تۇبەكتەگى تۇڭعىش پەدياتر
1985-جىلدىڭ ون ءۇشىنشى دەكابرى. بۇل كۇنى شيەۆچەنكو قالاسىنداعى اباي اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا كەزەكتى وبلىستىڭ پارتيا كونفەرەنسياسى باستالعان. وعان باسقا دا كوممۋنيستەرمەن بىرگە ءاپالى-سىڭلىلى جۇماگۇل مەن باقىت – تۇبەكتىڭ تۇڭعىش پەدياترى، وبلىستىق بالالار اۋرۋحاناسىنىڭ باس دارىگەرى مەن حالىق دەپۋتاتتارى فورت-شيەۆچەنكو قالالىق سوۆەتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى دە قاتىسىپ وتىردى. اعايىندى دەلەگاتتارعا كونفەرەنسيا تاعى دا ءبىر ۇلكەن قۋانىش سىيلاعان: جۇماگۇل ورىنباي قىزى سارينا قازاقستان كومپارتياسىنىڭ كەزەكتى XVI سەزىنە دەلەگات بولىپ سايلاندى.
ۇلكەن كوزدەرىنىڭ قيىعىنا كۇلكى ءۇيىرىلىپ تۇراتىن اققۇبا قىز ءبىر كەزدە فورت-شيەۆچەنكو قالاسىندا مەكتەپتە وقىعان. ەسەيە باستاعان شاعىندا ءوزىنىڭ ەرجەتكەن كەزىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، ءبىر كەزدە ءوزىنىڭ قانداي مامان بولىپ شىعاتىندىعىن ويلاپ، تولعانۋ كىمنىڭ دە باسىنان وتكەن شىعار-اۋ. ونداي سەزىم بالعىن جۇماگۇل جۇرەگىندە دە تالاي رەت تولقىعان. ونداي كەزدەرى ءارقاشان وزدەرىنىڭ كورشىلەرى بولعان دارىگەر ۆەرا يۆانوۆنا كوز الدىنا ەلەستەيتىن. ۇستىنە كىرشىكسىز اق حالات كيىپ، ناۋقاستار اراسىندا جۇرەتىن شاعى كوز الدىنا كەلسە-اق كەلەشەگىنە اسىعا تۇسكەندەي ءبىر كۇيگە بولەنەتىن. كەيىننەن تاۋشىق ورتا مەكتەبىن ءبىتىرىپ، ءومىردىڭ ۇلكەن جولىنا قاراي تۇڭعىش قادام جاسار كەزدە دە سول ءبىر ارمانىنان اجىراماعان. ءسويتىپ ول الماتى مەملەكەتتىك مەديسينا ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، ونى 1961-جىلى ءبىتىرىپ شىقتى. ول ماڭعىستاۋ ءوڭىرى جاستارى اراسىنان شىققان العاشقى پەدياتر ەدى.
1961-جىل. تۇبەك تاريحىنا ءبىر ساتكە عانا كوز جۇگىرتىڭىزشى.. بۇل تۇبەكتە تۇڭعىش مۇناي فونتانى اتقان ءدۇبىرلى جىل ەمەس پە ەدى. وبلىسىمىزدىڭ ەڭبەكشىلەرى بيىل سول ايتۋلى وقيعانىڭ شيرەك عاسىرلىق تويىن وتكىزۋگە وراي قىزۋ دايىندىق ۇستىندە. مىنە، ءوزىنىڭ ەڭبەك مايدانىنا جاڭا اتتانعان جاس مامان ول كەزدە تۋعان ولكەسىندەگى ۇلى وزگەرىستەر دۇبىرىمەن بىرگە تۇبەكتىڭ جاڭا جاسامپازدىق تاريحىن جازۋعا كىرىسىپ كەتكەن...
ارينە، تۇبەكتەگى ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وپ-وڭاي جاسالا سالماعانى بەلگىلى. ول كەزدە قازىرگىدەي تۇبەك ءتوسىن وڭدى-سولدى قايشىلاعان اسفالت جولدار دا، كۇندىز-تۇنى اعىلىپ جاتقان اۆتوموبيلدەر مەن سامولەتتەر دە از بولاتىن. دارىگەرلەر دە ساۋساقپەن ساناعانداي. بىرىمەن ءبىرىنىڭ ارالىعىن ونداعان شاقىرىم يەن دالا ايىرعان ەلدى مەكەندەرگە كەز كەلگەن قارا ماشينانىڭ جولىنا جابىسىپ، كەيدە ءتىپتى ءۇش-تورت شاقىرىم جەرگە دەيىن جاياۋلاپ ناۋقاسقا بارامىن دەپ جولعا شىعاتىن كەزدەر از بولمايتىن. "جەدەل جاردەمنىڭ" قازىرگىدەي سۇلىكتەي سۇلۋ تۇلپارلارى ول كەزدە تۇسكە دە كىرمەيدى. الايدا جاس تا قاجىرلى ءوزىنىڭ قالاپ العان ماماندىعىن جانىنداي سۇيگەن، قانداي كەزدە دە ادامدارعا كومەككە جەتۋدى، جانە جاي عانا جەتۋدى ەمەس، بويىنداعى بار ءبىلىمىن سارقا جۇمساپ، قولىنان كەلگەن بار جاقسىلىعىن سول ماقساتقا سارقا جۇمساۋدى مۇرات ەتكەن جاس دارىگەردى ەشقانداي قيىندىق تا مويىتا الماعان.
... ءبىر جولى تۇرىشتاعى ينتەرنات بالالارى اراسىندا ەپيدەميا تارادى. جۇماگۇلدىڭ وسى بالالاردى ەمدەۋىنە تۋرا كەلگەن. كۇندەلىكتى دارى-دارمەكتەرىن ءوز قولىنان ىشكىزبەسە، كوڭىلى كونشىمەدى. اربىرەۋىنىڭ جانىنا وتىرىپ، جىلى قاباقپەن جاعدايىن سۇراماسا، جەتىمسىرەتىپ الاتىنداي. جۇماگۇل كوڭىلى سوندا دا تىنشىماعان. كۇندەلىكتى ەمىن جاساپ وزگە دە جۇمىستارىن رەتتەگەن سوڭ ءبىر كۇنى قولىنا دوربا الىپ، ءۇي-ۇيدى ارالاپ كەتتى.
— ينتەرنات بالالارى ءۇشىن كوك سارىمساق كەرەك ەدى. ۇيلەرىڭىزدە وندايدان ەشتەڭە جوق پا، — دەيدى سوندا ايتاتىنى. ءوزى ءۇشىن ومىرىندە بىرەۋدەن ساباق ءجىپ سۇراپ كورمەگەن باسى، سول جولى باسقانىڭ ءبارىن دە ۇمىتقان سەكىلدى. كوز الدىندا تەك قانا وزىنە جاۋدىرەي قاراپ، كومەك كۇتكەن بالالار عانا...
اۋىل ادامدارى دارىگەر قىزدىڭ مۇقتاجىن جۇرەكتەرىمەن ۇققانداي. بىر-ەكى تال بولسا دا، قولىنا ۇستاتىپ جاتىر...
اقىرى كۇتكەن كۇن دە جەتكەن. بالالاردىڭ ءبارى دە باستارىن كوتەردى. اۋرۋدىڭ بەتى قايتتى. وسىلايشا ون كۇن بويىنا كۇنىمەن-تۇنىمەن دەرلىك تىنىم تاپپاعان دارىگەر قىز جەڭىسپەن ۇيىنە ورالعان.
* * *
جۇماگۇل ورىنبايقىزىمەن مەن ۇزاق جىلدار قىزمەتتەس بولدىم. ورتا مەديسينالىق وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ تاۋشىققا كەلگەننەن كەيىن ول كىسىنىڭ قاراماعىندا مەدسەسترالىق قىزمەت اتقاردىم. كەيىننەن وسى شيەۆچەنكو قالاسىنا اۋىسقان سوڭ دا قىزمەتتەس بولدىم. سول جىلداردا كوزىم جەتكەن ءبىر جاي، ول كىسى ءبىر كەزدە تاۋشىققا قانداي وزىنە ءوزى تالاپ قويعىش، ءوز ىسىنە اسا مۇقيات، جاۋاپتى قارايتىن بولسا، كوللەكتيۆ باسشىسى كەزىندە دە سول قاسيەتتەرىن جوعالتپاپتى. جانە سول تالاپتى ءوز قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىنە دە قويا بىلەدى. قانداي ءىس تاپسىرسا دا، ونىڭ قانداي قيىنشىلىعى بولسا دا ءۋاج ايتىپ جاتپاستان، ەش جاققا بۇرىلماستان باراتىن جەرىمىزدىڭ شالعايلىعىنا دا قاراماستان جولعا شىعىپ، جۇرە بەرەتىنبىز. ويتكەنى ول كىسىگە جۇمىس جايىنا كەلگەندە سىلتاۋ ايتىپ، بۇلتالاقتاۋعا ۇيالاتىنبىز. ول كىسى قىزمەت ىستەگەن جەردە وسىنداي ءبىر اتموسفەرا قالىپتاساتىن، — دەيدى ءقازىر وبلىستىق اۋرۋحانانىڭ قان قۇيۋ ستانسياسىندا قىزمەت ىستەيتىن روزا ساعىمبايەۆا. وسى ءبىر سوزدەردىڭ وزىنەن-اق كوپ نارسە اڭعارىلماي ما...
جاڭاعى جۇماگۇل ورىنباي قىزىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگى كوپ كوزىنەن تاسا قالعان جوق. 1963-جىلى وبلىستىق سوۆەتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. 1967-جىلى "دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى" دەگەن اتاققا يە بولدى. (1965-جىلدىڭ كۇزىندە كاسپيي جاعاسىندا شيەۆچەنكو سىندى اق ءمارمار قالاعا اۋىسقان سارينا بۇل كەزدە وبلىستىق اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى دارەجەسىنە جەتكەن).
جاڭعىرعان ولكە مەن جاڭادان پايدا بولىپ، قانات جايعان جاس قالامەن بىرگە تۇبەكتەگى مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ءىسى دە ورىستەي ءتۇستى. ءبىر كەزدە سول وبلىستىق اۋرۋحانادا بالالار مەن ەرەسەكتەر عانا ەمەس، مەديسينالىق قىزمەتتى قاجەت ەتكەن بۇكىل ناۋقاستار ەمدەلدى دەسەك، ارتىق بولماس ەدى. 1978-جىلى وبلىستىق بالالار اۋرۋحاناسى قۇرىلعان كەزدە جۇماگۇل ورىنباي قىزى ونىڭ باس دارىگەرى بولدى. ول تۇبەكتە وركەن جايعان بۇل قىزمەت سالاسىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ اتسالىسىپ، بويىندا بار ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىن حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ىسىنە سارقا جۇمساپ كەلە جاتقان مامان.
— ءقازىر مەديسينالىق قىزمەت بۇكىل وبلىس كولەمىندە جوعارى ساتىعا كوتەرىلدى. اۋرۋحانامىزدا بالالار دەنساۋلىعى ءۇشىن قىزمەت ىستەۋگە ءتيىستى قازىرگى زامانعى سوۆەتتىك مەديسينا ماماندارىنىڭ ءبارى دەرلىك بار. ءىس تەتىگى كوپ جاعدايدا ۇيىمداستىرۋعا، شارالاردىڭ دەر كەزىندە الىنۋىنا بايلانىستى عوي. سول سەبەپتى پروفيلاكتيكالىق جۇمىستارعا زور ءمان بەرەمىز. وسى بۇگىن عانا اقشۇقىر سەلوسىنا ءبىر بريگادا ءجۇرىپ كەتتى. ول كەلەسى جىلى مەكتەپكە باراتىن التى جاسار بالالاردى تەگىس پروفيلاكتيكالىق بايقاۋدان وتكىزەدى، — دەيدى باس دارىگەر اۋرۋحانانىڭ قازىرگى جاعدايىمەن تانىستىرا كەلىپ. مۇنداي بريگادالاردىڭ سەلولىق جەرلەردە بولۋى ءجيى ۇيىمداستىرىلاتىندىعى دا بايقالادى. وسى تۇستا باس دارىگەردىڭ ىسكەرلىگى، ينيسياتيۆاشىلدىعى، تالاپ قويعىشتىعى حاقىندا ونىڭ ارىپتەستەرى ايتقان سوزدەر تاعى دا ويعا ورالعان. ونىڭ ءوز ىسىنە تىندىرىمدىلىعى ناۋقاستار الدىنداعى دارىگەرلىك جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنەتىندىگى، كوللەكتيۆ باسشىسى رەتىندەگى ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى ول اڭگىمەلەگەن ءاربىر جايدان دا اڭعارىلعانداي. وعان ابىروي اپەرىپ وتىرعان دا سول ەكەنىن قاپىسىز تۇسىندىك.
* * *
ايەل باقىتى! ول نەدە؟ وسىناۋ سۇراق توڭىرەگىندە وي تولعاعاندا بۇگىنگى جارقىن زامانىمىزدىڭ تورىندە ءوزىنىڭ جۇرەك قالاۋىمەن عانا جار تاڭداپ، ءوزىنىڭ جۇرەك قالاۋىمەن عانا وزىنە ءومىر سەرىك ەتكەن، سۇيىكتى ىسىمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن، ەڭبەگىمەن ەلىنىڭ قۇرمەتىنە يە بولعان، سايراپ جاتقان سارا جولمەن كەلە جاتقان اينالامىزداعى كوپتەگەن زامانداستارىمىز كوز الدىمىزعا كەلەدى. سولاردىڭ ءبىرى — جۇماگۇل ورىنباي قىزى. ول جولداسى نوعاي تۇرىكپەنبايەۆ ەكەۋى اباي، نۇرلان، ساكەن ەسىمدى ءۇش ۇل تاربيەلەپ وتىر. اباي مەن نۇرلان قازان قالاسىندا حيميا-تەحنولوگيا ينستيتۋتىندا وقيدى. ال ساكەندەرى ءۇشىنشى كلاسس وقۋشىسى.
جۇماگۇل ورىنباي قىزى قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە قاتىسىپ كەلەدى. ون ەكى جىلدان بەرى قالامىزدىڭ بەلدى ناسيحاتشىلارىنىڭ ءبىرى. الدەنەشە رەت قالالىق سوۆەتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان. كەشكى ماركسيزم-لەنينيزم ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. ۆ.ي.لەنيننىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋى قۇرمەتىنە «ەرلىك ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن، 1973-جىلى قازاق سسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ناگرادتالعان. ءبىرىنشى كاتەگوريالى دارىگەر پەدياتر دارەجەسى ءۇشىن سىناقتان ءوتتى.
ول ەسىگىنىڭ الدىندا "جەدەل جاردەم" ماشيناسى قاڭتارىلعان قالا شەتىندەگى بيىك عيماراتقا بۇگىن دە اسىعا جەتكەن. مۇندا ونى ەكى ءجۇز جيىرما ادامنان قۇرالعان ۇلكەن كوللەكتيۆ، قىزمەتتەستەرى، دەنساۋلىقتارىن تۇزەۋ ءۇشىن جاتقان ونداعان ءسابي كۇتۋدە. كۇندەلىكتى شەشىمىن ىزدەستىرەتىن جايلار قانشاما؟! ولاردىڭ ءبىرى كوللەكتيۆ مۇددەسىنە قاتىستى قاجەتتىلىكتەن تۋسا، ەندى ءبىرى سىرقات بالالاردىڭ احۋالىمەن ۇشتاسىپ جاتادى. بۇگىن ونىڭ كوڭىلىنەن كەتپەي قويعان سارى اۋرۋمەن تۇسكەنىنە ەكى اي بولعان ءسابيدىڭ جاعدايى. ەكى اي ىشىندە سىرقاتىنان ايىعىپ كەتە الماعان بۇل بالانى قاراۋعا اقتوبەدەن شاقىرىلعان مامان بۇگىن جەتۋگە ءتيىس. كەلە اق حاتشى قىزعا سامولەتتىڭ قاي كەزدە كەلەتىنىن ءبىلۋدى تاپسىرعان...
وسىلايشا ونىڭ كۇندەلىكتى ۇشى-قيىرى جوق جۇمىسى باستالىپ جۇرە بەردى. اۋرۋحانانىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىمەن وتكىزىلگەن شاعىن كەڭەس تەز اياقتالعان سياقتى كورىنگەنىمەن، ءبىرتالاي ۋاقىت الىپتى. الدىندا جاتقان كالەندارلىق جوسپارعا ۇڭىلگەن. "سارسەنبى كۇنى قانداي كەزەكتى جۇمىستار بار ەدى!؟". "ءيا، مەدسەسترالار سوۆەتىنىڭ وتىرىسى، ودان سوڭ جەرگىلىكتى كوميتەت ءماجىلىسى..." تەلەفون شىر ەتە ءتۇستى. قالالىق پارتيا كوميتەتىنەن ەكەن. تۇستەن كەيىن تورتكە بارلىق دەلەگاتتاردى ءبىرىنشى سەكرەتار جيناپ جاتقان كورىنەدى، سوعان بارۋى كەرەك. اسىعىس ساعاتىنا قاراعان. "تەزدەتۋ كەرەك"، — دەپ كۇبىر ەتتى دە، الدىنداعى كنوپكانى باسقان:
كۇتىپ وتىرعان كىسىلەردى جىبەرىڭىز...
سالدەن سوڭ ەسىكتەن قولىندا ءبىر پاراق قاعازى بار قارتاڭ ايەل كىرە بەردى. باس دارىگەر الدىنداعى ورىندىقتى نۇسقادى...
22-يانۆار 1986-جىل. "كوممۋنيستىك جول "
You Might Also Like
-
"ءبىز وندىرىسكە كەرەك كادرلاردى بۇرىنعىداي توپتاپ، توعىتا دايارلاماي، ءاربىر جۇمىس ورنى ءۇشىن ارنايى دايارلاۋعا دەن قويا باستادىق. جاڭاوزەننىڭ مايلى توپىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن تالاپتى مۇنايشى بالالا...
