InfoHub Logo

كوڭىلى دارحان دالاداي كەڭ، وزگەنى جاتسىنباي باۋىرىنا باسىپ، قوناعىن قۇشاق جايا قارسى الىپ، قۇراق ۇشاتىن قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفيالىق تانىمى سوناۋ ەرتە كەزدەن، ناقتىلاي ايتقاندا كونە تۇركى دۇنيەسىنەن، ونىڭ كورنەكتى وكىلدەرى، بۇكىل تۇركى دۇنيەسىنە ورتاق تۇلعالار بولىپ ەسەپتەلەتىن قورقىت، ءال-فارابي، ج.بالاساعۇن، م.قاشقاري، ق.ياسساۋيدان باستاۋ الادى.

ءوز الدىنا جەكە ەل بولىپ حاندىق قۇرعان تۇستا ەلدىڭ ەلدىگى مەن ەردىڭ ەرلىگىن، بيلىك ەتكەن حاندار مەن ۋازىرلەردىڭ، ەل باسقارعان بي-بولىستاردىڭ ادىلدىگى مەن ادىلەتسىزدىگىن اشىق ايتىپ، حالىقتىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭداعان جىراۋلار شىعارماشىلىعىنىڭ تۇبىنە ۇڭىلەر بولساق، ءار ءبىرىنىڭ تەرەڭىنەن فيلوسوفيالىق ويلاردىڭ كورىنىس بەرەتىنىن انىق اڭعارا الامىز. وعان سىپىرا جىراۋ، قازتۋعان، دوسپامبەت، شالكيىز، مارعاسقا، اقتامبەردى، بۇقار جىراۋلاردىڭ جالىندى جىرلارى تولىقتاي دالەل بولا الادى. جىراۋلار شىعارماشىلىعىن بىلاي قويىپ، جەلماياسىنا ءمىنىپ جەلدىرىتىپ، جەر كەزگەن، ەلىنە جايلى، شىرايلى، قۇتتى قونىس بولسىن دەپ جەرۇيىق ىزدەگەن اسان قايعىنىڭ ارەكەتى، ودان ەرتەرەكتە ولمەستى ىزدەپ ولىمنەن قاشقان قىل قوبىزدىڭ قۇلاعىندا ويناعان قورقىتتىڭ ارەكەتى تۇنىپ تۇرعان فيلوسوفيا ەكەنى داۋسىز.

اتا-بابامىزدىڭ زامانىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازاق حالقىمەن عاسىرلار بويى بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەر، ادەت-عۇرىپتار، سونىمەن قاتار، كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىكتە قولداناتىن ىرىم-تىيىمداردىڭ بارلىعىنىڭ دەرلىك استارىندا فيلوسوفيانىڭ ءبىر ءمانى مەن ماڭىزى جاتقانى ايتپاسا دە بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى بىرنەشە مىسال كەلتىرەر بولساق، كەيبىرى ىرىم-تىيىمدار  تورت-تۇلىك مالعا قاتىستى. ونىڭ ءمانىسى مالدىڭ كيەسى بارىن سەزدىرۋگە، سونى ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋگە شاقىرىپ تۇرعانداي اسەر قالدىرادى.  ءتورت تۇلىكتىڭ وزگە دە قاسيەتتەرىنە، كەيبىر ارەكەتتەرىنە قاراي وتىرىپ اۋا رايىن، تابيعات بولمىسىن، وزگەدە نارسەلەردى بولجاي العان حالقىمىزدىڭ رۋحاني قازىناسىندا وسىناي تاقىرىپقا ارنالعان ىرىم-تىيىمدار مولىنان ۇشىراسادى.سولاردىڭ ءبىرقاتارىنا توقتالساق، «سويىلعان مالدىڭ قانىن ءتورت تۇلىك (اسىرەسە سيىردىڭ) كوزىنشە توگۋگە بولمايدى – سۇتىنەن ايىرىلادى»،  «مالدىڭ الدىنان بوس ىدىسپەن شىقسا – ءسۇتى ازايادى» دەپ ەسەپتەگەن. سونداي-اق، اسقا قاتىستى، «اس ءىشىپ بولعان سوڭ «تويدىم دەمەيدى»، «قاناعات» دەگەن ءجون»، «بالاعا مي جەگىزبەيدى – بىلجىر، ىنجىق بولادى» دەپ ساناعان. وسى سياقتى ىرىم-تىيىمدار، اتالمىش سالت-داستۇرلەر مەن ادەپ-عۇرىپتار دا حالقىمىزدىڭ قورجىنىنادا جەتەرلىك.

قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفيالىق تانىمى  زور مانگە يە ەرتەگى-اڭىزدارىنان دا، تاربيەلىك مانگە باي ماقال-ماتەلدەرى مەن جۇمباقتارىنان دا كورىنىس بەرەدى. وزگە حالىقتاردان وزىنە ءتان بىتىم-بولمىسىمەن ەرەكشەلەنەتىن ۇلتىمىزدىڭ قازىرگە دەيىن ءجۇرىپ وتكەن جولى بۇگىنگى جانە كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن تاعىلىمى مول تاربيە مەن تۇنىپ تۇرعان فيلوسوفيا. وعان ءوز ۇلەسىن قوسقان دانىشپان تۇلعالارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرعان مول مۇراسى باعا جەتپەس قازىنا.

دانات جاناتايەۆ

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى، دوسەنت

اقەركە ادەحانوۆا

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ماگيسترانتى

---