InfoHub Logo

اباي وبلىسى، اباي اۋدانى، مەدەۋ اۋىلى
"مەدەۋ ورتا مەكتەبى" كمم
باۋىرجانوۆ ەركەبۇلان باۋىرجان ۇلى
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپان ءمۇعالىمى

ماقساتى: ساباق بارىسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى وقىتۋدى جۇزەگە اسىرۋ.

مىندەتتەرى:

- قازاق ادەبيەتىن، تاريحىن، مادەنيەتىن، ءسالت-داستۇرىن دارىپتەۋگە ۇيرەتۋ؛

- مەيىرىمدىلىككە، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ؛

- ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ؛

- ۇلاعاتتى، دانالىق سوزدەردى مەڭگەرتۋ.

1. بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاقتى ءوز حالقىنىڭ تاريحىن، تەگىن، ءسالت-داستۇرىن، ءتىلىن ءبىلىمىن، ادامزاتتىق مادەنيەتتى، ادامي قاسيەتتى مول تەرەڭ تۇسىنەتىن شىعارماشىلىق تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋ ءومىر تالابى، قوعام قاجەتتىلىگى.

2. ۇلتتىق تاربيە دەپ جەكە تۇلعانىڭ ۇلتتىق سانا سەزىمى مەن مىنەز-قۇلقىنىڭ انا ءتىلىن، اتا تاريحىن، ءتول مادەنيەتىن جانە ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى مەڭگەرۋى نەگىزىندە قالىپتاسۋىن ايتامىز.

ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتار دەگەنىمىز نە؟ قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتار – بەلگىلى ءبىر ۇلتقا، ۇلت ازاماتىنا ءتان زات، ادامي قادىر-قاسيەت، ياعني حالىق عاسىرلار بويى جيناقتاعان ۇلتتىق رۋحاني جانە ماتەريالدىق قۇندىلىقتار.

قوعامداعى ادامدار جاساعان رۋحاني، ماتەريالدىق، مادەني قۇندىلىقتاردىڭ الماسۋى وقىتۋ پروسەسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سونىڭ ىشىندە سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ جوباسى ارقىلى وقىتۋ – سانالى پروسەسس ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، ونى وقىتىپ قانا قويۋ جەتكىلىكسىز. ونى تۇلعا رەتىندە جان – جاقتى دامىتۋعا قولايلى، وقىتۋدىڭ شىعارماشالاق ءتۇرىن جاساۋ قاجەت، ياعني شىعارماشىلىق وقۋ ارەكەتىن تۋعىزۋ قاجەت. بۇل بالانى، بەرىلگەن وقۋ ماتەريالىن جاتتاپ الۋ عانا ەمەس، كەرىسىنشە ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋ ءۇشىن ىزدەنۋگە ۇيرەتەدى.

3. جەكە تۇلعانى ۇلتتىق تاربيە ارقىلى دامىتا وتىرىپ، ناقتى ارەكەت ارقىلى وقىتۋدا تومەندەگى قۇندىلىقتاردىڭ بولۋى قاجەت:

— بەلسەندى قارىم-قاتىناس: وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ ءاربىر ماسەلەدە ءوز كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ وتىرۋى؛

— ينديۆيدتىك: ءمۇعالىمنىڭ ءار جەكە وقۋشىنىڭ ەرەكشەلىگىن دامىتۋى، قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ بولۋى؛

— وزىندىك ءتارتىپ: وزىندىك باقىلاۋ مەن باعالاۋدى، شەشىم قابىلداۋدى ۇيرەنۋ جانە ونى دامىتۋ؛

— شىدامدىلىق: ءار ءتۇرلى پىكىرلەردى قابىلداي الۋ، ءبىر-بىرىنىڭ پىكىرلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرىن قۇرمەتتەۋ، قابىلداۋ.

4. ولاي بولسا، قازىرگى كەزەڭدە مەكتەپ تابالدىرىعىنان باستاپ ءبىلىم بەرۋدە ەل تاريحىن تەرەڭ قوزعاپ، تاربيە ساعاتتارىدا قازاق زيالى قاۋىمىنىڭ ەڭبەكتەرىن، قوعام دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ادامي قۇندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرا الامىز. سونداي-اق ۇلتتىق سالت-سانانىڭ ومىردەگى قولدانىلمالى كورىنىستەرى: راسىمدەر، رامىزدەر، ىرىمدار، تىيىمدار، ءجون-جورالعىلار، ءدىني ۋاعىزدار، سەنىمدەر، كىسىلىك راسىمدەرى، پەرزەنتتىك پارىز، ادامگەرشىلىك بورىش، ۇرپاقتىق مىندەت ارقىلى ىسكە اسىرىلىپ ۇلتتىق قاسيەتتەرگە اينالادى.

وقۋشىنىڭ ۇلتتىق قاسيەتتەرىنە مەيماندوستىق، كىسىلىك، سىيلاسىمدىلىق، يماندىلىق، كىشىپەيىلدىلىك، كەڭپەيىلدىلىك، سالاۋاتتىلىق، تىرشىلىككە بەيىمدىلىگى، ونەرپازدىق، شەشەندىك، اقىنجاندىلىق، سىپايىلىعى، مادەنيەتتىلىگى ت. ب. قاسيەتتەرى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى.

وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق قۇندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ نەگىزىنىڭ بىردەن-بىرى مەكتەپىشىلىك جۇرگىزىلەتىن تاربيەلىك ءىس-شارالار. ادامنىڭ بويىنا جاقسى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسۋى، ونەر-بىلىمدى يگەرۋى – تاربيەگە، وسكەن وراعا، ۇلگى-ونەگە بەرەر ۇستازعا بايلانىستى. وسىنى جاقسى تۇسىنگەن حالقىمىز “ۇستازى جاقسىنىڭ — ۇستامى جاقسى”، “تاربيە باسى – تال بەسىك” دەپ ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ ەڭبەگىن تەككە كەتپەيتىندەي وسيەت ەتكەن. تاربيەنىڭ ءتۇپ قازىعى ۇلگى بەرەر ۇستازدا، “ۇستازعا قاراپ شاكىرت وسەر” دەپ حالقىمىز ۇستازعا ۇلكەن جۇك ارتقان. ۇستاز ءۇشىن ءوز ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورۋدەن ارتىق باقىت جوق.

مەكتەبىمىزدە ۇستازدارىمىز تاربيە ساعاتتارىن، وتكىزىلەتىن ءىس-شارالاردى ، عىلىمي جوبالاردىڭ تاقىرىپتارىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا باعىتتاپ الادى. اتاپ ايتار بولساق ، «قارا جورعا» ءبيىنىڭ زەرتتەلۋى، «ەتىستىكتەردىڭ ۇلتتىق ويىنداردا قولدانىلۋى» ، «قازاق ەرتەگىلەرى – قازىرگى جاستار كوزىمەن» ت. ب.

قورىتا كەلگەندە، ۇرپاعىمىزدى پاراساتتى دا بىلىكتى، مادەنيەتتى دە ءبىلىمدى ەتىپ تاربيەلەپ، رۋحاني دۇنيەتانىمىن جالپى ادامزاتتىق دەڭگەيدە دامىتامىز دەسەك، بويىندا ۇلتتىق جانە ازاماتتىق نامىسى بار ۇرپاق وسىرگىمىز كەلسە، بۇكىل قوعامدىق ءومىردىڭ وزەگىن كەلەشەك ۇرپاق تاربيەسىنە، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە تاربيەلەۋگە باعىتتاۋمىز قاجەت.

---