InfoHub Logo

«تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جي» دەگەن بۇرىنعى شارۋا باققان، كوپ تاجىريبە كورگەن قارتتىڭ كەيىنگىگە قالدىرىپ كەتكەن وسيەتى، ناقلياتى.

مال — ادامنىڭ ازىعى. ازىقسىز، اسسىز ادام ولمەك. ادامعا تىرشىلىك كەرەك، ازىق جيۋ كەرەك، مال جيۋ كەرەك. ادامنىڭ ازىعىنىڭ جالعىز-اق شىعاراتىنى سۋ. وزگەلەرى ادامنىڭ كۇشىمەن شىعادى.

سول ادامنىڭ كۇشىمەن جاسالاتىن، ادامنىڭ كۇشىمەن شىعاتىن مالدىڭ، ەڭ ءبىرىنشى نەگىزگى كەرەكتىسى ەگىننەن شىعاتىن نان. ەگىننەن شىعاتىن ءدان، ەگىننەن شىعاتىن ماي. بال جەمەي، ەت جەمەي، قىمىز ىشپەي ءومىر سۇرۋگە، تىرشىلىك قىلۋعا بولادى. نانسىز ەشبىر ادام تىرشىلىك قىلا المايدى. قالادا تۇراتىن مالسىز حالىقتى بىلاي قويا تۇرىپ، قىرداعى، شولدەگى ومىرىندە وزدەرى ەگىن سالماعان كوشپەلى ەلدى الساڭ دا نانى جوق بولسا، شارۋاسى كۇيزەلە باستايدى. اشتىق كىرە باستايدى. اقىرىندا سونىڭ اسەرىنەن جۇتقا، اپاتقا ۇشىراپ حاراپ بولادى.

سوڭعى ءۇش-تورت جىلدىڭ ىشىندە ءارى بولسا جالپى روسسيانىڭ، بەرى بولسا قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنىڭ ەگىندەرى شىقپاي قالىپ ەدى، ەلدەرى اشىعىپ، ناۋىت بولدى.

ماسەلەن، 1918 جىلدان باستاپ تۇركىستان، ەدىل بويى، تاتارستان، باشقۇرتستان، ورال ايماعى، اقتوبە، تورعاي، قوستاناي — ءبارى ەگىن شىقپاي قالعاندىقتان اشىعىپ، كوزىنە كورىنگەندى جەپ، قاڭعىدى.

وتكەن جىل ەگىن شىققان سوڭ ءتىرى قالعان جۇرت ازىراق وڭالىپ، ءقازىر ەتەك-باسىن جيىپ العانداي بولدى. ءبىراق بىلتىر ەگىن شىققانمەن قالىپتان از سالىنعان سوڭ نان جالپى جەتكىلىكسىز، از بولىپ، ءالى دە وڭالا الماي جاتقان ەلدەر كوپ، ەندى بيىل ەگىن جەتكىلىكتى سالىنىپ شىقسا جالپى ەل ابدەن وڭالىپ، تەز جەتىلىپ كەتپەك.

ءقازىر ۇكىمەت وسى الدىمىزداعى ەگىن سالۋ ىسىنە تىعىز كىرىسىپ، قاتتى كوز سالىپ جاتىر.

جالپى قازاقستانعا ەگىنگە، تۇقىمعا ارناپ قازىنادان 350 مىڭ پۇت تۇقىم بەرىلدى. بۇل ءقازىر قازاقستاننىڭ ءتيىستى جەرلەرىنە جىبەرىلىپ جاتىر.

تاعى دا، ءار گۋبەرنيادا ءبىر ميلليون 799 مىڭ 675 پۇت استىق جىبەرىلدى. بۇل استىقتى گۋبەرنيالىق كوميتەتتەر قانداي ىستەرىنە جاراتسا دا ىقتيارلى. ءبىراق ونىڭ دا ءبىرسىپىراسىن ەگىنگە جاراتۋلارى كەرەك.

بيىل ەگىن تولىق سالىنىپ، ول ەگىن شىقسا، حالىقتىڭ بۇزىلعان شارۋاسى بۇرىنعىداي قالپىنا تۇسپەك. حالىق توعايىپ، بەرەكە كىرىپ، بۇلىنگەن شارۋا وڭالىپ، جالاڭاش حالىق كيىنىپ، تۇرمىسىن جوندەپ، كاسىپ دۇكەندەرى ءجۇرىپ، وقۋ ءىسى كوركەيىپ، داۋىرلەپ، ايىرباس، ساۋدا-ساتتىق قىزىپ، حالىقتىڭ شايقالعان داۋلەتى قالپىنا تۇسپەك.

كەلەشەكتەن ءۇمىتى بار شارۋا يەلەرى ەندى الاسۇرىپ دامىل الماي ەگىندى كوپ سالۋعا قام قىلۋى كەرەك.

جالپى ادامزاتتىڭ ءبىر مۇشەسىمىن دەپ جۇرگەن كىسى، جالپى حالىقتىڭ ەگىندى كوپ سالۋىنا ءىس قىلۋلارى كەرەك.

1923 جىل

---