قايناعان ەڭبەك
التى اي ايداسا ات جەتپەيتىن، تۇلپاردىڭ تۇياعى، سۇڭقاردىڭ قاناتى مايىرىلاتىن ۇلان-بايتاق دالامەن ءبىز زاۋلاتىپ كەلەمىز، بەتىمىز قارتالى.
جەر مەن كوكتىڭ اراسىن كەزگەن دالانىڭ قوڭىر جەلى ءبىر ۇشى-قيىرى جوق وكەان سياقتى، ءبىزدىڭ ءمىنىپ كەلە جاتقان ماشينامىز سول وكەاندا ءجۇزىپ بارا جاتقان جەل قايىق ءتارىزدى. ۇلى وكەاننىڭ كورابلدى تەربەتكەنى سياقتى ءبىز دە اۋانىڭ كەڭ قۇشاعىندا تەربەتىلەمىز. وكەاننىڭ اقىرىن عانا جايقاتىلىپ، كۇمىس تولقىنىمەن جەل قايىقتى ەركەلەپ سوققانى ءتارىزدى مايدا جەل ءبىزدىڭ دە بەتىمىزدەن سوعادى، ءبىز دە وكەاننىڭ ورتاسىندا شايقالىپ، تولقيمىز.
ءيا، ءبىز كازىر ۇشى-قيىرى جوق وكەاننىڭ ورتاسىندامىز. قاسىم اقىرىن عانا ىڭىرسىپ اندەتەدى. ءبىز دە وعان قوسىلىپ ءان سالامىز، كولدىڭ ورتاسىندا وتىرىپ سالعان اققۋدىڭ سۇلۋ ءۇنىن جان-جاققا تاراتقانى ءتارىزدى، سۇيكىمدى جەل ءبىزدىڭ باياۋلاتىپ سالعان ءانىمىزدى لەزدە اسپانعا كوتەرىپ الىپ كەتەدى.
ءيا، ءبىز ءان سالامىز.
* * *
ءيتتىڭ مۇرىنى وتپەيتىن قالىڭ قاراعايدى قاق جارىپ ونىنشى بريگاداعا كەلە جاتىرمىز، كەڭ دالانى الىپ كوسىلىپ جاتقان قالىڭ نۋ كوكپەڭبەك شاشاقتارىن جەلبىرەتىپ اسپانعا قارايدى. كەيدە ءوزىنىڭ تاكاپپارلىق مىنەزىن كورسەتىپ، كۇن ساۋلەسىن بۇركەپ الا قويادى، سويتەدى دە ءوزىنىڭ قوڭىر سالقىن قۇشاعىنا تارتادى، ءارى تاكاپپار، ءارى باۋىرمال، مىنەزىنە جان تۇسىنبەيتىن ورمان، بۇل امانقاراعاي ەدى.
پاۆلوۆكا قالاسىنان شىعا بەرىپ ەدىك، الدىمىزدان رەلس توسەپ جاتقان پۋتەۋكلادچيك كەزدەسە كەتتى. مەن ماشينادان تۇسە قالىپ، ولگا سۋحورۋكوۆا جولداستى ىزدەدىم.
كەسەك دەنەلى، ورتا بويلى، وتكىر كوزدى، قارا تورى قىز مەنىڭ قولىمدى الدى.
— ولگا سۋحورۋكوۆا،— دەدى ول كۇلىمسىرەپ.
مەن دە اتىمدى اتادىم.
كەلگەن ءجونىمدى ايتىپ ولگامەن سويلەسەتىن ۋاقىتتى بەلگىلەدىك، ول ءقازىر جۇمىستا ەكەن.
تەز ادىمداپ ول پۋتەۋكلادچيككە قاراي جونەلدى، ءبىز عابيت، جاقان، قاسىم تورتەۋمىز كەڭ دالادا حوش ءيىستى كوگالدىڭ ۇستىندە وتىرىپ، ءىستى قىزدىرىپ جاتقان جۇمىسشىلارعا كوز جىبەردىك.
قارسى الدىمىز ەڭبەك قازانى قايناعان تەمىر جول قۇرىلىسىنىڭ جۇمىس بريگادالارى. ءبىز سول ساپىرىلىسقان ەڭبەك قيمىلدارىنا كوز جىبەردىك.
ۇزىننان ۇزاق تارتىلعان جولدىڭ ماڭايى قاپتاعان ادام. تاۋ-تاۋ عىپ ءۇيىپ تاستاعان شپال استىنا توسەيتىن توپىراق. بىلاي قاراعانىڭدا وركەشتەنە بىتكەن تاۋ جوتالار سياقتى. انا ءبىر توپ تاشكا اربالارعا توپىراق تيەپ الىپ، توپىراقتى جوتالاردىڭ ۇستىنە ورمەلەيدى، بيىك ناسىپتىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ وتىرعان الاسالاۋ جەرىنە اپارىپ توپىراقتى توگەدى. ات-اربالاردى ايداپ جۇرگەندەردىڭ قيمىلدارىندا ءبىرتۇرلى اسىعىستىق، شاپشاڭدىق بار. ولار بىر-بىرىمەن جۇمىس ۇستىندە ارتىق ءسوز قاتىسپايدى، اركىم ءوز جونىمەن ءوز ىسىنە ۇمتىلادى، بىرىنەن-بىرى وزسام ەكەن دەگەن نيەتتى سۇراماي-اق بىلە قوياسىڭ. تاناۋلارىنان دەمدەرى بۋداق، بۋداق اتىپ، تالاي جەرگە جاندى جانۋارلار جۇك سۇيرەپ، وتانعا قىزمەت ەتىپ ءجۇر.
شىركىن، بولات تۇياقتى جىلقى بالاسى، سەن ادام بالاسىنىڭ جەلىدە قىمىزى، جەگىندە سەرىگى، جاۋعا شاپسا قاناتى، ساۋىق-سايراندا سالتاناتىسىڭ-اۋ. مىنە، سەن كازىر قازاق دالاسىنىڭ ءبىر شەتى مەن ءبىر شەتىن جالعاستىراتىن تەمىر جولىن دا بىرگە سالىسىپ جاتىرسىڭ.
«تەزدەت، تەزدەت!» دەگەن داۋىستار بىرىمەن ءبىرى ۇلاسىپ، كۇشتى اعىنى ارقىلى جان-جاققا تارايدى، سول كەزدە بۇكىل دالا قوسىلىپ «تەزدەت، تەزدەتىڭدەر» دەگەن سياقتى بولادى. ۇستىنەن اق كوبىكتەرى بۇرقىراعان اتتار بالشىق تيەگەن اربالارىن قاڭباقتاي ءۇيىرىپ، بيىك جوتانىڭ ۇستىنە لەزدە شىعا-شىعا كەلەدى، اربالاردان بالشىق كوزدى اشىپ-جۇمعانشا توگىلىپ جاتادى.
اتتىلى ادامداردىڭ بۇل قيمىلىنا ەكىنشى جاقتان ەكسكاۆاتورلار قوسىلادى. ەكسكاۆاتورلاردىڭ دەنەسىنەن ات سياقتى اق كوبىگى شىقپايدى، ول تەك تابان تىرەپ تۇرعان جەرلەرىڭ سولقىلداتىپ، گۇرىلدەپ ايقاي سالادى، ونىڭ تاناۋىنان بۋداقتاپ بۋ شىقپايدى، قويۋلانعان كوگىلدىر ءتۇتىن اسپانعا اتادى، ول ىزالى جولبارىستاي جەردىڭ قۇيقاسىنا اۋزىن باسا تۇسەدى. جەردىڭ توڭىن جەروشاقتاي ەتىپ قازىپ، قابات-قابات قىرتىستارىن جۇتادى دا، قىرقا بولىپ ۇيىلگەن تاۋ جوتاسى سەكىلدى ناسىپتىڭ ۇستىنە اپارىپ لاق ەتكىزىپ قۇسا سالادى. بۇل ءبىر الىپ، مۇنىڭ جۇمىسى كوز تويمايتىن ءبىر تاماشا.
اتتان دا، ەكسكاۆاتوردان دا ءبىرتۇرلى ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ پۋتەۋكلادچيك كەتىپ بارادى. ول ارتىنا ون شاقتى ۆاگون تىركەپ الىپتى. ۆاگوندار تولعان رەلس پاكەتى. شپالعا قاققان رەلس پاكەتىن ول لەزدە ۆاگون ۇستىنەن جىلجىتىپ الادى دا قانباق ءتارىزدى كوتەرىپ الىپ جەرگە توسەيدى. ءوزىنىڭ ەڭبەكتەگى سەرىگىن وتاننىڭ قايراتتى قىزى ولگا باپتاپ كۇتەدى. انە ول الاسۇرىپ ماشينانى جۇرگىزىپ ءجۇر. ونىڭ قيمىلى، ونىڭ ەرلىگى قانداي ەڭبەك باتىرىنان بولسا دا كەم تۇسەتىن ەمەس. بۇرقىراپ اققان ماڭداي تەرىن ورامالىمەن ءسۇرتىپ تاستاپ، ول اندا-ساندا بىزگە قاراپ قويادى، ءبىز العىس ايتقان كوڭىلىمىزبەن، قۋانىشتى جۇزىمىزبەن وعان قاراپ قول بىلعايمىز.
بۇلاردىڭ اراسىندا دا ءبىر شيەلەنىسكەن تارتىس بار سياقتى: بۇلار دا ءبىر ۇلى ەرەگىسكە بەلدى بۋىسىپ، بىلەك سىبانىسىپ اتتانىسقان سەكىلدى، ءبىر ۇلى قاراقشىعا ءارقايسىسى بۇرىن جەتسەم ەكەن دەگەن سىقىلدى، سول قاراقشىعا قاراي ات تا، ەكسكاۆاتور دا اۋىزدىعىن سۇزە تارتىپ بارا جاتقان ءتارىزدى.
وسى كورىنىسكە بار ىنتامەن بەرىلىپ تۇرعان ماعان:
— مايدان دەگەن وسى،— دەدى جولداسىم.
مەن ءتاتتى ۇيقىدان ويانىپ كەتكەن ادامداي وعان جالت قارادىم. ول قاسىمدا جىميىپ تۇر ەكەن.
— ءيا، مايدان دەگەن وسى،— دەدىم مەن ونىڭ ءسوزىن قايتالاپ.
اناۋ قاپتاعان ايەل، ەركەك اتتى دا، ەكسكاۆاتوردى دا ءوز ومىرلەرىنە بويسۇندىرىپ ىسكە جەگىپ ءجۇر. ولار قاۋلاپ جانعان ءورت سياقتى العان بەتتەرىنەن قايتار ەمەس. ءبارى ءبىر ادىممەن، ءبىر مارشپەن العا اتتاۋدا.
ادام بالاسى سەنىڭ دە قولىڭنان كەلمەيتىن ءىس بارما؟ سەن قيمىلداساڭ تاستى ۇن ەتىپ، تاۋدى كۇل ەتىپ، قۇمدى گۇل ەتىپ، ءشولدى شالقار كول ەتەسىڭ، سويتكەن ادام ۇلى سەنى نەگە سۇيمەيىن!
* * *
دالا قۇلپىرىپ، كۇن جالىندى نۇرىن جەرگە توگىپ تۇرىپ، اسپاندا سۋسىلداپ ۇشىپ جاتتى، جۇمىسشىلاردىڭ ۇيلەرىنىڭ مۇرجاسىنان ءتۇتىن بۋداقتاپ شىعىپ جاتتى.
تۇنگى سمەنادان قايتقان جۇمىسشىلار ۇيقىدان تۇردى: ءبىرازى قىزىل مۇيىسكە بارىپ «پراۆدا» مەن «يزۆەستيا» گازەتىنىڭ جاڭا نومەرلەرىن الىپ شىعىستى.
* * *
كۇن باتۋعا تايانعان كەز، جۇمىستان بوساپ شىققان ولگا ءبىزدىڭ قاسىمىزعا كەلدى. ءبىز ولگانى ورتامىزعا الىپ اڭگىمەلەسە باستادىق.
ولگا بۇل تەمىر جول قۇرىلىسىنا كەلمەستەن بۇرىن كالۋگا زاۆودىندا قىزمەت ىستەپتى. ول كالۋگا زاۆودىنىڭ ۇلگىلى جاسى، ستاحانوۆشى جۇمىسشىسى ەكەن.
پۋتەۋكلادچيك سول كالۋگا زاۆودىندا ىستەلىپ شىققان، ينجەنەر پلاتوۆ سيستەماسى بويىنشا جاسالعان ماشينا.
ولگا جاس كومسومولكا، ول جانىپ تۇرعان وت سياقتى، ءسوز سويلەگەندە وتە سالماقپەن، ءاربىر ءسوزىن جەرىنە جەتكىزە، اشىق سويلەيدى. ونىڭ وتتى كوزىنەن سۇيىكتى بولاشاقتىڭ بەينەسى كورىنىپ تۇرعان ءتارىزدى.
ءبىزدىڭ وتاننىڭ قىز بەن ۇلى بەيبىتشىلىك مەزگىلىندە ونەر-عىلىم يەسى، ينجەنەر، تەحنيك، جۇمىسشى، ال جاۋگەرشىلىك كۇن تۋسا جاۋىنگەر ەمەس پە!
مىنا ولگا دا سول سۇيىكتى وتان ەرىنىڭ ءبىرى. ولگا كازىر لەچيك، ول زاۆودتا جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ ۇشۋ ىسىنە جەتىلگەن. قاندىكوز سوعىس قۇمارلار ءبىزدىڭ وتانىمىزعا كوزىن الارتسا، بىزگە سوقتىقسا ولگا سوۆەت ەلىنىڭ قۇرىش قاناتتى بولات قۇسىمەن دۇشپاننىڭ باسىنا اقىر زامان تۋعىزادى. ال، بۇگىن ولگا سۇيىكتى ەلىنە تەمىر جول سالىپ، قىزمەت ىستەپ ءجۇر.
جۇمىستارىنىڭ جايىن سۇراپ بولعاسىن ءبىز ولگامەن قوشتاسىپ ورنىمىزدان تۇردىق. بۇل كەزدە:
قىپ-قىزىل اشەكەيلەپ باتىس جاقتى،
كۇن كىرىپ ۇياسىنا بارا جاتتى.
ارقانىڭ مايدا قوڭىر جىبەك جەلى
اقىرىن ءشوپتىڭ باسىن قيمىلداتتى.
اسپانداپ ۇيرەك ۇشىپ قوڭىر جاققا
زىمىراپ قاناتتارىن سۋىلداتتى.
قايناتىپ اسپازشىلار قازاندارىن
جاعالاي شاتىرلاردا وتتار جاقتى.
1939
You Might Also Like
-
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى، ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسى وندىرىستىك تاجىريبە جەتەكشىسى: ەسبولوۆا م.ا. نابييەۆا نازيرا ەرجان قىزى 3 كۋ...
-
قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى كەشە جاس دراماتۋرگ ءا. ابىشيەۆ جولداستىڭ «وتان ءۇشىن» اتتى جاڭا تەمادا جازىلعان پەساسىن قويدى.
