قايتا قۇرۋدىڭ جەتىستىكتەرى جانە ساباقتارى
قايتا قۇرۋ - تاريحي پروسەسس. حالىقتىڭ،مەملەكەتتىڭ،ادامزاتتىڭ تاريحى ۇزىلمەيدى، ونىڭ سۋبەكتىلەرى - ادامدار، ساياسي پارتيالار، قوعامدىققوزعالىستار وزدەرىنىڭ مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋعا ۇمتىلىپ، دامۋدىڭ تابيعي جۇرىسىنە ارالاسادى دا ونىڭ قارقىنىن شاپشانداتادى نەمەسە تەجەيدى. قايتا قۇرۋ كەڭەستىك امىرشىل-اكىمشىل جۇيەنى جويدى. ونىڭ قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاقتار الدىنداعى زور ءمانى وسىندا جاتىر.
قايتا قۇرۋدىڭ جەتىستىكتەرى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى.كەڭەس وداعىنىڭ سىرتقى ساياساتىن جەتىلدىرىپ قانا قويماي، ونى باتىل جاڭعىرتۋ قاجەت بولدى. ول ءۇشىن ساياسي جاڭاشا ويلاۋ كەرەك ەدى. مۇنىڭ ءوزى الەمنىڭ بۇرىڭ كورىپ بولماعان جاڭا ءارقيلىلىعىنىڭ وربۋىنەن تۋىندادى. عاسىرلار بويى دۇنيەجۇزىلىك تاريحتان شەت قالعان ميللياردتاعان جۇرت وعان بەلسەنە ارالاسىپ، تۋىنداعان جاڭا جاعدايدا تاريحي شىعارماشىلىق ساحناسىنا شىقتى. جەر-جەردە حالىقتاردىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ ءوسۋى جاعدايىندا ولار وزدەرىنىڭ دامۋ جولىن تاڭداۋعا كوشتى.
وسىنداي جاعدايدا اسكەري ارالاسۋدى ايتپاعاننىڭ وزىندە،قانداي دا بولسىن باسقا قۇرالدار مەن الەۋمەتتىك قۇرىلىستى، ءومىر سالتىن سىرتتان اكەپ تاڭدى. ساياسي تۇرعىدان العاندا بۇل وتكەن كەزدەن قالعان سارقىنشاق، عاسىردىڭ ءىرى جەتىستىكتەرى بولىپ سانالاتىن تاۋەلسىزدىك، تەپە-تەڭدىك جانە باسقانىڭ ىسىنە قول سۇقپاۋ پرينسيپتەرى حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ جالپى جۇرت قابىلداعان نورمالارىنا اينالۋدا. تاڭداۋ ەركىندىگىنە جول بەرمەۋ تاريحتىڭ وبەكتيۆتى ءوربۋىن وزىنە قارسى قويۋ بولىپ تابىلادى.
قايتا قۇرۋ دۇنيە جۇزىلىك پروبلەمانى – وركەنيەتتىڭ امان ساقتالىپ قالۋىن العا شىعاردى دا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ مەن جالپى قاۋىپسىزدىكتىنىعايتۋدى جاقتاۋشىلاردى بارعان سايىن ءوز جاعىنا تارتا بەردى. جاڭاشا ويلاۋ ساياساتى جەڭىسكە جەتتى: حالىقارالىق شيەلەنىس باسەڭدەي باستادى، "قىرعي قاباق سوعىستىڭ" كۇنى ءبىتتى.
جاڭاشا ويلاۋ ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە بۇرىنعى سوسياليستىك وداق ەلدەرى دەموكراتيالىق جولعا ءتۇستى. ولار جالعان سوسياليزم يدەيالارىنان باس تارتتى، ال ولاردى كۇشتەپ بىرىكتىرگەن - ۆارشاۆا اسكەري وداعى ىدىرادى؛ وسى ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق قاتىناستارىن ۇيلەستىرۋشى ورتالىق - ەكو- نوميكالىق ءوزارا كومەك ءوز قىزمەتىن توقتاتتى. كەڭەس وداعى 1991 جىلدىڭ باسىنان باستاپ ءوزىنىڭ بۇرىنعى وداقتاستارىمەن ەكونوميكالىق قاتىناستارىن تەپە-تەڭ ارىپتەستەر پرينسيپتەرى بويىنشا قۇرا باستادى. ەوك ەلدەرى ءوزارا ەسەپ ايىرىسۋدى كسرو-نىڭ رۋبلىمەن ەمەس حالىقارالىق ۆاليۋتامەن حالىقارالىق باعالار بويىنشا جۇرگىزەتىن بولدى.
شىعىس ەۋروپالىق ەلدەردەگى، سونداي-اق حالىقپەن كەنەسپەي 1979 جىلى اۋعانستانعا اپارىلعان اسكەرلەر ەلگە قايتارىلدى. كەڭەس وداعى ەكى گەرمان مەملەكەتىنىڭ بىرىگۋىنە قارسىلىق جاسامادى."بەرلين قابىرعاسى" قۇلادى. وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارى دۇنيەجۇزى جۇرتشىلىعى الدىندا قايتا قۇرۋدىڭ بەدەلىن ارتتىرا ءتۇستى. بۇرىنعى كەڭەس ەلى بارعان سايىن اشىق قوعامعا اينالا بەردى. ونى قورشاعان دۇشپاندىق بىرتىندەپ سەيىلە باستادى.
قايتا قۇرۋدان تاپقان يگىلىگىمىز نە دەگەندە الدىمەن ايتارىمىز - كەڭەستىك يمپەريانىڭ ىدىراۋى، ونىڭ قۇرامىنداعى بۇرىنعى رەسپۋبليكالار تاۋەلسىز مەملەكەت بولدى.ولار بۇۇ-عا جانە باسقا دا حالىقارالىق، اۋماقتىق ساياسي، ەكونوميكالىق، قارجى-ۆاليۋتالىق قورلارعا ، وداقتار مەن ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ قابىلداندى. قايتا قۇرۋدىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ تولىق ەمەس تىزبەسى، مىنە وسىنداي.وزگەرىس ومىرگە ءبىر ادامنىڭ، ول قانداي دا كورنەكتى باسشى بولسىن، قانشالىقتى كورىپكەل بولسا دا سونڭ ەركىمەن جانە تالابىمەن كەلگەن جوق. قايتا قۇرۋ - قوعام دامۋىنىڭ وبەكتيۆتى زاڭدىلىعى، ونى ومىرگە كەلتىرگەن سول ءومىردىڭ ءوزى، ونىڭ ۇنەمى جاڭعىرىپ، ءوزىن-وزى جەتىلدىرىپ وتىرۋ زاڭدىلىعىنان تۋعان. قايتا ءقۇرۋالى اياقتالعان جوق، ول ودان ءارى جالعاسۋدا.
ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى
د.س.جۇمامۇرات ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
مەن ءوز ەلىمە جاۋ بولعان ەمەسپىن، جانە ەشقاشاندا جاۋ بولمايىن!
-
قويناۋ-قويناۋداعى بىتقىلدارعا وراق ءجۇزىن تيگىزبەسە دە بولاتىن ەدى. قاندىسۋ وزەنىنىڭ ارناسى ونسىز دا تۇنىپ تۇر. توكپەي-شاشپاي جيناپ السا، بيىلدىققا پوكروۆكا سوۆحوزىنىڭ ءشوبى جەتىپ تە قالارداي. ال، ان...
