇمكىن، تاراماۋى دا مۇمكىن، ياعني مۇلدە از بوپ قالۋى ت.ت.، ءبىراق كرەچماردىڭ جالپى جاعدايىنا كەلەر بولساق، وعان ءدال ءقازىر تىنىشتىق كەرەك، ياعني ول ەكى—ءۇش اي بويى ابىر—سابىردان اۋلاعىراق، ەڭ دۇرىسى تاۋلى ايماقتا تىنىعۋ كەرەك، سونان كەيىن — بەلگىلى بولادى...
"بەلگىلى بولادى؟" — دەدى كرەچمار تۇنجىراعان قالپى مىرس ەتىپ (قانداي بىلجىراق).
ماگدا ونى قوناق ءۇي نومىرىندە جالعىز قالدىرىپ، بىرنەشە كەڭسەلەرگە باردى، وعان ادرەستەر بەردى؛ گورنمەن اقىلداسىپ الىپ، گورن ەكەۋى تاڭداپ العان ۇيگە باردى. ول ەكى قاباتتى، بولمەلەرى تاپ — تۇيناقتاي، ءار ەسىگىنە قاسيەتتى سۋ ءۇشىن شىنىاياق ورناتىلعان ساياجاي ەكەن. ول ساياجاي جاز بويى تۇرۋعا نورۆەگياعا كەتكەن ەرلى—زايىپتى بىرەۋلەردىڭ ساياجايى ەكەن دە، ونى جالداۋ ارزانعا ءتۇستى. گورن ونىڭ ورنالاسۋىن اسىقپاي قاراپ شىقتى — ەمەندەردىڭ اراسىندا دەريەۆنيادان الىسىراق — جوعارى قاباتتاعى كۇن جاق بەتتەگى بولمەنى وزىنە ەنشىلەپ، ماگداعا وسىنى جالدا دەدى. سونان كەيىن دەريەۆنيادان اسپازشى تاپتى. گورن ونىمەن تىم اسقاق سويلەستى. ول بىلاي دەدى: "سىزگە ۇلكەن جالاقى تاعايىندالىپ وتىرعان سەبەبى، ءسىز جان دۇنيەسى كۇيزەلىسكە ۇشىراپ سوقىر بوپ قالعان ادامعا قىزمەت ەتەسىز. مەن وعان بەكىتىلگەن دارىگەرمىن، ءبىراق ونىڭ اۋىر مۇشكىل ءحالىن ەسكەرىپ، قاسىندا جيەن قارىنداسىنان باسقا، دارىگەردىڭ دە تۇراتىنىن بىلمەۋ كەرەك. سوندىقتان، ءسىز، ەگەر جاناما تۇردە دە، نەمەسە سىبىر—كۇبىرمەن بولسىن، الدەقانداي بىرەۋمەن سويلەسە قالعان جاعدايدا بولسىن، مەنىڭ وسى ۇيدە تۇرىپ جاتقانىمدى ايتىپ قويساڭىز، وندا ءسىز دارىگەر تاعايىنداعان ەمدەۋ جۇيەسىن بۇزعان بوپ ەسەپتەلەسىز دە، زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەسىز، — ال بۇل شۆەيساريادا قاتاڭ جازالانسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ءسىز، مەنىڭ پاسيەنتىمنىڭ بولمەسىنە كىرمەي—اق قويۋىڭىزدى، ونىمەن قانداي ءبىر بولماسىن ءتىل قاتىسپاي—اق قويۋىڭىزدى قالار ەدىم: بىردە ونىڭ ۇستامالى اۋرۋى ۇستاپ ءبىر كەمپىردى قاعازداي مىجىپ، اياعىنا ساپ تاپتاپ تاستاعانى، مەن ونداي وقيعانىڭ تاعى دا قايتالانۋىن قالاماس ەم. ەڭ باستىسى — ەگەر ءسىز بازاردا تىلىڭىزگە يە بولماي، سونىڭ سالدارىنان وسى جەردىڭ كىسىلەرى بىزگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ كەلە باستايتىن بولسا، وندا ءدال وسىنداي جاعدايدا جاتقان مەنىڭ پاسيەنتىم، مىنا ءۇيدىڭ تاس—تالقانىن شىعارادى... ءتۇسىندىڭىز بە؟"
ونىڭ كەمپىردى قورقىتقانى سونشا، ول بايعۇس بۇل تابىستى جۇمىستان العاشقىدا باس تارتپاقشى بولدى دا، تەك گورن وعان سوقىر ەسالاڭدى ءسىز كورمەيسىز، ەگەر ونىڭ جۇيكەسىنە ەشكىم تيمەسە ول ءوزىن تىپ—تىنىش ۇستايدى، ونىڭ ۇستىنە ول ۇنەمى جيەن قارىنداسى مەن دارىگەردىڭ قاراۋىندا دەپ سەندىردى.
ءبىرىنشى بوپ گورن كىرىپ الدى. ول بۇكىل جۇكتىڭ ءبارىن الىپ كەلدى دە، كىمنىڭ قاي بولمەدە بولاتىنىن بەلگىلەپ بەرىپ، كەرەك ەمەس زاتتاردى تۇگەل شىعارىپ تاستاتقىزدى، ءبارىن رەتتەپ بولعاننان كەيىن ول ءوزىنىڭ بولمەسىنە كوتەرىلىپ، ىسقىرا ءجۇرىپ قابىرعاعا ادەپسىزدەۋ سۋرەتتەردى قاداپ جاپسىرا باستادى — بەرليندەگى كوركەمسۋرەت—پارنوگرافيالىق باسپا تاپسىرىس بەرگەن يلليۋستراسيالىق ەسكيزدەر. ساعات بەستەر شاماسىندا ول دۇبىرمەن تۋۋ تومەنگە ءاۆتوموبيلدىڭ كەلىپ توقتاعانىن، ودان الدىمەن اشىق—قىزىل جەمپىرلى ماگدانىڭ سەكىرىپ ءتۇسىپ سونان كەيىن ونىڭ كرەچمارعا كومەكتەسكەنىن كوردى، قارا كوزىلدىرىك كيىپ العان كرەچمار بايعىز سياقتى ەدى. اۆتوموبيل ارتقا شەگىندى دە، قايتادان العا ۇمتىلىپ، بۇرىشتان اينالىپ كەتتى. ماگدا كرەچماردىڭ قولتىعىنان دەمەپ، ال ول تاياعىمەن الدىن بارلاپ، سوقپاقپەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلەدى. ولاردى ءبىرشاما ۋاقىت قىلقان جاپىراقتى شىرشالار كورسەتپەي جىبەردى دە، ءبىر كورىنىپ، قايتادان تاسالانىپ قاپ، اقىرىندا باقتىڭ الاڭقايىنا شىقتى، ول جەردە ولاردى قاباعىن قاتايتىپ العان، ءبىراق گورنگە ابدەن بەرىلگەن اسپازشى، سوقىر ەسالاڭعا كوز دە سالماستان، ماگدانىڭ قولىنداعى زاتتاردى الدى.
جوعارىداعى تەرەزەدەن كەۋدەسىن شىعارىپ قاراپ تۇرعان گورن ماگداعا الاقانىن ومىراۋىنا باسىپ سالەمدەسۋدىڭ قىزىق ءبىر بەلگىلەرىن جاسادى، — سونان كەيىن پەترۋشكا قۇساپ قولىن جايىپ جىبەرىپ باسىن ءيدى، — ارينە، مۇنىڭ ءبارى ءۇن—ءتۇنسىز جاسالىندى. تومەندەگى ماگدا بۇعان كۇلىمسىرەپ قارادى دا، كرەچماردى قولتىعىنان ۇستاعان قالپى ۇيگە كىردى.
"مەنى بۇكىل بولمەلەردى ارالاتىپ، تانىستىرىپ شىق"، — دەدى كرەچمار. وعان، ارينە، ءبارىبىر ەدى، تەك ماگدا جاڭا قونىستى جاقسى كورەتىن.
"شاعىن اسحانا، شاعىن قوناق بولمە، شاعىن كابينەت"، — دەدى ماگدا تومەنگى قاباتتاعى بولمەلەردى ارالاتىپ. كرەچمار جيھازداردى، زاتتاردى ۇستاپ كورەدى، — جالپى باعىتتى انىقتاپ الماقشى.
"ياعني، تەرەزە مىنا جاقتا"، — دەدى ول تۇتاس قابىرعا جاقتى كورسەتىپ. ول سانىن ۇستەلدىڭ بۇرىشىنا قاتتى سوعىپ الدى، سونان كەيىن، بەينە ءبىر كولەمىن بىلگىسى كەلگەندەي، ۇستەل ءۇستىن الاقانىمەن سيپالادى.
سونان كەيىن ولار سىقىر—سىقىر ەتكەن اعاش باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلدى، ال ەڭ جوعارىداعى تەكپىشەكتە وتىرعان گورن دىبىسىن شىعارماي كۇلىپ وتىر ەدى. ماگدا وعان ساۋساعىمەن سەس كورسەتتى، — ول جايلاپ ورنىنان تۇرىپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ وعان جول بەردى: ولاي ەتۋدىڭ تۇك تە قاجەتى جوق ەدى، ويتكەنى سوقىردىڭ اۋىر ادىمىنىڭ استىنداعى باسقىش وق اتقاننان بەتەر سىقىرلاپ كەتىپ ەدى.
دالىزگە شىقتى؛ ءوزىنىڭ ەسىگىنىڭ تۇكپىرىندە تۇرعان گورن ءبىر ەسىكتى كورسەتتى، ماگدا باسىن يزەدى. ول اۋزىن جاۋىپ، الدەنەشە رەت جۇرەلەپ وتىردى. ماگدا وعان قاراپ قاتال تۇردە باسىن شايقادى — ءقاۋىپتى ويىن، گورن قۋانىشىن جاسىرا الماعان بالا سياقتى قۇتىرىپ كەتتى. "مىناۋ سەنىڭ جاتىن بولمەڭ، ال مىناۋ مەنىكى، — دەدى ەسىكتەردى كەزەك—كەزەك اشىپ. "نەگە بىرگە ەمەس؟" — دەپ سۇرادى كرەچمار مۇڭايىپ. "برۋنو، سەن بىلەسىڭ عوي دارىگەردىڭ نە ايتقانىن..." ولار بارلىق جەردە بولىپ شىققاننان كەيىن (گورننىڭ بولمەسىنەن باسقاسىندا)، ەندى ول ماگدانىڭ كومەگىنسىز، كەرى قاراي ءجۇرىپ، رەت—رەتىمەن ءوزى ارالاپ شىققىسى كەلدى. ءبىراق ول بىردەن شاتاستى دا، قابىرعاعا سوعىلىپ قول جۋاتىن شىنىنى ءسال بولماعاندا سىندىرىپ الا جازدادى. سونان كەيىن ول تۇكپىردەگى بولمەگە سوعىلدى (ول گورننىڭ بولمەسى بولاتىن)، وعان تەك ءدالىز ارقىلى كىرۋگە بولاتىن، ءبىراق ول ابدەن شاتاستى دا، ءوزىمنىڭ جاتىن بولمەمنەن شىعىپ كەلە جاتىرمىن دەپ ويلادى. "سەنىڭ بولمەڭ بە؟" —دەپ سۇرادى ول ەسىكتى سيپالاپ. "جوق، جوق، بۇل شولان، — دەدى ماگدا. — سەن، قۇداي ءۇشىن، ەسىڭە تۇتىپ ال، ايتپەسە، باسىڭدى سوعىپ الاسىڭ. ساعان وسىلاي كوپ جۇرۋگە بولا ما ەكەن ءوزى، —بۇلاي قىدىرۋدى بۇدان بىلاي قىسقارتامىز بۇل تەك بۇگىن عانا..."
كرەچماردىڭ ءوزى دە دىڭكەلەپ قالىپ ەدى. ماگدا ونى ورنىنا جاتقىزدى. ول ۇيىقتاپ كەتكەن كەزدە، ماگدا گورنعا كەلدى. ءۇيدىڭ اكۋستيكاسىن ءالى بىلە قويماعان ولار سىبىرلاسىپ سويلەستى، ولاردىڭ داۋىستاپ سويلەسۋلەرىنە دە بولار ەدى. كرەچماردىڭ جاتىن بولمەسى ەداۋىر الىستا بولاتىن.
34
كرەچمار الاي—دۇلەي بوپ سوقپاققا ءتۇسىپ شاپشاڭ بۇرىلىپ كەتكەننەن كەيىن، زەگەلكرانس ءوزىنىڭ بالە اكەلگەن قارا داپتەرىن قۇشاقتاپ قايىڭ استىندا وتىرىپ قالدى دا، وي ازابىنا ءتۇستى. ءسوز جوق، كرەچمار ءوزى سۋرەتتەپ جازعان سول ەرلى—زايىپتىلارمەن بىرگە ساپارلاپ جۇرگەن بولدى، ال ولاردىڭ عاشىقتىق سوزدەرى كرەچمار ءۇشىن سۇمدىق جاڭالىق بولىپ شىقتى، — زەگەلكرانستىڭ بار ۇققانى وسى عانا، ءبىراق اسا ءبىر ورەسكەل وسپادارلىق جاساعانىن، بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق ارەكەتكە بارعانىن جان—تانىمەن تۇسىنگەن ول، ءتىسىنىڭ اراسىنان ىڭىرسىعان دىبىس شىعارىپ، بەتى ءاجىم—ءاجىم بوپ، بەينە ءبىر شوق ۇستاپ العانداي قولىن سىلكە بەرەدى. مۇنداي ارەكەتتى تۇزەي المايسىڭ: كرەچمارعا كەشىرىم سۇراپ بارسا قايتەدى، ءوزىنىڭ سەرىكتەسىن مىلتىقپەن جارالاپ السا، وعان سەرىگى "ايىپتىسىڭ" دەپ ايتا المايدى عوي.
ەندى زەگەلكرانسقا ءوزىنىڭ جازعانى ادەبيەت ەمەس، لاعىنەت اتقىر شىندىقتى بۇرمالاپ، ىشىنە قۇيتىرقى سوزدەرمەن سۇمدىق جاسىرعان دورەكى دومالاق ارىز بوپ كورىندى. ءومىردى بۇلتاقسىز ءدال كورسەتىپ بەرۋىم كەرەك دەگەن ماقساتى، كۇنى كەشە عانا وعان، ءوتىپ بارا جاتقان ءومىردىڭ ءبىر ساتتىك بەينەسىن قاعاز بەتىندە ۇستاپ قالا الاتىن بىردەن — ءبىر شىنايى ادەبي ءادىس بوپ كورىنگەن ءستيلى، ەندى، مىنە، سونشالىقتى دوعال، سونشالىقتى تالعامسىز بولىپ شىقتى. جازعانىنىڭ وسىنشالىقتى دورەكى، وسىنشالىقتى دوعال بوپ شىققان سەبەبى، ءوزىنىڭ تياناقتى ەرەجەسىنەن اۋىتقىپ كەتكەنىنەن كوردى، ويتكەنى ول قارعىس اتقان ۆاگونداعى ادامداردى ءتىس دارىگەرىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كوشىرىپ اپارماي، Monsieuz Lhomme ءتىس دارىگەرىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىن سول قالپىندا بەينەلەگەندە، وندا الگى تۇككە كەرەگى جوق ەركەك پەن ايەل ول ساناتقا كىرمەگەن بولار ەدى دەپ ءوزىن—ءوزى جۇباتقىسى كەلدى. بۇل ءبىراق جالعان، ادەبي جۇباتۋ ەدى، ويتكەنى ونىڭ ءمانى اناعۇرلىم قاتەرلى، جيىركەنىشتى بولاتىن: سويتسە، ءومىر دەگەن، كىم ونى سول قالپىندا قاعازعا تۇسىرگىسى كەلسە، سول ادامدى جازالايتىن بولسا كەرەك، — وندايدا ءومىر كىلت تۇرا قالىپ، جابايى يشارامەن بۇيىرىڭە ءتۇرتىپ قاپ: "ال، قانە، قارا ماعان، ەگەر ساعان اۋىر جانە جيىركەنىشتى بولسا، وندا مەنى كىنالاما"، — دەپ تۇرعانداي. "اتتەگەن— اي، ءبىر—بىرىنە ءدال كەلە قالعانىن قاراشى" — دەدى وزىنە—ءوزى زەگەلكرانس، بۇل جەردە بىرىنە—ءبىرى ءدال كەلەتىندەي ايرىقشا ەشتەڭە جوق ەكەنىن بىلە تۇرا، الگى ويىنا ىشتەي قارسىلىق ءبىلدىرىپ، اسىرەسە، ەڭ تاڭعالارلىعى، ونىڭ باسىنان مۇنداي نارسە بۇرىن—سوڭدى وتپەپ ەدى، ماسەلەن، ول نەگىزىندە ءبىر جاپ—جاس قىزدىڭ سوڭىنان جارتى جىل بويى قالمادى دا، ول قىزدى كەيىنىرەك ءوزىنىڭ كوپ سوزدىلەۋ ءبىر نوۆەللاسىندا ەشتەڭەسىن قالدىرماي سۋرەتتەگەن—ءدى، ءبىراق سول ءۇشىن ول قىزدىڭ اكەسى مۇنى تاياققا جىققان جوق قوي.
كرەچمارمەن كەزدەسۋدىڭ ىڭعايى كەلمەدى، ويتكەنى زەگەلكرانس وتە ءبىر اشۋشاڭ، ىزاقور جان ەدى دە، الگى وقيعالاردان كەيىن رۋجيناردى سول كۇنى—اق تاستاپ، شىعىس پيرەنەيدىڭ القابىندا ءبىر اي بويى ءجۇرىپ الدى. بۇل ونى ەپتەپ ساباسىنا ءتۇسىردى. ەندى ول سول وقيعا سوڭى ەشقانداي دا ءبىر سوراقىلىققا اپارماعان شىعار، ءبارى قالپىنا كەلگەن شىعار دەپ ويلاي باستادى. ول رۋجينارعا كەلگەننەن كەيىن، بويىنا ءبىر، سيرەك بولاتىن، باتىلدىق ەندى دە كرەچماردى تابام دەگەن ويمەن بىردەن قوناق ۇيگە تارتتى. ول وندا ءبىر تانىسىمەن (ول قۇس تۇمسىقتى، قارا شارپى Monsieuz Martin بولاتىن) كەزدەيسوق سويلەسىپ تۇرىپ كرەچماردىڭ بۇل جەردەن قاشقانداي بوپ كەتىپ قالعانىن، ونان كەيىن اپاتقا ۇشىراعانىن ءبىلدى. "ول وندا ءوزىنىڭ مەكيەنىمەن، ءوزىنىڭ ادەمى تىرناسىمەن تۇردى، ال ول تىرناسى ارگەنتينالىق پا، الدە ۆەنگر مە، نە كورن، نە گورن دەپ اتالاتىن تۇنجىراعان ءبىر سۋرەتشىمەن اۋەيى بولدى"، — دەدى Martin ءبارىن بىلەتىنىنە ءماز بولعان قالىپپەن.
سونان كەيىن ول بىردەن مەنتونعا تارتتى، گوسپيتالداعىلار ناقسۇيەرى ونى شۆەيسارياعا ما، گەرمانياعا ما، ايتەۋىر، ءبىر جاققا الىپ كەتكەن دەدى. زەگەلكرانستىڭ جۇيكە تامىرلارىنىڭ شيىرشىق اتقانى سونشا، ەندى ول جىندانۋدىڭ ءسال—اق الدىندا ەدى. قولجازباسىن اسىعا—ۇسىگە، بار كۇشىمەن جىرتام دەپ ساۋساعىن شىعارىپ الا جازدادى، تۇنىمەن قۇبىجىقتى تۇستەر كورەتىن بولدى؛ باس سۇيەگىنىڭ جارتىسى جوق، قىزىل جىپتەرگە ءىلىنىپ سالبىراپ تۇرعان كوزىمەن وعان قاراعان كرەچمار ءيىلىپ سالەم بەرەدى دە "راحمەت، ەسكى دوس، راحمەت"، — دەيدى. رۋجيناردا قالۋ مۇمكىن بولمادى. وسى ءبىر جانىن جەگەن مازاسىزدىق اقىرىندا ونى بەرليننەن ءبىر—اق شىعاردى.
35
كرەچمار ونى سونشالىقتى تۇرشىگىپ، جەككورىنىشپەن ەسكە الىپ ءجۇر دەپ زەگەلكرانس قاتەلەسكەن ەدى. كرەچمار ونى مۇلدە ەسىنە العان ەمەس، ويتكەنى ول ءوزىن سول ءبىر ادام توزگىسىز ءارى—ءسارى، قاتەرلى شاققا ورالۋعا تيىم سالعان—دى، — سول ءبىر بۇلكىلدەپ اعىپ جاتقان بۇلاق جانىنداعى سايالى جوتاعا... تىپ—تىعىز بارقىتتان جاسالعان قاپقا اينالعان ول، وي مەن سەزىمىنە قايىرىم مەن مەيىرىم قۇيىپ الىپ ەدى. قاراڭعىلىقپەن تۇمشالانىپ العان كرەچمار، سول ءبىر باس اينالدىرار بۇرىلىستا ءۇزىلىپ قالعان ءارى عاجاپ، ءارى ازاپتى كەشەگى القىزىل ومىردەن ءوزىن الشاق ۇستادى. ەگەر وتكەندى ەسكە الۋ كەرەك بولسا، ودان تەك ۇزىك—ۇزىك مينياتيۋرالاردى عانا سۇرىپتاپ الاتىن: ۇستىنە ويۋ—ورنەكتى الجاپقىش كيگەن ماگدا پورتەردى كوتەرىپ جاتىر، جارق—جۇرق قولشاتىر كوتەرگەن ماگدا شۇعىلادان قىپ — قىزىل بوپ جاتقان شالشىقتاردى اتتاپ ءوتىپ بارادى، اينا الدىندا تىر جالاڭاش تۇرعان ماگدا توقاش جەپ تۇر، تريكو كيگەن، نەمەسە قولى كۇنگە توتىققان ماگدا قۇبىلىپ كورىنەتىن ءساندى كويلەك كيگەن. سونان كەيىن ول ايەلىن ويلادى، اننەليزامەن بىرگە تۇرعان ونىڭ ءومىرى جۇمساق اقشىل ساۋلەمەن كومكەرىلىپتى، سول ءبىر ءسۇت تۇمان ىشىنەن اندا—ساندا ءبىر ىستىق ساتتەر جارق ەتە تۇسەدى — شام جارىعىنان نۇرلانا كورىنەتىن اقشىل شاش ءورىمى، كارتينالارعا تۇسكەن ساۋلە، قىزى وينايتىن شىنى شار، — تاعى دا — ءسۇت تۇمان ىشىندە تىپ—تىنىش قالقىپ بارا جاتقان اننەليزا. وتكەن ءومىردىڭ ءبارى، ءتىپتى ونىڭ ەڭ ءبىر مۇڭلى، ەڭ ءبىر ۇياتتى ساتتەرىنە دەيىن الدامشى اشەكەيلەرىمەن تۇمشالانىپ قالعان ەكەن، سول تۇستا ول پەردەنىڭ ارعى جاعىندا ءومىر ءسۇردى دە، ءقازىر كورىنىپ تۇرعان شىرعالان — شىڭىراۋدى بايقاي الماپ ەدى. ايتىپ ايتپاي نە كەرەك، ول ءوزىنىڭ قۇداي بەرگەن قىراعى كوزىنىڭ مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانا الدى ما ەكەن. ەندى ءقازىر ول شوشىنا ەسىنە الىپ وتىر، سويتسە، ول تابيعات ىشىندە ءومىرباقي جۇرگەندە، ەمەن مەن راۋشاننان باسقا، بىردە—ءبىر اعاش پەن گۇلدىڭ، قارعا مەن تورعايدان باسقا ءبىر قۇستىڭ اتىن بىلمەيدى ەكەن. بايقاسا، كرەچماردىڭ ءوزى دە، ءبىر كەزدە جەككورە قاراعان تار ماماندىق يەلەرىنەن، تەك ماشيناسىن جۇرگىزۋدى بىلەتىن جۇمىسشىدان، نەمەسە مۋزىكالىق اسپاپتان باسقا ەشتەڭە ۇقپايتىن ورىنداۋشىدان وزگە بولماپتى. كرەچماردىڭ ماماندىعى، شىنىن ايتقاندا، سۇلۋلىققا قۇشتارلىق قانا بولىپتى. ونىڭ تاپقان تابىسى ماگدا ەدى. ەندى سول ماگدادان قالعانى داۋىس، كويلەگىنىڭ سىبدىرى، ءاتىر ءيىسى — ماگدا ەندى، ءبىر كەزدە ءوزى الىپ شىققان، سول ءبىر قاراڭعىلىققا قايتا ورالدى (شاعىن كينوزالىنا).
كرەچمار ءوزىن—ءوزى يماندى تالقى—تارالعىلارمەن جۇباتا المادى، سونداي—اق ول، ءتان سوقىرلىعى جان كورەگەندىگىن تۋدىرادى دەپ ءوزىنىڭ كوڭىلىن يلاندىرۋعا قاۋقارى جەتپەدى. ماگدامەن باقىتتى، تەرەڭ، تازا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن دەپ ءوزىن—ءوزى الداپ بوسقا الەك بولدى. ارينە، مۇنداي بەرىلگەندىك ادام جانىن تەبىرەنتىپ، تولقىتاتىنى ءسوزسىز، — كوزگە كورىنبەيتىن ماگدا، ساباسىنا قايتا تۇسىرەتىن ونىڭ داۋسى... ءبىراق ول، وعان ءوزىنىڭ العىس سەزىمىن بىلدىرگىسى كەپ، ونىڭ دىرىلدەگەن قولىن ۇستاسا—اق، سول ساتىندە ونى كورگىسى كەپ كەتەتىنى دە، تۇلا بويىنان بۇكىل مورال اتاۋلىنى ىسىرىپ تاستايتىن ەسسىز قۇشتارلىق كوتەرىلىپ، بەتى ءدىر—ءدىر ەتىپ، جارىقتى تۋدىرا الماي ازاپقا تۇسەتىن. بۇكىل تولقىپ—تەبىرەنۋ ساعان زيان دەگەن سىلتاۋعا سۇيەنىپ العان ماگدا، وعان قولىمەن تيۋگە مۇلدە تىيىم سالدى، سولاي بولا تۇرا، ول ونى كەيدە ۇستاي الاتىن، وندايدا ول ماگدانىڭ باسىن، دەنەسىن سيپاپ ەشتەڭە كورمەسە دە، الدەبىر قۇشتار سەزىم سەزىنەتىن. ونىمەن ءبىر بولمەدە بولۋدى قالايتىن گورن، ونىڭ ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي باعىپ وتىراتىن. ماگدا سوقىر جاننىڭ كەۋدەسىنە جاتىپ، وعان ءتىلىن شىعارىپ ونى مازاق ەتەتىن، ال كرەچماردىڭ ءجۇزى مۇنداي كەزدە نۇرلانىپ سالا بەرەتىن. ءبىراق ماگدا ونىڭ قۇشاعىنان شۇعىل بوساپ شىعىپ تەرەزە الدىندا وتىرعان اق شالبارلى، جالاڭاياق، كەۋدە جاعى جالاڭاش گورنعا جەتىپ باراتىن، — ارقاسىن كۇنگە كۇيدىرۋ وعان قاتتى ۇناۋشى ەدى. پيجاما مەن حالات كيگەن كرەچمار كرەسلودا شالقايىپ وتىر؛ ساقال—مۇرتى ءوسىپ كەتكەن، قاباعىنداعى تەرەڭ سىزات كۇلدىرەپ قىزارىپ كورىنەدى، — ول وسى وتىرىسىمەن ساقالدى تۇتقىنعا ۇقسايتىن. "ماگدا، قايتا كەل"، — دەدى ول جالبارىنا قولىن سوزىپ. "ساعان زيان، ساعان زيان"، — دەدى ول گورننىڭ تۇكتى ارقاسىن سيپاپ تۇرىپ. كرەچمار ايتقانىنان قايتا قويمادى، ۇمتىلا ءتۇسىپ كوزىن قايتا—قايتا ءسۇرتتى. "مەن سەنى كەرەك ەتىپ تۇرمىن، — دەدى ول. — ەكى اي بولدى، بۇل الدەقايدا زيان... (بۇل جەردە وزدەرى ويلاپ تاپقان، ۇيشىلىك عاشىقتىق، ءسوز ايتىلادى). گورن ماگداعا كوزىن قىستى. ال ول ساۋساعىمەن ماڭدايىن شۇقىپ، سيقىرلانا كۇلدى. كرەچمار كوكەك قۇساپ، شاقىرۋىن قويار ەمەس. كەيدە تاۋەكەلدى سۇيەتىن گورن اياعىنىڭ ۇشىمەن وعان جاقىنداپ بارىپ وعان ساۋساعىنىڭ ۇشىن تيگىزدى. كرەچمار ونى ماگدا دەپ ويلاپ ىشقىنعان دىبىس شىعاردى، ال گورن دىبىس بىلدىرمەي كەيىن شەگىنىپ، ارقاسىن قىزدىرۋ ءۇشىن قايتادان تەرەزە الدىنا بارىپ وتىردى، "باقىتىم مەنىڭ، جالىنامىن ساعان"، — كرەچمار القىنا دەم الىپ كرەسلودان كوتەرىلىپ وعان قاراي ءجۇردى. تەرەزە الدىندا وتىرعان گورن اياعىن تارتىپ الا قويدى. ماگدا كرەچمارعا اشۋلانىپ، ەگەر ول مۇنى تىڭدامايتىن بولسا، ونى مۇلدە تاستايمىن دا، ءقازىر كەتىپ قالامىن دەپ قورقىتتى، ال كرەچمار ايىپتى جانداي كۇلىمسىرەپ، قايتادان كرەسلوسىنا بارىپ وتىردى. "جارايدى، جارايدى، — دەدى ول ەنتىگىن باسىپ. — وندا ماعان بىردەڭە وقىپ بەر — گازەت بولسا دا. ول تاعى دا كوككە قارادى. گورن جايلاپ ديۆانعا باردى دا، ماگدانى تىزەسىنە وتىرعىزدى، ال ول گازەتتى ايقارا اشىپ داۋىستاپ وقي باستادى، كرەچمار كوزگە كورىنبەيتىن شيەنى جەپ، ونىڭ كوزگە كورىنبەيتىن سۇيەگىن الاقانىنا سالىپ جاتىر. تىپ—تىنىش، ايرىقشا بەيبىت كارتينا. گورن گازەت وقىپ وتىرعان ماگدانىڭ ەرنىنىڭ قوزعالىسىن ەرنىمەن ءۇنسىز قايتالاپ ونىڭ كۇلكىسىن كەلتىرەدى، نەمەسە ونى قۇلاتىپ الاتىنداي قيمىل جاسايدى، وندايدا ماگدانىڭ داۋسى قۇنىعىپ شىعادى".
"ءيا، بالكىم، بۇل جاقسىلىققا شىعار، — دەپ ويلادى كرەچمار. — ءبىزدىڭ ماحابباتىمىز ءقازىر قاتال، سابىرلى، رۋحاني بيىك. مەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن تاستاپ كەتپەگەنى، ونىڭ سۇيەتىندىگى. بۇل جاقسى، بۇل جاقسى". كەنەت ول، اياق استىنان، داۋىستاپ جىلاپ، قاراڭعىلىقتى قولىمەن جىرتىپ، ونى ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، ايتەۋىر باسقا پروفەسسورعا الىپ بار، مەيلى ازاپقا تۇسەيىن، مەيلى وپەراسيا جاساسىڭ، نە بولعاندا دا مەنىڭ كەرۋىم كەرەك دەپ جالبارىنادى... گورن ەسىنەپ الدى دا ۇستەل ۇستىندەگى ۆازادان ءبىر ۋىس شيە اپ باققا كەتتى.
بىرگە تۇرىپ جاتقان العاشقى كۇندەرى گورن مەن ماگدا كەيبىر قالجىڭدى ارەكەتتەر جاساسا دا، نەگىزىنەن، اسا ساق بوپ ءجۇردى. ول نە جالاڭاياق، نە كيىز سۇيرەتپە كيەتىن ءوزىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا، ساقتىق ءۇشىن، اراسىنان ماگدا تۇندە ءوتىپ كەتە بەرەتىندەي ەتىپ، جاشىكتەر مەن ساندىقتاردان بارريكادا جاساپ قويدى. كرەچمار ءۇيدى العاش ارالاپ شىققاننان كەيىن بولمەلەردىڭ ورنالاسۋىنا كوڭىل اۋدارۋدى قويعان—دى، ءبىراق جاتىن بولمە مەن كابينەتتى ابدەن زەرتتەپ ەدى. ماگدا وعان بارلىق بوياۋلاردى سۋرەتتەپ بەرگەن — كوگىلدىر قابىرعا قاعازى، سارى اباجۇر — ءبىراق ول گورننىڭ ۇيرەتۋىمەن بارلىق بوياۋلاردى اۋىستىرىپ ايتىپ ەدى: سوقىر ادامنىڭ گورننىڭ ايتۋىمەن ءوز الەمىن ويشا جاساۋى، گورن ءۇشىن قىزىق ەدى. ءوزىنىڭ بولمەسىندە وتىرعان كرەچمار، جيھازدار مەن زاتتاردى كورىپ وتىرعانداي اسەردە بولاتىن دا ءوزىن نەعۇرلىم ءقاۋىپسىز سەزىنەتىن. كەيدە ول باققا بارىپ وتىرعان كەزدە، اينالاسىنىڭ ءبارى ءتۇپسىز قۇردىم سياقتى بوپ كورىنەتىن، ويتكەنى ول ورتا سوزبەن سۋرەتتەپ بەرگەنگە سىيمايتىن تىم ۇلكەن، تىم كەڭ، تىم شۋلى ەدى.
ول تىڭداپ، قيمىل—قوزعالىستى دىبىسىنان ايىرىپ ءومىر سۇرۋگە تىرىستى، كوپ ۇزاماي گورنعا كىرىپ—شىعۋ قيىنعا سوقتى؛ ەسىك ەشقانداي سىقىرسىز اشىلسا دا، كرەچمار ءبارىبىر سول جاققا ءجۇزىن بۇرىپ الا قوياتىن دا "ماگدا، بۇل سەن بە؟" — دەيتىن. ماگدا باسقا بۇرىشتان ءۇن قاتقاندا، ول قۇلاعىنىڭ الاڭعاسارلىعىنا رەنجىپ قالاتىن. ول قۇلاعىن بۇرىنعىدان ساق تىككەن سايىن، ماگدا مەن گورن ساقتىقتارىن بوساڭسىتىپ العان كۇندەر باستالدى، — ولار ابدەن ەركىنسىپ كەتتى. ەندى گورن وعان اسا قادىرلەپ قاراپ وتىراتىن قارت ەميلمەن بىرگە كۋحنيادا تاماقتانباي، ماگدا مەن كرەچمارمەن بىرگە ءبىر ۇستەل باسىندا، ماگدانىڭ داۋىستاپ سويلەگەنىن پايدالانىپ، ءبىر ارتىق دىبىس شىعارماي، فارفورعا قاسىعىن تيگىزىپ الماي اسا ەپتىكپەن ءىشىپ—جەپ الاتىن.
بىردە ول شاشالىپ قالدى. ماگداعا شىنىاياعىنا كوفە قۇيىپ وتىرعان كرەچمار، دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ قارسى بەتىنەن ءبىر ءتۇرلى دىبىس ەسىتتى — ادامنىڭ تۇنشىعىپ شىققان دەمى. ماگدا شۇعىل سويلەپ قويا بەردى، — ءبىراق ول ونى توقتاتىپ. "بۇل نە؟ بۇل نە؟" — دەي بەردى. گورن بۇل كەزدە ءوزىنىڭ تارەلكەسىن الىپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ سىرتقا بارا جاتقان؛ الايدا جارتىلاي اشىق تۇرعان ەسىكتەن شىعا بەرە شانىشقىسى ءتۇسىپ كەتتى. "بۇل نە؟ اندا كىم؟" —دەپ قايتالادى كرەچمار. "ەميليا عوي، نەگە سونشا مازاڭ كەتتى". — "ول مۇندا ەشۋاقتا كىرمەيدى عوي..." — "بۇگىن كىردى". — "مەندە ەسىتۋ گالليۋسياناسياسى باستالدى ما دەپ ويلادىم، — دەدى كرەچمار ايىپتى ادامداي. — ماسەلەن، كەشە ماعان دالىزبەن بىرەۋ جالاڭاياق جۇرگەندەي بوپ كورىندى". "بۇيتە بەرسەڭ جىندانىپ كەتەسىڭ عوي"، — دەدى ماگدا قاتقىل ۇنمەن.
كۇندىز ول گورنمەن بىرگە قىدىرۋعا كەتەدى. گازەت الۋ ءۇشىن پوشتامتقا، نەمەسە سارقىراماعا بارادى. بىردە بۇرالاڭداعان سوقپاقپەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتقاندا ماگداعا گورن: "سەن بۇدان بىلاي ۇيلەنەيىك دەپ قۇلاعىنىڭ ەتىن جەي بەرمە. ەگەر سەن مەنىڭ سوزىمە سەنسەڭ، ول ەندى ءوزىنىڭ تاستاپ كەتكەن ايەلىن اۋليەلەر قاتارىنا قوسىپ قويدى. ودان دا سەن ونىڭ جارتى بايلىعىنا يە بوپ قالۋعا تىرىس، سونىڭ ءوزى ۇلكەن جەڭىس".
"اقشا، كوپ اقشا"، — دەدى ماگدا ويلى قالىپتا.
"ءيا، ونىڭ جانىپ كەتۋى دە مۇمكىن. چەكپەن ءبارى دۇرىس كەلە جاتىر. ول ويلانباي قول قويا سالادى. ءبىراق تىم اسىرا سىلتەپ جىبەرمەۋ كەرەك. قىس تۇسە ونى تاستاپ كەتۋىمىز كەرەك. ونىڭ الدىندا، وعان قۇرمەت كورسەتكەندەي بوپ يت ساتىپ العان ءجون".
"تىنىشتال، — دەدى ماگدا. — تاسقا كەلدىك".
اينالاسىن شىرماۋىق باسىپ كەتكەن قويعا ۇقساس وسى ءبىر ۇلكەن سۇرعىلت تاس شەكارا بوپ سانالادى، ودان ءارى قاراي داۋىستاپ سويلەسۋگە بولمايدى. ولار ءۇن—ءتۇنسىز ءجۇرىپ كەلىپ، بىرەر مينوتتە باققا جاقىنداپ قالدى. ءتيىندى كورگەن ماگدا كۇلىپ جىبەردى. گورن وعان تاياق لاقتىردى، ءبىراق تيمەدى. "ولار اعاشتارعا زيان كەلتىرەدى ەكەن"، — دەدى ماگدا باياۋ عانا. "اعاشتارعا كىم زيان كەلتىرەدى؟" — دەپ داۋىستاپ سۇرادى گورن.
كرەچمار ب ا ق الاڭقايىنا الىپ باراتىن سوقپاقتىڭ تاس باسقىشىندا، بۇتالاردىڭ اراسىندا تۇر ەدى. "ماگدا، سەن اندا كىممەن سويلەسىپ تۇرسىڭ؟" — دەدى دە، ۇندەمەي قاپ، تاياعىن ءتۇسىرىپ الىپ، وتىرا كەتتى. "نەگە سەن الىسقا شىعىپ كەتكەنسىڭ؟" — دەپ ماگدا ونى ورنىنان دورەكىلەۋ قيمىلداپ تۇرعىزىپ جاتتى؛ الاقانىنا باتىپ، جابىسىپ قالعان تاستاردى قاعىپ جاتتى. "مەن ءتيىندى ۇستاپ الماق بولدىم، — دەدى ماگدا تۇسىندىرگەن بوپ. — ال سەن نە ويلادىڭ؟" — "ماعان... — دەپ ايتا باستادى كرەچمار. — كىم بۇل؟" — دەپ ول كەنەت شۇعىل ايقايلاپ جىبەردى دە شوپتەردى باسىپ جايلاپ ءجۇرىپ بارا جاتقان گورن جاققا قاراپ. "ەشكىم دە جوق، مەن جالعىزبىن، نە سونشا جىندانىپ تۇرسىڭ" — دەگەن ماگدا شىداي الماستان كرەچماردىڭ قولىنان سالىپ قالدى. "مەنى ۇيگە الىپ ءجۇر، — دەدى ول جىلارمان بوپ. —مىنا جەر تىم شۋلى ەكەن، اعاشتار، جەل، تيىندەر. اينالادا نە بولىپ جاتقاننان حابارسىزبىن... سونداي شۋلى".
"مەن ەندى سەنى جاۋىپ تاستايتىن بولام"، — دەدى ول ونى ىزالانا ارقاسىنان يتەرە ءتۇسىپ.
كادۋىلگى كەش ءتۇستى. ماگدا مەن گورن ديۆاندا قاتار جاتىپ تەمەكى تارتىپ، ال ولاردان تاياق استام جەردە كرەسلودا بايعىز قۇساپ وتىرعان كرەچمار لايلى كوگىلدىر كوزىمەن ولارعا قادالىپ قالىپتى. ماگدا، ونىڭ سۇراۋى بويىنشا ءوزىنىڭ بالالىق شاعى تۋرالى اڭگىمە ايتىپ وتىر. ول ۇيىقتاۋعا ەرتە كەتتى، ءاربىر تەكپەشەكتىڭ وزىنە ءتان دارا بەلگىلەرىن تابانى مەن تاياعى ارقىلى ۇعىپ الايىن دەگەندەي ۇزاق كوتەرىلدى. ءتۇن جارىمىندا ول ويانىپ كەتتى دە، شىنىسىز ارزانقول قوڭىراۋلى ساعاتتىڭ بەتىن سيپالاپ ۋاقىتتىڭ قانشا ەكەنىن ءبىلدى: ءبىر جارىم. ءبىر ءتۇرلى مازاسىزدىق. كەيىنگى كەزدە ول سىقىرلاۋىقتىڭ ازابىمەن كۇرەسۋگە كوپ كومەك بەرەتىن ماڭىزدى، جاقسى ويلارعا اقىلىن جيناقتاي الماي—اق قويدى. ول جاتىپ اپ ويعا شومدى: "نە بولدى ەكەن؟ اننەليزا؟ جوق، ول الىستا. ول بۇنىڭ سوقىرلىعىن ەڭ تۇبىندە، سول ءبىر سۇيكىمدى مۇڭلى جاندى ورىنسىز مازالاۋدىڭ قاجەتى جوق. ماگدانىڭ تىيىم سالۋى ما؟ بۇل دا دۇرىس ەمەس. بۇل ۋاقىتشا عوي. شىنىندا دا وعان زياندى. ەندى ماگدامەن رۋحاني قارىم—قاتىناس ورناتۋعا ۇيرەنۋ كەرەك. باس تارتۋ وعان دا وڭاي دەيمىسىڭ... نە بولدى ەكەن؟"
ول توسەكتەن تۇرىپ ماگدانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا باردى. ەسىك كىلتتەۋلى ەكەن، ال دالىزگە سونىڭ بولمەسى ارقىلى عانا وتەسىڭ. "اقىلىن قاراشى" — دەپ ويلاعان ول، ونىڭ قالاي دەم الىپ جاتقانىن ەسىتپەك بوپ ەسىككە قۇلاعىن توسىپ ەدى، ءبىراق ەشتەڭە ەستىلمەدى. "قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق، — دەدى ول سىبىرلاپ. — ونىڭ باسىنان ءبىر سيپاپ قايتىپ كەتەر ەدىم. مۇمكىن كىلتتەۋدى ۇمىتىپ كەتكەن شىعار. ونشا ۇمىتتەنبەسە دە، يتەرىپ كوردى. جوق، ول ۇمىتپاپتى.
ول كەنەت بوزبالا كەزىندە، قاپىرىقتى جازدىڭ ءبىر كەشىندە، رەسەيدەگى ۋسادبانىڭ بىرىندە قىزمەتشى ايەلدىڭ بولمەسىنە (ول مۇنىڭ جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرىپ، قۋىپ شىققان) كارنيز ارقىلى تۇسكەن ەدى"، — ءبىراق ول وندا جەڭىل، شاپشاڭ جانە كوزى كورەتىن. "نەگە بايقاپ كورمەسكە؟ — دەدى ول الدەقانداي بالالىعى ۇستاپ. — ازار بولسا، قۇلاپ كەتەرمىن. ەندى ءبارىبىر ەمەس پە؟ ول ءوزىنىڭ تاياعىن تاۋىپ اپ، تەرەزەدەن باسىن شىعارىپ، تاياعىمەن كارنيز بويىن بايقاپ كوردى، سونان كەيىن ونى جوعارى—تومەن جۇرگىزدى، كەلەسى تەرەزەگە ءتيىپ كەتكەن بولۋ كەرەك، ول سىڭعىر ەتە ءتۇستى. "قالاي قاتتى ۇيىقتايدى، مەنىڭ كوڭىلىمدى تابام دەپ شارشايتىن بولۋ كەرەك". تاياعىن كەرى تارتىپ الا بەرگەندە، ول الدەنەگە ءىلىنىپ قالدى دا قولىنان شىعىپ كەتىپ تومەنگە ءالسىز عانا دىبىس شىعارىپ ءتۇستى، تارتىلىس زاڭى عوي، ونىڭ ۇستىنە تەرەزە ءبىرىنشى قاباتتا ەمەس، ەكىنشى قاباتتا. تەرەزە جاقتاۋىنان ۇستاپ، كارنيزگە شىقتى، سۋ جۇرەتىن قۇبىردى سيپالاپ، ونىڭ ءيىندى تۇسىنان اتتاپ ءوتىپ، بىردەن ەكىنشى جاقتاۋدان ۇستاي الدى. "وپ—وڭاي ەكەن عوي" — دەدى ول ماقتانىش سەزىممەن. "ال، ماگدا" — دەدى ول اشىق تەرەزەدەن ءتۇسىپ بارا جاتىپ. ول تايىپ بارىپ باققا قۇلاپ كەتە جازدادى. جۇرەگى دۇرسىلدەپ كەتتى. تەرەزەدەن اسىپ الدەنەنى يتەرىپ جىبەردى، كىتاپ بولسا كەرەك، ەدەنگە ءدۇرس ەتە ءتۇستى. كرەچمار ايال ەتتى. جۇزىنەن تەر سورعالاپ تۇر، الاقانىنا جابىسقاق بىردەڭە جابىسىپ قالعان، — اعاشتىڭ ساعىزى — ءۇي قاراعايدان قيىپ سالىنعان. "ماگدا، ماگدا!" — دەدى ول جىميىپ. تىپ—تىنىش. ول توسەكتى تاۋىپ الدى، توسەك الدەقانداي ءبىر توقىمامەن جابىلعان ەكەن.
كرەچمار توسەككە وتىرىپ aپ ويلانا باستادى. ەگەر توسەك اشىق بولسا، وندا ءىشى اۋىرعان بولار ەدى دە، ءقازىر قايتا ورالار ەدى. "نە بولعاندا دا كۇتەيىك"، — دەپ كۇبىرلەدى ول سالدەن كەيىن ول دالىزگە شىعىپ، تىڭ تىڭدادى. وعان الىس ءبىر تۇپكىردەن ىڭىرسىعان داۋىس ەستىلگەندەي بولدى، — شيقىل ما، سىبىر ما. ونى ۇرەي بيلەپ الدى دا، قاتتى ايقايلاي باستادى: "ماگدا، سەن قايداسىڭ؟" تۇسىنىكسىز تىنىشتىق. ءبىر تۇستان الدەنە تارس ەتە قالعانداي بولدى. "ماگدا، ماگدا!" — دەپ ايقايلاعان ول ءدالىزدى بويلاپ بارا جاتتى. "ءيا، ءيا، مەن مۇندامىن"، دەگەن ونىڭ سابىرلى داۋسى شىقتى. "نە بوپ قالدى، ماگدا؟ سەن ءالى كۇنگە دەيىن جاتپاي ءجۇرسىڭ؟" ەكەۋى سوقتىعىسىپ قالدى — ءدالىز قاراڭعى ەدى، كرەچمار ونىڭ تىرجالاڭاش ەكەنىن ءبىلدى. "مەن ادەتتە كۇن باردا جاتام، — دەدى ول. — ادەتتەگىدەي تاڭەرتەڭ". — "ءقازىر ءتۇن عوي، — دەدى ول تۇتىعا سويلەپ، — مەن تۇك ءتۇسىنىپ تۇرعام جوق، ماگدا. بۇل جەردە بىردەڭە بار. ءقازىر ءتۇن. مەن ساعات تىلدەرىن ۇستاپ كوردىم. ءقازىر ءبىر جارىم". — "بوس ءسوز. ءقازىر ساعات التى، تاڭ اتىپ كەلەدى. سەنىڭ ساعاتىڭ بۇزىلىپ قالعان. سەن قالاي شىعىپ كەتكەنسىڭ، سونى ايتشى؟" — "ماگدا، شىنىمەن تاڭ اتىپ كەتكەن بە؟ شىن با؟" ماگدا وعان كەنەت جاقىنداپ كەلدى دە ونىڭ موينىنا ورالا كەتتى. "تاڭ اتىپ كەتسە دە، — دەدى ول سىبىرلاپ قانا، — ەگەر سەن قاجەت ەتىپ تۇرساڭ برۋنو، مەن ساعان مۇمكىندىك بەرەم..."
ماگدا ءۇشىن بۇل، ءاpi اۋىر، ءارى ەڭ دۇرىس جول ەدى. كرەچمار اۋانىڭ ءالى دىمقىل ەكەنىنە دە، قۇستاردىڭ ءالى سايراماعانىنا دا كوڭىل اۋدارىپ ۇلگەرگەن جوق. الپىس ەكى تامىرىن يىتكەن ءلاززاتتى ءسات تۋدى دا سونان كەيىن ول تۇسكە دەيىن قالىڭ ۇيقىعا كەتتى. ول ويانعان كەزدە ماگدا ونىڭ تەرەزەدەن تەرەزەگە اسىپ ەرجۇرەكتىكپەن اسىپ تۇسكەنى ءۇشىن جەر—جەبىرىنە جەتىپ ۇرسىپ، ونىڭ مۇڭلى جىميىسىن كورىپ ودان سايىن اشۋلاندى دا، جاعىنان سالىپ قالدى.
كۇندىز قوناق بولمەدە وتىرىپ aپ، تاڭەرتەڭگى باقىتتى ءساتتى ەسىنە اپ، ەندى ونىڭ قانشا كۇننەن كەيىن قايتالاناتىنىن بولجاي باستادى. كەنەت ول بىرەۋدىڭ جوتەلىپ قالعانىن ەسىتتى — بۇل ماگدا ەمەس ەدى، — ول باقتا بولاتىن. "بۇل كىم؟" — دەدى ول. ەشكىم جاۋاپ بەرگەن جوق. "تاعى دا ەسىتۋ ەلەسى" — دەپ ويلادى كرەچمار مازاسىزدانىپ، كەنەت ول تۇندە نەگە وزىنە—ءوزى كەلە الماعانىن ءتۇسىندى، — ءيا— ءيا، وسى ءبىر كەزدەيسوق دىبىستار، سىبدىر، دەم الۋ، جىلجىپ جۇرەتىن اياق دىبىسى.
"ايتشى ماگدا، — دەدى كرەچمار، ول قايتىپ ورالعاندا، — ەميليادان باسقا بۇل جەردە ەشكىم بولماي ما؟ سەن انىق بىلەسىڭ بە؟" — "اقىماق"، — دەدى ول قىسقا قايىرىپ.
ءبىراق بىردە سانالى وي ونىڭ تىنىشىن مۇلدە قاشىرىپ جىبەرىپ ەدى. ول قاباعىن قارس ءتۇيىپ اپ ءبىر جەردە كۇنى بويى تاپجىلماستان وتىرىپ aپ تىڭ تىڭداۋمەن بولدى. گورن ونىڭ مۇنىسىن قىزىق كوردى دە، ماگدانىڭ ساق بولايىق دەپ جالىنىپ—جالبارىنعانىنا قاراماستان، ار—ۇياتتىڭ ءبارىن جيناستىرىپ قويىپ، كرەچماردان ەكى ادىم جەردە وتىرىپ aپ، قۇستاردىڭ داۋسىنا ساپ ىسقىرا باستادى، ماگدا امالسىزدان كرەچمارعا، ءبىر قۇس تەرەزە جاقتاۋىندا وتىرىپ ءان سالىپ جاتىر دەپ تۇسىندىرۋىنە تۋرا كەلدى. "ۇشىرىپ جىبەرشى"، —دەدى كرەچمار تۇنجىراپ. "ءويت، ءويت"، — دەدى ماگدا گورننىڭ اۋزىن الاقانىمەن باسىپ جاتىپ.
"سەن تىڭداشى، — دەدى بىرنەشە كۇننەن كەيىن كرەچمار، — مەنىڭ ەميليامەن سويلەسكىم كەلەدى".
"قاجەتى جوق، — دەدى ماگدا. — ول ءبىر بارىپ تۇرعان اقىماق، ونىڭ ۇستىنە سەنەن ولەردەي قورقادى".
كرەچمار ەكى ءمينوتتاي قاتتى ويلانىپ قالدى.
"مۇمكىن ەمەس"، — دەدى ول باياۋ عانا، ءاp ءسوزىن ءبولىپ—ءبولىپ.
"برۋنو، نە مۇمكىن ەمەس؟"
"ءجا، بوس ءسوز، — دەدى ول قابارجىپ، — بوس ءسوز عوي".
"ماگدا، دەيمىن، — دەدى ول سالدەن كەيىن، مەنىڭ ساقال—مۇرتىم قاتتى ءوسىپ كەتتى، دەريەۆنيادان شاشتاراز شاقىرساڭ قايتەدى".
"قاجەتى جوق، — دەدى ماگدا. — ساعان ساقال قاتتى جاراسادى".
كرەچمار، ماگدا ەمەس، ءبىراق ماگدانىڭ قاسىنداعى بىرەۋدىڭ تىجىرىنا مىرس ەتكەنىن ەستىگەندەي بولدى.
36
ماكس ونى كەڭسەسىندە قارسى الدى. "مەنى ۇمىتىپ قالعان بولۋىڭىز كەرەك، — دەدى زەگەلكرانس. — مەن سىزبەن بۇدان سەگىز جىل بۇرىن برۋنونىڭ، كرەچماردىڭ ۇيىندە كەزدەسكەنبىز. ايتىڭىزشى، ول ءقازىر وسىندا ما؟ ءسىز ول تۋرالى بىردەڭە بىلەسىز بە؟"
"ءسيۋريحتىڭ ماڭىندا، — دەپ جاۋاپ بەردى ماكس. — سوندا ەكەنىن كەزدەيسوق ءبىلدىم، ءبىزدىڭ بانكىمىز ورتاق، سوقىر بولىپ قالىپتى، باسقا ەشتەڭە بىلمەيمىن".
"ءدال سولاي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى زەگەلكرانس. — كورسوقىر بوپ قالعان. ولاي بوپ قالۋىنا مەنىڭ دە كەسىرىم ءتيدى مە دەپ ويلايمىن. ەرتەرەكتە ەكەۋمىزدىڭ ارامىز وتە جاقىن بولدى. كاباكتاردا، قۇداي ساقتاسىن، ساعاتتار بويى وتىراتىن ەك، — سۋرەت الەمىن جانىنداي جاقسى كوردى! ال ەندى، ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ونىمەن شاعىن ءبىر ستانسيادا كەزدەسە قالدىق، مەن ونى جالعىز ءوزى ساپارلاپ ءجۇر دەپ ويلادىم، مەنىڭ ءتىپتى باسىما كەلمەپتى..."
"كەشىرىڭىز، — دەدى ماكس. — مەن ءسىزدى ونشا ءتۇسىنىپ وتىرعام جوق. ءسىز ونىمەن تۋرا اپات الدىنا كەزدەستىڭىز بە؟"
"ءدال سولاي. ءدال سولاي. ءبىراق ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، مەن قايدان بىلەيىن، ول ءوزىنىڭ ايەلىن..."
"ەگەر رۇقسات ەتسەڭىز، — دەدى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ ماكس، — بۇل اڭگىمەنى مۇلدە الىپ تاستايىق. مەنىڭ قارىنداسىما ونىڭ نە ىستەگەنىن اۋزىما العىم كەلمەيدى. ارينە، تاعدىر ونى جازالاۋداي—اق جازالادى. مەن ونى ايايمىن، قاتتى ايايمىن. ءبىز ونىڭ اپاتقا تۇسكەنىن گازەتتەن وقىعان كەزدە... — ءاي، ونىڭ نەسىن ايتايىن. ەندى مەنىڭ قارىنداسىمنىڭ وعان بارۋىنا دا، ونىڭ قاسىندا كۇتۋشى بوپ وتىرۋىنا دا قارسىمىن. بۇل بولمايتىن ماسەلە! ءسىزدىڭ ەگەر قارىنداسىممەن سويلەسەر ويىڭىز بولسا، ول دا بولمايتىن ماسەلە! ول ەندى عانا ساباسىنا ءتۇسىپ كەلەدى — قايتادان ۋشىقتىرىپ الۋعا بولمايدى. كرەچمار ءسىزدى ماعان بوسقا جىبەرىپ وتىر — مەن ونىمەن ەشقانداي كەلىسىم دە، كەلىسسوزگە دە بارمايمىن، ءبارى بىتكەن، بىتكەن".
"ەشكىم مەنى سىزگە جىبەرگەن جوق! — دەپ زەگەلكرانس ايقايلاپ جىبەردى، — ءسىز نەگە مەنىمەن بۇلاي سويلەسىپ وتىرسىز؟ تۇسىنىكسىز. ءسىز ەڭ باستىسىن بىلمەيسىز عوي. ونىمەن بىرگە ءبىر تانىس سۋرەتشى ساپارلاس بولعان، اتى—ءجونىن ءقازىر ۇمىتىپ تۇرمىن، — بەرگ، جوق بەرگ ەمەس، —بەرينگ، گەرينگ..."
"گورن ەمەس پە؟" — دەدى ماكس تۇنجىراپ.
"ءيا، ءيا، ارينە، گورن! ءسىز ونى..."
"اتاقتى، — تەڭىز شوشقاسىن موداعا شىعارعان. ناعىز جەكسۇرىن مىرزا. مەن ونى ەكى رەت كورگەم. ءبىراق ونىڭ بۇل جەردە نە قاتىسى بار؟"
"مەن ءسىزدىڭ بۇل ىسپەن تولىق حاباردار ەمەس ەكەنىڭىزدى كورىپ تۇرمىن. ءتۇسىنىڭىز، سول ايەل مەن سول سۋرەتشى برۋنونىڭ سىرتىنان..."
"سوراقىلىق. دوڭىزدىق"، — دەدى ماكس.
"ەندى كوز الدىڭىزعا كەلتىرىپ كورىڭىز: برۋنو ءبارىن بىلەدى. قالاي بىلگەنى جونىندە مەن سىزگە ايتىپ بەرە المايمىن، — ول ءوزى ءبىر سۇمدىق نارسە، كوركەمدەپ جەتكىزۋ، ءبىراق ونىڭ بىلەتىنى انىق، ودان ءارىسىن بەينەلەپ جەتكىزىپ بەرە المايمىن، — ول الگى قىزدى اۆتوموبيلگە وتىرعىزىپ الادى دا بۇرالاڭداعان شوسسەگە ءتۇسىپ اپ، ساعاتىنا ءجۇز شاقىرىمدىق جىلدامدىقپەن زاۋلاپ، قۇلاماعا تۋرا تارتادى، — ءوزىن دە، ونى دا ولتىرگىسى كەلەدى... ءبىراق ويلاعانى ىسكە اسپايدى: قىز امان، ءوزى سوقىر بوپ قالادى. ءسىز ەندى ءتۇسىندىڭىز بە؟.."
ۇنسىزدىك.
"ءيا، بۇل مەن ءۇشىن جاڭالىق"، — دەدى اقىرىندا ماكس. — بۇل مەن ءۇشىن جاڭالىق. ال اناۋ قۇيىرشىق قايدا كەتكەن؟"
"بەلگىسىز، ءبىراق ول اكۋلا سياقتى، ولاردىڭ سوڭىنان كەتكەن دەپ ويلاۋعا نەگىز بار. ەندى ءسىز ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز: ادام سوقىر بوپ قالادى، ءبىراق اينالاسىنىڭ ءبارى وپاسىزدىق ەكەنىن بىلەدى، امال نە، قولدان كەلەر شارا جوق. بۇل ەندى تىك تۇرعىزىپ قويىپ ازاپتاۋ عوي! بىردەڭە ىستەۋ كەرەك شىعار، مۇنى بىلاي قالدىرۋعا بولمايدى".
"ول وندا كوپ اقشا جۇمساپ جاتىر، — دەدى ويلانىپ قالعان ماكس. — بالكىم، ەرەكشە ەم جاساپ جاتقان شىعار. الدە... — ءيا، ول مۇلدە قورعانسىز. ءسىز وعان بارىپ، نە جاعداي ەكەنىن ءبىلىپ بەرىڭىز".
"مەن بۇعان قۇلشىنا كىرىسەر ەم، — دەدى زەگەلكرانس، — ءبىراق اڭگىمە وندا ەمەس. مەنىڭ دەنساۋلىعىم ابدەن بۇزىلعان، ونداي نارسەنى كوتەرە المايدى. جىلى تۇستىكتى تاستاپ، ونسىز دا، تاۋەكەل ەتىپ كەلىپ وتىرمىن. مەنىڭ برۋنومەن كەزدەسۋىم، مەن ءۇشىن قاتەرلى، —سوندىقتان ماعان ءسىز بارىڭىز دەپ سالماق سالماڭىز. مەنىڭ تەك ءسىزدى حاباردار ەتكىم كەلدى. ءسىز وتە ساق، بايىپتى ادامسىز، — وتىنەم، ءسىز ءوزىڭىز بارىڭىز. مەن سىزگە ءوز ادرەسىمدى قالدىرام، ءبارىن ايتىپ حات جازارسىز. ايتىڭىزشى، بارام دەڭىزشى؟"
"امال جوق، — دەدى ماكس تۇنجىراعان قالپى، — مەنىڭ تەك قورقىپ وتىرعانىم، وسىنىڭ ءبارىن ءسىز تىم اسىرا ايتىپ وتىرعان جوقسىز با، دالىرەك ايتقاندا..."
"ياعني، باراسىز، — دەدى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ زەگەلكرانس. — قانداي تاماشا. مەنىڭ ەندى كوڭىلىم ورىنىنا ءتۇستى. سەنىڭىز، ماعان بۇل اڭگىمە وتە اۋىر بولدى. مەنىڭ كەيىنگى كەزدە قانشاما ازاپقا تۇسكەنىمدى بىلسەڭىز عوي..."
ول ريزا بوپ، ءجۇرىپ كەتتى. كرەچماردىڭ تاعدىرىن بەرىك قولعا تاپسىردى دا، بەرلينگە بارعان ەرجۇرەكتىك ساپارى ارقىلى، ءوزىنىڭ ەركىنەن تىس بولعان ايىبىن تولىعىمەن وتەدى. كىم بىلەدى، بۇگىن دە ەمەس، ارينە، ەرتەڭ دە ەمەس، ايتەۋىر ءبىر كۇنى، ايتەۋىر ءبىر كۇنى (ماسەلەن، ءبىر ايدان كەيىن دەيىك) وسى ءبىر وقيعادان جوتا باسىنداعى سىلدىpaپ اققان بۇلاق جانىنداعى شابىتتى جازۋشى مەن ونىڭ دوسى ەكەۋى وقىپ وتىرعان ءساتتى بەينەلەيتىن ءبىر نارسە، تاعى تاعىلار، تاعى تاعىلار تاۋىپ الادى. تاماشا ويلار، تازا ويلار.
ماكس ۇيگە كەلگەننەن كەيىن، كوڭىلدى جۇرگەن بوپ، اننەليزاعا قىدىرىپ قايتساق قايتەدى دەدى. كۇن كوزى اشىق كەش بولاتىن، ەركەكتەر بالكونداردا جەڭىل كيىنىپ وتىر، اسپاننان اندا—ساندا اەروپلانداردىڭ داۋسى شىعادى. "مەن جاقىندا ءبىر جۇمىسپەن ءجۇرىپ قايتپاقپىن" — دەدى ماكس. ول وعان، ءبىر كەزدە سپورت—پالاستان يرما ەكەۋى قايتقان كەزدە قاراعان كوزبەن قارادى دا، ماكس امالسىز كوزىن تايدىرىپ اكەتتى. ولار ءۇن—ءتۇنسىز كوشەنىڭ مۇيىسىنە دەيىن باردى. "ءيا، بۇل دۇرىس" — دەدى كەنەت اننەليزا. ماكس جوتكىرىندى. ولار سول كوشەمەن قايتا ورالدى. كەلەسى كۇنى ول سيۋريحكە ءجۇرىپ كەتتى. ول وندا اۆتوموبيلگە وتىرىپ، ءبىر ساعاتتان كەيىن كرەچمار تۇرعان جەردىڭ ماڭىنداعى دەريەۆنياعا كەلدى. ول پوچتامتكا كىرىپ ەدى قىزمەتشى قىز — وتە ءبىر ءسوزۋار ەكەن، — ساياجايعا قالاي بارۋ كەرەك ەكەنىن، كرەچمار ءوزىنىڭ جيەن قارىنداسىمەن جانە دارىگەرمەن بىرگە تۇراتىنىن ايتىپ بەردى. ماكس ايالداماستان ءارى تارتتى. ول، ارينە، جيەن قارىنداسىنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدى، ءبىراق دارىگەردىڭ دە بار ەكەنى ونى تاڭعالدىرىپ تاستادى، ياعني كرەچماردى جاقسى قامقورلىققا العان. "مۇمكىن، مەن بوسقا كەلە جاتقان شىعارمىن، — دەپ ويلادى ماكس، — مۇمكىن ول، بارىنە ريزا شىعار. جوق، اقىرى كەلگەننەن كەيىن... ەڭ بولماسا، دارىگەرمەن سويلەسەرمىن... باقىتسىز، وزىنە—ءوزى يە بولا الماعان بايعۇس، تاس—تالقانى شىققان ءومىر، وسىلاي بولارىن كىم بولجاپتى..."
ماگدا تاڭەرتەڭ ەميليامەن بىرگە شارۋاشىلىق ىستەرىمەن دەريەۆنيادا ءجۇر ەدى (ماسەلەن، اق جەمپىرگە قىزىل داق ءتۇسىرىپ العانى ءۇشىن كىر جۋۋشىنى ۇرسىپ الماق). ماكستىڭ ءاۆتوموبيلىن ول كورگەن جوق ەدى، ءبىراق گازەت الۋ ءۇشىن پوچتامتقا كىرىپ، جاڭا عانا ءبىر سەمىز كىسى كرەچمار تۋرالى سۇراپ، سولاي قاراي كەتكەنىن ءبىلدى.
بۇل كەزدە ۆەرانداداعى شىنىلى ەسىكتەن كۇن نۇرى ءتۇسىپ تۇرعان شاعىن قوناق بولمەدە كرەچمار مەن گورن ءبىر—بىرىنە قاراما—قارسى وتىر ەدى. گورن، ەندى قالعان از عانا كۇندەردە، وسى ءبىر ويىنشىق تىرشىلىك يەسىنىڭ ابدەن قىزىعىنا باتۋ ءۇشىن ادەيى ۇيدە قالاتىن. ءبىر اپتادان كەيىن بەرلينگە بارامىز دەپ شەشكەن—ءدى، ال ول جەردە مۇنداعىداي قىزىققا باتا المايسىڭ، — تىم ءقاۋىپتى. گورن جينالمالى ورىندىقتا وتىر. كۇندەلىكتى باقتا نەمەسە شاتىر ۇستىندە الىپ جۇرگەن كۇن ۆانناسىنىڭ اسەرىنەن، ونىڭ قىرانعا ۇقسايتىن قارا تۇكتى ارىق، ءبىراق قۋاتتى دەنەسى سارعىلت—كوفە تۇستەس بولعان ەدى. اياعىنىڭ تىرناقتارىنىڭ استى كىر، ءارى ويقى—شويقى. جاڭا عانا ول اس ۇيدەگى سۋعا باسىن جۋعان، سودان دا شاشى جالتىراپ، جابىسىپ جاتىر. ول قىپ—قىزىل دۇرديگەن ەرنىنە ءشوپتىڭ ساباعىن قىستىرىپ اپ، ساۋساعىندا ماگدانىڭ بىلەزىگى وت شاشقان قولىن يەگىنىڭ استىنا قويىپ كرەچماردان كوز الار ەمەس، بەينە ءبىر، كرەچمار دا وعان قادالىپ وتىرعانداي. كرەچماردىڭ ۇستىندە تىشقان تۇستەس سۇر حالات، ساقال—مۇرتى باسقان ءجۇز قابارىپ كەتكەن. ول قۇلاعىن بارىنشا تىگىپ وتىر، — كەيىنگى كەزدە ول وسىلايشا قۇلاعىن تىگەدى دە وتىرادى، ونىڭ مۇنىسىن ابدەن ءبىلىپ العان گورن وسى ءبىر سوقىر جاننىڭ بەت—جۇزىنەن سۇمدىق ءبىر ويلاردىڭ بەلگىسىن بايقاماق بولىپ ۇڭىلە تۇسەدى، سويتەدى دە راقات سەزىمگە باتادى، ويتكەنى مۇنىڭ ءبارى تەڭدەسى جوق كاريكاتۋرا ەدى، كاريكاتۋرا ونەرىندەگى اسى ءبىر بيىك شىڭ. سونان كەيىن گورن بۇل قىزىقتى ۋشىقتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن، ءوز تىزەسىن جايلاپ قانا سالىپ قالدى. ءدال وسى كەزدە بەتىن سيپاماق بولعان كرەچماردىڭ قولى اۋادا اسىلدى دا قالدى. سونان كەيىن گورن ونىڭ جۇزىنە، جاڭا عانا ەرنىمەن سورىپ وتىرعان ءشوپتىڭ ساباعىن تيگىزدى. كرەچمار ءبىر ءتۇرلى كۇرسىنىپ قاپ، الگى كورىنبەيتىن شىبىندى قاعىپ جىبەردى. گورن ونىڭ ەرنىن قىتىقتادى، — قولىمەن تاعى دا قاعىپ جىبەرۋ. بۇل ءبىر كۇلكىلى بولدى. كەنەت سوقىر الدەنەدەن ساقتانا، قوزعالىپ قالدى. گورن باسىن بۇرىپ، شىنىلى ەسىكتەن ءتۇرى تانىس سياقتى، اۆتوموبيل كوزىلدىرىگىن قاباعىنىڭ ۇستىنە كوتەرىپ قويعان، ۆەراندانىڭ تاس الاڭقايىندا ابدىراپ قاتىپ قالعان ءجۇزى قىپ— قىزىل سەمىز ادامدى كوردى.
گورن، وعان قاراپ، اۋزىنا ساۋساعىن اپارىپ، ءقازىر سىرتقا ءوزىم شىعام دەپ يشارا جاساعانشا، ول كىسى ەسىكتى جۇلقىپ اشىپ، ىشكە كىرىپ كەلدى.
"ارينە، مەن ءسىزدى بىلەم. ءسىزدىڭ اتى—ءجونىمىز گورن"، — دەگەن ماكس، ەنتىگە دەم الىپ، ءوزىنىڭ وسى ءبىر جەكسۇرىن جالاڭاش قالپىنان بىردە ءبىر ۇيالىپ—قىزارماي ءالى دە ساۋساعىن ەرنىنە قويۋىن قايتالاپ، ونىڭ ۇستىنە ىرجيىپ كۇلگەنىن تىيماي وتىرعان جانعا تىكە قاراپ. بۇل كەزدە كرەچمار ورنىنان تۇرىپ كەتىپ ەدى، قاباعىڭنىڭ ۇستىندەگى القىزىل بوياۋى بۇكىل ماڭدايىنا جايىلىپ كەتكەندەي بولعان ون، كەنەت ايقايلاي باستادى، ايقايى ەشقانداي ءمان—ماعىناسىز ايقاي ەدى، تەك الدەن ۋاقىتتان كەيىن عانا وسى ءبىر دولى الەمتاپىراق داۋىستار بەلگىلى ءبىر سوزدەرگە يە بولا باستادى. "ماكس، مەن بۇل جەردە جالعىزبىن، — دەپ ايقايلادى ول. — ماكس، مەنى بۇل جەردە جالعىز وتىرسىڭ دە. گورن امەريكادا. بۇل جەردە گورن جوق. مەن مۇلدە سۋ قاراڭعى سوقىرمىن". — "اقىماق"، — دەدى گورن، قولىن ءبىر سىلكىپ باسقىشقا الىپ بارار ەسىككە قاراي جۇگىردى. ماكس كرەسلو الدىندا جاتقان تاياقتى الىپ، گورندى قۋىپ جەتتى دە — گورن بۇرىلىپ الاقانىن توستى — عۇمىرى ءتىرى ماقۇلىققا قول كوتەرىپ كورمەگەن اسا مەيىرىمدى ماكس، بار كۇشىمەن گورندى باسىنىڭ قۇلاق شەكەسىنەن سالىپ كەپ جىبەردى. ال ول ءالى دە كەكەسىن كۇلكىسىن تىيماستان سەكىرىپ ءتۇستى، — كەنەت كۇتپەگەن كورىنىس پايدا بولدى: گورن، بەينە ءبىر كۇناعا باتقان ادام سياقتى، تىستەرى اقسيىپ قابىرعا جانىندا تۇرعان ول ساۋساقتارىمەن جىنىسىن جاپقان بولدى. ماكس وعان تاعى ۇمتىلدى، ءبىراق تىر جالاڭاش بالە سىتىلىپ كەتتى دە باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتتى. وسى ساتتە ماكستىڭ تۋ سىرتىنا الدەنە قۇلاپ تۇسكەندەي بولدى. ول كرەچمار ەدى — ايقايلاپ تۇرعان ول قولىنا پرەسس—پاپە ۇستاپ الىپتى. "ماكس، — دەپ تۇنشىعا سويلەدى ول. — ماكس! مەن ءبارىن ءتۇسىندىم، ماعان پالتومدى بەر، تەزىرەك پالتومدى بەر، ول مىنا جەردەگى شكاپتا!" — سارى ما! — دەپ سۇرادى ماكس، دەمىكپەسىن باسا الماي. كرەچمار ونىڭ قالتاسىن قاراپ كەرەگىن تاپتى دا، ايقايىن توقتاتتى.
"مەن سەنى شۇعىل تۇردە بۇل جەردەن الىپ كەتۋىم كەرەك، — دەدى ماكس. حالاتىڭدى شەش، پالتوڭدى كي. مىنا پرەسس—پاپەنى قالدىر. مەن ساعان كومەكتەسىپ جىبەرەيىن. قۇدايىم—اۋ، بۇلار ساعان نە ىستەگەن. ءما... مەنىڭ قالپاعىمدى ال، — تۇنگى تۋفليمەن جۇرگەنىن ەشتەڭە ەتپەس. ءجۇر، ءجۇر برۋنو، اناۋ تومەندە اۆتوموبيل تۇر، — ەڭ باستىسى، بۇل ازاپ قاماۋىنان كەتۋىمىز كەرەك!"
"جوق، — دەدى كرەچمار. جوق. مەن الدىمەن ونىمەن سويلەسۋىم كەرەك، ول ماعان جاقىن، وتە جاقىن كەلۋى كەرەك. ول ءقازىر كەلەدى، كۇتەيىك. مەنىڭ تىلەگىم وسى، ماكس. ول ءبىر—اق مينوتكە سوزىلادى".
ءبىراق ماكس ونى ۆەرانداعا، سونان كەيىن باققا يتەرىپ ءجۇرىپ شىعاردى دا، ول جەردە جولدا تۇرعان ءوزىنىڭ ءمىنىپ كەلگەن ءاۆتوموبيلىن كورىپ ايقايلاپ، قولىن بۇلعاپ شوفەردى شاقىردى. "تەك ول ماعان جاقىنداپ كەلۋى كەرەك، — دەپ قايتالادى كرەچمار، — وتە جاقىن كەلۋى كەرەك. قۇداي ءۇشىن، ول وسىندا ما؟ مۇمكىن، ول، وسى ۋاقىتقا دەيىن ورالعان شىعار؟ مۇمكىن، ول قاسىمىزدا كەلە جاتقان شىعار؟"
"جوق، برۋنو، سابىر ەت. جۇرەيىك. ەشكىم دە جوق. تەك اناۋ تىر جالاڭاش تەرەزەدەن قاراپ تۇر. جۇرەيىك، قاراعىم، جۇرەيىك".
"جۇرەم، — دەدى كرەچمار. — سەن تەك، ونى كورسەڭ، ونى كورۋىمىز ابدەن مۇمكىن. وندا سەن وعان كەسىر جاساما، ول ماعان جاقىنداسىن، جاقىنداسىن".
ولار سوقپاقپەن تومەن ءۇسىپ كەلە جاتتى، ءبىراق بىرەر اتتاپ كرەچمار ەس—ءتۇسسىز قۇلاپ ءتۇستى. ماكس ونى ارەڭ دەگەندە ۇستاپ قالدى. ەنتىگە—مەنتىگە شوفەر دا كەلىپ جەتتى. ماكس پەن ول ەكەۋى كرەچماردى اۆتوموبيلگە الىپ باردى. وسى كەزدە شاعىن اربا دا كەلىپ جەتكەن ەدى، ودان ماگدا سەكىرىپ ءتۇستى. ول جۇگىرىپ كەلىپ، الدەنە دەپ ايقايلادى، ءبىراق اۆتوموبيل ارتقا ءجۇرىپ، ونى سول بولماسا، باسىپ كەتە جازداپ، بىردەن العا قوزعالىپ، بۇرىلىستان اينالىپ كەتتى.
37
اننەليزا سەيسەنبى كۇنى سيۋريحتەن تەلەگرامما الدى دا، ال سارسەنبى كۇنى كەشكى ساعات سەگىزدەر شاماسىندا، اۋىز ۇيدەن ماكستىڭ داۋسىن، شاباداننىڭ جاقتاۋعا تارس ەتىپ سوعىلعانىن، اياق دىبىسىن، ابىر—سابىر ءجۇرىس—تۇرىستى ەسىتتى. ەسىك اشىلىپ، ماكس كرەچماردى ىشكە كىرگىزدى. ونىڭ ساقال—مۇرتى مۇقيات الىنىپتى، قارا—كوگىلدىر كوزىلدىرىكتى، اقشىل ماڭدايىندا سىزات ءىزى بار، بۇرىن كورمەگەن كوستيۋمى تىم كەڭ بوپ كورىنەدى. "الىپ كەلدىم"، — دەدى ماكس سابىرلى ۇنمەن، اننەليزا ورامالىن اۋزىنا باسىپ ءۇنسىز جىلاپ جىبەردى. كرەچمار سىبىس شىعارماي جىلاپ جاتقان جاققا قاراپ باسىن ءيدى. "ءجۇر، قول جۋايىق"، — دەدى ماكس، ونى بولمە ارقىلى الىپ بارا جاتىپ.
سونان كەيىن ۇشەۋى اسحانادا وتىرىپ تاماقتاندى. اننەليزا كۇيەۋىنە قاراۋعا ۇيرەنە الار ەمەس. ول، ونىڭ قاراعانىن ءبىلىپ قوياتىن سياقتى. ونىڭ مۇڭلى سالتاناتتى قوزعالىسى، اۋانى قارماپ سيپالايتىن مانەرى ادام جانىندا اۋىر اياۋشىلىق تۋعىزادى.. ماكس كرەچمارمەن بالامەن سويلەسكەندەي سويلەسىپ وتىرىپ، وعان ۆەچينا كەسىپ بەردى.
ونى يرمانىڭ بۇرىنعى بولمەسىنە ورنالاستىردى، — اننەليزا، وسى ءبىر اياق استىنان پايدا بولعان جان ءۇشىن مۇلگىپ تۇرعان بولمەنى جانداندىرىپ، ونداعى زاتتاردى وزگەرتىپ ءبىرىن الىپ، ءبىرىن سالىپ ءجۇرىپ، سوقىرعا ىڭعايلى ورنالاستىرىپ جۇرگەنىنە تاڭعالدى.
كرەچمار ءۇنسىز. ءالى بەرلينگە ساپارعا شىقپاي تۇرىپ، سول سيۋريحتە ول دامىلسىز ماكستەن ماگدانى ءبىر مينوتتىك كەزدەسۋگە شاقىرىپ بەرۋىن وتىنۋمەن بولدى، ونىڭ بۇل كەزدەسۋى ءبىر ءمينوتتان اسپايدى دەپ انت—سۋ ىشۋمەن بولدى؛ شىنىندا دا ۇيرەنشىكتى قاراڭعىلىقتا ۇستاپ اپ، ءبىر قولمەن قاتتى قىسىپ تۇرىپ، ەكىنشى قولىنداعى "براۋنينگپەن" كەۋدەسىنە، نەمەسە بۇيىرىنە تاقاپ تۇرىپ ءبىر، ەكى، تاعى دا، جەتىگە دەيىن اتۋ سونشالىقتى ۇزاققا سوزىلۋشى ما ەدى. ماكس ونىڭ ءوتىنىشىن ورىنداۋدان مۇلدە باس تارتتى، — ول اقىرىندا امالسىز ۇندەمەي قالدى دا، بەرلينگە دەيىن جاق اشقان جوق. اننەليزا ونىڭ داۋسىن بىردە—ءبىر ەستىگەن جوق، بەينە ءبىر ول، تەك سوقىر ەمەس، مىلقاۋ دا بوپ قالعانداي.
جىبەك ورامالعا ورالعان، اجال قازىناسى دەرلىك اۋىر قارا زات پالتوسىنىڭ تەرەڭ قالتاسىندا جاتىر ەدى. ول ۆاگوننىڭ دارەتحاناسىن جاۋىپ اپ، "براۋنينگتى" شالبارىنىڭ ارتقى قالتاسىنا اۋىستىرىپ سالدى دا، وسىندا كەلگەننەن كەيىن شابادانعا تىقتى، شاباداننىڭ كىلتىن تۇنەمەلىككە ۋىسىنا قىسىپ ۇستاپ جاتتى دا، ءبىراق تاڭ اتا كورگەن قۋعىن—سۇرگىن، قىم—قۋىت تۇستەن ونى ءتۇسىرىپ اپ ۇزاق ۋاقىت ىزدەۋمەن بولدى، تۇتتاي قاراڭعىدا توسەكتى اۋدارىستىرىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا تاۋىپ، شابادانىن اشىپ "براۋنينگتى" شالبارىنىڭ قالتاسىنا، ەندى كىلەڭ وزىمەن بىرگە بولسىن دەپ، قايتا سالدى.
ول ءالى ءتىل قاتقان جوق. ۇيدە اننەليزانىڭ بولۋى، ونىڭ ءجۇرىس — تۇرىسى، ونىڭ سىبىرلاپ سويلەسكەنى (ول نەگە ەكەنى بەلگىسىز قىزمەتشى ايەلمەن دە، ماكسپەن دە سىبىرلاسىپ سويلەسەتىن بولدى)، ءبارى دە ول تۋرالى ەستەلىك سياقتى، ءارى شارتتى، ءارى ەلەس بوپ كورىندى. كويلەك سۋسىلى مەن ءالسىز عانا ءاتىر ءيىسى شىعاتىن ەستەلىكتەن باسقا ەشتەڭە جوق. شىنايى ءومىر، جىلان سياقتى اسا ايلاكەر، اسا ايار، اسا قاتەرلى ءومىر، قالايدا ونىڭ الدىن كەسىپ وتۋگە ءتيىس ءومىر باسقا جەردە سياقتى، قايدا؟ بەلگىسىز. بۇل كەتكەننەن كەيىن ماگدا مەن گورن —جىلانداي سۋسىلداپ سۋماڭداعان ەكەۋى، ۇياسىنان شىعارداي بولعان كوزدەرى جىلت—جىلت ەتىپ، — زاتتارىن جيناستىرىپ، ءالى اۋزى جابىلماعان ساندىقتاردىڭ اراسىنان وراتىلا شىققان ماگدا گورندى شاعارداي جابىسا سۇيەدى، وسىنىڭ ءبارىن ول كوڭىلىمەن كورىپ تۇر — ءبىراق قايدا، قايدا؟ ميلليونداعان قالا، ءبارى دە تۇتتاي قاراڭعى.
جاق اشپاعان كۇيى كۇن ءوتتى. ءتورتىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ ەرتە ول باقىلاۋسىز قالدى: ماكس الگىندە عانا قىزمەتىنە كەتكەن، تۇنىمەن ۇيىقتاي الماعان اننەليزا ءالى جاتىن بولمەدەن شىعا قويماعان، شۇعىل ارەكەت جاساۋ كەرەك دەپ شەشكەن كرەچمار پاتەر ىشىندەگى جيھازداردى ۇستاپ ءارى—بەرى ءجۇر. سالدەن كەيىن كابينەتتەگى تەلەفون شىرىلدادى دا، ارعى جاعىنداعى داۋىس، ءوزىنىڭ باسپادان ەكەنىن، الگى ءبىر سۋرەتشىنىڭ كەرەك بوپ تۇرعانىن، سونى قالاي تابۋعا بولاتىنىن سۇرايدى، — ءبىراق كرەچمار بىردە—ءبىر تەلەفوندى ايتا المادى، ءبىر جەردە جازىلعان، ءبىراق باسىندا ەشتەڭە جوق. تەلەفون تاعى شىرىلدادى. كرەچمار كوزگە كورىنبەيتىن تەلەفوندى الىپ، قۇلاعىنا توستى. داۋسى تانىس سياقتى بىرەۋ گوگەنۆارت مىرزانى، ياعني ماكەتتى سۇرادى. "ول ۇيدە جوق"، — دەدى كرەچمار. "ا، سولاي ما"، — دەپ الگى داۋىس ءمۇدىرىپ قالدى دا، كەنەت: "كرەچمار مىرزا، بۇل ءسىز بە؟" — دەپ سامبىرلاپ قويا بەردى. —"ءيا، ءيا، ءيا، ال ءسىز كىم بولاسىز؟" — "شيففەرميۋللەر. مەن مىناداي ماسەلەمەن مازالاپ تۇرمىن. جاڭا عانا گوگەنۆارت مىرزانىڭ كەڭسەسىنە تەلەفون سوققام، ءبىراق ول ءالى جوق ەكەن. ەندى ۇيدەن تابام عوي دەپ ويلاپ ەم. ءسىزدىڭ بولعانىڭىز قانداي دۇرىس بولدى. ءبارى مەنىڭ ءوزىمنىڭ بورىشىم بولعاندىقتان... ماسەلە بىلاي، جاڭا عانا وسىندا زاتتارىن الىپ كەتۋگە فرەيلەن پەتەرە كەلدى. مەن ونى ءسىزدىڭ پاتەرىڭىزگە جىبەردىم، بالكىم، باسقا تاپسىرما بولاتىن شىعار...""ءبارى دۇرىس" — دەدى كرەچمار كوكايننەن اعاش قۇساپ جۋىسپاي قالعان ەرىندەرىن ارەڭ قوزعاپ. "نە دەيسىز؟" — "ءبارى دۇرىس" — دەپ قايتالادى كرەچمار. "مەن ءجوندى ەستىمەي تۇرمىن، كەشىرىڭىز؟" — "ءبارى دۇرىس"، — دەدى كرەچمار قايتالاپ، سونان كەيىن تۇتقانى ورنىنا قويدى.
ءبىر كەرەمەتى ەشتەڭەگە سوقتىعىسىپ قالماستان اۋىز بولمەگە شىعىپ تاياعى مەن قالپاعىن ىزدەمەك بولدى، ءبىراق ول ۋاقىتتى جەپ قويار ەدى. باسقىشتاردىڭ شەتىن اياعىمەن اسىعا—ۇسىگە ىزدەپ، قولىمەن باسقىش قاناتىن قارماپ تىزەسىن قولاپايسىزداۋ بۇگىپ "ءبارى دۇرىس، ءبارى دۇرىس" دەپ كۇبىرلەگەن قالپى كرەچمار تومەن ءتۇستى دە كوشەگە شىقتى. قىلاۋلاپ جاۋعان وتكىر قار ونىڭ ماڭدايىن شانشا باستادى. ول ب ا ق قورشاۋىنىڭ تايعاناق تەمىرىنە قولىن قايتا—قايتا تيگىزىپ، تاكسوموتور كەلە جاتقان جوق پا دەپ تىڭ—تىڭداپ قويادى. مىنە، دىمقىل قاردى شاشىپ كەلە جاتقان دوڭگەلەكتەردىڭ سىبدىرى. كرەچمار ايقايلاپ جىبەردى. سىبدىر الىستاپ بارا جاتتى. "تەزىرەك بارۋ كەرەك ەدى"، — دەپ كۇبىرلەدى ول.
"قالاساڭىز، مەن سىزگە كومەكتەسەيىن؟" — دەدى ءدال يىعىنىڭ تۇسىنان ەستىلگەن قۇلاققا جاعىمدى داۋىس". "قۇداي ءۇشىن، اۆتوموبيل ۇستاڭىزشى"، — دەدى كرەچمار.
موتور داۋسى، تاعى سىبدىر. بىرەۋ ىشىنە كىرۋگە كومەكتەستى. بىرەۋ ەسىكتى جاپتى. "تىكە ءجۇرىڭىز، تىكە ءجۇرىڭىز" — دەدى كرەچمار باياۋ عانا، اۆتوموبيل ورنىنان قوزعالعاندا عانا ول، العا ۇمتىلىپ، ساۋساعىمەن شىنىعا ءتيدى دە، ونى شەرتىپ وتىرىپ ادرەستى ايتتى.
بۇرىلىستاردى سانايىق. ءبىرىنشىسى، — موسشتراسسە بولسا كەرەك. سول جاقتان ترامۆايدىڭ شىقىلداپ، تارسىلداعان دىبىسى شىقتى. كرەچمار كەنەت ونىمەن بىرگە بىرەۋ—مىرەۋ وتىرعان جوق پا ەكەن دەگەن ويمەن قولىمەن ءوزىنىڭ اينالاسىن بايقاپ، ورىندىقتى، الدىڭعى جاعىن قارماپ كوردى. تاعى دا بۇرىلىس — بۇل ۆيكتوريا—لۋيزا—پلاس بولۋ كەرەك. نەمەسە پاتەر—پلاس؟ ءقازىر كايزەر اللەياسى. توقتادى. كەلىپ قالعانىمىز با؟ مۇمكىن ەمەس، بۇرىلىس شىعار. كەم دەگەندە ءالى بەس ءمينوت ءجۇرۋ كەرەك ەدى عوي... ءبىراق ەسىك اشىلدى. "كەلدىڭىز، — دەدى شوفەر، ەلۋ التىنشى ءنومىر".
كرەچمار سىرتقا شىقتى. الدىنان جاڭا عانا تەلەفونمەن سويلەسكەن قۋانىشتى داۋىس شىقتى. ءۇيدىڭ شۆەيسارى شيففەرميۋللەر: "اياق استىنان كەپ قالدىڭىز عوي، قۋانىشتىمىن، كرەچمار مىرزا. فرەيلەن پەتەرە جوعارىدا، ول..." — "تىنىش، تىنىش"، —دەپ كۇبىرلەدى كرەچمار — تولەڭىزشى مەنىڭ كوزىم..." ول تىزەسىمەن الدەنەگە ءتيىپ كەتتى —بالالاردىڭ ۆەلوسيپەدى بولسا كەرەك. "مەنى ۇيگە كىرگىزىڭىزشى، — دەدى ول. — پاتەرىمنىڭ كىلتىن بەرىڭىز. تەزىرەك. ەندى مەنى ليفتىگە اپارىڭىز. تەزىرەك. ءسىز وسىندا قالىڭىز. تەتىكتى ءوزىم باسام..."
ليفت ىڭىرسي قوزعالدى، باسى ءسال—ءپال اينالعانداي بولدى، سونان كەيىن ول وكشە تۇسىن سولق ەتكىزدى دە توقتادى.
ول ليفتىدەن شىعىپ، باعىتىن جوندەپ ەسەپتەي الماي، ءبىر اياعى قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقانداي بولدى دا، اياعى باسقىشتىڭ كەلەسى تەكپەشەگىنە ءتيدى. وتىرا قالدى. "وڭعا، تاعى دا وڭعا ءجۇرۋ كەرەك"، — دەدى ول سىبىرلاپ، ءسويتىپ ەسىككە دەيىن جەتتى. ارتىق ءبىر دىبىس پەن سىلدىر شىعارىپ الماس ءۇشىن، قۇلىپتىڭ ۇياسىن تاۋىپ وتان كىلتىن سالدى، ەسىك اشقاندا شىعاتىن تانىس ءۇن شىقتى.
سولعا، سولعا — بۇرىشتاعى شاعىن قوناق بولمە — قاعازداردىڭ سىبدىرى ەستىلدى دە، سونان كەيىن جۇرەلەپ وتىرا بەرگەن ادامنىڭ بۋىنى ۇزىلگەندەي الدەنە سىتىر ەتە ءتۇستى. "ءسىز ماعان كەرەك بولاسىز، شيففەرميۋللەر مىرزا، — دەدى ماگدانىڭ داۋسى. — مىنانىڭ ءبارىن الىپ شىعۋعا كومەكتەسۋىڭىز كەرەك..." داۋىس كىلت ءۇزىلدى. "كوردى" — دەپ ويلاعان كرەچمار، قالتاسىنان پيستولەتىن شىعاردى. سول جاقتاعى بولمەدە الدەنە سىرت ەتە قالدى دا، ماگدا تاماعىن كەنەپ، ءۇنىن سوزىپ جالعاستىردى. "...مۇنىڭ ءبارىن تومەنگە ءتۇسىرۋ كەرەك. — نەمەسە ودان دا شاقىرىڭىز..." ونىڭ داۋسى "شاقىرىڭىز" دەگەن سوزگە توقتاپ قالدى دا، ءولى تىنىشتىق ورنادى.
كرەچمار، وڭ قولىنا "براۋنينگىن" ۇستاعان قالپى سول جاقتاعى اشىق ەسىكتىڭ جاقتاۋىن ۇستاپ ىشكە كىرگەن بويدا ەسىكتى تارس جاپتى دا، وعان ارقاسىمەن سۇيەنىپ تۇرا قالدى.
تىنىشتىق ورنادى. بۇل بولمەدە ماگدا ەكەۋى عانا ەكەنىن ءبىلىپ تۇر، ودان شىعاتىن ەسىك —ءوزى تىرەپ تۇرعان ەسىك قانا. ول بولمەنى كوزبەن كورىپ تۇرعانداي بىلەدى: سول جاقتا — جولاقتى ديۆان، وڭ قابىرعادا — ۇستەل، ونىڭ ۇستىندە بالەرينانىڭ فارفور ءمۇسىنى، تەرەزە جانىنداعى بۇرىشتا — قىمبات باعالى مينياتيۋرالار سالىنعان شاعىن شكاپ، ورتاسىندا جولاقتى ەكى ورىندىق قويىلعان باسقا ۇستەل.
قولىن سوزعان قالپى ول "براۋنينگىن" ولاي—بۇلاي جۇرگىزە باستادى، قانداي ءبىر بولماسىن سىبىس كۇتۋدە. ماگدانىڭ مينياتيۋرالاردىڭ ماڭىندا ەكەنىن بۇكىل بولمىسىمەن سەزىنىپ تۇر، — سول جەردەن ۋلى جىلى دەم شىعاتىنداي، اپتاپتى كۇنگى اۋا سياقتى، سول جەردە الدەنە دىرىلدەيتىندەي.
"براۋنينگ" ۇڭعىسىن ولاي—بۇلاي جۇرگىزە وتىرىپ دوعانى قاۋسىرىپ قىسا بەرگىسى كەلدى، كەنەت الدەنە سىقىر ەتە ءتۇستى. اتسا ما ەكەن؟ جوق، ءالى ەرتە. جاقىنداي ءتۇسۋى كەرەك. ول ۇستەلگە سوعىلىپ تۇرىپ قالدى. ۋلى جىلىلىق ءبىر جاققا جىلجىعانداي بولدى دا، ءوزىنىڭ اياعىنىڭ دىبىسىنان تۋعان تاسىر—تۇسىردان، قاي جاققا جىلجىعانىن اڭلاي الماي قالدى. ول ۋلى جىلىلىق تەرەزە ماڭىنا كەتكەن سياقتى. ەسىكتى قۇلىپتاپ قويسا توي ەركىنىرەك بولار ەدى. كىلتى بولمادى. ول ەندى ۇستەل شەتىنەن ۇستاپ اپ ونى ەسىك جاققا تارتتى، ۋلى جىلىلىق تاعى ورىن اۋىستىردى، قاۋسىرىلىپ قىسىپ كەلەدى. ەسىكتى تىرەپ قويىپ، ول قولىن سوزعان قالپىندا "براۋنينگتى" اۋامەن تاعى دا ولاي—بۇلاي جۇرگىزە باستادى، تاعى دا تاستاي قاراڭعىلىقتا دىرىلدەگەن ءتىرى نۇكتەنى تاپتى. سونان كەيىن ول بىردەڭەنى سىقىرلاتىپ اپ، ءوز قۇلاعىنا ءوزى كەسىر جاساماس ءۇشىن جايلاپ العا جىلجىدى. قاتتى ءبىر نارسەگە كەپ تىرەلىپ قالدى، "براۋنينگتى" تومەن تۇسىرمەستەن ونىڭ نە ەكەنىن سيپاپ قارادى. شاعىن ساندىق. ول ونى ديۆان جاققا ىسىرىپ بولمەنى قيعاشتاپ ءجۇردى، ءسويتىپ ءوزىنىڭ جەمتىگىن بۇرىشقا تىقپاق. ونىڭ ەستۋى مەن سەزىنۋىنىڭ كۇشەيگەنى سونشا، ول ماگدانىڭ قايدا ەكەنىن بۇكىل تامىر—تالشىعىمەن ءبىلىپ تۇر. ول دەمنىڭ سىبىسى دا ەمەس، جۇرەكتىڭ سوعىسى دا ەمەس، ءقازىر، تاپ ءقازىر عۇمىرى ءۇزىلىپ، ماڭگىلىككە توقتايتىن، ءسويتىپ قاراڭعىلىقتان قۇتىلىپ ءبىرجولا دامىل تاباتىن، الدەقانداي ءبىر اسەر جيىنتىعى، دالىرەك ايتقاندا ءومىردىڭ سەسى بولاتىن. "ءبىراق ول سول ءمۇيىستىڭ اياق استىنان جەڭىلدەپ قويا بەرگەنىن بايقادى، پيستولەتىن ءسال بۇرىپ قالىپ ەدى، الگى ءمۇيىس قايتادان جىلىلىققا تولدى. سونان كەيىن ول ۋلى جىلىلىق تومەن شوگىپ بارا جاتتى، تومەندەي بەردى، تومەندەي بەردى، مىنە ول ەڭبەكتەدى، ەندى ەدەنگە ۇزىنىنان سوزىلىپ جاتپاق. كرەچمار ودان ءارى شىداي الماستان شۇرىپپەنى باسىپ قالدى. پيستولەت داۋسى قاراڭعىلىقتى قاق ايىرىپ جىبەرگەندەي بولدى دا، ارتىنشا الدەنە قىشقىرىپ قاپ ونى پەرىپ كەپ قالدى، سوققى باسىنا، يىعىنا، كەۋدەسىنە ءتيىپ جاتتى. ول لاقتىرىلعان ورىندىققا شالىنىسىپ قۇلاپ ءتۇستى. كرەچمار قۇلاپ بارا جاتىپ "براۋنينگىن" قولىنان ءتۇسىرىپ الدى دا، ونى سيپالاپ ىزدەي باستادى، ءبىراق سول ساتتە بىرەۋدىڭ اپتىعا دەم العانىن سەزىندى، سۋماڭداعان ءبىر قول، ول سيپالاپ ىزدەگەن نارسەنى الىپ كەتتى. كرەچمار جىبەك كيگەن ءتىرى دەنەنى ۇستاي الدى، كەنەت — الەمتاپىراق ەسالاڭ داۋىس شىقتى: ءدال بۇيىرىنەن الدەنە سولق ەتكىزىپ سوعىپ جىبەرگەندەي بولدى دا، قۇلاعى شىڭىلداپ قويا بەردى، قانداي ازاپتى اۋرۋ، ءسال بولسا دا قيمىلداماي وتىرعان ءجون، سونان كەيىن قۇمنىڭ ۇستىنەن كوگىلدىر تولقىنعا، كوگىلدىر، جوق، التىن جالدى كوگىلدىر—قىزىل تولقىنعا قاراي جۇرەدى، بوياۋدى كورە بىلگەن قانداي جاقسى، ولار قۇيىلعان ۇستىنە تولاسسىز قۇيىلىپ اۋزىن تولتىرىپ جاتىر، اپىر—اي، قانداي جۇپ—جۇمساق، قانداي تىمىرسىق، بۇدان ءارى توزۋگە بولمايدى، ول مەنى ولتىرەدى، ونىڭ باقىرايىپ، ۇياسىنان شىعىپ كەتكەن كوزدەرى قانداي دەسەڭىزشى، — ءبىراق نە بولعاندا دا تۇرۋ كەرەك تە، ءجۇرۋ كەرەك، مەن ويتكەنى كورىپ تۇرمىن عوي، — سوقىرلىق دەگەن ءسوز بولىپ پا؟ مەن مۇنى نەگە بۇرىن بىلمەگەم... ءبىراق الدەنە بۋىپ، تۇنشىقتىرىپ اعىپ جاتتى، اعۋىن توقتاتۋ كەرەك قوي، تاعى دا، تاعى دا، اسىپ—تاسىپ بارادى، شىداي الار ەمەس.
ول باسىن تومەن سالبىراتىپ ەدەندە وتىر ەدى، سونان كەيىن العا قاراي ەنجار عانا ەڭكەيە ءتۇسىپ، ءبىر بۇيىرىنە جانتايىپ قۇلاپ كەتتى.
تىپ—تىنىش. اۋىز ۇيگە شىعاتىن ەسىك ايقارا اشىق. ۇستەل ءبىر جاققا ىسىرىلىپ تاستالعان، اقشىل—كوگىلدىر كوستيۋم كيگەن ادامنىڭ ءولى دەنەسىنىڭ قاسىندا ورىندىق جاتىر. "براۋنينگ" كورىنبەيدى، ول ونىڭ استىندا. اننەليزانىڭ كەزىندە، بالەرينانىڭ فورفور ءمۇسىنى تۇراتىن ۇستەل ۇستىندە، ەندى استارى اشىلىپ قالعان بيالاي جاتىر. جولاقتى ديۆاننىڭ قاسىندا ءتۇرلى—ءتۇستى سۋرەتتەر جاپسىرىلعان سىرباز ساندىقشا تۇر: سولفيا، ادراتيك اتەلى. اۋىز بولمەدەن باسقىشقا شىعاتىن ەسىك تە اشىق قالىپتى. دا دا تۇرۋ كەرەك تە، ءجۇرۋ كەرەك، مەن ويتكەنى كورىپ تۇرمىن عوي، — سوقىرلىق دەگەن ءسوز بولىپ پا؟ مەن مۇنى نەگە بۇرىن بىلمەگەم... ءبىراق الدەنە بۋىپ، تۇنشىقتىرىپ اعىپ جاتتى، اعۋىن توقتاتۋ كەرەك قوي، تاعى دا، تاعى دا، اسىپ—تاسىپ بارادى، شىداي الار ەمەس.
ول باسىن تومەن سالبىراتىپ ەدەندە وتىر ەدى، سونان كەيىن العا قاراي ەنجار عانا ەڭكەيە ءتۇسىپ، ءبىر بۇيىرىنە جانتايىپ قۇلاپ كەتتى.
You Might Also Like
-
(كەزىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان، ۇزاق جىلدار بويى "قازاقستان ايەلدەرى" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولعان ماڭعىستاۋدىڭ ءتول پەرزەنتى ماريام قاراقوناق...
