InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا ءبىر باتىر بولىپتى. ونىڭ بىرىنەن-بىرى وتكەن ەكى ءدۇلد ۇلى بار ەكەن. باتىر ءدۇلدۇلىن الما-كەزەك ءمىنىپ اڭعا شىعىپ تۇرادى ەكەن. باتىر كۇندە تاڭەرتەڭ ءدۇلد ۇلىنىڭ بىرەۋى، تەرلەپ تۇرعانىن كورەدى. بۇل ءىستىڭ بايىبىنا بارا الماي ءبىر كۇنى اتشىدان سۇرايدى:

— تاقسىر، ءسىز ءار كۇنى اڭنان شارشاپ كەلىپ، توسەككە باسىڭىز تيىسىمەن-اق قاتتى ۇيقىعا كەتەسىز. ال ءسىزدىڭ بايبىشەڭىز ەل ابدەن ۇيقىعا باردى-اۋ دەگەن مەزەتتە دۇلدۇلىڭىزگە ءمىنىپ، جاي اتقا ءۇش كۇندىك جەردەگى ويناس بايىنا بارىپ، تاڭعا جۋىق قايتىپ كەلەدى. ءتۇن بويى قاتتى ءجۇرىس كورگەن ءدۇلدۇلدىڭ تاڭەرتەڭ تەرلەپ تۇرۋى وسىدان، — دەيدى اتشى. بۇنى ەستىگەن باتىر ايەلىن اڭدىماق بولىپ وتىرىك اۋىرىپ ارلى-بەرلى دوڭبەكشيدى. ايەلى تىنىم الماي كۇتەدى. باتىر ەل ءبىر ۇيىقتاپ ويانعانعا دەيىن تىنىشتانا المايدى. ايەل دە ۋاعدالى مەزگىلىنىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىنا قاراپ قاتتى شيىرشىق اتادى. سالدەن سوڭ باتىر ايەلىنىڭ تىزەسىنە باسىن قويىپ «ۇيىقتاپ» كەتەدى. ايەلى جۇكتەن جاستىق اكەپ بايىنىڭ باسىنا جاستايدى دا، دالاعا شىعىپ، الگى دۇلدۇلگە مىنە سالىپ، سۋىت ءجۇرىپ كەتەدى. مۇنى بىلگەن باتىر ەكىنشى ءبىر دۇلدۇلگە مىنە سالىپ، قاراسىنان قالماي قۋا ءجۇرىپ كەتەدى. ايەل ايدالاداعى ءبىر تامعا كەلىپ تۇسەدى. ىشىنەن ساقالدى ءداۋ ءبىر ادام شىعىپ:

— نەگە كەشىكتىڭ؟ — دەيدى.

— كۇيەۋىم اۋىرىپ، ارەڭ ۇيىقتاتىپ كەلگەنىمشە وسى بولدى، — دەيدى ايەل كىنالى جانشا تومەن قاراپ.

ەكەۋى ءوز جۇمىستارىن بىتىرگەن سوڭ، الگى ساقالدى ءداۋ ايەلدى اتتاندىرىپ سالماق بولىپ دالاعا شىققاندا، باتىر قالتارىس تەرەزەدەن ءتۇسىپ، بالتاسىن الىپ بوساعاعا تۇرا قالادى. ءداۋ ساقال ايەلدى اتتاندىرىپ ۇيىنە كىرە بەرگەندە باتىر ونىڭ باسىن ءبىر-اق شاۋىپ كەسىپ، قانجىعاسىنا بايلاپ، باسقا ءبىر توتە جولمەن ۇيىنە تارتىپ بەرەدى. ايەلدەن بۇرىن كەلگەن باتىر باستى ىشكى بوساعاعا تاستاپ، ۇستىنە بىردەمەلەردى جابا سالادى دا، ورنىنا جاتىپ قالادى.

— تۇنىمەن تىنىش ۇيىقتادىڭ، تىزەم تالىپ كەتتى، تۇرەگەل، — دەپ تاڭەرتەڭ اككى ايەل بايىن تەربەتىپ وياتادى.

— دالاعا شىعىپ دارەت سىندىرايىن، — دەيدى باتىر ورنىنان سەندەلەكتەي تۇرەگەلىپ، قولتىعىنان سۇيەپ كەلە جاتقان ايەلىنە، — ويپىرماي، بۋىنىم قۇرىپ بارادى. دالاعا بارا المايتىن سياقتىمىن، وسى بوساعاعا وتىرا سالايىن، مىناۋ بىردەمەلەردى الىپ تاستاشى!

ويىندا ەش نارسە جوق ايەل الگى جاتقان نارسەلەردى اشىپ قالىپ، ءداۋ ساقالدىڭ باسىن كورەدى.

— بۇل مەنىڭ ون بەس جاستان بەرگى عاشىعىم ەدى. تۇبىنە جەتىپسىڭ، «تفۋ، يت بولىپ كەت» — دەيدى، بايىنا كارلەنگەن سيقىرشى ايەل. باتىر يت بولىپ كەتەدى.

باتىر قارا سۇر توبەت بولىپ وزگەرگەننەن كەيىن، بۇرىنىراقتا الىس جەرگە ۇزاتقان ءبىر قىزىن ىزدەپ شىعادى. نەشە كۇن جول ءجۇرىپ ءبىر وزەنگە كەلەدى دە، سۋدان وتە الماي، داعدارىپ تۇرىپ قالادى.

ءبىر كۇنى سول وزەننىڭ بويىنا ءبىر توپ كەرۋەنشى كەلىپ تۇنەيدى. توبەت تاڭ اتقانشا كەرۋەنشى جاتقان جەردى اينالا ءۇرىپ، ولاردى ۇرى-قارىدان كۇزەتىپ شىعادى. تاڭ اتقاننان كەيىن كەرۋەنشىنىڭ باستىعى:

— مىناۋ وتە ساق يت ەكەن، جولشىباي بىزگە ەس قاتادى. تۇيەنىڭ ۇستىنە شىعارىپ الا جۇرەيىك، — دەيدى.

وزەننەن وتكەننەن كەيىن يت قىڭسىلاپ تۇرعىسى كەلمەيدى. سونان سوڭ كەرۋەنشىلەر «ءوزى ءجۇرسىن» دەپ، تۇيەدەن ءتۇسىرىپ قويا بەرەدى. وزەننەن ءوتۋ عانا مۇڭ بولىپ تۇرعان يت قويا بەرگەننەن كەيىن ۇزاتقان قىزىنىڭ ۇيىنە تارتادى. جولشىباي يەن دالادا ءبىر جىلاننىڭ ءبىر باقانى ارباپ جۇتقالى تۇرعانىن كورەدى. «جازىقتىدان جاسقانبا، جازىقسىزعا جان اشىت» دەگەن عاقليا ءسوزدى ەسىنە كەلتىرەدى. باقانى جىلاننان قۇتقارىپ جىبەرەدى. تاعى ايالسىز ءجۇرىپ ءبىر كەزدە قىزىنىڭ ۇيىنە جەتەدى. قىزىنىڭ ءۇيىنىڭ بەلدەۋىندە بىرنەشە ات بايلاۋلى تۇر ەكەن. «قىزىم مەن كۇيەۋ بالام مىنا قوناقتارىن اتتاندىرىپ شىعار، وسى جەردە جاتسام، كورگەن سوڭ تانىپ قالار» دەپ ويلاعان توبەت، بايلاۋلى اتتاردىڭ مىنەر جاق سىرتىنا كەلىپ جاتادى. ءبىر كەزدە قوناقتار اتتانادى. ويلاعانىنداي قىزى مەن كۇيەۋ بالاسى ولاردى اتتاندىرادى. قىز يتكە ءبىر قارايدى دا، تىكسىنىپ ۇيىنە كىرىپ كەتەدى. ارتىنان ىلە-شالا ۇيىنە كىرگەن جىگىت ايەلىنىڭ ءتۇسى وزگەرىپ كەتكەنىن بايقايدى دا:

— نە بولدى ساعان؟ — دەپ سۇرايدى.

— دالادا جاتقان ءيتتىڭ كوزى اكەمنىڭ كوزىنە ۇقسايدى، اكەمنىڭ كەيىنگى العان ايەلىن ەل سىرىقتان وتكەن سيقىر، كوزگە شۇلەن بولعانىمەن، كومەسكىدە تۇلەن دەۋشى ەدى، اكەم سونىڭ جازىمىنا ۇشىراعان سياقتى، — دەيدى دىرىلدەپ شوشىعان ايەلى.

— قورىقپا، ابىرجىما، ونى ايىرۋ وڭاي، سەن ءبىر ساپتىاياق، ءبىر يتاياق دايىندا، ەكەۋىنە دە تولتىرىپ اس قۇي، قاتار اپارىپ الدىنا قوي. ەگەر تەگى ادام بولسا، ساپتىاياقتاعى استى ىشەدى. ەگەر تەگىنەن يت بولسا، يتاياققا جۇگىرەدى نەمەسە ەكەۋىن بىردەي ىشەدى.

كەلىنشەك ەرىنىڭ ايتقانى بويىنشا ەكەۋىنە دە اس قۇيىپ اكەپ ءيتتىڭ الدىنا قويادى. يت ساپتى اياقتاعى استى ىشەدى دە، يت اياقتاعى اسقا قاراماي قويادى. قىز ءوز اكەسى ەكەنىن بىلەدى دە، باقسى-بالگەر اكەپ ەمدەتىپ، موللا اكەلىپ وقىتادى. اقىرى اكەسى بۇرىنعى ادام قالپىنا كەلەدى. باتىر بالالارىنا باستان كەشكەندەرىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرەدى. قىزىنىڭ ۇيىندە جاتىپ ابدەن جازىلدىم-اۋ دەگەندە ۇيىنە قايتپاق بولادى.

«تاعى ءبىر جازىمعا ۇشىرايسىڭ-اۋ، اكە» دەپ، زار يلەپ جىلاعانىنا قاراماي باتىر بالالارىنىڭ مىنگىزگەن اتىمەن ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتىپ، جولشىباي ءبىر سالت اتتى جاس جىگىتكە كەزىگەدى، جىگىتتەن:

— قايدا باراسىڭ؟ — دەپ سۇرايدى.

— ءسىز بارعان جەرگە مەن دە بارام، — دەپ جاۋاپ بەرەدى جىگىت.

ەكەۋى كەلە جاتىپ قالىڭ بەيىتتىڭ باسىندا ءبىر توپ ادامنىڭ ءبىر ولىكتى جەرلەپ جاتقانىنىڭ ۇستىنە تۇسەدى. «نەعىپ ولگەن ادام؟» — دەگەن سۇراۋىنا ولار:

— وسىندا ءبىر بايدىڭ بويجەتكەن قىزى بار ەدى. ونى قانشا دۇنيە-مۇلىكپەن توعاناقتى تۇيە ارتتىرىپ ۇزاتقالى وتىر. شارت: قىزدى الاتىن جىگىت ءۇش كۇن قىزبەن بىرگە بولۋى كەرەك. سودان شىققان جىگىتكە قىزدى قالىڭ مالسىز بەرەدى. ءبىراق، قازىرگە دەيىن مۇنىمەن ءبىر ءتۇن بىرگە بولعان جىگىتتىڭ ءبىرى قالعانى جوق، ءتۇن اسىپ ەرتەڭىندە ولەدى. مىناۋ سونداي جىگىتتىڭ تۇپ-تۋرا وتىز سەگىزىنشىسى بولادى، — دەيدى. مۇنى ەستىگەن ەكى جولاۋشى تاڭىرقاپ تۇرىپ قالادى. سالدەن سوڭ جولشىباي ىلەسكەن جىگىت باتىرعا:

— ەكەۋىمىز وسى قىزدى الامىز دەپ بايدىڭ ۇيىنە تۇسەلىك، مەن قۇدا بولامىن، سەن كۇيەۋ بول، سەنى قىزدىڭ جانىنا اپارىپ جاتقىزامىن، ءبىراق ءۇش كۇنگە دەيىن ايقاسپايسىڭ، ءارقانداي جاعدايدا دا ۇستامدىلىق ىستەيسىڭ، مەن سەندەر جاتاتىن وتاۋدىڭ سىرتىنان اڭديمىن، قىزدى دۇنيە-مۇلكىمەن بىلاي الىپ شىققاننان كەيىن ءىستى ءوزىمىز بىلەمىز، — دەيدى. باتىر باسىندا بۇعان ۇناماسا دا، اقىرىندا جىگىت كوندىرەدى. سونىمەن، جىگىت ايتقانىن ورىنداتادى دا، ءۇش كۇننەن كەيىن قىزدى بۇكىل دۇنيە-مۇلكىمەن الىپ جۇرەدى. ۇشەۋى ءۇرتىس ءجۇرىپ، ءبىر قۇلان تۇزگە كەلىپ ەرۋ بولادى. جىگىت:

— مەن وسى جەردە سىزگە قوش ايتىسامىن، مىنا دۇنيەنى، مىنا قىزدى ەكەۋمىز قاققا ءبولىپ الامىز، — دەيدى.

— جوق، مۇنىڭ ءبارىن سەن ال، سەن بولماساڭ مەن الگى ولگەن جىگىتتىڭ وتىز توعىزىنشىسى بولار ەدىم.

— ولاي ەمەس، سەن ەرلىك ىستەمەسەڭ مۇنىڭ ءبارى جوق ەدى. اقىرىندا جىگىت بارلىق مۇلىكتى قاققا ءبولىپ شىعادى. سونان سوڭ قىزدى قاققا بولمەك بولىپ، باتىرعا «انا ءبىر قولىن ۇستا» دەگەندە باتىر:

— مۇنى ەكىگە ءبولىپ ولتىرگەنشە سەن ال، مەن ءتىپتى ساعان رازىمىن، — دەيدى. بۇعان جىگىت كونبەي، ءبىر قولىن باتىرعا ۇستاتىپ قويىپ، قىزدى باسىنا قىلىشپەن پەرىپ قالادى. قىزدىڭ اۋزىنان قارا جالىن اتىپ كەتەدى، ەكىنشى رەت پەرىپ قالعاندا، قىزدىڭ اۋزىنان ءبىر شۇبار جىلان تۇسەدى. قىزدى الدىعا قاراي جەتەكتەي بەرگەندە قىز جالتاقتاپ ارتىنا قارايدى.

— قاراما ارتىڭا!– دەپ اقىرادى جىگىت.

— ىشتەن شىققان شۇبار جىلان-اي، — دەپ قىز تاعى ءبىر رەت ارتىنا قاراپ ءجۇرىپ كەتەدى. قىزدى باسقا ءۇشىنشى رەت پەرىپ قالعاندا، قىز سارى سۋ قۇسادى. جىگىت كوڭىلى تىنىعارداي بولىپ، «ىم-ىم»... دەپ، قىلىشىن قىنابىنا سالادى دا، باتىرعا قاراپ:

— ە، دوسىم، مىنا قىزدى تەگىندە ايداھار سورعان، دەنەسىندە سونىڭ ۋىتى بار ەدى، ءقازىر ونان تۇگەل ارىلدى. ەندى وسى قىزدى دۇنيە-مۇلكىمەن سەن ال، وعان قوسا ءبىر ۋىس توپىراق بەرەمىن، وسىنى الىپ ۇيىڭە بارعاندا، بۇرىنعى قاتىنىڭ الدىڭنان تۇلكىشە بۇلاڭداپ شىعىپ، «جاڭا جۇباي قۇتتى بولسىن» دەپ، شاشۋ شاشادى. «ناۋەتەك، ناسقور كۇيەشى، سيقىرشىنىڭ سىيى وسى!»، – دەپ، سەن دە توپىراقتى وعان شاشىپ جىبەر، سوندا ول دەرەۋ قىرىق ەسەك، ءبىر قاشىر بولىپ كەتەدى. اسىلىندە ول قىرىق ەسەك، ءبىر قاشىردان ادامعا ازعان لاعىنەت، تالايدى قۇرتىپ، سەنىن اڭ اۋلاۋمەن تاپقان ءازىر دۇنيەڭە ءماز بولۋ ءۇشىن ساعان تيگەن. سەن وسىلاي ىستەسەڭ، پالەدەن قۇتىلىپ، باقىتتى ءومىر وتكىزەتىن بولاسىڭ. ال مەن قىزىڭدى ىزدەپ بارا جاتقاندا سەن ولىمنەن قۇتقارعان باقامىن، مەنىڭ ساعان قىلعان جاقسىلىعىم وسى عانا، — دەپ لەزدە باقا بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى.

باتىر الگى قىزدى توعاناعىمەن الىپ ۇيىنە جاقىنداعاندا، باقا دوسىنىڭ ايتقانىنداي، سيقىر قاتىن سىلاڭداپ اناداي جەردەن شاشۋ الىپ شىعادى. جاقىنداپ كەلىپ «قۇتتى بولسىن» ايتىپ، شاشۋ شاشا بەرگەندە، باتىر دا قوينىنداعى ءتۇيىپ العان ءبىر ۋىس توپىراقتى الىپ: «ناۋەتەك، ناسقور كۇيەشى، سيقىرشىنىڭ سىيى وسى!»، — دەپ شاشىپ جىبەرەدى. سيقىر ايەل تاباندا قىرىق ەسەك، ءبىر قاشىر بولىپ كەتەدى.

باتىر پالەدەن قۇتىلىپ، مۇراتىنا جەتەدى.

---