قازاق پوەزياسىنىڭ قۇلاگەرى!
حح-عاسىردا پوەزيا ونەرىنە ۇلكەن سەرپىلىس بەرگەن تۇلعالاردىڭ ءبىرى، اقيىق اقىن - مۇقاعالي ماقاتايەۆ. قازاق پوەزياسىنىڭ ءحانتاڭىرى ءوزىنىڭ بارلىق عۇمىرىن پوەزيا دەيتىن قۇدىرەتتى جولعا ارنادى. ونىڭ پوەزياسى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرمەن ەرەكشەلەنەتىنى بارىنە ءمالىم. مۇقاعالي پوەزيانىڭ جاڭاشا دامۋىنا جول اشىپ، جاڭاشا سەرپىن بەردى. شىنايى تالانتىمەن، سىرعا تولى ءمولدىر ولەڭ جولدارىمەن جۇرتشىلىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى. ادامنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنە ۇڭىلە وتىرىپ، ونداعى بارلىق سەزىمدەردى ءوز پوەزياسىنا ارقاۋ ەتتى. اقىن 1931 جىلى اقپاننىڭ 9-جۇلدىزىندا الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانىندا دۇنيە ەسىگىن اشقان. بالالىق شاعى سوعىسپەن تۇسپا-تۇس كەلگەندىكتەن، وتباسىن سوعىس تاۋقىمەتى اينالىپ وتپەگەن. اكەسى سوعىسقا اتتانعاندىقتان، بالا-اقىن اكە ماحابباتىن سەزىنە الماي وسەدى. اناسى مەن اجەسىنىڭ بەرگەن تاربيەسى مەن ءتالىمى ونىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن كومەگىن كورسەتتى. جاستايىنان اقىندىق قابىلەتكە يە، دارىندى مۇقاعالي ءوز ءومىرىن ولەڭمەن بايلانىستىردى. ءجاسوسپىرىم كەزىنەن ءتۇرلى شۋماقتاردى ۇيقاستىرا وتىرىپ پوەزيالىق ومىرىندەگى العاشقى قادامداردى اتتاعان. ونىڭ ءتۇرلى تاقىرىپتاعى العاشقى ولەڭدەرى اۋداندىق گازەت بەتتەرىنەن ورىن تابادى. كىتاپقا دەگەن شەكسىز قۇمارلىعى اقىندى شىڭداي وتىرىپ، اقىندىق ونەرىن ودان ءارى جەتىلدىرۋگە كۇش بەردى. سونىڭ ارقاسىندا ول ءدۇيىم جۇرتتى اۋزىنا قاراتقان، كۇللى قازاققا اتى ءماشھۇر الىپ پوەزيا وكىلىنە اينالدى.
اقىن ۇلكەن ومىرگە جاس شاعىنان باستاپ ارالاسا باستاعان. ورتا مەكتەپتى ءتامامداي سالىسىمەن، جان قالاۋى ارقىلى مادەني-اعارتۋ سالاسىندا قىزمەت اتقارىپ، كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن. ءتىپتى، ۇستاز بولىپ قىزمەت ەتىپ، شاكىرتتەرىن ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتادى. اسقاق ارماندارى مۇقاعاليدى تالاي بيىكتەرگە جەتەلەدى. ۇلكەن ءبىلىم وردالارىندا ءبىلىم الىپ، ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا بار كۇشىن سالعان. الماتى شەت تىلدەرى ينستيتۋتىنىڭ نەمىس ءتىلى فاكۋلتەتىندە، قازمۇۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە، ماسكەۋدە ماكسيم گوركيي اتىنداعى الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىندا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. سونىمەن قاتار اقىن باسپا ءسوز ارقىلى حالىقتىڭ ساناسىن وياتىپ، ۇلتتى ءىلىم مەن بىلىمگە شاقىرعان. وسى ماقساتتا اقىن قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، «پاراسات»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا قىزمەت ەتكەن. بۇل كەزەڭدەر مۇقاعاليدىڭ اقىندىق ونەر جولىنداعى دامۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلەدى.
اقىن ءتۇرلى قىزمەتتەردە قىزمەت ىستەپ جۇرسە دە،ەشقاشان پوەزيادان قول ۇزبەگەن. ءدال وسى ۋاقىتتاردا ءوزىن اقىندىق كەيىپتە كۇللى جۇرتقا تانىتقان كەڭ كولەمدى شىعارمالارى دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ پوەزياسىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى - وتان، تۋعان جەر، تاريح، ماحابباتقا ارنالدى. سونداي ءبىر كولەمدى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى - «رايىمبەك، رايىمبەك» اتتى پوەماسى. پوەما قازاق حالقى تاريحىنان سىر شەرتەدى. قازاق ۇلتىنا قاتەر تونگەن قاسىرەتتى، اۋىر كۇندەرى قولىنا تۋ كوتەرىپ، جوڭعارلارعا قارسى اتتانعان رايىمبەك حانگەلدى ۇلىنىڭ ەرلىگىن قۇدىرەتتى ولەڭ جولدارىمەن سۋرەتتەيدى. اقىننىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر كولەمدى شىعارماسى بار. وقىعان ادامنىڭ جانىن تەبىرەنتەر بۇل شىعارما، ەل نانىم-سەنىمدەرىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن، قاسيەتتىلىگىن سۋرەتتەيدى. جانە دە قازاق پوەزيا ونەرىنىڭ ءانۇرانىنا اينالعان «قارا ولەڭ» اتتى تۋىندىسىندا قازاقتىڭ ولەڭ ونەرىنىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتا تەربەيدى. مۇنان وزگە اقىننىڭ سوڭىندا باللادا، نوۆەللا، ءىشىنارا پروزالىق شىعارمالارى قالدى. كۇندەلىكتەرى مەن جازىلعان حاتتارى دا سوڭىندا قالعان جاس ۇرپاق ءۇشىن ۇلكەن جادىگەر، مول مۇرا. اقيىق اقىننىڭ كوزى تىرىسىندە سەگىز جىر كىتابى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلعان: «اپپاسيوناتا»، «ارمىسىڭدار دوستار»، «شۋاعىم مەنىڭ»، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، «ماۆر»، «يليچ»، «قارلىعاشىم كەلدىڭ بە؟» جانە ت.ب. سونىمەن قاتار اقىن شىعارماشىلىعىنان اۋدارمالار دا ورىن تەپكەن. دانتە «قۇدىرەتتى كومەدياسىنىڭ» «تامۇق» اتتى ءبولىمى، شەكسپيردىڭ «سونەتتەرى»، ۋولت ۋيتمەننىڭ شىعارمالارى اقىننىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، قازاق تىلىندە جارىق كورگەن.
بۇگىندە اقيىق اقىننىڭ شىعارماشىلىعى كىتاپ بولىپ باسىلىپ، جەر-جەردە وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلىپ ءجۇر. قازىرگى ۋاقىتتا كۇن سايىن وقىرمانداردىڭ اقىن شىعارماشىلىعىنا قىزۋعىشىلىقتارى ارتپاسا، كەمىگەن ەمەس. پوەزيا شەبەرىنىڭ شىعارمالارىن قۇلشىنا وقي وتىرىپ، ودان ءلاززات تاباتىن وقىرمانداردىڭ بارلىعى بىردەي مۇقاعالي ماقاتايەۆتى «عاسىردا ءبىر تۋاتىن تۇلعا» دەپ بىلەدى. سونىمەن قاتار اقىننان ۇلگى الىپ، ەر جەتىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتىڭ ءاربىرى اقىندىقتىڭ شىڭىنا شىققىسى كەلەتىنى ءمالىم. بۇل جولدا جاس ۇرپاققا تەك قانا قولداۋ كورسەتىپ، تالانتىن ءارى جەتىلدىرىپ، باعىت بەرۋ ارقىلى مۇقاعاليدىڭ ءىزىن جالعار جاس ورەندەردىڭ جۇلدىزىن جاعا الامىز. اقىننىڭ ءوزى ولگەنىمەن، ونىڭ رۋحاني مۇراسى-ولەڭدەرى ەشقاشان ولمەك ەمەس. وعان دالەل پوەزيا شەبەرىنىڭ مىنا ولەڭ جولدارى:
ولسە ولەر مۇقاعالي ماقاتايەۆ،
ولتىرە الماس الايدا ولەڭدى ەشكىم- اقيىق اقىن بۇل تىركەستە ولەڭنىڭ ەشقاشان ولمەيتىندىگىن، ماڭگى جاسايتىنىن ايتقان. ارينە ول ءۇشىن كەلەر ۇرپاق تەر توگۋى ءتيىس. اقىن ونەرىن ۇلىقتاپ، ناسيحاتتاۋى قاجەت.
اقىن تۋرالى ءوز قورىتىندى ويىمدى كىشىگىرىم شىعارماشىلىق شۋماقپەن جەتكىزۋدى ءجون كوردىم:
شەبەر اقىن،دارا تۇلعا،ونەگەلى،
جاس ۇرپاققا بەرەرى مول، ونەگەسى،
قالامىمەن تەربەتكەن بار دۇنيەنى
اقىندىققا جارالعانداي جەرەبەسى!
ونەگەلى تۇلعالاردىڭ ونەگەلى ءومىرىن ۇمىتپايتىن، ۇلىقتايتىن جاس ۇرپاقتارىمىز كوبەيە بەرسىن! ۇلى تۇلعالاردى ۇلىقتاۋ كەز-كەلگەنىمىزدىڭ مىندەتىمىز، اتا-بابا الدىنداعى پارىزىمىز!
مۇرات نارجان داۋلەت ۇلى
قوستاناي وبلىسى، امانكەلدى اۋدانى
امانتوعاي جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبى 11-سىنىپ وقۋشىسى
You Might Also Like
-
تابيعاتتىڭ جاڭارىپ، قايتا تۇلەۋ مەزگىلى-كوكتەممەن بىرگە كەلەتىن ناۋرىز مەرەكەسى تەك قازاق حالقىنا ەمەس، سونىمەن قاتار كۇللى تۇركى جۇرتىنا ورتاق مۇرا، ورتاق مەرەكە. ناۋرىز مەرەكەسى - جەر انا مەن ادا...
