InfoHub Logo

قۇمارعالي ديلناز

وبەكتيۆتى كوزقاراس — ادام وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتار بويىنشا ءومىر سۇرەدى، سۋبەكتيۆتى — ادام الەمدى جاسايدى.فيلوسوفيا مەن پسيحولوگياداعى سۋبەكتيۆتى جانە وبەكتيۆتى قاتىناس ماسەلەسى پسيحوفيزيولوگيالىق پروبلەمامەن ءبىر قاتاردا تۇر. ادامنىڭ ومىرىندە سۋبەكتيۆتى قابىلداۋ نەمەسە وبەكتيۆتى زاڭداردى ۇستانۋ جەتەكشى بولىپ تابىلادى. سۋبەكتيۆتى كوزقاراستى جاقتاۋشىلار باستاپقى سۋبەكتيۆتى ءپرينسيپتى ۇستانادى، جانە وسىلايشا الەمدى ادام جاسايدى دەپ ايتادى. بۇل تاسىلدەن ايىرماشىلىعى، وبەكتيۆتى كوزقاراستى جاقتاۋشىلار الەمنىڭ باستاۋى جانە ادامنىڭ ءومىردىڭ وبەكتيۆتى زاڭدارىن ۇستانۋى تۋرالى ايتادى.

ماسەلە تەوريالاردىڭ ءارقايسىسىندا ءبىر ەلەمەنت ەمەس، كەرىسىنشە سيپاتتالعان كەزدە باستالادى. سونىمەن، ەگەر ادام الەمدى جاساسا، وندا ادامنىڭ ءوزى قايدا بولسا، الەم ادامنان ۇلكەن ەكەنى انىق جانە ادامنىڭ ءوزى الەمدە ەكەنى انىق، كەرىسىنشە ەمەس. بۇل جەردە سۋبەكتيۆتى ءتاسىل دۇرىس ەمەس، ياعني وبەكتيۆتى، ءبىراق وبەكتيۆتى ءتاسىل ادامنىڭ ءومىر زاڭدىلىقتارىن ۇستاناتىندىعىن بىلدىرەدى، دەمەك ونىڭ ەركى بۇل پروسەسكە قاتىسپايدى جانە ول تەك مەحانيكالىق تۇردە وسى زاڭدىلىقتاردىڭ نە ىستەيتىنىن جاسايدى. ءبىراق ادام ومىرىنە بىردەي قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءارتۇرلى نۇسقالارى بولعاندىقتان، وبەكتيۆتى ءتاسىل دە شىندىققا تولىق سايكەس كەلمەيدى.

ادام وبەكتيۆتى الەمدە ءومىر سۇرەدى، ءبىراق سۋبەكتيۆتى تۇردە ءومىر سالتىن، قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءادىسىن تاڭدايدى.شەشىم-بۇل ەكى ءتاسىلدى دە بىرىكتىرۋ. شىنىندا دا، ادام الەمدە ءومىر سۇرەدى جانە الەم ادامنان ۇلكەن، سوندىقتان سۋبەكتيۆتىگە قاتىستى وبەكتيۆتى ءتاسىلدى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ كەرەك دەپ ايتۋ كەرەك، ءبىراق وبەكتيۆتى ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارى قالاي جۇزەگە اسىرىلادى، بۇل ادامعا بايلانىستى تولىعىمەن سۋبەكتيۆتى پروسەسس. باسقاشا ايتقاندا، ادام وبەكتيۆتى الەمدە ءومىر سۇرەدى، ءبىراق وسى ءومىردىڭ ءارتۇرلى نۇسقالارىن جۇزەگە اسىرادى نەمەسە وسى وبەكتيۆتى الەمگە قاجەتتىلىكتەردى ءوز قالاۋى بويىنشا، ياعني سۋبەكتيۆتى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن ايتقان دۇرىس. الەمنىڭ وبەكتيۆتىلىگىنىڭ دالەلى، مىسالى، سۋبەكتيۆتى ادىستەرمەن، مىسالى، سەندىرۋ سياقتى، كەز-كەلگەن جاعدايدا جانە وعان ادام تاراپىنان كەز-كەلگەن كوزقاراسپەن، ەگەر ءسىز ونى وتقا سالساڭىز، قولىڭىزدى كۇيدىرەتىن شام بولۋى مۇمكىن. ياعني، بۇل ادامنىڭ ەركىنە قاراماستان بولادى. ءبىراق بۇل تولىعىمەن ونىڭ ەركىندە ەمەس، ياعني بۇل ءالى دە سۋبەكتيۆتى، ءبىراق وبەكتيۆتى شەڭبەردەگى پروسەسس.

سۋبەكتيۆتىلىكتىڭ تاعى ءبىر دالەلى-بۇل ادامعا ەشنارسە جاساۋعا ماجبۇرلەۋ مۇمكىن ەمەس، ءتىپتى ەگەر ول باسقالارعا وزىنە نەمەسە باسقالارعا زيان تيگىزسە دە. بۇل وتە ءجيى كەزدەسەتىن جاعدايلار، ولار دالەلدەر كەلتىرەدى، دالەلدەيدى، قانداي دا ءبىر پاتولوگيالىق ارەكەتتەردى جاساماۋدى سۇرايدى، ءبىراق ادام ءبارىبىر جاسايدى جانە ونى كۇشتەپ ماجبۇرلەي المايدى. ءسىز تەك ودان الىستاپ، باسقا نارسەلەرمەن اينالىسا الاسىز. ادام الەمدى جاسامايدى جانە ءومىردىڭ ءبىر ەرىكسىز باعدارلاماسىن ۇستانبايدى، ءبىراق قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ مۇمكىن ادىستەرىنىڭ ىشىنەن ەڭ جاقسىسىن تاڭدايدى، ال ەگەر ول بولماسا، ونى اشپايدى جانە جاسامايدى.

تانىم شەكاراسى. فيلوسوفيا مەن پسيحولوگياداعى وبەكتيۆتى الەمدى تانۋ ماسەلەسىن شەشۋ ەكى ۇستانىممەن ۇسىنىلعان: وبەكتيۆتى الەم تولىق تانىلادى، ال وبەكتيۆتى الەم مۇلدەم تانىلمايدى.فيلوسوفيا مەن پسيحولوگياداعى وبەكتيۆتى الەمدى تانۋ تۋرالى ماسەلە، نەگىزگى جانە ەڭ داۋلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. يدەال مەن ماتەريالدىڭ، سۋبەكتيۆتى جانە وبەكتيۆتى قاتىناستاردىڭ اراقاتىناسى تۋرالى سۇراقتار سياقتى، ەكى قاراما-قارسى كوزقاراس بار، دەگەنمەن بۇل ماسەلەدە ەكىنشى كوزقاراس قاراما-قايشىلىقتاردىڭ اراقاتىناسى تۋرالى باسقا سۇراقتارداعىداي كەڭ ۇسىنىلمايدى.ءبىرىنشىسى - ادام تابيعاتتا ءومىر سۇرەدى. تابيعات الەمدى بەينەلەيدى، بۇل ەڭ كەڭ ۇعىم، ول تولىعىمەن تانىلادى، ياعني ءبىز الەمدى تولىق بىلەمىز. ەكىنشىسى ادام تەك قوعامدا ءومىر سۇرەدى جانە وبەكتيۆتى الەمدى قابىلداي المايدى دەيدى. ءبىرىنشى جاعدايدا تابيعات پەن ادام اراسىندا شەكارا جوق. جانۋارلارمەن سويلەسە الماۋ، ولارمەن الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناس جاساي الماۋ، تابيعاتتىڭ سوڭعى شەكارالارىن كورە الماۋ جانە انىقتاي الماۋ ۋاقىتشا دەپ سانالادى، بۇل عىلىم ءالى ۇيرەنبەگەندىكتەن. سونىمەن قاتار، شىن مانىندە، ادام تابيعاتپەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس جاسامايدى جانە ءىشىنارا ەمەس، تولىعىمەن. ادامداردا جانۋارلاردىڭ بىردە-بىر تۇرىمەن بايلانىس جوق، سونىمەن قاتار وسىمدىكتەرمەن دە، تابيعات كۇشتەرىمەن دە بايلانىس جوق. ەكىنشى ءتاسىل، تەك قوعامدى قاراستىرا وتىرىپ، وبەكتيۆتى الەمدى شىنايى ەمەس، تەك ادامنىڭ ول تۋرالى ويلاۋىنىڭ سالدارى ەتەدى. وسىلايشا قوعامدىق قاتىناستار ءبىرىنشى ورىنعا شىعادى، ءبىراق قوعام ءومىرى ءۇشىن رەسۋرستار قايدان الىناتىنى ەسكەرىلمەيدى. بۇل جاعدايدا ەلەكتر قۋاتى روزەتكادان، اعىن سۋدان، ال تاماق توڭازىتقىشتان الىنادى.

ادام تابيعاتتى تەك الەۋمەتتىك تۇرعىدان قابىلداي الادى.قوعام ءومىرىنىڭ قاينار كوزى-تابيعات، ءبىراق ادام تابيعاتتى تىكەلەي قابىلداي المايدى. ول الەمگە اينەك ارقىلى قاراعان سياقتى. ول ونى كورە الادى، ءبىراق قول تيگىزبەيدى. تابيعاتپەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ جۇرەدى، ءبىراق ول تانىم شەكاراسىمەن، قابىلداۋ شەگىمەن شەكتەلەدى.وسىلايشا، ەكى ءتاسىل دە وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءۇشىنشى نۇسقاسىنا بىرىكتىرىلەدى، مۇندا ماتەريالدىق، نەگىزگى قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە تابيعات، وبەكتيۆتى الەم جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلەدى، ءبىراق ونىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ سۋبەكتيۆتى قابىلداۋمەن شەكتەلەدى. باسقاشا ايتقاندا، ادام تابيعاتتى ادام رەتىندە عانا قابىلداي الادى. سونىمەن، تابيعي رەسۋرستاردا ءسىز ومىرگە قاجەتتى زاتتاردى، مىسالى، اعاش، تاستار، قۇمدى قۇرىلىس ماتەريالى رەتىندە جاساۋ مۇمكىندىگىن عانا كورە الاسىز. تابيعات سونىمەن قاتار جوعارى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرا الادى، مىسالى، تابيعاتتا دەمالۋ، تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن كورۋ - ەستەتيكالىق، كەيدە ءتىپتى فيلوسوفيالىق جانە ءدىني قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرۋ. عىلىمداعى جانۋارلاردى باقىلاۋ الەۋمەتتىك عىلىمداردا الىنعان ءبىلىمدى قولدانۋ، سودان كەيىن قولدانۋ كوزى بولىپ تابىلادى. ءۇي جانۋارلارى جوعارى، ءبىراق ءالى دە الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرادى: قامقورلىق، قامقورلىق، نازار، قولداۋ، ياعني ادامنىڭ جانۋارمەن، جانۋارمەن تىكەلەي بايلانىسى جوق.وسىلايشا ادام قوعامدا ءومىر سۇرەدى جانە تابيعاتتا بولا المايدى، بۇل ءسوزدىڭ تولىق ماعىناسىندا ول ونىمەن قارىم-قاتىناس جاساي الادى، ءبىراق سونىمەن بىرگە قوعامدا قالادى. باسقاشا ايتقاندا، تابيعاتپەن قارىم-قاتىناسقا قاراماستان، ادام تەك قوعامدا ءومىر سۇرەدى.

تانىم شەكاراسى تەك وبەكتيۆتى الەمگە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە سۋبەكتيۆتى قابىلداۋعا دا قاتىستى.ادامنىڭ وبەكتيۆتى الەمى مەن وسى الەمدى سۋبەكتيۆتى قابىلداۋى بىرگە قاراستىرىلۋى كەرەك، ويتكەنى ادامسىز الەمدى قاراستىرۋدىڭ ماعىناسى جوق، ال الەمسىز ادام ءومىر سۇرە المايدى، الەمدى تانۋ ماسەلەسىن تەك الەمگە عانا ەمەس، ادامنىڭ وزىنە دە قاراۋ كەرەك. ياعني، الەمدى عانا ەمەس، ءوزىن دە تانۋدىڭ شەگى بار.ءبىز وبەكتيۆتى الەمدى تولىق بىلمەيمىز، ويتكەنى ادامنىڭ الەمدەگى قاجەتتىلىكتەرىن جۇزەگە اسىرۋ تاسىلدەرى قايدان كەلەتىنىن نەمەسە تابيعي رەسۋرستار قايدان كەلەتىنىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. سۋبەكتيۆتى قابىلداۋ نەمەسە ادام تولىعىمەن تانىلمايدى، ويتكەنى ادامنىڭ وسى ادىستەرگە قاتىستى تاڭداۋى قايدان شىققانىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ياعني، ول ماقساتقا جەتۋدىڭ ءبىر نەمەسە باسقا نۇسقاسىن نەگە تاڭدامايدى، ءبىراق نەگە ول مۇلدەم تاڭدايدى. بۇل تاڭداۋ قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىلىگى سياقتى ادام ومىرىندە فاكت رەتىندە بار.ءبىراق تاڭداۋدىڭ پايدا بولۋى ادامنىڭ ءوزى ونى جاسامايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. تەك سۋبەكتيۆتى تاڭداۋ كوزىن قابىلداۋ شەكتەۋلى، ول قاجەتتىلىكتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بەلگىلى ءبىر تاسىلىنە باعىتتالعان، ال ادام ءوزى تاڭدايدى.

---