InfoHub Logo

ءبىرازدان بەرى قازاق ادەبيەتىن، اسىرەسە، قازاقتىڭ حالىق ادەبيەتىن جيناۋشىلار كوبەيە باستادى. قازاق ەلى جاڭا تۇرمىس داۋىرىنە اياق باسىپ، مەكتەپ، مەدرەسەلەرى كوبەيىپ، تارتىپكە قويىلا باستاعاننان بەرى، قازاقتىڭ مادەنيەت، ادەبيەت تاريحىن زەرتتەپ، ءبىر تارتىپكە قويۋ ماقساتى — قازاقستاننىڭ حالىق اعارتۋ ورىندارىنىڭ الدىندا شەشۋدى كەرەك قىلعان تۇيىندەردىڭ ءبىرى بولىپ كەلەدى. ءار زات جاڭادان جاسالعاندا ءتورت اياعىنان نىق باسا، مۇلتىكسىز جاسالمايتىنى بەلگىلى. قازاق ەلىنىڭ تاريحىندا ادەبيەت تاريحىندا بىرەن-ساران جازۋعا وزدەرىنشە تالاپ قىلعاندار دا بولدى. ءبىراق ەڭبەكشى تاپتىڭ سوۆەت مەكتەبىنە لايىق تاريح كىتابى، ادەبيەت تاريحى ءالى دە جازىلىپ شىعا الماي كەلەدى. بىلتىردان بەرى الماتى قالاسىندا قازاقستاننىڭ مەملەكەت ۋنيۆەرسيتەتى اشىلىپ، ءبىلىم دۇكەنىن قۇرىپ وتىر. ۋنيۆەرسيتەت دەگەنىمىز بۇرىنعى مۇسىلمان دۇنيەسىنىڭ ءدارىلفۇنىن دەلىنەتىن جوعارى دارەجەلى مەدرەسەسى. بۇرىن ۇزىنقۇلاقتان ەستىلەتىن دارىلفۇنىندە ءقازىر قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ جۇزدەگەن جاستارى وقىپ جاتىر. وقۋشىلار سانى جىل سايىن كوبەيمەك. جازىلىپ شىعا الماي كەلگەن قازاق تاريحى، قازاقتىڭ قازاق ادەبيەت تاريحى جانە دە باسقا وسىنداي تاريحتار، ەندى وسى قازاقستاندا ءبىلىمنىڭ ۇلى قازانى، ۇلى دۇكەنى بولىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەت ماڭىندا جازىلىپ، تارتىپتەلىنۋى كەرەك.

حالىق تاريحىن، ادەبيەت تاريحىن تارتىپتەپ جازىپ شىعارۋعا ادەبيەت تاريحىنىڭ دەرەكتەرى كەرەك. بولعان ءتيىستى ماعلۇماتتار، ءبىراز ەسكى ماعلۇماتتار، ءبىراز تاريحي ادەبيەت دەرەكتەرى ءقازىر قازاق ۋنيۆەرسيتەتى قاراماعىندا بار. بۇل ەسكى ماعلۇماتتار دەگەنىمىز، تاريحي ادەبيەت دەگەنىمىز مىنالار: ەسكى سوزدەر، بيلەر سوزدەرى، ەسكى باتىرلار اڭگىمە-جىرلارى، قيسسالارى، ەرتەكتەرى، نەشە ءتۇرلى ولەڭدەر، ادەت-عۇرىپ جىرلارى، ماسەلەن: بەتاشار، اۋ-جار، توي باستار، بەسىك جىرلارى، جوقتاۋلار، ايتىستار، ەسكى اڭگىمە-جىرلار، اڭشىلىق اڭگىمەلەرى، باقتاشىلىق اڭگىمەلەرى، باكسى اڭگىمە-جىرلارى، تاعى باسقا وسى ءتارىزدى اڭگىمە-جىرلار. وسىنداي زاتتاردان قۇرالىپ قازاق ادەبيەتى تاريحىنان ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس بەرىلەدى. ءدارىس بەرىلۋ ءۇشىن تارتىپكە قويىلعان، تاريحي اڭعارمەن قۇرىلعان قۇرال بولارلىق قورىتىلعان كىتاپ بولۋ كەرەك. مىنە سونداي كەرەكتى كىتاپتار الماتىداعى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش اشىلعان ۋنيۆەرسيتەتى ماڭىندا جازىلماق. ۋنيۆەرسيتەتتە ءتىل، تاريح، ادەبيەت ىستەرىن زەرتتەپ جۇرگەن ادامدار جينالماق. قازاقتىڭ جاڭاعى ايتىلعانداي ەسكى سوزدەرى دە، ەسكى اڭگىمە-جىرلارى دا، ولەڭدەرى دە، كىتاپتارى دا وسى ۋنيۆەرسيتەت قورىنا جينالۋ كەرەك. اركىم ءار جەردە بولەك-بولەك جيناپ جۇرگەننەن، مىنا جالپىنىڭ ورتاسىنداعى ۇلى قازان ءتارىزدى ۋنيۆەرسيتەتكە جينالۋى كەرەك. سول سەبەپتى قازاق ەلىنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى الەۋمەتشىلىك سەزىمى بار ازاماتتاردان جوعارىداعى ايتىلمىش قازاقتىڭ ەسكى تاريحي ماعلۇماتتارىن شەجىرە، بيلەر سوزدەرى، باتىرلار اڭگىمەلەرى، جىرلارى، تاقپاقتار، ەرتەكتەر، قيسسالار، ادەت-عۇرىپ جىرلارى (بەتاشار، اۋجار، جوقتاۋ، ايتىس،) ۇگىت-ناسيحات، بولجاۋ، تاعى دا وسى ءتارىزدى سوزدەردى، اركىمنىڭ اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەن وسىلار ءتارىزدى سوزدەردى جازىپ، جيناپ، ۋنيۆەرسيتەتكە جىبەرۋلەرىن ءوتىنىش قىلامىز. كەيبىر ماڭىزدى ماعلۇماتتارعا اقشا تولەنەدى. (ءتيىستى اقشاسى پوچتامەن جىبەرىلەدى). جىبەرۋشىلەردىڭ قالاۋى بويىنشا كەي ماعلۇماتتاردان كوشىرمە الىپ، تەز جازۋلارى يەلەرىنە قايىرىلادى. وتە-موتە كەرەك بولىپ وتىرعان ماعلۇماتتار: اسان قايعى سوزدەرى، بۇقار جىراۋ سوزدەرى، شورتانباي سوزدەرى، اقمولا اقىن سوزدەرى، ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ سوزدەرى، اسىرەسە: «حال-احۋالى»، اقان سەرىنىڭ سوزدەرى، ولەڭ-كۇيلەرى، جاياۋ مۇسا ولەڭدەرى، ماڭماڭگەردىڭ ىبىرايىنىڭ ولەڭدەرى، شولاق-پالۋان، ءمادي تارىزدىلەردىڭ ولەڭدەرى. ومار قاراشيەۆ ولەڭدەرى، اسىرەسە «تەرمە» دەگەن ولەڭى. بۇلارمەن قاتارلى دا ەل اۋزىندا جاتكا ايتىلىپ جۇرگەن تۇرلىشە ولەڭ-جىر، اڭگىمەلەر. قازاقتىڭ اندەرىنىڭ، كۇيلەرىنىڭ اڭگىمە، تاريحتارى، ماسەلەن: بوزايعىر، بوزىنگەن، بالبىراۋىن، اكجەلەن، سارىجايلاۋ، قوسباسار، تەرىسقاقپاي، قورقىت كۇيى، ىقىلاس كۇيى، بالاباقسىنىڭ كۇيى، دايراباي، توقا، ت.ب. وسىلاردىڭ ءبارى قازاقتىڭ تاريحىنا، مادەنيەت، ادەبيەت تاريحىنا كەرەك ماعلۇماتتار بولادى. جىبەرۋشىلەرگە ادرەس:

الما-اتا، كارلا ماركسا، دوم 77. پرەپوداۆاتەليۋ كازاح، نارودنوي ليتەراتۋرى ساكەنۋ سەيفۋللينۋ.

1929 جىل

---