«تاربيەلى، مادەنيەتتى» ەۋروپادا
ماسكەۋدە شىعاتىن «پراۆدا» گازەتىنىڭ 61-نومىرىندە (20- ناۋرىزدا شىققان نومىرىندە) كارل رادەك جولداس «مادەنيەتتى ەۋروپانىڭ جۇرەگىندە» دەگەن ماقالا باسىپ، وندا مىنا تومەندەگىلەرى جازىلدى.
«رۋر ايماعىنداعى بۋار جۇمىسكەرلەر قالاسىندا فرانسۋزدىڭ 2 وفيسەرىن كىم ەكەنى بەلگىسىز بىرەۋلەر ءولتىرىپ كەتكەن. رۋردى باسىپ الىپ وتىرعان فرانسۋزدىڭ سول جەردەگى اسكەري ۇكىمەتى بۇل ولگەن 2 وفيسەردىڭ ورنىنا سول قالاداعى گەرمانيانىڭ 2 جۇمىسكەرىن اتىپ ءولتىرىپ ءام مىناداي جارلىق قىلعان:
1. رۋردى باسىپ الىپ وتىرعان فرانسۋزدىڭ اسكەرىنەن بىرەۋ ولتىرىلسە، سول قالانىڭ كەپىلگە الىنعان باستىعى اتىلادى. ءام تاعى دا جازا تارتقىزاتىن ىستەر ىستەلىنەدى.
2. بۇگىنگى، 12-ناۋرىز، 4 ساعاتتان باستاپ قالا حالقى كوشەلەردىڭ ورتالارىمەن عانا جۇرەتىن بولسىن، قولدارىن قالتالارىندا ۇستاپ جۇرەتىن بولماسىن. اركىم قولىن كورنەكتى قىلىپ ۇستاپ، قولىندا نە بار ەكەنى بىلىنەتىن قىلىپ ۇستاپ جۇرەتىن بولسىن.
3. ارنايى ۇلىقسات العان كىسى بولماسا كەشكى 7 جارىم ساعات پەن ەرتەڭگى ساعات 6-نىڭ اراسىندا ەشكىم كوشەدە جۇرمەسىن.
4. كەشكى ساعات 10-نان بىلاي قالاداعى بارلىق ۇيلەردىڭ شامدارى سونەتىن بولسىن.
5. كۇندىز بولسىن، تۇندە بولسىن، ءبىر جەردە جيىلىس بولسا مىلتىقتىڭ كۇشىمەن قۋىلادى.
6. تۇرعىن حالىقتىڭ قولىندا قارۋ-جاراق بولماسىن، كىمدە كىمنىڭ قولىنان مىلتىق، قۇرال-سايمان تابىلسا اسكەري سوتقا بەرىلەدى».
مىنە، اۋر ايماعىن باسىپ الىپ وتىرعان فرانسۋزدىڭ اسكەري كوميتەتىنىڭ جارلىعىنىڭ ءوزى-اق ەشبىر بوتەن ءسوز قوسپاي اۋر ايماعىنىڭ ءقازىر قانداي حالدە ەكەنىن كورسەتەدى. اۋر ايماعىن كۇشپەن باسىپ العان فرانسۋزدار قانشا سول ۋداعى گەرمانيا جۇمىسكەرلەرىنە دۇشپان ەمەس بولىپ كورىنبەك بولسا دا، بىرتە-بىرتە انا جىلعى ۋكراينانى باسىپ العانداعى گەرمانيانىڭ پاتشاشىل دارىنداي بولىپ كەتتى. فرانسۋزدار قارۋدىڭ كۇشىمەن ۋداعى بۇقارا حالىقتى بۇقتىرىپ ۇستاپ وتىر. كەي ۋاقىتتا تۇرعىن حالىققا قىلعان قياناتتارى قان ىشكىش حايۋانداردىكىندەي لاس، مەڭىرەۋ، ماقاۋلاردىكىندەي بولادى (زۆەرستۆو ي يديوتستۆو). ماسەلەن، كەلن قالاسىندا سول قالانىڭ جۇمىسكەرلەرى وزدەرىنىڭ تيىنداپ جيناعان قاراجاتىنا سالدىرعان «جۇمىسكەرلەر ءۇيى» دەگەن ءۇي بار ەدى. سول ۇيگە فرانسۋزدار كىرىپ العان سوڭ ىشىندەگى ءۇي سايماندارىن وتقا جاعىپ، ءۇيدى جىلىتاتىن ماشينانى قيراتىپ، ءۇيدىڭ بارلىق ءىشىن لاستاپ، بىلعاپ، ات قورادان جامان قىلعان.
مۇنى ىستەۋشى «تاربيەلى، ونەرلى، اتاقتى ۇلتتىڭ ۇلدارى».
ارينە، وزگەشە بولۋعا مۇمكىن دە ەمەس قوي. سولداتتاردى ىلعي دايارلاپ، مىلتىقتىڭ استىندا ۇستاۋ ءۇشىن ءام ولاردى حالىقتى تالاۋ ماقساتىنا جۇمساۋعا قولشوقپار قىلۋ ءۇشىن وفيسەرلەر سولداتتاردى داۋام سول تۇرعىن بۇقارا حالىققا جاۋلاستىرىپ، سەنىمسىز، دۇشپان قىلىپ ۇستايدى. داۋام بۇلاي ۇستاعان سوڭ سولدات شارشايدى، جالىعادى. اسكەري تارتىپتەن قاجيدى. ال اسكەري تورتىپتەن قاجىماس ءۇشىن سولداتتارعا تۇرعىن حالىقتى تالايتىن. قانايتىن ايۋاندىق سەزىمىن تۋعىزىپ الدايدى. مۇنى ىستەيتىن فرانسۋزدىڭ مىرزا وفيسەرلەرى. رۋر ايماعىنىڭ قالالارىندا تۇرعىن حالىقتاردى تىنتكەندە توناۋ، تالاۋ، جۇگەنسىز زورلىق قىلۋعا باۋلىپ جۇرەدى.
پۋانكارە مىرزا (فرانسۋز بايلارىنىڭ ۇكىمەت باسىنا قويىپ وتىرعان جالماۋىزى) ءوزىنىڭ كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن رۋر ايماعىندا كوپ ۋاقىت قالماق بولدى.
پۋانكارە ماقساتىنا جەتىپ، رۋر ايماعىنداعى بارلىق تاس كومىردى الىپ، گەرمانيا بايلارىنىڭ تەمىر ساندىقتارىنداعى اقشالارىن الا الا ما، جوق پا، ول ءمالىمسىز.
ءبىراق پۋانكارە مىرزا ءوز ماقساتىنا جەتكەنشە رۋردى كۇشپەن ۇستاپ وتىرعان فرانسيا اسكەرى ءىريدى دەۋگە دالەل كوپ. فرانسيانىڭ اسكەري باستىعى مىرزالاردىڭ الداعان، جۇمساعان تابانىندا جۇرە بەرمەس. اقىرىندا تۇسىنەر، شىرماۋدان بوسانار.
مىنە، «پراۆدا» گازەتىندەگى («مادەنيەتتى ەۋروپانىڭ جۇرەگىندە» دەگەن) ماقالانىڭ ءبىراز ءسوزى وسى. بۇل كۇنگەشە ەۋروپا حالىقتارىنىڭ ىشىندە ەڭ ءبىر ونەرلى، تاربيەلى، تازا حالىقتىڭ بىرەۋى بولىپ فرانسيا سانالىپ كەلگەن. بيىك تاربيەلى فرانسيا وزىمەن كورشىلەس گەرمانيانىڭ نەشە ءجۇز مىڭ جۇمىسكەرلەرى تاس كومىر شىعارىپ كۇن كورىپ جاتقان رۋر دەگەن ايماعىن كۇشپەن باسىپ الىپ، ءقازىر جۇمىسكەرلەرگە ولشەۋسىز جابىرلىك، زورلىق قىلىپ، شەتىنەن اباقتىعا قاماپ وق اتىپ، ۇيلەرىن ءبۇلدىرىپ، بىلعاپ وتىر. «بيىك تاربيەلى» فرانسيا مۇنى ىستەگەندە وزگەلەرى نە ىستەمەك؟ مۇنداي ءىستى جالعىز فرانسيا عانا ىستەمەيدى. بارلىق ەۋروپاداعى قازىرگى بايلار بيلەپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ ءبارى دە قولدارىنان كەلسە ىستەمەك.
بايلار بيلەگەن سۇم ەۋروپانىڭ قۇلقى وسىنداي.
مەن جۇرتتىڭ ءتۇرلى تالقىسىنا تۇسكەن «ازيا» دەگەن ولەڭىمدە ەۋروپانىڭ وسى وبىر قۇلقىن ايتىپ ەدىم عوي.
1923 جىل
You Might Also Like
-
14-ناۋرىزدا روسسيانىڭ كوممۋنيستەر پارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىل تولدى.
-
قازاقستاننىڭ كۇنشىعىسى مەن كۇنباتىسىنا، وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە قاراساڭ، جەرىنىڭ كەڭدىگى ەۋروپانىڭ الدەنەشە مەملەكەتتەرىنىڭ جەرلەرىن قوسقاندا سوعان شامالاس بولادى.
