InfoHub Logo

سىر بويىنان بەرى جىلجىپ، ەجەلگى اتامەكەندەرى — بالقاش بويىنا كوشىپ كەلگەن: بايشەگىر، ارىق، تىنىم بالالارى «ءقاۋىپ قايدان بولسا، قاتەر سودان» دەگەن ءسوزدى مالدانىپ، قالماقتاردان قورقىپ، سىر بويىنا قايتادان ۇدەرە كوشىپتى. وعان باقاي باتىردىڭ اكەسى مىقتىبەك بي قارسى شىعىپ كورگەن ەكەن، ۇرەي قىسىپ، ۇرىككەن ەل ونى تىڭداماي، كوشىپ كەتەدى. مىقتىبەك وزىنە قاراعان جەتى ۇيمەنەن جالايىردىڭ بەلدى ادامى بالپىق ءبيدىڭ قاسىندا قالىپ قويادى. كەتكەن ەلىن ساعىنا باستاعان كەزىندە ول ءتۇس كورەدى. تۇسىندە ءوزى بىلەتىن سەگىز جاسار تىلەۋعۇل ون سەگىزگە تولىپ، قولىنا شاشاقتى نايزا ۇستاپ، ەلىن ەرتىپ، كوشىپ كەلەدى. جاقسىعا جورىلعان ءتۇس اقىرىندا قۋانىشقا ۇلاسادى. تىلەۋعۇل شىن مانىندە باتىر اتانىپ، اتا قونىسىنا كەلىپ، تۋىن تىگەدى. الىستان ارىپ-اشىپ اعايىندارى جەتكەن سوڭ، ەل اعالارى جاتسىن با، جالايىردىڭ سول كەزدەگى اۋزى دۋالى ارىستارى — قابىليسا، جولبارىس، ەسكەلدى، بالپىق، قارىمباي سىندى اۋليەلەر الدارىنان شىعىپ، «كوش كولىكتى بولسىن» ايتادى.

باپەكەڭ قاشاندا باتىل قيمىل، شۇعىل شەشىمنىڭ كىسىسى ەكەن. سوعان وراي اڭعالاقتىعى دا بولىپتى. بيلىك ايتىپ، اقىل-كەڭەس بەرىپ وتىرعان ساتتەرىندە اينالاسىنداعى ادامداردىڭ ارەكەت-قارەكەتتەرىنە كوڭىل بولە بەرمەيدى ەكەن.

مىقتىبەك، تىلەۋعۇل ارالارىندا اڭگىمە بىردەن قونىس جايىنان قوزعالادى. ءسويتىپ، قۇدىكە دەگەن بايدىڭ اۋىلىنان باستالعان اڭگىمە اتتىڭ ۇستىندە جالعاسۋعا اينالادى. اتقا قونار الدىندا تىلەۋعۇل ءۇش دۇركىن ارتىنا بۇرىلىپ، جولبارىس جوندى قۇم قويناۋلارىنا قادالا قاراپتى. مۇنى قابىليسا اۋليە عانا بايقايدى.

سالت اتتىلار سودان جەلە-جورتىپ وتىرىپ، بالىقتىنىڭ باسىنا جەتەدى. كوك مايسا، كودەلى ماڭعا كوز تاستاپ تۇرىپ بالپىق بي:

— قارى قالىڭداۋ تۇسەدى دەمەسەك، ەل جاعدايىنا قولايلى-اق جەر ەكەن، تاياعىڭدى شانشيمىسىڭ، تىلەۋعۇل؟ — دەيدى.

تىلەۋعۇل باسىن شايقايدى. سودان بۇلار ساردوڭعال اسىپ، قاراتالدى كەشىپ وتەدى. سارنوقايدىڭ ەتەگىنە جەتەدى. ماساتىداي قۇلپىرىپ، تۇكتى كىلەمنىڭ تۇگىنە ۇقساپ جاتقان جاسىل جون، بەتەگەلى بەتكەيدى نۇسقاپ تۇرىپ باپەكەڭ:

— قاۋعا تارتىپ، قاۋقار جۇمساپ جاتپايسىڭ، ساي-سالاسى تولى باستاۋ ەكەن، سۋاتتارى بەينە استاۋ ەكەن. تابىنداپ سيىر، كەلەلەپ تۇيە وسىرسەڭ دە، تۇڭىلمەسسىڭ، بالكىم، وسى ماڭدى ەنشىلەرسىڭ، تىلەۋعۇل؟ — دەيدى.

تىلەۋعۇل تاعى دا باسىن شايقايدى.

— نەگە المايسىڭ؟ — دەپ باپەكەڭ ءسال داۋسىن قاتايتادى. «سابىر، سابىر!» دەگەندەي عىپ، جولبارىس اۋليە بىرەر رەت جوتكىرىنىپ قويادى. ال قابىليسا اۋليە بولسا، مىرس ەتىپ:

— ءاي، بالپىق-اي، بۇنىڭ بالقاش بويىنداعى «ءۇش قاماۋدان» باسقا جەردى جەرسىنبەيتىندىگىن قۇدىكەنىڭ اۋىلىنان اتتانعاندا-اق اڭعارماپ پا ەدىڭ؟ — دەيدى.

ەلەڭ ەتە قالعان بالپىق:

— وندا ءقايتىپ ەدى؟ — دەپ شالت بۇرىلادى.

— اتقا مىنەر الدىندا ارتىنا ءۇش قايىرىلىپ قارامادى ما؟

— قاراسا قاراعان شىعار، وندا نە تۇر؟ — دەيدى باپەكەڭ.

— تىلەۋعۇل ارىنى ويلايتىن اقىلدى جاس ەكەن. ءۇش دۇركىن ارتىنا بۇرىلىپ قاراۋىمەن: «اعالار، اتقا ءمىنىپ، ارنايى كەلگەن ەكەنسىزدەر، سوڭدارىڭىزعا ىلەسەيىن. ءبىراق قويناۋى قۇت، قىسى جۇمساق وسى ماڭدى بىزگە قيساڭىزدار جەتەدى» دەگەندى يشاراتتادى، — دەيدى قابەكەڭ.

— وۋ، ماسا-سونا، شىبىن-شىركەي، سور-باتپاقتان اۋلاقتاپ، نەگە توسكەيدە جاتپايدى بۇل بايشەگىر؟ — دەپ باپەكەڭ قامشىنى تاعى دا باسىپ كورەدى. سوندا بارىپ تىلەۋعۇل:

— الدا ءالى اتىس-شابىس كوپ سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى ماعان. ءبىز بايشەگىرلەر «وتىز ءۇي وبىر، قىرىق ءۇي توبىر» دەگەندەي، ات توبەلىندەي از عانا ەل ەدىك، قىرىلىپ قالامىز با دەپ قورقامىن، — دەپ ساۋەگەيلىك ايتىپتى.

— وۋ، مىناۋ نە دەپ تۇر؟ — دەيدى باپەكەڭ ساپارلاستارىنا.

جولبارىس قىسقا سويلەيتىن ادام ەكەن. «تىلەۋعۇلدىكى دۇرىس!» دەگەندى جىلى جۇزىندەگى يشاراتپەن بايقاتادى. ال قابىليسا اۋليە بولسا:

— ونىسى راس، تىلەۋعۇل كورەگەن ەكەن، الىستى بولجاپ تۇر. ءبىز ەمەس، ءبىزدىڭ ۇرپاق باسىنان كەشەتىن جانە ولار قاراعان پاتشا تاعىنان قۇلاپ، اتىس-شابىستى، قان توگىستى كەز بولادى ءالى. «بايشەگىر تۇقىمى سودان شالعايلاۋ، قۇم ىشىندە-اق جاتا بەرسە، وسىپ-ونگەنىنە ءتاۋىر بولار ەدى» دەپ تۇر عوي تىلەۋعۇل، — دەيدى.

اعا سوزىنەن اسىپ كورمەگەن باپەكەڭ وسى ساتتە بارىپ ساباسىنا ءتۇسىپ:

— بارشاڭىز ءبىراۋىزدى بولىپ، بولاشاقتى دا ويلاۋدى ءجون كورگەن ەكەنسىزدەر، قۇداي بەرەكەسىن بەرسىن. ال تىلەۋعۇل:

— قونىستارىڭ قۇتتى بولسىن،
مالدارىڭ ءسۇتتى بولسىن،
بالالارىڭ جۇپتى بولسىن.
قۇداي وڭلاپ، قىدىر قولداپ،
ەلىڭە داۋلەت، باسىڭا ب ا ق بەرسىن.
قارىندارىڭ توق بولىپ،
قايعىلارىڭ جوق بولىپ،
اتالارىڭنىڭ ءارۋاعى تىنىشتىقتى اپ كەلسىن،
ءاۋميىن! —

دەپ، تومەنگى قاراتال — بالقاش بويىن بايشەگىر، ارىق، تىنىمداردىڭ ەنشىلەرىنە بولگىزىپتى.

---