قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 3-جالپى جيىلىسىنىڭ قورىتىندىسى
ۇستىمىزدەگى 1923 جىلعى تامىزدىڭ باسىندا بولىپ وتكەن قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 3-جالپى جيىلىسىنىڭ ىستەگەن ىستەرىنىڭ، قاراعان ماسەلەلەرىنىڭ ءتۇرى ءھام ءتارتىبى مىنا تومەندەگىدەي:
1) قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتى باسقارماسىنىڭ ىستەگەن ىستەرى تۋرالى بايانداماسى.
2) 1923-24 جىلعى اۋىل شارۋاسىنا تۇسكەن ءبىرىڭعاي سالىقتى قالاي جيناۋ تۋرالى بايانداما.
3) اقشا-قازىنا كوميسسارياتىنىڭ بايانداماسى.
4) اقمولا گۋبەرنياسىنىڭ كەڭەس كوميتەتىنىڭ ىستەگەن ىستەرى تۋرالى بايانداماسى.
5) قازاقستان رەسپۋبليكاسىن جاڭادان اۋدانداۋ تۋرالى بايانداما.
6) بيىلعى ەگىننىڭ جيىلۋىنا قارسى ساۋدا-ساتتىق تۋرالى بايانداما.
7) قازاقستاندا اۋە كەمەسىن جۇرگىزۋ تۋرالى بايانداما.
8) قازاقستان مەكەمەلەرىندە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ تۋرالى بايانداما.
9) كەڭەس رەسپۋبليكالارىنىڭ جاڭادا قۇرىلعان قۇراما وداعى تۋرالى بايانداما.
مىنە، وسى قاتار ءتىزىپ وتكەن توعىز ماسەلەنىڭ ءبارىنىڭ باياندامالارىن تىڭداپ، ماسەلەنى ورتاعا سالىپ، ءار جاعىنان قاراستىرىپ، تەكسەرىپ، جيىلىس بۇل ماسەلەلەر تاقىرىپتى اركىمنىڭ ويىن، ماسەلەگە كوزقاراستارىن تىڭداپ، ءار باياندالعان ماسەلە تۋرالى قارارلار، قاۋلىلار شىعاردى.
جوعارعى ايتىپ وتكەن 9 ماسەلەنىڭ ءبارى قازىرگى ۋاقىتتا تۇرمىسىمىزدا الدىمىزعا كەلىپ تىرەلىپ تۇرعان ماسەلەلەر بولعان سوڭ قارالىپ، تەكسەرىلىپ، ورتاعا، تالقىعا تۇسكەن ماسەلەلەر.
قازاقستاننىڭ ورتالىق كوميتەت باسقارماسىنىڭ بايانداماسى مەن اقمولانىڭ گۋبەرنيالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ بايانداماسى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇرمىستىڭ ءاربىر تاراۋىن باسقارتۋعا جاساعان مەكەمەلەرىنىڭ بەلگىلى كەزەك ۋاقىتتاردا مەكەمەنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنىڭ الدىندا، جالپى جيىلىستارىندا ىستەيتىن باياندامالارىندا كەزەكتى باياندامالارى ەدى.
ال ودان باسقا قارالعان ماسەلەلەردىڭ ءبارى، ياعني جەتەۋى ىلعي قازىرگى تۇرمىس جۇزىندە الدىمىزعا كەلىپ قارالۋدى، شەشىلۋدى كەرەك قىلىپ تۇرعان ىستەر ەدى.
ماسەلەن، اۋىل شارۋاسىنا تۇسەتىن ءبىرىڭعاي جالعىز سالىقتى الايىق. بۇل اۋىل شارۋاسىنا تۇسەتىن ءبىرىڭعاي جالعىز سالىق كەڭەس ۇكىمەتى ورناعالى اۋىل شارۋاسىنا تۇسكەن سالىقتاردان باسقا، جاڭا ءتۇرلى، جاڭا ءتارتىپتى، اۋىل شارۋاسىنا تۇتاس ءبىر-اق تۇسەتىن جالپى، جالعىز سالىق.
بۇرىن ەش ۋاقىتتا مۇنداي سالىق سالىنباعان. ەندى بيىل 1923 جىل مەن 1924 جىلعا قارسى كەڭەس ۇكىمەتى اۋىل شارۋاسىنا بۇرىنعى تۇسكەن سالىقتاردىڭ تارتىپتەرىن، زاڭدارىن قالدىرىپ، ءبىرىڭعاي تۇتاس جالعىز سالىق سالىپ وتىر.
وتىرىقشى، جەر كاسىبىمەن كۇن كورەتىن ەلدىڭ سالىق ەگىنىنە تۇسەدى. سالىق بيدايدىڭ سابىمەن جينالادى. ال كوشپەلى مال ءوسىرۋ كاسىبىمەن كۇن كورەتىن ەلدىڭ سالىق مالىنا تۇسەدى. ەت ەسەبىمەن جينالادى.
بۇرىنعى اۋىل شارۋاسىنا تۇسكەن سالىقتار (ماسەلەن: رازۆەرستكا، اقشامەن الماي زاتپەن الىنعان نالوگ (سالىق)، ىلاۋ، كىرە، ەڭبەك سالىقتارى) جاڭا ورناعان ۇكىمەتتىڭ حالقىنا سالعان جاڭا سالىقتارى بولعاندىقتان ءھام بۇل تۋرالى جاڭا ۇكىمەتتىڭ مەكەمەلەرىنىڭ تاجىريبەلەرى از بولعاندىقتان، ول ەلگە، اۋىل شارۋاسىنا ءتۇسىپ جينالعان بۇرىنعى سالىقتار كوڭىلدەگىدەي جاقسى بولىپ جينالماي، بۇل رەتتە ءتۇرلى جولسىزدىق، ءتۇرلى جەتپەگەندىك، ءتۇرلى كەمشىلىك بولدى. ونى ۇكىمەت تە، حالىقتا ايقىن كوردى. ونىڭ ۇستىنە ول سالىقتاردىڭ دۇرىس جينالماۋى بىلاي تۇرسىن، ول سالىقتار حالىقتىڭ اۋىل شارۋاسىنا جايسىز بولعان سوڭ، ۇكىمەت جوعارعى ايتىلعان اۋىل شارۋاسىنا ءبىرىڭعاي تۇتاس تۇسەتىن جالعىز سالىققا كوشىپ وتىر. مۇنىڭ ماقساتىن ايتىپ ءوتتىم: اۋىل شارۋاسىنا تۇسەتىن سالىقتىڭ اۋىرلىعىن ازايتۋ.
ال ۇستىنە تۇسكەن سالىق جەڭىلدەۋ بولسا، اۋىل شارۋاسى كۇشەيىپ وڭالماق. اۋىل شارۋاسى كۇشەيىپ وڭالسا، مەملەكەت شارۋاسى وڭالىپ تۇزەلمەك. مەملەكەت ءھام ونىڭ ۇكىمەتى نىعايىپ، كۇشەيىپ، بايىپ ىشكى ءھام سىرتقى ساياساتتارى كۇشەيىپ سالماقتى بولا بەرمەك.
مىنە، سول سەبەپتى بۇل ماسەلە ءھام وسى جيىلىستا قارالعان ماسەلەلەر ءبىزدىڭ قازىرگى تۇرمىسىمىزدا ەڭ ءبىر زور ماسەلەلەر ءھام سول ءۇشىن بۇل ماسەلەلەر ۇكىمەتتىڭ جوعارعى مەكەمەلەرىندە ورتاعا تەكسەرىلۋگە كوبىرەك ءتۇسىپ، كوبىرەك قارالماق.
بۇل اۋىل شارۋاسىنا تۇسەتىن سالىق جايىندا قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 3-جالپى جيىلىسى مىنا تومەندەگىدەي قارار قىلدى: 1923-24 جىلدا ەل شارۋاسىنا ءبىرىڭعاي تۇسەتىن سالىقتى ىسكە اسىرۋ تاقىرىپتى قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك ءىسىن بيلەيتىن كوميسسارياتتىڭ جاساعان بايانداماسىن ءھام وعان قوسىمشالاپ جاساعان اقشا-قازىنا كوميسسارياتىنىڭ جاساعان بايانداماسىن تىڭداعاننان كەيىن قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنىڭ (كيرسيك) 3-سەسسياسى، ەل حالقىنا وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتۇسىپ كەلگەن سالىقتاردى بىرىكتىرىپ سالىستىرعاندا 1923-24 جىلدا ەل شارۋاسىنا ءبىرىڭعاي تۇسەتىن سالىق حالىققا اناعۇرلىم قولايلى تۇسەتىندىگى كورىنەدى؛ سوندىقتان حالىققا بيىلعى تۇسەتىن سالىق مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ (كىرىس-شىعىس) تەڭگەنىڭ باعاسى قويىلماي ءبىر قالىپتا بەكىنۋىنە ءھام ونەركاسىپتەرىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە بوگەت بولاتىن الىم-سالماعىن جەڭىلدەتەدى ءھام اۋىل شارۋالارىنىڭ وتە جاقسى جايدا بەكىنىپ جوسپارلاناتىندىعىن بولجاپ 3-سەسسيا ۇيعارادى:
1) سالىق تۋرالى شىعارىلعان جاڭا زاڭ نەگىزدەرىن دالمە-دال ورىنداۋدى ءھام ولاردى بارلىق ىنتامەن جۇزەگە شىعارۋدى بارلىق كەڭەس مەكەمەلەرىنە ۇسىنۋعا.
2) قازاقستان حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ تەمىر جول ءھام سۋمەن قاتىناساتىن جولداردان اۋلاق وتىرعان گۋبەرنيالاردا ءھام ونىمەن بىردەي جەكە اۋدانداردا اقشاداي ءھام زاتتاي سالىقتاردىڭ مولشەرىن لايىقتاۋ ءھام كەيبىر اۋدانداردا سالىقتى اقشالاي الۋ تۋرالى ماسەلە بويىنشا وسى جىلدىڭ 16-شىلدەسىندە شىعارعان قاۋلىسىن بەكىتۋگە.
3) سالىقتى اقشاداي الاتىن اۋدانداردا ساۋدا جۇرگىزەتىن مەملەكەتتىڭ ءھام كووپەراتيۆ ۇيىمدارى ىستەرىن شاماسىنشا ىلگەرىلەتۋگە مىندەتكەر قىلۋ تۋرالى ماسەلەنى جوندەپ شىعارۋدى قازاقستان حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنە تاپسىرۋعا.
4) ەل شارۋاسىنا ءبىرىڭعاي تۇسەتىن سالىقتى ورىنداۋ جۇمىسى گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتتەرىنە، سەلولىق ءھام اۋىلدىق كەڭەستەرىنە جۇكتەلگەن سەبەپتى تومەنگى دارەجەدەگى كەڭەس اپپاراتتارىنىڭ مەزگىلدى ۋاقىتىندا كۇشەيتۋ شاراسىنا كىرىسۋگە ءھام ولارعا جۇكتەلگەن ىستەردىڭ ورىندالىپ وتىرۋىن زەرتتەپ وتىرۋدى گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتتەرىنە ۇسىنۋعا.
5) ارالاس تۇستە سالىق سالىناتىن گۋبەرنيالاردا الىم ناۋقانىن وتكىزۋ جۇمىسىنا بارلىق جاۋاپكەرلىكتى قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك كوميسسارياتىنا جۇكتەۋگە، ونى جىبەرىلگەن سالىق الىنۋ جۇمىستارىنىڭ جوسپارىمەن تانىس دەپ ساناۋعا ءھام سالىق تۇسەتىن زاتتاردىڭ تىزبەكتەرىن جيناپ، نەگىزگە الىپ ءھام قازاقستان حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى بەكىتكەن وسىمدىك دارەجەسىنە سايكەستەندىرىپ، 1-قىركۇيەككە وپەراسيوننىي جوسپاردى جوندەپ شىعارۋدى قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك كوميسسارياتىنا ۇسىنۋعا.
6) قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك كوميسسارياتىنىڭ ۇسىنعان سمەتاسىنىڭ شاراسىندا تەز ءھام جەتكىلىكتى قىپ اقشالاندىرۋدىڭ اسا قاجەتتىگi تۋرالى ورتالىقتان ءوتىنىش ەتۋدى قازاقستاننىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەزيديۋمىنا تاپسىرۋعا.
7) ءبىرىڭعاي شارۋا سالىعى تۋرالى دەكرەت بويىنشا سالىقتان بوسانۋعا ياكي جەڭىلدىك الۋعا حۇقىعى بارلاردىڭ بارلىق ەگىن داقىلدارىن مەزگىلىندە ابدەن دۇرىستاپ تاپتىشتەپ ەسەبىن الىپ، ازىق-تۇلىك ورىندارىنا ءھام جەر باسقارمالارىنا ۇسىنۋعا.
8) كۇزگى ەگىن ناۋقانىن كوڭىلدەگىدەي قىپ وتكىزۋ ماقساتىمەن سالىق جيۋ جۇمىسىن ءبىرىنشى قازاننان ەرتە باستاماۋدى اسا قاجەت دەپ تانۋعا.
9) كەلەشەكتە سالىق جيناۋ جۇمىسى جەرگىلىكتى تاجىريبەدە كوڭىلدەگىدەي ءوتۋ ءۇشىن قازاقستان اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ قولداندىرۋى بويىنشا سالىق جيۋ تاجىريبەسىن ۇيرەنۋگە كىرىسۋگە گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتتەرىنە تاپسىرۋعا ۇيعاردى.
Miنe، اۋىل شارۋاسىنا ءبىرىڭعاي تۇتاس تۇسەتىن جالعىز سالىق تۋرالى جيىلىستىڭ شىعارعان قارارى وسى.
ونان سوڭعى قازىرگى ءبىر زور ماسەلە — اقشا-قازىنا ماسەلەسى. مەملەكەتتىڭ كىرىس-شىعىس (بيۋدجەتىن) ءتارتىبىن جونگە قويۋ، كىرىس- شىعىستى تەڭدەستىرىپ، شىعىستان كىرىستى كەم قىلماي بىردەيلەستىرۋگە لاجدار جاساۋ — مەملەكەتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى ءىسى. ۇكىمەتتىڭ قازىنا جيناۋ ءھام ول جيناعان قازىنانى حالىقتىڭ ءتۇرلى كەرەكتى ىستەرىنە جۇمساۋ ءىسىن، قىسقارتىپ ايتقاندا، كىرىس- شىعىس ءىسىن بيۋدجەت دەيدى. بيۋدجەت ەكى ءتۇرلى بولادى. ول مىناۋ:
1) مەملەكەت بيۋدجەتى.
2) جەرگىلىكتى بيۋدجەت.
ال ءبىزدىڭ قازاقستاندا جوعارعى ايتقاننان باسقا تاعى دا ايماقتىق بيۋدجەت بار.
مىنە، وسى مەملەكەت بيۋدجەتى تۋرالى، جەرگىلىكتى بيۋدجەت تۋرالى، بۇل بيۋدجەتتەردىڭ رەتىمەن بولىنگەن اقشالاردىڭ قازاقستاننىڭ ايماقتىق مەكەمەلەرىنە قانشاسىن ءھام جەرگىلىكتى گۋبەرنيا-گۋبەرنيالارداعى مەكەمەلەرگە قانشا جىبەرىپ تۇرۋدىڭ كەرەك ەكەنىن انىقتاپ، تولىق قىلىپ جيىلىس ءتۇرلى نۇسقا كورسەتىپ، قارارلار شىعاردى.
ءھام بۇل رەتتە مەملەكەت قارىزدارى تۋرالى دا ونىڭ ۇكىمەتكە ياعني مەملەكەتكە ءبىر جاعىنان پايدا ەكەنىن ايتىپ، ەكىنشى جاعىنان جالپى بۇقارا حالىققا پايدا ەكەنىن ايتىپ، 6 پروسەنتتى ۇتىس قارىزىن ءھام 2ء-شى استىق قارىزىن جوندەپ كوڭىلدەگىدەي تاراتۋعا كەرەك ەكەندىگىن ايتىپ قارار شىعاردى.
جانە قازاقستانداعى قازىرگى قازىناعا ءتۇسىپ جاتقان سالىق تۋرالى ءھام مەملەكەت تاراپىنان الەۋمەتتى قاتەرسىزدەندىرۋ تۋرالى قارارلار شىعاردى.
تاعى دا اقشا ءىسىنىڭ قازاقستاندا كوڭىلدەگىدەي ءجۇرىپ تۇرۋ نيەتىمەن بانك تۋرالى قارار قىلدى. تۇتاسىمەن العاندا بۇل مەملەكەتتىڭ اقشا-قازىنا ىستەرى تۋرالى ياعني مەملەكەتتىڭ كىرىس-شىعىسى تۋرالى قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 3ء-شى جالپى جينالىسىنىڭ شىعارعان قارارى تولىق، ۇزىن بولعاندىقتان بۇل جەردە ايتا المادىم. ول قاۋلى قازاقشا ءھام ورىسشا بولەك كىتاپشا بولىپ باسىلىپ شىقتى ءھام ول گۋبەرنيا-گۋبەرنيالارعا جىبەرىلدى. اركىم الىپ وقۋعا بولادى.
ءبىراق تاعى دا ايتىپ وتەيىن: بۇل ماسەلە قازىرگى جالعىز ءبىزدىڭ مەملەكەتتە ەمەس، جالپى جەر جۇزىندەگى مەملەكەتتەردە ەڭ ءبىرىنشى نەگىزگى ماسەلە بولادى. سول سەبەپتى بۇل جيىلىستا قارالىپ، بايانداما تىڭدالىپ، ماسەلە كوپ تەكسەرىلدى.
بۇل اقشا ىستەرىنە، مەملەكەتتىڭ قازىنا جيناۋ ىسىنە، ول جيناعان قازىنا-اقشالارى مەملەكەتتەردىڭ ءارتۇرلى كەرەكتى ىستەرىنە، ءىستىڭ رەتىنە قاراي، جوبامەن دۇرىس جۇرگىزىلۋگە جيىلىس قازاقستاننىڭ ايماقتىق مەكەمەلەرىنە دە ءھام جەرگىلىكتى گۋبەرنيا-گۋبەرنيالارداعى مەكەمەلەرگە دە انىقتاپ وتە قاتتى تاپسىردى. بۇعان قازاقستانداعى ايماقتىق مەكەمەلەردە ءھام گۋبەرنيا-گۋبەرنيالارداعى مەكەمەلەردە وتىرعان ازاماتتار دا شىنداپ كوڭىلدەرىن سالىپ باقىلاپ وتىرۋلارى كەرەك.
بۇدان كەيىن قارالعان ەكى ماسەلەنىڭ ءبىرى قازاقستاندى جاڭادان اۋدانداۋ، ءبىرى بيىلعى ەگىن الۋ قارساڭىندا قازاقستاندا ساۋدا-ساتتىق ىستەرىن قالاي جۇرگىزۋ تاقىرىپتى نۇسقالار.
بۇل ەكەۋى دە ءقازىر قاي جەردە بولسا دا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ الدىنا كەلىپ تىرەلىپ تۇرعان ماسەلە.
بۇرىنعى ەل بيلەۋ رەتىندەگى ءھام شارۋاشىلىقتى، ءتارتىپتى قۇرىلىس رەتىندەگى قازاقستاننىڭ گۋبەرنيالارى، ۋەزدەرى، بولىستارى وزدەرىنىڭ كولەمدەرىنە قاراعاندا تەك قولايسىز بولعاندىقتان ءقازىر كەڭەس قۇرامالارىن جاڭادان قايتا اۋدانداۋعا كىرىسىپ جاتىر. سول سەبەپتى بۇل ماسەلە بۇل جينالىستا ورتاعا ءتۇسىپ، جيىلىس بۇل ماسەلەنى تەكسەرىپ، قاعىپ-قاراستىرىپ قاۋلى شىعاردى.
بۇل شىعارعان قاۋلى بويىنشا قازاقستاننىڭ ەلدەرىن بيلەۋ رەتىندە ءھام شارۋاسىن قۇرىلىستىرۋ رەتىندە جيىلىس مىناداي نۇسقانى لايىق تاپتى:
1) قازاقستاننىڭ تۇتاس ءبىر زور ايماق بولۋىن لايىق تاپتى. ونى باسقاراتىن ايماقتىق مەكەمەلەر بولماق: كيرسيك ءھام سوۆناركوم.
2) ەكىنشى سانىندا گۋبەرنيالار قالىپ، الاپتار بولماق (ورىسشا وكرۋگ)، ولاردى باسقاراتىن الاپتىق مەكەمەلەر بولماق.
3) ودان تومەنگى ساتىدا ۋەز قالىپ، اۋدان بولماق (ورىسشا رايون) ونى باسقاراتىن اۋداندىق مەكەمەلەر بولماق.
4) اقىرعى ساتى — بولىس. ونى باسقاراتىن بولىس مەكەمەسى پولماك.
ەندى قىسقاشا بۇلاردىڭ بۇرىنعىدان ايىرماسى مىناۋ:
گۋبەرنيا قالىپ، ەندى الاپ بولماق. الاپ گۋبەرنيادان كولەمى از بولماق. ءبىر گۋبەرنيادان 2—3 الاپ شىقپاق. بۇل نەگە كەرەك دەسەڭىز، بۇل ءبىر جەردە وتىرىپ بيلەۋگە، باسقارۋعا الاپتى ەلدىڭ ىقشامدى، قولايلى بولۋىنا جاسالىپ وتىر. ەكىنشى، ۋەز قالىپ، ونىڭ ورنىنا اۋدان بولماق. اۋدان (ورىسشا رايون) بۇرىنعى ۋەزدەن كولەمى كەم. بۇ دا ءبىر جەردە وتىرىپ اۋداندى ەلدى بيلەۋگە، اتقارۋعا ىقشامدى، قولايلى بولۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان نۇسقا. ءۇشىنشى، بولىس بۇرىنعى بولىستاردان كولەمى زور بولماق، بۇرىنعى 2—3 بولىستاردى قوسىپ ءبىر بولىس قىلماق. بۇل راسحودتى ازايتىپ، بيلەۋگە، باسقارۋعا بولىس مەكەمەسىن بۇرىنعىداي دايەكسىز، ماڭىزسىز قىلماي، بايسالدى، كۇشتى قىلۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان ءىس. مىنە، اۋدانداۋ تۋرالى وسىنداي قاۋلىلار شىعارىلدى. جانە بيىلعى ەگىن الۋ قارساڭىندا، ساۋدا-ساتتىق ىستەرى تۋرالى نۇسقالار كورسەتىلىپ قارار قىلىندى. ودان كەيىن قارالعان ەكى ماسەلەنىڭ ءبىرى قازاقستاندا اۋە كەمەسىن جۇرگىزۋ بايانداماسى بولدى ءھام ول ءۇشىن قانداي ىلاجدار كەرەك ەكەندىگىن بەلگىلەۋ بولدى، ال ەكىنشىسى قازاقستان مەكەمەلەرىندە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ماسەلەسى بولدى.
بۇل ەكى ماسەلەنىڭ ەكەۋى دە تولعاعى جەتكەن، ءبىزدىڭ قازاقستانعا ەڭ زور كەرەكتى ءبىر تىعىز ماسەلەلەر ەكەنىن جۇرت بىلسە كەرەك.
ءبىر شەتى مەن ءبىر شەتى اتان تۇيەمەن التى ايلىق جول، وتاربا، تەمىر جولى جوق، پاروحود-كەمە جۇرەتىن وزەن-سۋ داريالارى جوق قازاقستانعا قاتىناسۋ، حابارلاسۋ ءۇشىن اەروپلان اۋە كەمەسىنىڭ كەرەك ەكەندىگىندە شەك جوق.
بۇعان قاراجات، اقشا كەرەك. جالپى جۇمىلۋ، جالپى ىنتا كەرەك. بۇل تۋرالى جيىلىس قارار شىعارىپ، كۇللى قازاقستاننىڭ ەلىنە، بارلىق ازاماتىنا جاردەم-كومەك سۇراپ قاعاز ۇندەۋ قىلىپ جار سالدى. ول «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە باسىلعان.
ونان سوڭ قازاقستانداعى قازىرگى پىسكەن ءبىر زور تاريحي ماسەلە مەكەمەلەردە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ ءىسى.
بۇل تۋرالى دا جيىلىس ءبىر اۋىزدان بارلىق قازاقستاندا قازاعى كوپ جەرلەردە مەكەمەلەردە كەڭسە ىستەرى قازاق تىلىندە ءجۇرسىن، بۇعان ءاربىر اۋداندىق يسپولكومداردىڭ، بولىستىق يسپولكومداردىڭ ىستەرىن قازاقشا جۇرگىزۋگە كىسى دايارلاۋ ءۇشىن كۋرستار اشىلسىن دەگەن قارار شىعاردى.
ءار مەكەمەلەرمەن ءوزىنىڭ بىلەتىن تىلىندە سويلەسىپ، ول مەكەمەلەردىڭ شىعارعان بۇيرىق-جارلىقتاردى بىلەتىن تىلىندە وقىپ، تىڭداپ، جازاتىن ارىزدارىن سول ءوزىنىڭ بىلەتىن تىلىندە جازباعان سوڭ، جەرگىلىكتى ەڭبەكشىل حالىق كوڭىلدەگىدەي بۇرىنعى ءتىلى ءھام ءوزى ۇستەم بولىپ قالعان حالىقپەن قاتار وتىرىپ ىستەي المايدى.
سول سەبەپتى بۇل ەڭ ءبىرىنشى تاريحي، ىرگەلى ماسەلە ەدى. مۇنى جيىلىس تۋرا شەشىپ، قارار شىعاردى. مۇنى جەرگىلىكتى مەكەمەلەردە وتىرعان ءىس باسىنداعى جىگىتتەر وتە قاتتى قولدانۋلارى كەرەك. ونان سوڭ بۇل جيىلىستىڭ باسىندا تىڭدالعان ءبىر ماسەلە جاڭادان قۇرىلعان كەڭەس قۇرامالارىنىڭ، ۇيىمنىڭ، وداعىنىڭ، باس مەكەمەلەرى تۋرالى ءھام ول كەڭەس قۇرامالارىنىڭ وداقتىق باس ۇكىمەتىنىڭ نە سەبەپتى قۇرىلعانى تۋرالى بايانداما.
مىنە، قىسقاسى، وسى جوعارىداعى ايتىپ وتكەن ماسەلەلەردىڭ بۇل بولىپ وتكەن قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەس كوميتەتىنىڭ 3-جالپى جيىلىسىنىڭ ورتاسىنا باياندامالارى تىڭدالىپ تەكسەرىلۋ ءۇشىن سالىنعاندا اشەيىن، قۇر كەز كەلگەن ماسەلەلەر بولىپ ورتاعا سالىنعان جوق، كەڭەس ۇكىمەتىنە قازىرگى ۋاقىتتا ەڭ ءبىرىنشى كەرەك ماسەلەلەر بولعان سوڭ ورتاعا تىڭداۋ، تەكسەرۋگە، ساراپقا تۇسكەن ماسەلەلەر.
بۇل ماسەلەلەر تۋرالى جيىلىستىڭ جاساعان قاۋلىلارىن، شىعارعان قارارلارىن قازاقستاننىڭ ايماقتىق مەكەمەلەرى دە ءھام جەرگىلىكتى مەكەمەلەرى دە مىقتى قولدانىپ ىسكە اسىرۋلارى كەرەك.
11.09.1923 جىل
You Might Also Like
-
جاقىن ارادا قازاقستاننىڭ ءار جەرلەرىنە بارىپ قايتقان ايماقتىق قىزمەتكەرلەردىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، قازاقستاننىڭ ءار جەرىندە ءالى دە جارامسىز ىستەر بار كورىنەدى.
-
قازاقستاندا كەڭسەلەردە قازاق ءتىلىن جۇرگىزۋ كەرەك ەكەن. 12-پارتيا جيىلىسىنان كەيىن تىنباي ايتىلىپ كەلە جاتقان ءسوز.
