قازاق مادەنيەتىندەگى يسلام قۇندىلىقتارى
يسلام قۇندىلىقتارى مەن قازاق ءسالت-داستۇرىنىڭ ساباقتاستىعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم – ءبىزدىڭ كوپۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى قوعامىمىز تابىسىنىڭ نەگىزى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءوز مادەنيەتى، ءوز ءداستۇرى مەن سالتى بار» دەپ، ايتقان بولاتىن. سان عاسىرلار بويى اتا-بابامىز ءداستۇرلى يسلاممەن ادەت-عۇرىپتارىمىزدى وسى كۇنگە دەيىن ساباقتاستىرىپ، مادەنيەتىمىز بەن قۇندىلىقتارىمىزدى جالعاستىرىپ كەلدى. ءداستۇر (لاتىنشا، trاdءىtiو-جالعاستىرۋ) – تاريحي قالىپتاسقان قوعام ءۇشىن پايدالى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ جانە بەلگىلى ۋاقىت ارالىعىندا ساقتالىپ وتىراتىن ادامزات تاجىريبەسىنىڭ جالعاستىعى مەن جيىنتىعى، مادەني مۇراسى: ادەت-عۇرىپتار، ىرىمدار، ءجۇرىس-تۇرىس قالىپتارى مەن تارتىپتەرى، ۇردىستەر، ءجون-جورالعىلار، مەيرامدار، راسىمدەر جانە ت.ب.
“ءسالت-داستۇر – ءتىل مەن مادەنيەت باستاۋلارىنىڭ اناسى” دەگەن. XVIII عاسىرداعى نەمىس اعارتۋشىسى ي.گ. گەردەر ونىڭ جازبا مادەنيەت پەن ازاماتتىق قوعام قالىپتاسقانعا دەيىنگى ۋاقىتتاعى مادەنيەتتى تاسىمالداۋشى ماڭىزىن باعالاپ وتىر. سول سياقتى، «حالىقتىق نانىم-سەنىمدەر حالىقتىڭ شىنايى ءدىني ءومىرىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. ەگەر ۇلتتاردىڭ تاريحى مادەنيەت قاتپارلارىنان تۇراتىن بولسا، ءدىن قاشان دا سول مادەنيەتتىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بولعان» دەلىنگەن. قازاقتىڭ ۇلتتىق: يماندىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزەتتىلىك، يناباتتىلىق، داستۇرلەرى، مەيماندوستىق، قوناقجايلىق راسىمدەرى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ ايقىن بەلگىلەرى بولىپ تابىلادى
ءداستۇرىمىزدى دارىپتەيتىن جانە دە ءداستۇرىمىزدى جاڭعىرتۋدىڭ ءتيىمدى جولى بولاشاق ۇرپاقتارعا جۇيەلى ۇلتتىق تاربيە بەرۋ.بالا كۇنىنەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بويىنا ءسىڭدىرۋ،اتا-بابالارىمىزدىڭ قالدىرىپ كەتكەن مۇراسىن ساقتاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرۋ.ول ۇلتتىق مۇرالارىمىز تاربيەدەن باستالادى،ياعني ادام بويىنا ادامگەرشىلىك،ادالدىق قاسيەتتەرىن دارىتا ءبىلۋ قاجەت.ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ،كىشىگە ىزەت كورسەتىپ كىشىپەيىل بولۋدى ۇلت تاربيەسى ىسىندە ۇعىندىرا ءبىلۋ كەرەك.جان دۇنيەنى تاربيەلەمەي ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتۋ قيىن. عالىم م.ارىن «ءسابي شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، دارا فانيدەن، دارا باقيعا اتتانعانعا دەيىن ادام بالاسى، پايعامبار ايتقانداي، ءومىردىڭ تاربيەسىنەن وتەدى. ءومىردىڭ تاربيەسى ياعني ول – داستۇرلەر. جاقسى داستۇرلەر كوپ رەتتە تاربيەلىك ەرەجەلەر تۇرىندە بولادى،ياعني «تاربيە تال بەسىكتەن» دەمەكشى ءسابي كۇنىنەن جاقسى قاسيەتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ دىنگە سايكەس داستۇرلەرىمىزدەن ءوتىپ،رۋحاني تاربيەلەنەدى. يمام اعزام ابۋ حانيفا «تاربيە تۇلعانى تاربيەلەيتىن نەمەسە بۇزاتىن قاسيەتتى بىلدىرەدى» - دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن. سونىمەن قاتار قۇراندى تاپسىرلەۋشى عالىم ءبايزاۋي: «تاربيە-قابىلەتتى دامىتا وتىرىپ، كەمەلدىككە جەتكىزۋ» – دەپ تۇسىندىرگەن.
كىسى كۇتۋ ءداستۇرى بويىنشا قوناق قابىلداۋ، قوناقاسىن بەرۋ، قوناق كادە جاساۋ ۇلتتىق مادەني راسىمدەر ارقىلى ورىندالادى. ۇلكەن كەڭەستىك ەنسيكلوپەديادا: «ادەت-عۇرىپ – يسلام ءدىنى تاراعان ەلدەر اراسىنداعى حالىقتىق ءداستۇرلى قۇقىعى»،- دەلىنگەن. يسلام قۇندىلىقتارى مەن قازاق ءسالت-داستۇرى اراسىندا ادەمى ساباقتاستىق پەن ۇندەستىك بار جانە ەكەۋىنىڭ دە الاتىن ورنى قازىرگى ۋاقىتتا ۇلكەن ماڭىزعا يە. ولاي بولاتىنى، اتا-بابامىزدىڭ سالت-داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىنىڭ قاينار كوزى – يسلام. اسىرەسە، پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س)ء-نىڭ سۇننەتى مەن حاديستەرى ادەت-عۇرىپ رەتىندە قالىپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ مادەنيەتى تورىنەن ورىن الدى.
ەلدىڭ تاريحىن،وتكەندەگى ءومىرىن،ءداستۇرىن،كاسىبىن تۇرمىس -تىرشىلىگىن بىلمەي تۇرىپ، بولاشاققا ۇمتىلۋ قاجەت ەمەس.قازاق حالقى ءۇشىن ءدىن مەن ءداستۇر رۋحاني جەتىلىپ،ۇلت بولىپ جاندانۋىمىز ءۇشىن قاجەت.سول سەبەپتى دە اتا-بابالارىمىزدان كەلە جاتقان ءدىنىمىزدى داستۇرىمىزبەن ۇشتاستىرا وزگەرتپەي دامىتىپ كەلەسى ۇرپاققا قالدىرۋىمىز قاجەت.ءاربىر ءداستۇرىمىز دۇنيەگە كەلگەن كۇنىمىزدەن ولگەنگە دەيىنگى ءومىر ءسۇرۋ قاجەتتىلىكتەرىمىزدى قامتيدى.حالقىمىز ەجەلدەن ادامگەرشىلىك پەن ىزىگىلىكتى بويىنا ءسىڭىرىپ،جاقسىلىق پەن باۋىرمالدىق سەزىمىن جوعارى قويعان.بالا كۇنىنەن ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ كەرەكتىگىن ۇقتىرىپ،اتا-بابانىڭ ۇلىق تاربيەسىن ۇرپاعىنا اماناتتاپ،ءسالت-داستۇردىڭ وزىق ۇلگىسىن ۇستانعان حالىق.
ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى
ءدىنتانۋ ماماندىعى 4 كۋرس ستۋدەنتى جولدىقارا مادينا
جەتەكشى اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.
You Might Also Like
-
بالاڭىزبەن اڭگىمە سوڭى ۇرىسپەن اياقتالا ما؟ ارالارىڭىزدا تۇسىنىسپەۋشىلىك ءجيى كەزدەسە مە؟ كىشكەنتايىنان دۇرىس تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزىن بىلەسىز بە؟ ولاي بولسا بالاڭىزبەن ارالاڭىزداعى بايلانىستى ءبىز ۇسىن...
