قازاقتىڭ ابايى
«...جۇرەگىمنىڭ بويىنا تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا.
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما.»
بۇل ءسوز اقىن ابايدىڭ ءسوزى، ءوزىنىڭ جۇرەك اقتارىسى. جانىنىڭ ايناسى. اباي بولاشاققا وسىلاي حات جولدادى. بۇل وتكەن عاسىرلاردان بۇگىنگى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بىزدەرگە ارنالعان جولداۋى. سول كەزدەگى قيىنشىلىق تورلاعان زاماندا ادامدارعا ءوز جانىنىڭ ساۋلەسىن توگىپ، كۇن شىعاتىن جاقتى كورسەتكىسى كەلدى.
18 ءتىل بىلگەن ادەبيەتشى، پروفەسسور قۇدايبەرگەن جۇبان ۇلى «اباي قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى» اتتى ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازدى: «ابايدىڭ اقىندىعىن، باسقا قاسيەتتەرىن بىلاي قويىپ، تەك ادەبي ءتىلىمىزدى جاساۋداعى ەڭبەگىنىڭ ءوزىن عانا الساق تا، اقىمىز كەتەتىن ءتۇرى جوق.»
ونىڭ ۇستىنە ابايدىڭ ءىرى بولعانى، ونىڭ ولەڭى بولسىن، قارا ءسوزى بولسىن، بۇرىنعى حالىق اقىندارىنان دا، شاعاتايشىل مولدا اقىندارىنان دا وزىپ شىعىپ، سونى جول سالعانىن ەسكەرسەك ابايداي بەينەلى سول كەزدە قازاق اقىندارىنان عانا ەمەس، كورشى ەلدەردە دە بولىپ جارىماعانىن كورۋ قيىن ەمەس.»
تاريحشى تۇرسىن جۇرتباي «بەسىگىڭدى تۇزە» كىتابىندا بىلاي دەپ جازادى: «19 عاسىردىڭ شىعىسى مەن 20 عاسىردىڭ كىرەر تۇسىنداعى ءولىارا داۋىردە التى ميلليون جان سالىعىن تولەگەن قازاق جۇرتىنىڭ اراسىندا ابايمەن تەڭگەرىلەتىن بەدەلدى تۇلعا بولعان جوق.»
تاريحشى نەگە بۇلاي دەيدى. ونىڭ سەبەبى انىق. ول ۇلتى ءۇشىن جانى اۋىردى:
قاراسام، قايعىرتار جۇرت بۇل زامانعى،
سالقىن، ءقۋىس-ومىرى، يا قاراڭعى.
ءبىلىم دە جوق، بىلىمگە سەنىمدە جوق،
ءوڭىرسىز قارتايار دەپ ءبىر بالاڭدى.
بالا مىنەز، ويىنشى بۇرىنعىلار.
اڭقاۋ ەكەن، مازاقتاپ سونى سىنار.
ارتقا قاراپ، اقپەيىل شالعا كۇلىپ
ابۇيىرسىز، اتاقسىز كورگە قۇلار.
اباي وسىنداي جاعدايدا ۇلت بولاشاعىن ويلادى. قازاقتىڭ ءبارى ءبىلىم السا، كەدەي اتىمەن بولماسا، باسقا ەلدەرمەن تەڭ بولسا، ونەرگە جاقىن بولسا دەپ ارماندادى. زامانداستارىنىڭ اراسىندا اقىندى تۇسىنگەندەرى دە، تۇسىنبەگەندەرى دە بولدى. تۇسىنبەگەندەرى ۇستىنەن ارىز جازدى. تۇسىنگەندەر ونىڭ جانىنا جينالىپ شاكىرتى بولدى.
قانداي جاعدايدا دا اباي ءوز ارمانىنان باس تارتقان جوق. اباي ادامدارعا:
«ادام بولام دەسەڭىز،
وعان قايعى جاساعىز،
وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق،
ەرىنشەك، بەكەر، مال شاشپاق،
بەس دۇشپانىڭ، بىلسەڭىز»
ادامنىڭ بويىنداعى جاعىمسىز قاسيەتتەردى سىنعا الدى. اباي قازاقتىڭ دامۋى ءۇشىن، ونىڭ باسقا ەلدەر قاتارىنا جەتۋى ءۇشىن، بۇل ادەتتەردىڭ دەرتكە اينالىپ كەتپەۋى ءۇشىن بارىنشا قارسى شىقتى. سونداي جاعدايدا حالقىنىڭ جوعىن جوقتاپ «قارا سوزدەرىن» دۇنيەگە اكەلدى.
ابايدىڭ وسى ءبىر ۇلتىم دەگەن جانكەشتىلىگىن ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىن ۇلى، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، مۇحتار اۋەزوۆ سىندى وزىق ويلى ازاماتتار جۇرەگىمەن تۇسىنە ءبىلدى. سول كەزدە وسىنداي ازاماتتار ابايدى ۇستاز تۇتتى. ونىڭ حالقىم دەپ سوققان جۇرەگىنىڭ جالىنى مەن جارىعىن بۇكىل قازاققا تاراتۋعا تىرىستى. سولاي بولدى دا. قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ بۇكىل ءومىرىن ابايدىڭ رۋحاني جولداۋىن كەلەسى ۇرپاقتارعا جەتكىزۋگە ارنادى. «اباي جولى» رومان-ەپوپەيا جازدى.
ۇلى ابايدىڭ ارمان-وسيەتى وسىلايشا ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتىپ، قازاق ىرگەلى ەل بولىپ، ءوز ەگەمەندىگىن الۋعا قول جەتكىزدى.
قازىرگى تاڭدا ەگەمەن ەلىمىزدىڭ الدىندا كوپتەگەن الىنار اسقارلار تۇر. بۇنداي شىڭداردى تەك رۋحى كۇشتىلەر عانا اۋىزدىقتاي الادى. دەمەك، بۇگىنگى تاڭدا دا اباي ءبىزدىڭ جانىمىزدا.
ال ابايمەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولارى ءسوزسىز!
You Might Also Like
-
ماڭگىلىك ەل - بۇل قازاقتىڭ وتكەن تاريحىنان باستاۋ الۋى ءتيىس. تامىرى تەرەڭگە جايىلعان تاريحتان سىر شەرتەر بولساق، ءبىز قازاق نە كورمەدىك، كانشا قيىن جاعدايلاردى، اشارشىلىق، سوعىس، ەلدەن جىراققا اۋىپ ...
-
ەلىمىزدە اۋداندىق جانە قالالىق ءبىلىم بولىمدەرى وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قۇزىرىنا بەرىلەدى.
