قىز ارمانى قيادا
(اياگوز ءوڭىرى قىزدارىنان شىققان تۇڭعىش عالىم، سۇيىكتى ۇستاز تولەۋعايشا كوبەنتايەۆانىڭ ارۋاعىنا باعىشتايمىن)
دوڭعالاقتاردىڭ ءبىر سارىندى تارسىلى اۋەنىنەن استە جاڭىلار ەمەس. تىق-تىق ۋاقىت وزدىرعان ساعات تىرسىلىنا ۇقسايدى. ءيا، ۋاقىت تا مىناۋ ارتتا قالىپ جاتقان جول سەكىلدى ول دا قايتا ورالماق ەمەس. ءقازىر ويلاپ قاراسا، مۇنىڭ ويىنىنان ويلاۋى باسىم بولعان مەكتەپتەگى اناسىنا سۇيەنىش بولا العان ازعانا جىلدارى — ءبارى دە ارتتا قالىپ جاتقان وسى جول وسى ۋاقىت ءتارىزدى.
مىنە، ەندى ونىڭ ءومىرىنىڭ جاڭا بەتتەرى باستالماق. ول تەرەزەدەن سىرتقا ءۇڭىلدى. كوز ۇشىندا سامساعان ەلەكتر شامدارى قالىپ بارادى. كەلمەسكە كەتكەن كۇندەردىڭ كوڭىلگە دەم بەرەر قۋانىشى ىسپەتتەس.
تەرەزەدەن ءجۇزىن بۇرعانىندا كوزى قارسى پولكادا جاتىپ، پىس-پىس ۇيقىعا كەتكەن كورشىسىنە ءتۇسىپ ەدى. بەتىن تەرەڭ تۇسكەن ءاجىم سىزاتتارى ايعىزداعان شۇيكەدەي كەمپىر قاننەن-قاپەرسىز ۇيقى قۇشاعىندا جاتىر. ونىڭ قارا كولەڭكەدە بوزالاڭداعان اپپاق سامايى مەن ەتى قاشىپ تارامىستانعان قولدارى تولەۋعايشانىڭ ەسىنە ءوز اناسىن ءتۇسىردى. بۇكىل تۇلعاسىمەن، جان-دۇنيەسىمەن، ۇلكەن جۇرەگىمەن سول ءبىر اياۋلى جان مۇنىڭ جۇرەگىندە جازۋلى حاتتاي ساقتالىپ قاپتى. ءوزى ءومىر بويى تابىنىپ وسكەن انا بەينەسى كوز الدىنا كەلىپ ەسكە تۇسكەن سايىن جاڭارىپ، جاڭعىرا بەرەتىندەي.
وعان ءبىر ءسات مىناۋ قاريا ءوز اناسى سياقتانىپ كەتتى. سول ءبىر باياعى كۇندەردەگىدەي بۇعان باسىن قاراتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتكەن ءتارىزدى. قىز كوڭىلى ءبىر ساتكە انا مەيىرىمىن اڭساپ، زارىققانداي. ۇلكەن كوزدەرىنە جالتىلداپ جاس ىركىلدى...
ول جاسىنان انا تاربيەسىندە وسكەن-دى. جاس تا بولسا اناسىنىڭ جالعىز ىلىكتى جاداۋ تۇرمىسىن امسە اڭعاراتىن. كەيدە الدەنەگە قينالعان انا قاباعىنا قاراپ، جانى اشىپ قامىعاتىن. قىزىنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرگىسى كەلمەيتىن انا دا وعان ىلعي ۋايىمسىز، سالماقتى كورىنۋگە تىرىساتىن-دى. ىشتەي قينالعان انا جاعدايىن سەزىمتال، سەرگەك قىزى بۇلتارتپاي تاپ باسىپ، قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشقا ۇقساپ، انا جانىن جادىراتام دەپ جانتالاساتىن. "قۋاتىم، بار تىرەگىم، ءومىرىم" دەيتىن ونى اناسى. بۇرىن سان رەت ەستىگەن وسى سوزدەردى ەندى ويلاپ قاراسا، ۇلكەن ءمانى بار ەكەن. انانىڭ ەركەلەتكەن كوپ ءسوزىنىڭ ءبىرى مە دەپ جۇرسە، ونىڭ بۇكىل تاعدىرى سول سوزدەرگە سىيىپ تۇرعانداي ەكەن. بۇل مەكتەپ ءبىتىرىپ، اتتەستات العانىندا، العاش وقۋ ىزدەپ سەمەيگە اتتانارىندا، ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن جىلدارىندا قامكوڭىل انا شىرايىنان اجەپتاۋىر وزگەرىس اڭعاراتىن. ءوزىنىڭ ۇزاق جىلدار بويى ماپەلەگەن جەمىس اعاشىنىڭ ءتۇيىن تۇيە باستاعانىن سەزگەندەي، بۇعان بۇرىنعىدان دا مەيىرىمدى كورىنگەن. قانشاما ەركەلەتكەنىمەن ەستى بولۋىن ماقسات ەتكەن انا قاجەتتى جەرىندە قاتال دا بولا الاتىن ەدى. اقىلدى انا تالابىنا قۇلاق قويعان تولەۋعايشا ءارقاشان دا ونىڭ ماقتانىشى بولۋعا تىرىساتىن.
تولەۋعايشا جاسىنان-اق كوركەم ادەبيەتتى جاقسى كورەتىن. سونىڭ اسەرىنەن دە بولار، ول ارمانشىل بولىپ ءوستى. ءوزىنىڭ تاماشا بولاشاعى جايلى ۇزىن سۇرە قيالدارعا ءجيى بەرىلەتىن. ونىڭ كىشكەنتاي ءسابي جۇرەگىندە سول شاقتا دا ابزال انا بەينەسى تاسا قالمايتىن-دى. ونداي ادام ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىندەي، ولۋگە ءتيىس ەمەستەي كورىنەتىن. ال كەيدە ءبىر اناسى اۋىرىپ، جاتىپ قالعان شاعىندا كوڭىلىن اۋلاۋ ماقساتىمەن قاسىنا وتىرىپ، ءوزى جاقسى كورىپ، جادىندا ساقتاعان نەشە ءتۇرلى اڭىز-اڭگىمەلەر، قيسسالار شەشەندەر جايلى اۋزىنىڭ سۋى قۇري ايتىپ بەرەتىن نەمەسە جالىقپاي وقىپ وتىراتىن.
ول نەگە ەكەنى بەلگىسىز جاستايىنان مان-ماعىناسىمەن، ايتىستى ءسوز ورامىمەن، اياقاستى تاپقىرلىعىمەن كوڭىلدى باۋراپ الاتىن كونە ءسوز، اڭىز-اڭگىمە، ەرتەگى جىرلارعا، شەشەندىك ناقىلدارعا كەرەمەتتەي اۋەس بولىپ ءوستى. وزىنە ەرەكشە ۇناعان سونداي سوزدەردى، ايتىس ۇزىندىلەرىن، كەيبىر اڭىزداردى جەكە داپتەرگە جالىقپاي جازىپ الىپ، جيناپ جۇرەتىن. جولداستارىنىڭ اراسىندا ءارتۇرلى جيىن-تويلاردا، ءان سال دەپ قىستاعان شاقتاردا ويىندا جاتتالىپ، سومدالعان جۇپ-جۇمىر ادەمى اڭىزداردى نەمەسە ولەڭ ۇزىندىلەرىن ناشىنە كەلتىرە وقىپ بەرىپ، دوستارىن شەكسىز ريزا ەتەتۇعىن.
تولەۋعايشا العاش رەت مەكتەپتە، سودان كەيىن ينستيتۋتتا جۇرگەن جىلدارىندا اۋىز ادەبيەتى شىعارمالارىن قۇنىعا وقىپ، ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ەرتەرەكتە شىعىپ ەسكىدەن مۇرا بولىپ قالعان تاماشا ۇلگىلەر وعان وزگەشە ءبىر عاجايىپ الەم سەكىلدى اسەر ەتۋشى ەدى. ول سول الەمدى ەمىن-ەركىن شارلاعىسى كەلەتىن. اقىرى ارمانىنا قانات بولعان سول ءبىر تىلەك ونىڭ ءومىر جولىنداعى ۇلكەن كەزەڭگە الىپ كەلدى. ول ديسسەرتاسياسىنا قازاق ايتىسىن نەگىز ەتىپ الدى...
تولەۋعايشا ۇزاق ويدان ءبىر ساتكە سەرپىلىپ، ساعاتىنا قاراپ ەدى، ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ كەتىپتى. كورشى ورنالاسقان قاريا الدەنەگە باسىن كوتەرىپ ءسال وتىردى دا، كۇيبەڭ-كۇيبەڭ ەتىپ جەردەن گالوشىن ىزدەي باستادى. سالدەن سوڭ ەسىكتى سيپالاي اشىپ، اياعىن تىرپ-تىرپ ەتكىزىپ، دالاعا شىعىپ كەتتى. ول قايتا ورالعاندا تولەۋعايشا دا ورنىنان تۇرعان-دى. تامبۋرعا شىعىپ، ازداپ سەيىلىپ قايتۋدى ويلاعان.
— بالام، سەن ءالى ۇيىقتاماعانسىڭ با؟ — دەدى قاريا وعان قاراپ. ءوزىڭ قايدا بارا جاتىر ەڭ؟
— جامبىلعا.
— ە...ە... سوندا تۇراسىڭ با؟
— ەندى تۇرعالى بارامىن.
قاريا بەتىنە تەسىلە قارادى. ونىسى ءسوزىن تۇسىنبەگەن ءتۇرى.
— سوندا قىزمەتكە بارا جاتىرمىن، — دەدى تولەۋعايشا ۇعىندىرىپ.
— ول نە قىزمەت ەدى، شىراعىم؟
— ينستيتۋتقا ساباق بەرەمىن. سونىڭ وقۋىن ءبىتىرىپ كەلە جاتقان بەتىم.
— ە... ە... بۇرىن كورمەگەن جەرىڭ ەكەن عوي. ءالى-اق ۇيرەنىپ كەتەسىڭ، اينالايىن. ال بۇل جولى ەڭ الدىمەن ءوزىمنىڭ قوناعىم بولاسىڭ، — دەدى ول ءسوزىن نىقتاپ.
سالدەن كەيىن ول قايتادان ۇيىقتاۋعا جاتتى. تولەۋعايشا شارشاعانىن سەزدى. ءبىراق كوڭىلىندە قالقىعان ويلار مازا بەرەر ەمەس. بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورالا بەرەدى. بىردە ىزدەنىسپەن وتكەن كۇندەر مەن تۇندەردى ويلاسا، بىردە ديسسەرتاسياسىن قورعاعان شاعى ەلەستەيدى. ەندى بىردە جۇرتشىلىق قۋانا قابىلداپ، قۇتتىقتاپ جاتقانىن، جەتەكشىلىك ەتكەن مالىك اعانىڭ ريزا كەلبەتىن تاعى دا كورگەندەي بولادى.
مىنە، ول جول ۇستىندە كەلەدى. جاي عانا جول ۇستىندە ەمەس، ءومىر ساپارىندا ءجۇر. ول ساپارىن ەندى عانا باستاعانداي. ونىڭ بۇگىنگە دەيىن سالعانى داڭعىل جولعا اپارار سۇرلەۋ عانا ەدى. الدىندا ۇلكەن سارا جول جاتىر. الىپ ۇشقان جۇرەك سونى عانا مەڭزەيدى. ارمانسىز ارشىنداپ، ەركىن قۇلاش ۇرار، شارىقتاپ قانات قاعار شاقتى اڭسايدى. تالاپ تۇلپارى ءالى دە الىسقا تالپىنادى. تاعى دا بيىككە ۇمتىلادى. ويلاپ قاراساڭ، اسىل ارمان ءارقاشان دا بيىكتە بولادى ەكەن. ال باسقانىڭ ءبارى سوعان جەتەلەر باسپالداق ءتارىزدى. ادام سولاردى جاعالاپ، شىڭ باسىندا جىلتىراعان ارمان شىراعىنا قاراي ورمەلەي بەرەدى ەكەن. تولەۋعايشا دا سول بيىككە قاراپ، قادام جاساپ كەلە جاتقانداي.
سالدەن كەيىن ول وي قۇشاعىندا ۇيىقتاپ بارا جاتتى. كورشىسىنىڭ كەلەسى بۇيىرىنە اۋدارىلا بەرىپ: "ۋھ، بەلىم-اي"، — دەپ، ارتىنان شۇكىرشىلىك ايتا سويلەگەنى ەمىس-ەمىس قۇلاعىنا كەلدى. ىلە ۆاگون ءىشى جىم-جىرت تىنىشتىققا كوشتى. تەك قانا باعاناعى ءبىر ۇزدىكسىز دىبىس باسىلار ەمەس. تارس-تۇرس ەتكەن ۇشقىر پوەزد قارا ءتۇندى تىلگىلەپ، ونى بولاشاعىنا قاراي الىپ ۇشىپ بارا جاتتى. سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن سىرتتاي بىتىرگەن ول، ءقازپي-دىڭ اسپيرانتۋراسىنا كەلىپ ءتۇستى. ءقازىر جامبىل قالاسىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى. تولەۋعايشا كوبەنتايەۆا — اياگوز ءوڭىرى قىزدارىنان شىققان تۇڭعىش عىلىم كانديداتى.
21.07.1971 جىل "لەنينشىل جاس"
You Might Also Like
-
(كەزىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان، ۇزاق جىلدار بويى "قازاقستان ايەلدەرى" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولعان ماڭعىستاۋدىڭ ءتول پەرزەنتى ماريام قاراقوناق...
-
(وزەن كەنى اۋماعىنا تۇڭعىش رەت ەل قونىستاندىرىپ، جۇمىس كۇشىن جيناعان جانە وسىنداعى العاشقى ىزدەستىرۋ، بارلاۋ جۇمىستارىن باسقارىپ، وسى وڭىردە ومىرلىك ءىز قالدىرعان قامىسباي مىرزاعالي ۇلى تۋرالى اڭگىمە)
