قاراباي باتىر
ەرتەدە قاراباي دەگەن باتىر بولىپتى. ءوزى اتقان وعى جەرگە تۇسپەيتىن مەرگەن دە سياقتى. قىسى-جازى جاپان كەزىپ، اڭ اۋلاۋمەن بولادى ەكەن. ءبىر كۇنى اڭنان قايتىپ، ۇيىنە تاياپ قالعاندا، سول جەردەگى ءبىر قۇدىقتىڭ ماڭىنان ەكى كوزى توستاعانداي، ەكى قۇلاعى تەبىنگىدەي ءبىر قارا ديۋ كەزىگىپ، ەكەۋى الىسا كەتىپتى. نەشە كۇن، نەشە ءتۇن الىسىپ، ارەڭ دەگەندە قاراباي ديۋدى جەڭىپ، قۇدىققا تاستايدى دا، قاقپاعىن جاۋىپ، قازانداي تاسپەن باستىرىپ تاستاپتى. قارابايدىڭ ۇيىندە شەشەسى مەن قارىنداسى عانا بار ەكەن. قاراباي ولارعا «مەن جوقتا اناۋ قۇدىقتىڭ قاسىنا بارۋشى بولماڭدار» — دەپ تاپسىرىپتى دا تاعى دا اڭعا كەتىپتى. شەشەسى مەن قارىنداسى قۇدىقتىڭ ماڭىنا بارماۋعا ۋادە بەرسە دە كوڭىلدەرىندە «سونىڭ ىشىندە نە بار ەكەن، ءبىر كورسەك؟» دەگەن ىنتىق ءتۇسىپتى. سونىمەن قاراباي اتتانىپ كەتكەن سوڭ بارىپ قازانداي تاقتايدى اۋدارىپ، قاقپاقتى اشسا، قۇدىقتىڭ ىشىندەگى ديۋ: «مەنى شىعارىپ الىڭدار! بايى جوققا باي بولامىن، بايى بارعا اشىنا بولامىن»، – دەپ جالبارىنىپتى. جاپان دالاداعى جالعىز ۇيدە ءىشى پىسىپ جۇرگەن قىز بەن قاتىن مۇنى ەستىپ قۋانىپ كەتەدى دە ديۋدى ارقان تاستاپ شىعارىپ الىپ، كوڭىل قوسىپ، ماۋقىن باسىپ ءجۇرىپتى. ءبىر كۇنى ديۋ: «ءبۇيتىپ بۇعىپ وتكىزگەن ومىردەن مەزى بولدىم. ابزالى قارابايدى ولتىرىڭدەر. سونان سوڭ ەمىن-ەركىن كۇن وتكىزەيىن»، — دەپتى.
«باتىر-اۋ، ءسىزدىڭ شاماڭىز جەتپەگەندە ءبىز ءقايتىپ ولتىرەمىز؟»، — دەپتى قىز بەن قاتىن ساسقالاقتاپ.
«ونىڭ امالى بار، — دەپتى ديۋ. — سەن قارابايدىڭ شەشەسىسىڭ. ول سەنىڭ ءسوزىڭدى جىرمايدى. قاراباي كەلەردە اۋىرعان بولىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ ال دا «ماعان كوبىكتىنىڭ كوك وگىزىنىڭ ەتى ەم، سونى تاۋىپ اكەل» دە. ول كوك وگىزدى تاپقان كۇندە دە وگىز ونى جارىپ ولتىرەدى، وگىز ونى جارىپ ولتىرمەگەن كۇندە ونىڭ ەتىن جەگەن ادام ولمەي قالمايدى. اجالىن تاۋىپ ەتتى قارابايدىڭ وزىنە جەگىزىپ جىبەرسەڭدەر ءىسىمىزدىڭ وڭعا باسقانى».
قاراباي اڭنان كەلسە شەشەي توسەك تارتىپ جاتىپتى. ناۋقاسىنىڭ جايىن سۇراعان ۇلىنا شەشەسى: «ماعان كوبىكتىنىڭ كوك وگىزىنىڭ ەتى ەم. سونى تاۋىپ اكەل»، – دەپتى. قاراباي شەشەسىنىڭ ءسوزىن جىرا الماي جولعا شىعادى. جولشىباي قالىڭدىعىنا قوش ايتقالى قالىڭدىعىنىڭ اۋىلىنا سوعادى. قارابايدىڭ جۇمىسىنىڭ جايىن بىلگەن سوڭ قايىن اتاسى «قايتارىڭدا ماعان ءبىر سوعىپ كەت»، – دەپ تاپسىرادى.
قاراباي اي ءجۇرىپ، جىل ءجۇرىپ اقىرى كوبىكتىنىڭ كوك وگىزىن تابادى. وگىزبەن تالاي كۇن الىسىپ ءجۇرىپ، اقىرى ابدەن دارمەنى كەتىپ جىعىلۋعا اينالعان ءبىر كەزىندە قىلىشىن سەرمەپ قالادى. سوندا كوك وگىزدىڭ سان ەتىنەن ءبىر كەسەك ەت ءبولىنىپ تۇسەدى دە وگىزشە وكىرگەن بەتى بەزىپ بەرەدى.
قاراباي ەتتى الىپ، قايتار جولىندا قايتالاپ اۋلىنا كەلىپ تۇنەيدى. تۇندە قايىن اتاسى كوك وگىزدىڭ ەتىن ءبىر جەرگە جۇيتكىتىپ جىبەرىپ، ورنىنا باسقا ءبىر مالدىڭ ەتىن اۋىستىرىپ قويادى. قاراباي ەرتەسى ەتتى الىپ ۇيىنە كەلەدى. شەشەسى ەتتى ءپىسىرىپ، امالداپ، قارابايعا جەگىزىپ جىبەرەدى. ءبىراق قاراباي ولمەيدى.
مۇنى كورگەن ديۋ قايران قالىپ، كەمپىرگە تاعى ءبىر امال ۇيرەتەدى. ەرتەسى كەمپىر قارابايدى شاقىرىپ الىپ: «كوك وگىزدىڭ ەتىنىڭ كۇشى جەتپەدى. اۋرۋدان ايىعا المادىم. ەندى مەنى ءولسىن دەمەسەڭ كوكسەڭگىر ديۋدىڭ كوك سيىرىنىڭ ءسۇتىنىڭ كوبىگىن اكەلىپ بەر»، – دەيدى ديۋدىڭ اقىلى بويىنشا.
قاراباي تاعى جولعا شىعادى. جولشىباي تاعى قاينىنا سوعادى. قايىن اتاسى قايتار جولدا تاعى كەلىپ كەتۋدى ەسكەرتەدى. قاراباي قاينىنا تاعى قوش ايتىسىپ ءارى كەتەدى. اي ءوتىپ، جىل ءوتىپ، ازىپ-توزىپ، كوكسەڭگىر ديۋدىڭ اۋىلىن ارەڭ تابادى. كوكسەڭگىردىڭ توعىز ۇلى بار ەكەن. قاراباي بارسا كوك سيىردىڭ ءسۇتىن ءبىر قازان عىپ وشاققا اسىپ قويىپ ۇيىقتاپ جاتتى. قاراباي ءسۇتىنىڭ كوبىگىن ات ۇستىنەن قالقىپ الىپتى دا ايالداماي تۇرا قاشىپتى. اتتىڭ دۇبىرىنەن ويانعان ديۋدىڭ توعىز ۇلى تۇگەل جالقاۋ ەكەن. «سەن قۋ، سەن قۋ» دەسىپ بىر-بىرىنە سىلتەپ ءبىرتالاي ۋاقىت وتكىزىپ الىپتى. ارتىنان بىرەۋى قۋعان ەكەن، جەتە الماي قالىپتى.
قاراباي قاشقان بەتى قاينىنا كەلىپ، سول اۋىلعا تۇنەپتى. تۇندە قايىن اپاسى كوك سيىردىڭ ءسۇتىنىڭ كوبىگىن جۇيتكىتىپ جىبەرىپ، ورنىنا باسقا مالدىڭ ءسۇتىن اۋىستىرىپ قويىپتى. ەرتەسى قاراباي ءسۇتتىڭ كوبىگىن الىپ، ۇيىنە بارىپتى. شەشەي ەبىن تاۋىپ الگى ءسۇتتى قارابايدىڭ وزىنە ىشكىزگەن ەكەن، ءبىراق ولمەپتى.
— سەن اعاڭنىڭ ارقاسىن قاسىعان بولىپ بايقا — دەپتى دىڭكەسى قۇرىعان ديۋ ەندى قارابايدىڭ قارىنداسىنا. — ارقاسىنىڭ ەتى قاشىپ جۇدەگەن بولسا، ماعان ايت. ەندى بەلدەسكەننەن باسقا شارا قالمادى، — دەيدى.
ەرتەسى قىز ديۋعا اعاسىنىڭ ارقاسىنىڭ ەتى قاشىپ، جۇدەگەنىن ايتىپتى. ديۋ ۇيدە بەيعام وتىرعان قارابايدىڭ ۇستىنە كىرىپ كەلىپ، الىسا كەتىپتى. كەشكە دەيىن تەكەتىرەسكەن ەكەۋى ءبىرىن-بىرى الا الماپتى. سوندا قاراباي قارىنداسىنا: «مەنىڭ اياعىمنىڭ استىنا ءبىر قاپ ۇن، ديۋدىڭ اياعىنىڭ استىنا ءبىر قاپ تارى توك»، – دەپتى. قارىنداسى كەرىسىنشە، اعاسىنىڭ اياعىنىڭ استىنا تارى توگىپ، ديۋدىڭ اياعىنىڭ استىنا ۇن توگىپتى. سونىمەن قاراباي تايىپ جىعىلعاندا، ديۋ كەۋدەسىنە مىنە ءتۇسىپ، بۋىندىرىپ ءولتىرىپتى دە، قاتىن-قىزدى، مال-مۇلىكتى الىپ كوشىپ كەتىپتى.
ولار كوشىپ كەتكەندە قارابايدىڭ قاسىندا بۇركىتى مەن تازىسى قالىپتى. ولار اقىلداسىپ، تازى قارابايدىڭ سۇيەگىن كۇزەتۋگە قالىپ، بۇركىت ەلگە حابار ايتۋعا كەتەدى. ول ۇشقان بەتى قارابايدىڭ قايىن جۇرتىنا ءىستىڭ جايىن ۇقتىرىپ، ولاردى قارابايدىڭ جانىنا الىپ كەلەدى. كەلىپ قاراسا، قارابايدىڭ ءبىر بۇعاناسى جوق، تازىدان سۇراسا: «جاڭا ءبىر مۇلگىپ كەتكەن ەكەنمىن. ويانا كەلسەم، ءبىر بۇعاناسى جوق. قايدا كەتكەنىن بىلە المادىم»، — دەيدى.
تاڭ-تاماشا بولعان ەل جان-جاعىنا قاراسا، ەشتەڭە كورىنبەيدى، تەك توبەلەرىندە بيىكتە جالعىز قۇس اينالىپ ۇشىپ جۇرەدى.
«اناۋ قۇستان سۇراپ كەلشى. بىرەۋ-مىرەۋدىڭ جاقىن كەلگەنىن كوردى مە ەكەن؟»، — دەپ كەلگەندەر بۇركىتتى جۇمسايدى. بۇركىت ۇشىپ بارىپ، الگى قۇسپەن سويلەسىپ كەلىپ: «جاڭا تازى مۇلگىپ كەتكەندە ءبىر تۇلكى كەلىپ بۇعاناسىن يىسكەپ كورىپ، اناۋ بۇتانىڭ تۇبىنە تاستادى»، – دەيدى. قارابايدىڭ قالىڭدىعى بۇتانىڭ تۇبىنە بارىپ، بۇعانانى اكەلىپ، ورنىنا سالىپ: «مەن كەلگەندە شالجيىپ جاتقانىڭ نە؟ تۇر ورنىڭنان!»، — دەپ جاۋىرىنعا قاعىپ قالعان.
«ويباي، قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن عوي»، — دەپ قاراباي ورنىنان قارعىپ تۇرىپتى. ول تۇرا سالا بولعان جايدى ۇعىپ، ديۋ كوشىپ كەتكەن جاقتى بەتكە الىپ قۋالاۋعا اسىعىپتى. سوندا قالىڭدىعى: «ولار كەتكەلى ءۇش اي بولدى. ءىزى دە ءوشىپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە ءال-قۋاتىڭ تولىق قالپىڭا كەلگەن جوق. از كۇن كۇتىنىپ، سودان سوڭ جولعا شىقساڭ دا كەش قالمايسىڭ»، — دەپ جالىنادى. ءبىراق قاراباي العان بەتىنەن قايتپاي ءجۇرىپ كەتەدى. ول اي ءجۇرىپ، جىل ءجۇرىپ، ازىپ-توزىپ الگى ديۋ قونىس تەپكەن جەرگە تايايدى. وسى تۇستا الدىنان ازۋى ساقىلداعان ءبىر قارا بۋرا شىعىپ، ات ۇستىندەگى قارابايعا اۋىز سالا بەرگەندە قامشىمەن قاسقا ماڭدايىنان تارتىپ جىبەرەدى. بۋرا شوكە ءتۇسىپ، سۇلاپ كەتەدى. قاراباي بۋرانى سويىپ جەپ، ەكى-ۇش كۇن كۇتىنىپ، ابدەن كەمەلىنە كەلىپ، بۇرىنعىسىنداي قالشىلداپ شىعا كەلەدى. سودان اتىنا: «ەسەك بول»، – دەيدى. اتى ءبىر دەمدە ەسەككە اينالادى دا، ءوزى ءبىر تازشا بالا كەيپىنە ەنىپ، ديۋدىڭ اۋلىنىڭ ماڭىنا كەلسە، ۇلان-اسىر توي بولىپ جاتادى. ول اۋىل شەتىندە ويناپ جۇرگەن بالالاردان: «بۇل نە توي؟»، — دەپ سۇرايدى. بالالار: «وسىندا ءبىر ديۋدىڭ كوشىپ كەلگەنىن، كوشكە ەرە كەلگەن قاتىننىڭ قىزىن العالى توي جاساپ جاتقانىن»، — ايتادى. قاراباي توي بولىپ جاتقان اۋىلعا كەلگەندە ءبىر توپ جىگىت: «ەي، تازشا ەت پىسىرعاندى بىلسەڭ، مىنا قازانداعى ەتتى ءپىسىرىپ جىبەر. تويدىڭ جۇمىسىنا جەتىسە الماي جاتىرمىز»، — دەيدى. قاراباي تاباندا ماقۇل بوپ، ەت پىسىرۋگە كىرىسەدى. قازان-وشاق قولىنا تيگەن سوڭ، ەتتىڭ ءبارىن ءوزى جەپ الادى دا قازانعا كوڭ-قوقىر سالىپ، بىلاپىتتاپ تاستايدى. مۇنى كورگەن جىگىتتەر: «بۇل ءبىر بىلاپىت، مەشكەي تازشا ەكەن»، — دەپ قۋىپ جىبەرەدى. ول سودان اۋىل شەتىندەگى ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە بارىپ ۇيىقتاپ قالادى. قاراباي تازشا بوپ ءتۇسىن وزگەرتىپ العانىمەن ۇيىقتاعاندا ءوز قالپىنا كەلەدى ەكەن. ونىڭ ۇيىقتاپ جاتقانىن شەشەسى كورىپ قالىپ: «ويباي-اۋ، قاراباي ولمەپتى. پالەن اعاشتىڭ تۇبىندە ۇيىقتاپ جاتىر»، — دەيدى ديۋعا. ديۋ سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي بارسا، اعاشتىڭ تۇبىندە كوزىن ۋقالاپ ءبىر تازشا وتىر.
— «ءاي، الجىعان قاقپاس-اي، زارەمدى ءبىر الدىڭ-اۋ»، — دەيدى دە ديۋ جايىنا كەتە بەرەدى.
قاراباي اياڭداپ ساداقپەن تەڭگە اتىپ جاتقان ءبىر توپ جىگىتتىڭ قاسىنا كەلىپ: «مەن دە ءبىر اتىپ كورەيىن»، — دەيدى.
«ەي، تازشا تۇرىڭە قاراساڭشى، مىنا ساداقتاردى تارتا الار ما ەكەنسىڭ، اۋەلى!» — دەپ كۇلىسىپ ساداقتى بەرەدى. قاراباي تارتقاندا، شىداماي ساداقتاردىڭ ءبارى وپىرىلىپ قالادى. جىگىتتەر امالسىز ديۋدىڭ قولىندا كەتكەن قارابايدىڭ ءوز ساداعىن اتان تۇيەگە ارتىپ الىپ كەلەدى. اتان تۇيەنىڭ بەلى قايىسىپ، ارەڭ كوتەرىپ كەلگەن ساداقتى قاراباي سىڭار قولمەن جۇلىپ العاندا، تازشا بوپ ءتۇسىن وزگەرتىپ العان — قاراباي ەكەنىن بىلگەن ديۋ ءبىر اۋناپ، تۇلكى كەيپىنە ەنەدى دە زىتىپ بەرىپتى. قاراباي بۇركىت كەيپىنە ەنىپتى دە، قۋىپ بەرىپتى. قۋا-قۋا ءبىر كولدىڭ جاعاسىنا كەلىپ، ءشۇيىلىپ بارىپ، ەندى ىلە بەرگەندە ديۋ بالىق بولىپ، سۋعا ءتۇسىپ كەتىپتى. قاراباي جايىن بولىپ، قۋىپ بارىپ، جۇتىپ الىپتى.
سودان قايتىپ كەلىپ، شەشەسىن ءتورت بوربايىنان كەرىپ، ءتورت ايعىردىڭ قۇيرىعىنا بايلاپ، قويا بەرىپتى. ودان قارىنداسىنىڭ دا ءتورت بوربايىن كەرىپ، ءتورت ايعىردىڭ قۇيرىعىنا بايلاپ قويا بەرىپتى دە، ديۋدىڭ قاراستىلىعىنداعى ەلگە بوستاندىق بەرىپ، ءوزى قايتىپ بارىپ، قالىڭدىعىن الىپ، نەمەرەلى-شوبەرەلى بولىپ، مۇراتىنا جەتىپتى.
You Might Also Like
-
بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر باي بولىپتى، ءتورت تۇلىك مالى ساي بولىپتى. بايدىڭ قويىن باعاتىن قويشىلارى دا كوپ ەكەن. سول كوپ قويشىنىڭ ىشىندە اقىلدى ءبىر قويشى بولىپتى. كۇندىز كەشكە شەيىن قويىن جايىپ شارش...
-
ءبىر مولدا، ءبىر ۇستا، ءبىر تىگىنشى — ۇشەۋى جولداس بولىپ كەلە جاتىپ، باراتىن جەرىنە جەتە الماي، ءتۇن بولىپ كەتكەن سوڭ ءبىر جەرگە قونا كەتىپتى. ارتىپ كەلە جاتقان نارسەسى بار ەكەن، ۇشەۋى دە ۇيىقتاسا...
