InfoHub Logo

بۇل كۇندەرى وزگە مەملەكەتتەردە ەڭبەك ەتىپ جاتقان قازاقستاندىق عالىمدار جەتەرلىك. جۇرتشىلىق ءبىلىمى ۇشان-تەڭىز، تالاپتى عالىمدارىمىزدىڭ شەت مەملەكەتتەرگە كوشىپ، سول ەلدىڭ پۇشپاعىن يلەۋدە دەپ الاڭداعانىمەن، ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ماماندارى وتاندىق عالىمداردىڭ شەتەلگە اعىلۋى سونشالىقتى بەلەڭ العان ماسەلە دەپ سانامايدى.

عالىمدار ءۇشىن قازاقستاندا قانداي جاعدايلار جاسالىپ جاتىر جانە ولار نەگە تەك ءبىر مەملەكەتتىڭ اياسىندا شەكتەلىپ قالماۋى ءتيىس، وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا «قازاقپارات» تىلشىسىنە بەرگەن سۇxباتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەركىن سادىقوۆ جاۋاپ بەردى.

- ەركىن توقمۇxامەد ۇلى، ءبىزدىڭ وتاندىق عالىمدارىمىزدىڭ شەتەلگە كەتۋىنە نە سەبەپ؟

 - ءبىز ءقازىر شەكارا دەگەن ۇعىمنىڭ جويىلىپ، توماعا تۇيىقتىقتان ارىلعان زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان «شەتەلدە ەڭبەك ەتۋ» دەگەن تۇسىنىكتىڭ ءوزى بىرتىندەپ شەتكە ىسىرىلۋدا. اقش عالىمدارى كورەيادا، جاپونيادا، ەۋروپادا جۇمىس ىستەپ جاتسا، ەۋروپالىق ماماندار كەلىسىمشارت ارقىلى شارتاراپتا ەڭبەك جولىن قۋۋدا. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، شەتەلدە تەك ءبىر ەلدىڭ عالىمدارىنان قۇرالعان بىردە-بىر مىقتى عىلىمي ۇجىم جوق. قازىرگى زاماننىڭ عالىمدارىن «الەم ازاماتتارى» دەپ اتاۋعا بولادى.

بىلەسىز بە، وتاندىق عىلىمنىڭ دامۋى، الەمدىك عىلىممەن ىقپالداسۋىنا، قازاقستاندىق عالىمداردىڭ xالىقارالىق عىلىمي جوبالارعا قاتىسۋىنا جانە قازاقستاننىڭ عىلىمي جوبالارىنا شەتەلدىك مامانداردى تارتۋعا دا كوپ بايلانىستى. سوندىقتان ءبىز xالىقارالىق ۇيىمدارمەن، باسىلىمدارمەن، عالىمدارمەن ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋدەمىز، ءوز عالىمدارىمىزدىڭ xالىقارالىق جوبالارعا جانە ۇيىمدارعا قاتىسۋىنا جول اشۋدامىز.

ءبىزدىڭ مالىمەتتەرگە سايكەس، عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن اينالىسىپ جاتقان 35 جاسقا دەيىنگى عالىمدارىمىزدىڭ سانى سوڭعى 5 جىلدا 39%-عا ارتتى جانە بۇگىنگى تاڭدا 9 مىڭ ادامعا جەتتى. قازاقستاننان شەتەلگە كەتكەن عالىمداردىڭ سانى 31 ادامدى قۇرايدى، ولاردىڭ باسىم بولىگى اقش-تا، باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە، يزرايل جانە وزگە مەملەكەتتەردە ەڭبەك ەتۋدە.

ولاردىڭ شەتەلگە كەتۋىنە جوعارى ەڭبەكاقى جانە عىلىمي زەرتتەۋلەردى تەxنيكالىق قامسىزداندىرۋ دەڭگەيىنىڭ بيىكتىگى تۇرتكى بولادى.

- دەگەنمەن قازاقستان شەتەلگە كەتكەن عالىمدارىن ەلگە قايتارۋ بويىنشا قادامدار جاساپ جاتقان بولار؟ وسى باعىتتا نەندەي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟

- ءبىز ءقازىر بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى وتكىزۋ ءۇشىن شەتەلدەن عالىمداردى تارتۋدامىز، ونىڭ ىشىندە سىرت مەملەكەتتە جۇرگەن وتاندىق عالىمدار دا بار. قازاقستاندا زاماناۋي زەرتتەۋ قۇرال-جابدىقتارى بار نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرى قۇرىلعانىن بىلەسىزدەر، يننوۆاسيالىق كلاستەرلىك دامۋ تۋرالى زاڭناما جاساقتالىپ، يننوۆاسيالىق تەxنولوگيالار پاركى قۇرىلعان،  نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان «Astana Business Campus» يننوۆاسيالىق كلاستەرى دە پايدا بولدى. مەنىڭ ويىمشا، وسى مەكەمەلەردە جاسالىپ جاتقان جاعدايلار جاس وتاندىق عالىمدارعا عانا ەمەس، شەتەلدە جۇرگەن قازاقستاندىق ماماندار ءۇشىن دە تارتىمدى.

وسىنىڭ ارقاسىندا سوڭعى 2 جىلدا ەلىمىزگە ءتۇرلى سالالارداعى 75 قازاقستاندىق عالىم ورالدى. ونىڭ ىشىندە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە - 26، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە - 5، ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەxنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە 2 عالىم كەلدى.

ءبىز ءتۇرلى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. بۇكىلالەمدىك بانكپەن بىرگە زەرتتەۋلەردى قولداۋعا گرانتتار ءبولۋ ارقىلى جانە باسىمدىققا يە تەxنيكالىق باعىتتار بويىنشا پوستدوكتورانتتارعا ترەنينگتەر وتكىزۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ عىلىمي الەۋەتىن كۇشەيتۋدى جوسپارلاۋدامىز. عىلىمي جاڭالىقتاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ، شەتەلدەگى قازاقستاندىق عالىمداردى تارتۋ ارقىلى باسىمدىققا يە تەxنيكالىق باعىتتارداعى بىرلەسكەن جوبالارعا سەرپىن بەرۋگە نيەتتىمىز. قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك تانىمال جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى اراسىندا عىلىمي-اعارتۋ كونسورسيۋمىن قۇرۋدى كوزدەۋدەمىز. سونىمەن بىرگە تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە الەمنىڭ جەتەكشى عىلىمي ورتالىقتارىندا عىلىمي تاجىريبەدەن ءوتۋ مۇمكىندىگى كەڭەيدى. سونىڭ ىشىندە "بولاشاق" پرەزيدەنتتىك باعدارلاماسىنىڭ دا ۇلەسى زور.

 عىلىمي قىزمەتكەرلەر كاسىبي تاجىريبەدەن ۇلىبريتانيا، اقش، كانادا، اۆستراليا، گەرمانيا، يرلانديا، يسپانيا، يتاليا، فرانسيا، چەxيا، نيدەرلاند، نورۆەگيا، پولشا، رەسەي، شۆەيساريا، شۆەسيا، جۇڭگو، مالايزيا، سينگاپۋر، جاپونيا جانە وڭتۇستىك كورەيا مەملەكەتتەرىندەگى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي ورتالىقتارىندا وتە الادى.

"بولاشاق" xالىقارالىق ستيپەندياسى اياسىندا ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا، كاسىبي تاجىريبە باعدارلامالارى بويىنشا عىلىمي-پەداگوگيكالىق كادرلاردى دايىندىقتان وتكىزۋ جۇرگىزىلەدى. «بولاشاق» باعدارلاماسى 99 PhD دوكتورىن وقىتتى. ولاردىڭ ىشىندە 40 مامان - گۋمانيتارلىق، 40 - تەxنيكالىق، 19-ى مەديسينا سالالارى بويىنشا ءبىلىم الدى. ءقازىر ول ماماندار ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋشىلىق جانە عىلىمي-زەرتتەۋ قىزمەتتەرىن قاتار الىپ جۇرۋدە. ءبىر بولىگى ءىرى عىلىمي-زەرتتەۋ ۇيىمدارىندا ەل يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جاتىر.

سونىمەن قاتار 2008-2016 جىلدار ارالىعىندا 483 ادام ۇلىبريتانيا، اقش، گەرمانيا، رەسەي جانە وزگە دە مەملەكەتتەردىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا جانە عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا كاسىبي تاجىريبەدەن وتۋگە گرانت ۇتىپ الدى. بۇگىنگى ۋاقىتتا 415 ادام ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا جانە عىلىمي ينستيتۋتتاردا عىلىمي قىزمەتتەرىن جالعاستىرۋدا.

 - ءبىزدىڭ عالىمدارىمىزدىڭ ورتاشا جالاقىسى قانشا؟

- مەملەكەتتىك سەكتوردا جۇمىس ىستەيتىن عالىمدار ورتاشا ەسەپپەن 128 مىڭ جالاقى الادى، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا - 60 مىڭ تەڭگە، كاسىپكەرلىك - 218 مىڭ تەڭگە، كوممەرسيالىق ەمەس سەكتوردا - 161 مىڭ تەڭگە. بۇل نەگىزگى قىزمەتتەرىنە قوسىلاتىن قوسىمشا سىياقى.

- عالىمدارعا نەمەسە ونەرتاپقىشتارعا ينۆەستور تابۋ وتە قيىنعا سوعاتىنى جاسىرىن ەمەس. وسى باعىتتاعى ماسەلەلەر مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قالاي شەشىمىن تابۋدا؟

  - بۇل قارىم-قاتىناستار «عىلىمي جانە  عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەت ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ تۋرالى»  زاڭمەن رەتتەلەدى. ول عىلىم مەن بيزنەس اراسىنداعى ىقپالداستىقتىڭ جاڭا تەتىكتەرىن جاساقتاۋعا، وندىرىسكە عىلىمي تەxنولوگيالاردى ەنگىزۋگە، جاڭا جوبالارعا كاسىپكەرلىك ورتانىڭ بەلسەندى ارالاسۋىن ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان. 2016 جىلى جوبالاردى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ، ونەرتابىستى كوممەرسيالاندىرۋعا قاتىستى ەكى بايقاۋ جاريالادىق. ءبىرىنشى بايقاۋ "ءتيىمدى يننوۆاسيالاردى ىنتالاندىرۋ" جوباسى اياسىندا بۇكىلالەمدىك بانكپەن بىرگە وتكىزىلدى. ول جوعارى ساپالى، ەل ءۇشىن وزەكتى زەرتتەۋلەردى وتكىزۋگە جانە تەxنولوگيالاردى كوممەرسيالاندىرۋعا باعىتتالدى. وعان 451 ءوتىنىش قاتىستى. ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 2،6 ملرد. تەڭگەگە گرانتتار ءبولىندى. ونىڭ 10%-ىن جەكە بيزنەس قامتاماسىز ەتتى.

ەكىنشى بايقاۋ مينيسترلىكتىڭ گرانتتىق قارجىلاندىرۋ وپەراتورى - "عىلىم قورى" اق-مەن بىرلەسىپ وتكىزىلدى. جالپى 337 ءوتىنىش قارالدى، ناتيجەسىندە 1 ملرد. تەڭگەنىڭ گرانتى ۇلەستىرىلدى، جەكە بيزنەستىڭ كاپيتالى 8،5%-دى قۇرادى.

 سونىمەن بىرگە ءقازىر عىلىم قورى زەرتتەۋلەردى جانە عىلىمي جاساقتاۋلاردى قارجىلاندىرۋعا بيزنەستىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا "اتامەكەن" ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن، دامۋ ينستيتۋتتارىمەن، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن، سالالىق قاۋىمداستىقتارمەن، تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋدا.

- سۇxباتىڭىزعا راxمەت!  

اۆتور: قازاقپارات، جاسۇلان جولدىبايەۆ.

---