InfoHub Logo

جاز ءوتتى. مەن فەدوروۆكاعا كەلگەن سوڭ، وقۋ باستالدى ساعيلادان اندا-ساندا حات كەلىپ تۇردى. مەن دە ۇزبەي حات جازىپ تۇردىم. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا بۇل حاتتاردى تاسيتىندار: دۇيسەن دۇيسەنبەكتەر ەدى.

ءبىر كۇنى مەكتەپتەن شىعىن، پاتەر ۇيىمە كەلسەم، نۇرجاقىپ وتىر ەكەن. ەكى بەتى نارتتاي قىزىل، كوزدەرى ويناقشىعان تاپالتاق جىگىت. مەن سالەمدەسىپ، وتىرعاننان كەيىن نۇرجاقىپ ماعان:

— مەڭ نۇرجاقىپ نۇرسەيىت ۇلى، سىزگە، سپانديار كوبەيۇعلىنا، جولىققالى كەلىپ وتىرمىن. سىزگە ايتاتىن ءبىر سىر بار، — دەدى. سوزدەرىندە الدەقانداي ءبىر كەكەسىن شەنەۋ سياقتى لەپ سەزىلدى.

— ايتىڭىز، — دەدىم مەن.

— ايتسام، — دەدى ول، — ءسىز بىلەسىز بە، بىلمەيسىز بە، مەن ساعيلانى ايتتىرىپ قويعان ەدىم. سول تۋرالى سويلەسكەلى كەلىپ وتىرمىن. تۋراسىن ايتۋىم كەرەك ساعيلانى مەن ساعان بەرە المايمىن جانە سەن ونى الا المايسىڭ. سوندىقتان ءوز ەركىڭىزبەن ساعيلادان بەزىڭىز، بىلايشا ايتقاندا، وعان «مەن سەنى المايمىن» دەپ حات جازىڭىز. سوندا قۇدا دا تىنىش، قۇداعي دا تىنىش بولادى. اڭگىمە داۋسىز-جانجالسىز بىتەدى. - مۇنى تەك ەكەۋمىز عانا بىلەيىك. وقىعان ادامسىز عوي، ءتۇسىنۋىڭىز كەرەك. ويتكەنى ول قىز ءبارىبىر سىزگە جوق. ءسىز ول قىزدى الامىن دەيتىن بولساڭىز — مەنى ءولتىرىپ، سۇيەگىمنەن اتتاپ بارىپ قانا الاسىز، تۇسىنىكتى مە؟

— مەن تۇك تۇسىنبەيمىن ءوزىڭىز نە ايتىپ وتىرسىز؟ — دەدىم.

— نەگە تۇسىنبەيسىز، مەن سىزگە قازاقشا ايتىپ وتىرعان جوقپىن با؟

— تۇسىنىكسىز، مىرزا، — دەدىم سابىر تۇتىپ. — بىرەۋدىڭ قالىڭدىعىن اڭگىمە ەتۋىڭىز، ونى ساۋداعا سالۋىڭىز جانە قورقىتۋىڭىز ەتە تۇسىنىكسىز. مەن مۇنداي كۇش كورسەتكەن سوزدەرگە تۇسىنبەيمىن جانە تۇسىنگىم دە كەلمەيدى، بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن مەن ايەلدى ەكى اياقتى ايۋان دەپ قارايتىن ونى مالعا تەڭەيتىن توپاس، نادان ەمەسپىن. مەن ساعيلانى كورمەي-اق ايتتىرا سالعان قازاق ەمەس. ونى ءوزىم كورىپ، ۇناتىپ، قىز دا مەنى ۇناتقان سوڭ عانا ايتتىرعان قازاقپىن. ودان باس تارت دەۋىڭىزدى وزبىرلىق باسىنعاندىق، قورلاعاندىق دەپ بىلەمىن. ءبىراق، مىرزا، ەسىڭىزدە بولسىن. مەن ءسىز وينايتىن ادام ەمەس جانە سىزدەن قورىقپايمىن. مەنىڭ سىزگە ەڭ سوڭعى ايتار ءسوزىم: مۇمكىن بولسا، ءۇيدى بوساتىڭىز.

— سولاي ما؟ — دەدى ول. — سولاي ما؟! «جامان اتقا جال بىتسە، جانىنا تورسىق بايلاتپاس» دەگەندەي، ساعان الدە جال بىتە باستادى ما؟ ءبىراق بايقا، باۋىرىم! كوزىڭدى اشىپ قارا! مەن دە سەن وينايتىن كىسى ەمەس. ءوزىڭ مەنى ءالى تانىپ جەتپەگەنسىڭ عوي دەيمىن. مەن كىم ەكەنىمدى ساعان تانىتا الاتىن اداممىن. «ءالىن بىلمەگەن — الەك» دەگەندەي، اياعىڭ اسپاننان كەلىپ جۇرمەسىڭ دوستىم! — دەپ كەتپەي تۇرىپ الدى.

— ەركىڭىز، ءبىراق ءقازىر ءۇيدى بوساتىڭىز، كەتىڭىز، — دەدىم

— مەن كەتەمىن ءبىراق ۇلكەن ىزا، كوك ارقالاپ كەتەمىن. وسىنى ويلا! — دەپ اقىرىندا ول ورنىنان تۇردى.

— كورەرمىن دەدىم.

— كورەسىڭ، كورگەندە كوپ كەشىكپەي-اق كورەتىن بولاسىڭ، — دەدى دە شىعىپ كەتتى.

نە دەگەن باسىنۋ، نە دەگەن ناداندىق، زورلىق دەپ قاتتى ىزا بولىپ مەن قالدىم.

ارادا ەكى اپتاداي ۋاقىت ءوتتى. مەن مەكتەپتە ەدىم، بىرەۋ ەسىك قاقتى. ەسىكتى اشا بەرگەنىمدە ءبىر جىگىت بۇكتەلگەن جاپىراق قاعاز ۇسىندى. حاتتىڭ بەتىن اشىپ جىبەرگەندە-اق ءسادۋدىڭ قولىن تاني كەتتىم. جۇرەگىم لۇپىلدەپ اۋزىما تىعىلىپ، تۇلا بويىم تىتىركەنىپ قويا بەردى. حاتتى ىشىمنەن وقىپ شىقتىم. ءۇش-تورت اۋىز-اق ءسوز جازىلىپتى: «تەز جەت، ساعيلا قاتتى اۋرۋ، حال ۇستىندە جاتىر» دەپتى.

— قاشاننان بەرى ناۋقاس؟ — دەپ سۇرادىم جىگىتتەن.

— ەكى-ۇش كۇن-اق بولدى.

— ات اكەلدىڭ بە؟

— اكەلدىم.

بالالاردى تاراتىپ جىبەردىم دە، مەكتەپ باستىعىنا ءبارىن جايدى ايتىپ، بەس-التى كۇنگە رۇقسات الدىم. اتتىڭ ايىل-تارتپاسىن قاتتىراق تارتىپ الىپ، جىگىت ەكەۋمىز جەلە جورتىپ جونەلدىك.

— الدىڭعى كۇنى، — دەدى جىگىت، — كورشى اۋىلدا ءبىر ويىن بولىپ، ساعيلا مەن ءسادۋ ەكەۋى سوندا بارعان-دى. ساعيلا سول ويىننان اۋىرىپ قايتتى.

— ويىندا نۇرجاقىپ بولىپ پا؟

— بولىپتى.

— ساعيلا ول اۋىلدا تاماق جەپ پە؟

— جوق. ساعيلا ءبىر توستاعان قىمىز ىشكەنى بولماسا، باسقا ءنار تاتپاپتى. سودان ءتۇن ورتاسى شاماسىندا: «اعا، اۋىلعا قايتالىق، مەن اۋىرىپ وتىرمىن»، — دەپتى سادۋگە. ءسادۋ ۇيگە الىپ قايتتى. سول تۇندە قاتتى ناۋقاستانىپ شىقتى، — دەدى جىگىت.

بايماعامبەت اۋىلىنا ات سابىلتىپ قالاي جەتكەنىمىزدى بىلمەيمىن. جىگىت ماعان ساعيلا وتاۋدا، دەدى. مەڭ اتىمدى بايلاماستان تۇسە سالا تۋرا وتاۋ ۇيگە كىردىم. قارت پەن كەمپىر ءبىزدى كەرىپ شىعىپ كەتسە كەرەك. ساعيلا ءوڭى سۇپ-سۇر بوپ، جەڭگەسىنىڭ توسەگىندە سۇلىق ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. قاسىندا ءسادۋ مەن كەلىنشەگى عانا وتىر ەدى. سالەمدەسۋگە شامام كەلگەن جوق، ساعيلانىڭ قاسىنا جەتىپ باردىم.

— قالايسىڭ، ساۋلەم؟ — دەدىم.

داۋىسىمدى تانىپ، كوزىن اشتى.

— نەگە كەشىكتىڭ؟ مىنگەن اتىڭ ناشار ما ەدى؟ — دەدى

ساعيلا داۋسى ارەڭ، شىعىپ.

— ماڭايدا دارىگەر جوق. ەلۋ شاقىرىمداي جەردەگى بوروۆويعا قوس اتپەن كىسى جىبەرگەن ەدىڭ فەلدشەر قوستانايعا كەتكەن ەكەن — دەدى ءسادۋ.

— جەڭىل اربا تابىلسا، دەرەۋ ۇشتىڭ ات جەككىزىپ قوستانايعا دارىگەرگە جىبەرۋ كەرەك — دەدىم.

ءسادۋ دەرەۋ كورشى اۋىلدان اربا الدىردى. اتتاردى جەككىزىپ، قوستانايعا كىسى جىبەرگەلى جاتىر ەدىك ءسادۋدىڭ ايەلى ۇيدەن جىلاپ جۇگىرىپ شىعىپ:

— جۇرىڭىزدەر، ەركەجان قىسىلىپ جاتىر، — دەدى، ءسادۋ ەكەۋمىز ۇيگە جۇگىرىپ كىرسەك قارت-كەمپىر جىلاپ وتىر. ساعيلا تىنىسى تارىلىپ قينالىپ جاتىر ەكەن. تامىرىن بايقايىن دەپ قولىن ۇستاپ ەدىم، مۇپ-مۇزداي ەكەن. شوشىپ كەتتىم.

— نە ىستەۋ كەرەك؟ نە ىستەۋ كەرەك؟ قالاي كەشىكتىم. قالقام-اي!...

ساعيلا قايتىپ تىلگە كەلمەدى. ارماندى جاس، ەكى كوزى جاۋتاڭداپ، ءبارىمىزدى ءبىر شولىپ ءوتتى دە، جۇرە بەردى... قارت اتا-انا مەن اعا-جەڭگەنىڭ، كورشى-قولاڭ، اعايىنداردىڭ الدىندا، كىرشىكسىز، كىناسىز جاس جاڭ سۇيگەن جانىم «ءوز الدىمدا بەلگىسىز دەرتتەن قايتىس بولدى.

ءۇيدىڭ ىشىندەگى ادامدار شۋ ەتە قالدى. مەنىڭ دە كوزىمنەن جاس شىعىپ كەتتى. شىداي الماي سىرتقا شىقتىم. كۇن باتقان ەكەن. كوكجيەك كۇڭگىرتتەنىپ تۇنەرىپ، دالانى ءتۇن باسىپ كەلە جاتىر ەدى.

ۇيدەگى جىلاعان داۋىستار قۇلاعىما وسىناۋ مەڭىرەۋ دالاداعى حالىقتىڭ شەرى ارىلماعان كوپ زارى سياقتى ەستىلدى. «مادەنيەت بەرەر مەكتەبى جوق، اۋرۋ-سىرقاۋىن ەمدەر دارىگەرى جوق، مىلقاۋ تابيعاتتىڭ قاتال شەڭگەلىندەگى قايران ەلى» دەگەن وي كەلگەندە، كوكىرەگىمە وكسىك سىيماي ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردىم. ءبىراق لاج قايسى؟ مەن بويىمدى ارەڭ بيلەپ، وكسىگىمدى باستىم دا، ۇيگە قايتا كىرىپ، ءسادۋدى قولتىقتاپ سىرتقا الىپ شىقتىم.

وكىنىشى كوپ، سىرى جۇمباق ۋاقىتسىز بولعان قايعىلى قازا، ناداندىققا قارسى، ەسكى اۋىلداعى توعىشار بيلەپ-توستەۋشىلەرگە قارسى زور وشپەندىلىك ءىز قالدىرعان ەلىم بولدى. ساعيلانىڭ قاستىق ويلاعان ءبىر ادامنىڭ جاۋىزدىعىنان قازا تاپقانى ايقىن ەدى. ونىڭ قايعىلى ولىمىنە نۇرجاقىپ كىنالى دەپ كۇدىكتەندىم.

---