InfoHub Logo

جيىرما بەس قالايى سولدات بولىپتى. ءبارىنىڭ دە اناسى ءبىر قالايى قاسىق، ءاعالى-ىنىلى باۋىرلار ەدى. ءبارى دە قاراسا كوز تويماتىن سىمباتتى سۇلۋ بولاتىن: ءبارىنىڭ دە قىزىل ءادىپتى ءمۋنديرى، يىعىنا اسقان مىلتىعى بولاتىن جانە ءبارى دە العا قاراپ كوز تىگىپ قاتىپ قالعان!

وزدەرى جاتقان قوراپشانىڭ قاقپاعى اشىلعان كەزدە ولاردىڭ العاشقى ەستىگەنى «قالايى سولداتتار!» دەگەن ءسوز ەدى. ونى ايتقان كىشكەنتاي بالا سانىن شاپالاقتاپ قۋانىپ قالدى، ويتكەنى ويىنشىق سولداتتار ونىڭ تۋعان كۇنىنە اكەلىنگەن تارتۋ ەدى. بالا تابان اۋزىندا ولاردى ستول ۇستىنە قاز-قاتار قويا باستادى. قالايى سولداتتار ەگىز تامشىداي بىر-بىرىنەن اۋمايتىن، تەك بىرەۋى عانا اعالارىنان وزگەشە؛ جالعىز اياق ەدى. ول ەڭ سوڭىنان قۇيىلعاندىقتان، قالايى جەتپەي قالعان. جالعىز اياق بولسا دا، باسقالارى سياقتى، قويعان جەرىنە تابان سەرىپپەي تۇرا بەرەتىن، قۇلامايتىن. اقىرى سولداتتاردىڭ ىشىندە كوزگە تۇسكەنى دە سول بولدى.

بالا ويىنشىق سولداتتارىن ۇستەل ۇستىنە قاز-قاتار قويدى. وندا ويىنشىقتان كوپ نارسە جوق، ءبىراق بارىنەن كەرەمەتى – قاتىرعى قاعازدان جاساعان عاجايىپ ساراي؛ ونىڭ قۇيتتاي تەرەزەلەرىنەن ىشىنە كوز جىبەرسەڭ، كادىمگىدەي بولمەلەر كورىنەدى. سارايدىڭ الدىندا كىشكەنتاي اينا جاتاتىن ەدى، ول كادىمگى كول ءتارىزدى، جاعالاۋىن قورشاي وسكەن اعاشتارى بار. كول ايدىنىندا كىپ-كىشكەنتاي بالاۋىز اققۋلار ءجۇزىپ ءجۇر، ولار سۋداعى ءوز ساۋلەسىنە وزدەرى ءماز بولعانداي. وسىنىڭ ءبارىن كوز تارتىپ، كوڭىل سەرگىتەدى، ءبىراق بارىنەن عالاماتى – سارايدىڭ ايقارا اشىپ تاستاعان قاقپاسىنىڭ الدىندا تۇرعان جاپ-جاس سۇلۋ قىز. ول دا قاتىرعى قاعازدان ويىپ جاسالعان. كەۋدەشەسى جۇپ-جۇقا تورعىن جىبەكتەن تىگىلىپتى، جىڭىشكە كوك لەنتا يىعىنان بەلىنە دەيىن توگىلىپ تۇر. لەنتا قىزدىڭ بەتىندەي ۇپ-ۇلكەن جارقىراۋىق ىلگەكپەن بەكىتىلگەن. بۇل سۇلۋ ءبيشى بولاتىن. ەكى قولىن ىلگەرى سوزىپ، ءبىر اياعىن ارتقا قاراي جوعارى كوتەرىپ، سىنار اياقپەن تۇر، قاپەلىمدە قالايى سولدات ونىسىن اڭعارماي، بۇل دا ءوزىم سياقتى جالعىز اياقتى سورلى ەكەن عوي دەپ ويلاپ قالعان.

«ماعان وسىنداي ءبىر ايەل بولار ما ەدى، - دەگەن وي كەلەدى قالايى سولداتقا. – ءبىراق ول تەكتى تۇقىمنان شىعار، ول سالتاناتتى سارايدا تۇرادى، مەنىڭ جاتاعىم – قوراپشا، ونىڭ ۇستىنە، ول جالعىز دا، ال ءبىز اتتاي جيىرما بەسپىز عوي. جوق، وعان قوراپشا لايىق ەمەس، ءبىراق تانىسقاننىڭ دا ارتىعى جوق! » - دەدى دە، ول ستول ۇستىندە تۇرعان تەمەكى ساۋىتىنىڭ ارتىنا سۇلاي كەتتى. ەش ۋاقىتتا ەش جاعىنا اۋىتقىماي سىڭار اياعىمەن ەدەندە تىك تۇراتىن ادەمى ءبيشى قىزعا ءدال وسى ارادان كوز الماي سىعالاپ جاتۋعا قولايلى–اق.

كەشكىلىك ودان باسقا قۋىرشاق سولداتتاردىڭ ءبارىن قوراپشاعا قايتا سالىپ، ادامدار قالىڭ ۇيقىعا شومدى. سول كەزدە قۋىرشاقتار ءوزارا قوناق شاقىرىسىپ ويناپ، سونسوڭ سوعىس ويىنىن وتكىزدى، سودان كەيىن ساۋىق-سايران جاسادى. قالايى سولداتتاردىڭ دا ويناعىسى كەپ كەتىپ، ءبىراز تىپىرشىپ ەدى، ءبىراق قوراپشانىڭ قاقپاعىن اشا المادى. شەرتكىش پالۋان قۋىرشاق شىر كوبەلەك اينالىپ، تاس قارىنداش پەن تاس تاقتا دا بيلەپ ءجۇر. ۋ-شۋ داۋىستان كىشكەنتاي اق سارى ءانشى قۇس ويانىپ كەتىپ، بىردەمەلەردى تاقپاقتاي جونەلدى! تەك قۋىرشاق سولدات پەن ءبيشى قىز عانا ءبىر ورىننان قوزعالعان جوق. قىز باياعىسىنشا ەكى قولىن العا سوزىپ، سىڭار اياقپەن تۇر، ال قالايى سولدات مىلتىعىن يىعىنا اسقان كۇيى، قىزدان كوزىن الماي، سىرەسىپ قاتىپ قالعان.

ساعات ون ەكىنى سوقتى. كەنەت بىردەمە سىرت-سىرت ەتتى! سويتسەك اشىلعان تەمەكى ساۋىتىنىڭ قاقپاعى ەكەن. ساۋىتتا تەمەكى جوق؛ وندا شەبەر جاسالعان قاپ-قارا قۋىرشاق ەرگەجەيلى وتىر ەدى.

- ءاي، قالايى سولدات! – دەپ ايقاي سالدى ەرگەجەيلى. – ورەڭ جەتپەيتىن قىزعا ەزەۋرەپ كوز ساتۋىڭدى قوي!

ءبىراق قالايى سولدات ەستىمىگەن بوپ تۇرا بەردى.

- توقتاي تۇر، بالەم! تاڭ اتسىن، سوسىن كورەرسىڭ! – دەدى ەرگەجەيلى.

تاڭەرتەڭ بالالار ۇيقىسىنان ويانىپ، قالايى سولداتتى تەرەزەنىڭ الدىنا اپارىپ قويدى. سول ارادا ەرگەجەيلىنىڭ كىناسىنان با، الدە جەلدەن بە، ايتەۋىر، تەرەزە اشىلىپ كەتتى دە، ءبىزدىڭ ويىنشىق سولداتىمىز ءۇيدىڭ ءۇشىنشى قاباتىنان شىر كوبەلەك اينالىپ دالاعا قۇلاپ ءتۇستى. زارەسى كەتتى، ول توبەسىنەن شانشىلا كەپ قۇلادى، باسىنداعى دۋلىعاسى مەن مىلتىعىنىڭ  نايزاسى كونەگە توسەلگەن ەكى تاستىڭ جىگىنە قىستىرىلىپ قالىپ، اياعى كوككە قاراپ قاتتى دا قالدى.

قىزمەتشى ايەل مەن بالالاردىڭ ەڭ كىشكەنتايى دالاعا جۇگىرىپ شىعىپ، قۋىرشاق سولداتتى ىزدەي باستادى. اينالا ىزدەپ ءجۇرىپ، اياقتارىنىڭ استىندا جاتقان سولداتتى كورمەي، اقىرى تابا الماي كەتتى. «مەن مۇندامىن!» - دەپ ايقايلاعانىندا، ارينە، تاۋىپ العان بولار ەدى، ءبىراق كوشەدە ۇستىندەگى مۋنديرىمەن تۇرىپ، قاتتى ايقايلاۋدى وزىنە ۇيات سانادى.

ءبىراق سورىنا قاراي جاڭبىر جاۋىپ كەتتى، ۇدەگەن ۇستىنە ۇدەي كەلە، اقىرى شەلەكتەپ قۇيىپ، قارا نوسەرگە اينالدى، اقىرى جاۋىن باسىلعان كەزدە بالالار دالاعا جۇگىرىپ شىقتى. ولار ەكەۋ ەدى، بىرەۋى تۇرىپ:

- انا قاراشى، قالايى سولداتتى. ءوزىن ءجۇزدىرىپ جىبەرسەك قايتەدى! - دەدى.

ولار گازەتتەن قايىق جاساپ، ىشىنە قالايى سولداتتى ورنىقتىردى دا، ارىقتىڭ بويىمەن اعىزىپ قويا بەردى.

قايىق جىلجىپ بارادى، بالالار جاعانى بويلاپ جارىسا جۇگىرىپ، قولدارىن شاپالاقتاپ ءماز بولىپ كەلەدى. تولقىندار ارىق جاعاسىن قالاي ۇرعىشتايدى. اعىسى قانداي كۇشتى ەدى! ويتپەي ءقايتسىن، نوسەر دە عالامات بولدى عوي! كىشكەنتاي قايىق بىرەسە ىلديلاي سۇڭگىپ، بىرەسە تولقىننىڭ بۇيرا جالىنا جارماسا كوككە اتىلىپ، بىرەسە شىر كوبەلەك اينالادى؛ وندايدا قالايى سولدات ءدىر ەتە قالادى؛ ءبىراق قايتكەنمەن قايتپاس قايسار قالايى سولدات قوي، مىلتىعىن اسىنعان كۇيى، بىلق ەتپەستەن العا كوز تىككەن بۇل تۇرا بەرەدى.

مىنە، قاعاز قايىق كىشكەنە كوپىردىڭ استىنا كىرىپ جوق بولدى، ءىشى قانداي قاپ-قاراڭعى، سولدات ءوزىنىڭ قوراپشاسىندا قايتا جاتقانداي سەزىندى.

«مەنى قايدا اعىزىپ اپارا جاتىر؟  - دەپ ويعا قالدى. – وسىنىڭ ءبارى ەرگەجەيلىنىڭ قىرسىعىنان! ەگەر قايىعىمدا مەنىمەن بىرگە كىشكەنتاي ءبيشى قىز بولسا عوي، قاراڭعى بولماق تۇگىل، دۇنيە قاراڭ قالسا دا قىڭق ەتپەس ەدىم!»

سول كەزدە كوپىردىڭ استىنان سۋدا جۇرەتىن ءداۋ ەگەۋقۇيرىق شىعا كەلدى، ول وسىندا تۇراتىن.

- ءاي، سەنىڭ پاسپورتىڭ بار ما؟ – دەپ اقىردى ەگەۋقۇيرىق. پاسپورتىڭدى كورسەت.

قالايى سولدات ءتىل قاتقان جوق، مىلتىعىن قىسا ءتۇستى. قاعاز قايىق توقتاۋسىز جىلجىپ بارادى، ەگەۋقۇيرىق سوڭىنان قالماي قۋىپ كەلەدى.

- ۇستاڭدار انانى! ۇستاڭدار! جول سالىعىن دا تولەگەن جوق، پاسپورتىن دا كورسەتكەن جوق، - دەپ، قارسى كەزدەسكەن ءشوپ-شالام، ءجۇن-جۇرقانىڭ بارىنە ايقاي سالىپ، ىزالانا ءتىسىن قايراپ كەلەدى.

قايىق بۇرىنعىدان داشاپشاڭ زىمىراي جونەلدى؛ كوپ ۇزاماي كوپىردىڭ استىنان سىرتقا شىعۋعا ءتيىس، قالايى سولدات الدان جارىق ساۋلە كورە باستادى، ءبىراق ءدال سول ساتتە بىردەمە گۇرس ەتە ءتۇستى، مۇنداي داۋىستان باتىردىڭ باتىرىنىڭ ءوزى جۇرەگى جارىلىپ ولەر ەدى.

مىنە، كەرەك بولسا: ارىقتىڭ اياعى ءزاۋلىم بيىكتەن ۇلكەن كانالعا قۇلايدى ەكەن! ءوزىمىز تولقىنمەن اعىپ كەلىپ قۇلاما سۋعا كەزىككەندە قانداي قاتەرگە تاپ بولساق، قالايى سولداتتىڭ باسىنا دا ءدال سونداي ءقاۋىپ تۋدى.

وعان قاراي ما، قاعاز قايىق كىشكەنتاي كوپىردىڭ استىنان سۋماڭ ەتىپ شىعا كەلىپ، ەشبىر كۇش توقتاتا المايتىن جىلدامدىقپەن زىمىراي جونەلدى. سورلى سولدات بويىنا بىتكەن قايتپاس قايسارلىقپەن ءمىز باقپاي سىرەسىپ تۇر. كەنەت قايىق شىر كوبەلەك اينالىپ، ءبىر جانباستاپ قيسايا كەتتى دە، ىشىنە سۋ تولىپ سۋ تۇبىنە باتا باستالى. قالايى سولدات سۋدا كەڭىردەگىنەن كەلىپ تۇر، قايىق بولسا، سۋ ءسىڭىپ، مىلجالانىپ، بىرتە-بىرتە باتىپ بارادى. ءبىر كەزدە سۋ سولداتتىڭ توبەسىنەن ءجۇرىپ ءوتتى. ەندى قايتا قاۋىشۋعا جازباعان كىپ-كىشكەنتاي، سۇپ-سۇلۋ ءبيشى قىز كوز الدىندا ەلەستەپ، قۇلاعىنا:

العا، جاۋىنگەر!

تايىنبا اجالدان! –

دەگەن ولەڭ كەلىپ تۇردى.

قاعاز ابدەن ەزىلىپ جىرتىلىپ كەتتى دە، قۋىرشاق سولدات سۋعا باتا باستادى، ءبىراق  ءدال سول ساتتە ءبىر ءداۋ بالىق قاعىپ الىپ، جۇتتى دا جىبەردى.

قاپ، بالىق وڭەشىنىڭ ءىشى تاستاي قاراڭعى ەكەن عوي! كوپىر استىنان دا قاراڭعى، ونىڭ ۇستىنە قالاي تار! ءبىراق قالايى سولدات مۇندا دا قايسارلىعىن جاساپ، مىلتىعىن اسىنعان كۇيى سىمعا تارتقانداي تىپ-تىك قالپى سىلەيىپ جاتا بەردى.

بالىق ونى جۇتىسىمەن جىن بۋعانداي الاسۇرىپ، ويران-اسىر بولدى دا، ءبىر كەزدە سۇلىق ءتۇستى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن سولداتتى قورشاعان كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىقتى جاي وعىنداي ءبىر ساۋلە ءتىلىپ ءتۇستى دە، اينالا جاپ-جارىق بوپ كەتتى، سول كەزدە ءبىر بالانىڭ «قالايى سولدات!» دەگەن قۋانىشتى داۋسى ەستىلدى.

وقيعا بىلاي بولعان ەدى: بالىقتى بىرەۋ ۇستاپ الىپ، بازارعا اپارىپ بىرەۋگە ساتادى، ول ونى اس ۇيىنە اكەلىپ، اسپازشى ايەلگە بەرەدى، اسپازشى ايەل بالىقتىڭ ءىشىن جارىپ جىبەرىپ، قالايى سولداتتى كورەدى دە، ەكى ساۋساعىمەن ورتا بەلىنەن ۇستاپ الىپ، بولمەگە اپارادى. ول ارادا بالىقتىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، جيھان كەزگەن تاڭعاجايىپ كىشكەنتاي ادامدى كورۋ ءۇشىن، بۇكىل ءۇي ءىشى بولىپ جينالادى، ءبىراق قالايى سولدات جۇرت تاڭ قالدى ەكەن دەپ داندايسۋ دەگەندى بىلمەيدى.

ونى ستولدىڭ ۇستىنە اپارىپ قويىپ ەدى، شىركىن، ومىردە نە ءتۇرلى عاجايىپتار بولا بەرەدى عوي، كىشكەنتاي سولدات باياعى تۇرعان ۇيىنە قايتا كەلگەن ەكەن، باياعى تانىس بالالارمەن تاعى كەزدەستى. باياعى ويىنشىقتار ستول ۇستىندە سول قالپىندا تۇر، تاڭعاجايىپ سالتاناتتى ساراي دا، ادەمى ءبيشى قىز دا ورنىندا تۇر ەكەن. ول دا سول باياعى بۇل ءبىر اياعىن ارتقا قاراي اسپانعا كوتەرىپ، سىڭار اياقتىڭ ۇشىمەن عانا ءالى تۇر، ول دا قاجىماس قايساردىڭ ءوزى ەكەن! مۇنى كورىپ قالايى سولداتتىڭ جۇرەگى قوبالجىپ، كوزىنەن قالايى جاس تامىپ كەتە جازدادى، سولداتتىڭ جىلاۋىنا بولمايدى، سوندىقتان ول ءبيشى قىزدان كوزىن الماي قاتتى دا قالدى. ءبيشى قىز دا وعان تەسىلە قاراپ قاپتى. ءبىراق بۇل دا، اناۋ دا بىر-بىرىنە ءلام دەپ ءتىل قاتقان جوق.

كەنەت كىشكەنتاي بالالاردىڭ بىرەۋى قۋىرشاق سولداتتى شاپ بەرىپ ۇستاي الىپ، نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، الدە تەمەكى ساۋىتىنىڭ ىشىندە وتىرعان زۇلىم ەرگەجەيلى شاعىستىرىپ قويدى ما، ايتەۋىر، جانىپ تۇرعان پەشكە لاقتىردى دا جىبەردى.

قالايى سولدات جايناعان جالىننىڭ ورتاسىندا، پەشتىڭ قىپ-قىزىل وڭەشىندە تۇردى، تۇلا بويى ىستىقتاپ، ورتەنىپ بارا جاتقانىن سەزدى، ءبىراق جان-دۇنيەسىن ورتەپ بارا جاتقان جالىن با، الدە جالىنداعان ماحاببات پا، ول اراسىن ءوزى دە ايىرا المادى. سىرتىنداعى بوياۋى اقتاڭداقتانىپ بارىپ، سۇپ-سۇر بوپ كەتتى، ءبىراق قايعىدان با، الدە ۇزاق ساپاردا وڭىپ كەتتى مە، و جاعىن تاعى بىلمەيدى. ول كىشكەنتاي ءبيشى قىزدان كوز المايدى، ءبيشى قىز دا بۇعان كوزى جاۋدىراپ قاراپ قاپتى، ول ءوزىنىڭ ەرىپ اعىپ بارا جاتقانىن اڭعاردى، ءبىراق يىعىنا اسىنعان مىلتىعىن قىسا ۇستاپ، تىپ-تىك قالشيعان بۇل قاتتى دا قالدى. كەنەت بولمەنىڭ ەسىگى شالقايا اشىلىپ كەتىپ، ۇيتقىعان سۋماقاي جەل ءبيشى قىزدى ءۇيىرىپ الا قاشتى دا، شىر اينالدىرىپ كوبەلەكتەي كوتەرىپ اكەلىپ، قالايى سولداتتىڭ قاسىنا دىك ەتكىزدى. قىز دا قىزىل-الاۋ جالىن بوپ لاپ ەتە قالدى دا، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جوق بولدى. سول كەزدە قالايى سولدات تا ەرىپ ءبىتتى. كەلەسى كۇنى قىزمەتشى ايەل پەشتىڭ كۇلىن تازارتقاندا وتتىعىنان قالايىدان قۇيىلعان قۇيتاقانداي جۇرەك ءمۇسىنىن تاۋىپ الدى. ءبيشى قىزدان تەك جىلتىراۋىق ەلگەك قانا قالىپتى. ءبىراق ەندى ول جىلتىرامايدى، ويتكەنى ابدەن قارايىپ، كومىرگە اينالعان.

---