قورقاق
1
ەديكتىڭ ءۇيى مۇندا الىستان، ءتۇۋ الماتىدان كەلدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، جاڭا قونىس ەديككە ۇنامادى. اينالانىڭ ءبارى توسىن، ەشكىمدى تانىمايدى، بىلمەيدى. قىزىقتايتىن دا ەشتەڭە كورىنبەيدى. شەكسىز دالا. ىلعي ءبىرىڭعاي كونىلسىز كورىنىس.
مۇمكىن، الىسىراقتا قىزىق بار شىعار دەپ ويلاپ، ول كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە باتىس جاقتاعى سەلدىر قايىڭداردى كوكتەي ەتىپ، دالانى ارالاۋعا شىقتى. ولاي ءجۇردى، بۇلاي ءجۇردى. مۇندا دا كوڭىل اۋدارار ەشتەڭە تاپپادى. اقىرىندا شارشادى. مي جازىق، مۇلگىگەن دالا، شەگىنە جەتىپ بولار ەمەس، ىلگەرى ۇزاعان سايىن كوكجيەك الىستاپ، ءبىر جەتكىزبەي قويدى. جالىقتى دا، ول كەيىن قايتتى.
ەديك اكەسى مەن شەشەسىنە تاڭ قالدى: «ۇلكەن ادامدار قىزىق. قايدا كەلگەندەرى ويلارىنا كىرىپ تە شىقپايدى. مىناۋ كوڭىلسىز دالادا جۇمىستارى دا جوق. قايتىپ زەرىكپەيدى ەكەن؟..»
ارتىنشا وعان مىناداي ءبىر وي كەلدى: «ولاردىڭ قولى بوس ەمەس، سوندىقتان ىشتەرى پىسپايدى. ال مەن بولسام... تانىمايتىن، بىلمەيتىن جەردە سەرىكسىز بوس جۇرگەن قانداي جامان!»
ول الماتىداعى دوستارىنا زارىقتى. وندا مۇنداي كوڭىلسىزدىكتى كىم بىلگەن! باراتىن جەر دە كوپ. دوس تا كوپ... ءبۇيتىپ جالعىز سەندەلمەيسىڭ. جوق، جولداس تاپپاي بولمايدى، ونسىز مىنا دالانىن كۇنى باتپاس... كىممەن دوستاسادى؟
بۇل بولاشاق سوۆحوز قىستاعىنىڭ ۇيلەرى جاڭا سالىنىپ جاتقان شاق ەدى. بالالى سەميالار ءالى از بولاتىن. ءۇي جوقتان، كەيبىر سەميالى جۇمىسشىلاردىڭ ءوزى ءۇي ءىشىن كوشىرىپ الۋدى ازىرشە ويلاماعان. سوندىقتان ەديكتىڭ كوزىنە ءوزى قاتارلاس بالالار سيرەك ۇشىراستى.
بۇگىن قۇدىق ماڭىنداعى جەر ءۇي الدىندا ءۇش بالا پايدا بولدى. ولار سول اراداعى دوڭەس باسىنا شىعىپ الىپ، الدەنەندەي ويىنعا كىرىستى. مۇنى كورىپ ەديك قۋانىپ كەتتى. سولارعا قوسىلىپ، قۇماردان ءبىر شىققىسى كەلدى...
امال قانشا، وي ورىندالمادى، سەكسەن - توقسان مەتردەي جەردە جۇرگەن بالالارعا بارۋ ەديككە ۇلكەن ارمانعا اينالدى. بەتتەي بەرەدى دە توقتايدى. توقتايدى دا جان-جاعىنا جالتاقتايدى. بۇعان كۇنالى باربوس دەگەن قارا توبەت ەدى. وسى كوكسوققان اسحانانى تورۋىلداپ، سول ماڭدا كۇنى-تۇنى تىمىسكىلەپ جۇرەدى دە قويادى. ونىڭ مۇنىسىن ەديك جاقسى بىلەدى. كەشە بايقاۋسىزدا ارس ەتىپ، مۇنىڭ ابدەن زارەسىن العانى دا بار. سودان بەرى اسحانا جاققا بەتتەۋدەن بۇل بالا ءبىرجولا تىيىلعان.
ال ءقازىر، قالاي دا بارۋ كەرەك بولىپ تۇر. الايدا باربوستىڭ كوزى ءتىرى تۇرعاندا جۋيتىن ەديك پە... وزىنەن-وزى ىزالانىپ، زىعىردانى قاينادى. وزىمەن تۇيدەي قۇرداس الماتىلىق دوسى كوليانىڭ يتتەن قورقۋ دەگەندى بىلمەيتىنى ەسىنە ءتۇستى. يت كەلە جاتسا، ول تايسالماي قارسى جۇرەدى. يت بار عوي، جالت بەرىپ تايىپ تۇرادى. نە دەگەن سۇمدىق، ا؟! بۇل نەگە سولاي ەتە المايدى!.. نەمەنەسىنە قورقادى؟ جاسقانباي جۇرە بەرسەڭ عوي، يت تيمەيدى!.. قورىقساڭ، ارينە...
وسىلايشا ءوزىن-وزى قايراپ، بويىنا ءبىراز باتىلدىق جيىپ الىپ ەديك دوڭگە قاراي اياڭدادى. اياڭداعانى بار بولسىن، اشەيىندە جۇگىرمەي ءجۇرۋدى بىلمەيتىن باسى بۇل جولى كەجەگەسى كەيىن تارتىپ، ءجۇرىسى ونبەيدى. جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوعادى. قارا توبەت قاي جەردەن شىعا كەلەر ەكەن؟ ءوزى ءبىر سۋماڭداعان وڭباعان يت. ونداي سۋماقايدى بايلاپ تاستاماي ما؟..
كىبىرتىكتەي باسىپ توبەشىككە تاياندى. بالالار بۇعان ەندى عانا نازار اۋداردى. ىشىندەگى بوي جاعىنان ۇلكەنى، شىمىر دەنەلى، جۋانتىق، كەلگەن شومبال قارا بالا:
— ءاي، ءوزىڭ، ءىشىڭ اۋىرعان ادامشا نەمەنەگە اياعىڭدى باسپايسىڭ؟ مۇندا كەل. ءبىز سەنى جەمەيمىز، — دەپ ايعاي سالدى.
ونىڭ وكتەم ءسوزىن قاسىنداعى ەكەۋى ءماز بولا قوستاپ:
— كەل، كەل، جەمەيمىز، — دەپ كۇلىستى.
ەديك وزىنشە سىر بەرمەي، بۇلاردىڭ ءسوزىن ەلەمەگەنگە سالىنىپ، اشەيىن ءوز بەتىمەن جۇرگەن ادام سياقتانىپ كورىنگىسى كەلدى. ءبىراق قانشاما ەركىنسىسە دە جايباراقاتتانا المادى. قارا توبەت ۇمىتىلمادى. ول سايتان اياق استىنان شىعا كەلمەسىنە كىم كەپىل؟..
ارادا ءبىر مينۋت وتكەن جوق. اسحانانىڭ الدىنان قارا توبەت سولاڭ ەتتى. باتىرلىق تا، نامىس تا جايىنا قالىپ، ەديك ۇيگە قاراي زىتىپ الا جونەلدى. العاشقىدا نە بولعانىن بىلمەي قالعان بالالار ارتىنان ۇعىپ، دالانى باستارىنا كوتەرە كۇلىپ جاتتى.
ەديكتىڭ ولاردا جۇمىسى دا بولعان جوق. بەزەك قاققان بويىندا ۇيىنە كەپ ءبىر-اق سۇڭگىدى. ول ەنتىگىن باسا الماي كوپ وتىردى. وزىنە-وزى ەندى ەسەپ بەرە باستادى. بالالىق نامىس تا ەندى عانا ويانىپ، ۇيالعاننان ەسى كەتىپ، قاتتى قىسىلدى.
سول كۇننەن باستاپ ەديك قورقاق بالا اتاندى. وسالدىعىڭدى اڭعارسا، بالالاردىڭ وشىگىپ كەتەتىنى بار ەمەس پە، الگى ۇشەۋى قاستارىنا بىرنەشە بالانى ەرتىپ الىپ، مۇنىڭ ءۇيىنىڭ ءدال الدىنا كەلىپ:
«باربوس، باربوس! قا-قا» -لاپ ايعاي سالىپ وتەتىندى شىعاردى.
ەديك نە دەرگە بىلمەي، تىسقا شىعىپ كورىنۋگە دە ۇيالىپ، جان قىسىلعاندا قاشىپ كەپ ۇڭگىرگە تىعىلعان قويانداي، ەكى كوزى جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتىپ، ۇيىندە ءۇنسىز وتىرىپ الدى.
شۋ باسىلدى. بالالار كەتتى. سوندا دا ەديكتە دالاعا شىعار بەت جوق... بارىنەن دە بۇرىن ەرتەڭ ساباق باستالعاندا مەكتەپكە قايتىپ بارادى؟ جاڭاعى بالالاردىڭ كوزىنە قالاي كورىنەدى؟..
ەديكتىڭ جانىنا بارىنەن دە بۇرىن وسى باتتى. ول دالادا ەركىن جۇرۋدەن قالدى. ونى تانيتىن بالالار كورسە بولدى-اق قارا توبەتتى شاقىرىپ، ايتاق سالادى.
مەكتەپ ەسىگىن دە ول سىنىق كوڭىلىمەن اشتى.
2
مىنا ساتسىزدىكتى قاراڭىز، وزىنەن الدەقايدا ۇلكەن دەپ جۇرگەن قارا بالا ەديكپەن كلاستاس بولىپ شىقتى. انا بويمەن، انا دەنەمەن ون جاستا دەپ ونى كىم ويلاعان؟ سو بىرەۋدىڭ بولەك وقىعانى ابدەن - اق جاقسى بولاتىن ەدى. امال نەشىك...
قارا بالا ءشۇۋ دەگەننەن-اق مىنەز كورسەتتى. ەديك ەكىنشى قاتارعا كەلىپ وتىرىپ جاتىر ەدى، ول:
— بۇل سەنىڭ ورنىڭ ەمەس... قورقاقتاردىڭ ورنى اناۋ، — دەپ ەڭ سوڭعى پارتانى نۇسقادى.
بالالار تۇگەل جالت قاراستى.
ەديك ءوزىن ونشا قورقاق بالامىن دەپ سانامايتىن. جولداستارى دا ونى ويلاعانىن ىرىكپەي ايتىپ سالاتىن، بەتتى بالا دەپ ەسەپتەيتىن... ال ونىڭ تۇندە دالاعا جالعىز شىعۋعا جۇرەگى داۋالامايتىنىن، يت كورسە بەزىپ بەرەتىنىن جولداستارى سەزە بەرمەيتىن. مۇنىسىن ول قاتتى جاسىرۋشى ەدى... ەندى، مىنە، اياق استىنان شي شىعارىپ الدى.
ەديك تۇك دەي الماي، ارتقى پارتاعا بەتتەدى. ونىڭ ۇندەمەستەن ىعا جونەلگەنى بۇعان دەگەن كوزقاراستى مۇلدە ناشارلاتتى. نامىسسىز، جىگەرسىز، جاسىق! ايتپەسە ءجونسىز كيلىككەن تەنتەككە بىردەڭە دەسە كەرەك ەدى عوي. كەيبىر بالالار مۇنى سەزدىرىپ تە سالدى. كلاستاعى بوي جاعىنان ەڭ كىشكەنتاي، جۇقا ەندى، ءۇيى ستاۆروپولدەن كەلگەن كوليا:
— في، مىناۋ نە قىلعان بالا ءوزى؟.. بىرەۋ تۇر دەسە، كەتە بەرە مە ەكەن! — دەپ قاسىنداعى جولداسىنا قارادى.
وسىنداي نارازىلىقتار كلاسس ىشىندە ءار جەردەن سەزىلدى. ءبارىنىڭ كوزى دە ەديككە قادالىپ جەپ بارادى. «جاسىقسىڭ! جىگەرسىزسىڭ!» دەپ تۇرعانداي بۇل كوزدەر.
وسىنى ۇقتى ما، الدە ابدەن اشۋى كەپ، نامىسىنا ءتيدى مە، ەديك ارتقى ورىنعا وتىردى دا، موينىن قارا بالاعا بۇردى.
— مەنى قۋعاندا ءوزى ۇپ-ۇلكەن بوپ الدا قورجيىپ قالاي وتىرار ەكەن، كورەيىك، — دەدى ول مىسقىلمەن.
بويىنداعى مىنگە قاتتى نامىستاناتىن بالالاردىڭ ادەتى. قارا بالا ءوزىنىڭ دەنەلىلىگىن كەمشىلىگىنە ساناپ نەگە وسىنشا جۇپ-جۋان، زور بولدىم ەكەن دەپ كەيدە قىنجىلاتىن. ونىڭ ۇعىمىندا دەنەلىلىك ءوزىنىڭ سيقىن الىپ تۇرعانداي سەزىلەتىن. وسى «مىنىنە» قورقاقتىڭ اياق استىنان شاپ بەرۋى وعان باتىپ كەتتى. ءبىراق ىشتەي شىجالاقتاسا دا الداعى ۋاقىتتاردا قىسىلعان جەردە «ءمىنىڭ» بەتكە باسىپ، بالالاردىڭ جارماسا كەتەتىنىن ويلاپ، ول بۇعان ءمان بەرمەگەنسىپ، اۋەلگى بەتتەگى قارقىننان تايمادى.
— وي، مەن سەنى ساقاۋ ما دەسەم ءتىلىن بار ەكەن عوي... كانە، اۋزىڭدى اششى، ءتىلىڭدى كورەيىك...
بۇل سوزىنە بالالار دۋ كۇلەر دەپ ويلاپ ەدى. الايدا ەشكىم ەزۋ تارتپادى.
— باربوستى شاقىرايىن با، بالەم...
وسىنى ايتىپ ول ءوزى كۇلدى.
— شاقىر!..
— باتىرسىنۋىن ۇزىن قۇلاق قوياننىڭ
— مەن قويان بولسام، سەن، سەن... — دەپ ەديك اسقا قاقالعان ادامشا شاشالىپ، تۇتتىعىپ قالدى.
— ءيا، كىممىن؟ ايتىپ كور... — دەپ قارا بالا ورنىنان اتىپ تۇرىپ ەديككە ءتوندى.
— نەمەنەگە قورقاسىن ايت، — دەدى كوليا سىبىرلاپ. دەمەسىندى بايقاعان ەديك قوقيلانىپ:
— تۇك تە قورىقپايمىن، ايتامىن، — دەپ قارا بالاعا ەجىرەيە قارادى:
— سەن بار عوي، سەن ايۋسىڭ!..
— ايۋ؟
— قاراڭدار، انە، قۇددى ايۋ، قورباڭ - قورباڭ ەتەدى.
ونىڭ بۇل تەڭەۋى بالالاردىڭ كوكەيىنە قونا كەتكەندىگى سونداي: ەديككە الگىندەگىدەي ەمەس ءبارى دە سۇيسىنە قوشەمەت كورسەتىپ، دۋ كۇلىستى.
— ميشكا، ميشكا، قيسىق اياق ميشكا! — دەپ ولەڭدەتتى بىرەۋلەر.
ءدال وسى مينۋتتا ءمۇعالىم كىرىپ كەلمەگەندە، مۇنىڭ اياعى جاقسىلىقپەن تىنا قويۋى ەكىتالاي ەدى...
3
قارا بالانىڭ اتى رۋفيك ەدى. بۇل ءوزى ءارى قىزبا، ءارى ءوز جاسىنا قاراعاندا، ءجۇرىس-تۇرىسى، مىنەزى ءىرى، سۇيكىمسىزدەۋ بالا بولاتىن. جولداستارى بولسا، بۇعان كوپ جۋىسپاي، جۋىسسا دا، ۇيلەسىپ كەتە الماي، ويىندارىنىڭ ورايى كەلە بەرمەيتىن دە، ارالارى وزىنەن-وزى اجىراسىپ كەتەتىن. ءوزىنىڭ جوندەپ ويناي المايتىنىنان كورمەي، ول كوبىنە جولداستارىن جازعىراتىن. ءتىپتى تاقا بولماي بارا جاتسا، ىزالانا، شاتاق شىعارىپ، جۇدىرىققا كەزەك بەرىپ الاتىن كەزدەرى دە بوپ تۇراتىن. مۇنىسىنان كەيبىر جۋاس بالالار قايمىعىپ، مۇنىڭ ونى -مۇنىسىن ەلەمەۋگە تىرىسىپ، ونىمەن قالايدا جانجالداسپاۋعا، ىڭعايىنا كونە سالۋعا ۇمتىلاتىن. وسىعان جەلىككەن بۇل ءوزىن وزگەلەردەن كۇشتى سەزىنىپ، كلاستا دا، كوشەدە دە اياعىن الشاق باساتىن.
وسى مىنەزى تىڭعا ونىمەن ەرە كەلدى. بۇرىن كورمەگەن، بىلمەگەن بەيتانىس بالالاردىڭ الدىندا يىعىن جوعارى ۇستاپ، ءبىرىنشى كۇننەن-اق ءوز بويىنداعى ونەردى تانىتا باستادى. اسىرەسە سۇزەگەن بۇقاعا سەسكەنبەي قارسى جۇرگەنى بالالار اراسىندا جىر بوپ تارادى. مەكتەپ ەسىگىن اشقاندا كلاستاعىلاردىڭ بارىنە مۇنىڭ اتى وسىلايشا ابدەن بەلگىلى بولىپ ءبىتى ەندى... وعان كەيبىرەۋلەر قىزىعا، كەيبىرەۋلەرى قايمىعا قاراپ، قايتكەندە ونىمەن جۇعىسۋعا، سونىڭ دوسى بولۋعا قۇمارتقان...
سونداي «داڭقتى» بالاعا قورقاق ەديكتىڭ قارسى كەلۋى وقۋشىلاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنە وتە عاجايىپ ءىس بولىپ كورىندى. ال ەندى ءبىرى مۇنى باسقاشا جورىدى. ەديك رۋبيكتىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي سوقتىقتى... ايتپەگەندە قايدان وعان قارسى تۇرسىن...
ءبىلدى مە، جوق پا، ەديك، ايتەۋىر، ويلاعانىن ايتىپ سالدى. سونىمەن ءبىرىن-بىرى جاقسى بىلمەيتىن، العاشقى رەت باس قوسىپ وتىرعان وقۋشىلار كوللەكتيۆىندە وسى ەكى بالا اراسىندا كيكىلجىڭ باستالدى. بۇل كيكىلجىڭنىڭ اياعى نەمەن تىناتىنىن بولجاپ، ەديككە جانى اشىعان كەيبىرەۋلەرى:
— سەن ونىمەن بەكەر بايلانىستىن، تەز تاتۋلاس، ايتپەسە، وڭدىرمايدى، — دەگەندى ەسكەرتىپ تە ۇلگەردى.
— وڭدىرماعاندا ول نە ىستەيدى؟ — دەپ اڭگىمەگە ءبىر بۇيىردەن كەپ كوليا كيلىكتى.
— نە ىستەسىن، مۇرنىن بۇزادى...
— وي، وپ-وڭاي بوپتى!..
— وعان وڭاي...
— وڭاي، وڭاي!.. كىم سونشا ول؟.. — كوليا ەديككە بۇرىلدى. — قورىقپا!..
— قوپاڭ، قوپاڭ ەتەسىڭ، ءتۇرىڭ مىناۋ، سەنىڭ قولىڭنان نە كەلەدى؟ — دەپ كۇلدى الگى بالا كولياعا.
— ايتتىم عوي، قورىقپا، ەديك! — دەدى كوليا انا بالانىڭ سوزىنە قۇلاق قويماعانسىپ.
ەديك ۇندەمەدى.
4
رۋفيك وسى وقيعادان كەيىن ەديككە ۇرىنىپ، شاتاق ىزدەدى. ال ەديك وعان جۋىماي، ايتقان سوزدەرىن ەستىمەگەنسىپ، ادەيى كوڭىل اۋدارمادى. ونىڭ مۇنىسى وزگەلەرگە انىق سەزىلدى. «قورقىپ ءجۇر» دەستى ولار. رۋفيك ەديكتىڭ جالتاققا كوشكەنىن كورىپ، ونىڭ يىعىنا شىعىپ الدى. ول سويلەي قالسا ءبىر كيلىكپەي ەتپەيدى. جالعىز وعان ەمەس، وزىنە ءبىر اۋىز قارسى ءسوز ايتقانداردى تىقسىرىپ، مۇلدە ەركىنسىپ كەتتى. بىرىمەن ءبىرى سىرلاس ەمەس بالالار ءوزارا جالتاق-جالتاق قاراسىپ، ۇندەمەيدى. رۋفيك ونان سايىن جەلىگىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. كلاسقا كەلىپ الىپ ءوزىنىڭ «ونەرىن» كورسەتەدى. العا شىعىپ جەڭىن ءتۇرىنىپ، بۇلشىق ەتتەرىن ىرعايدى، ەدەنگە جاتا قالىپ، «قارلىعاش» بولادى. ءبىر، ەكى، ءۇش دەپ وزىنە ءوزى كوماندا بەرىپ، پارتالاردىڭ اراسىندا اياقتى مارشپەن سارت-سارت باسادى. كەيدە توبەسىمەن جەرگە شانشىلىپ اۋناپ تۇسەدى. مۇنىسىنا بالالار كۇلسە، كلاسس ءىشىن ودان سايىن وپىر-توپىر ەتىپ، توزاڭدى اسپانعا كوتەرەدى.
— رۋفيك، ات بولشى.
— رۋفيك، ماشينا بولشى، — دەگەن داۋىستار ءار تۇستان شىعىپ جاتادى.
رۋفيك زاكازدى ەكى ەتپەيدى. ەكى قولىن جەرگە سالىپ جىبەرىپ، ءتورت اياقتاپ، ات بولىپ كىسىنەيدى، ماشينا بولىپ «گۋدوك» بەرەدى..
ءمۇعالىم كلاسس ىشىندە كوتەرىلگەن توزاڭعا، اياعى سىنعان ورىندىققا كەزىگەدى.
— كىم مۇنشا اسىر سالعان؟
بالالار جاۋاپ قاتپايدى.
— نەگە ۇندەمەيسىڭدەر؟ كەزەكشى قايسىڭ؟
جەلكەسىن قاسىپ كەزەكشى تۇرادى.
— مىنا ورىندىقتى قيراتقان كىم؟
وسى كەزدە تومەن تۇقيىپ تۇرعان كەزەكشى بالانىن كوز قىرى رۋفيكتى تابادى. ول جۇدىرىعىن بىلەيدى، كەزەكشىنىڭ ودان سايىن ءۇنى وشەدى.
— نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ — دەيدى ءمۇعالىم.
— مەن كورمەدىم، — دەپ مىڭگىرلەيدى كەزەكشى.
كەشەگى ەسكەرتۋىنە قاراماستان، وسى وقيعا بۇگىن ەكىنشى رەت قايتالانعان سوڭ، ءمۇعالىم قاتتى اشۋلاندى. ول ساباق بىتكەن سوڭ بالالاردى الىپ قالىپ، ءتارتىپ جونىندە اڭگىمە قوزعادى.
— سەندەر باسقا كلاسقا ءۇڭىلىپ كوردىڭدەر مە؟.. ولار ءتارتىپ بۇزبايدى، ورىندىق سىندىرمايدى، سيا توكپەيدى، توزاڭدى اسپانعا كوتەرمەيدى. نەگە ءبىز سولارداي بولا المايمىز؟ الدە ءبىز ولاردان تومەنبىز بە؟ الدە ءبىز ءتارتىپتى كلاسس بولعىمىز كەلمەي مە؟ الدە ءبىز... — دەپ ءمۇعالىم كىدىرىپ، ويلانا قاراپ قالدى... — قالاي دەيسىڭدەر، ەگەر تىلەسەك، ءبىز ءتارتىپتى دە، ۇلگىلى 303 دە بولا الار ەدىك قوي... ءبىزدىڭ ارامىزدا بىرەن-ساران ءتارتىپ بۇزاتىندار بار. سول ءۇشىن بۇكىل كلاسس جاماناتتى بولادى. نەگە ءبىز ءبىر ءتارتىپسىز ءۇشىن تۇگەل جاماناتتى بولامىز؟ نەگە؟.. نەگە ونى دەرەۋ تارتىپكە شاقىرمايمىز؟ نەگە وعان جول بەرەمىز؟ ايتىڭدارشى، ءجون بە وسىنىمىز؟ كلاسس نامىسى، كوللەكتيۆ نامىسى سەندەردى قالاي مازالامايدى؟.. سونى ويلادىڭدار ما؟..
ءمۇعالىم وسىنى ايتىپ، «قانە، قالاي دەپ ويلايسىڭدار» دەگەندەي بالالارعا قارادى.
— كانە، ءتارتىپتى جاقسارتامىز با؟
— جاقسارتامىز، جاقسارتامىز! — دەپ بالالار جامىراي شۋلادى.
— ولاي بولسا، ءتارتىپ بۇزاتىن كىم؟ سونى تالقىعا سالىڭدار! سويلەڭدەر! ۇيالتىڭدار!..
بالالاردىڭ كوز قيىعى ەديكتى ىزدەدى. ول ءبىر قوزعا.لىپ قويدى دا، قايتادان تومەن بۇقتى. اركىمنىڭ قيمىلىن، بەت قۇبىلىسىن باعىپ وتىرعان ءمۇعالىم:
— ءيا، سەن بىردەڭە ايتايىن دەپ پە ەدىڭ؟ — دەپ ەديككە بۇرىلدى.
وسى قايتەر ەكەن دەپ مانادان اڭدىپ وتىرعان بالالار ەديكتى كوزدەرىمەن جەي ءتۇستى. «سول قورقاق نە ايتۋشى ەدى؟» — دەدى ءبىر بالا جولداسىنا سىبىرلاپ. «باتىر بولساڭ ءوزىڭ نەگە ايتپايسىڭ» دەدى اناۋ. «ءا، سەن نەگە ايتپايسىڭ؟» — دەپ بىرىنە ءبىرى قارسى داۋ ايتىسىپ ەكەۋىنىڭ دە ءۇنى ءوشتى.
رۋفيك وزىنە ءوزى سەنىمدى ەدى. ەديكتىڭ ايتۋعا جۇرەگى داۋالامايتىنىنا كامىل سەنگەندىگى سونشا، ءتىپتى، وعان قاراپ جۇدىرىعىن ءتۇيىپ ەسكەرتۋ جاساۋدى دا ارتىق كوردى.
ەديك اقىرىن ورنىنان تۇردى. وسى شىنىمەن بىردەڭە ايتقالى تۇر ما دەگەندەي، وقۋشىلار ەندى بار ىقلاسپەن قىزىقتاي قارادى.
— ءيا، ءيا، ايتا بەر، ايتا بەر! — دەدى ءمۇعالىم ونى دەمەپ.
— مەن مىنانى ايتامىن...
مانادان بەرى جايباراقات وتىرعان رۋفيك تە ەندى ساقتانا قادالدى.
— ءبىز بۇدان بىلاي ءتارتىپتى بولامىز. ول ءۇشىن...
ول تاعى دا توقتالدى.
«ال كەرەك بولسا، ساعان، — دەدى الگى بالا سىبىرلاپ، — ايتپاعاندى ەندى كور!..»
بالالار ەديكتىڭ نە دەگەلى كەلە جاتقانىنا تۇسىنگەندەي بولدى، وعان ىشتەي سۇيسىنە دە باستادى. اقىرىن كۇڭك ەتىپ: «جارايسىڭ، قورقاعىم»، — دەگەندەر دە تابىلدى.
— يا، ول ءۇشىن، — دەدى ءمۇعالىم ەديكتىڭ اۋزىنا ءسوز سالىپ.
— ول ءۇشىن...
رۋفيكتەن ەندى دەگبىر قاشتى. نانارىن دا، نانباسىن دا بىلمەي، اياق استىنان تۋعان مىنا باتىلدىق ونىڭ جۇرەگىنە ۇرەي سالدى.
— ول ءۇشىن، — دەپ تاعى قايتالادى ەديك رۋفيك جاققا جالتاقتاپ، — ءبىز تاتۋ بولۋىمىز كەرەك...
وسىدان كەيىن ونىڭ ورنىنا وتىرىپ جاتقانىن كورىپ بالالار دا كۇلىپ جىبەردى.
«مۇنداي دا جىگەرسىز بالا بولادى ەكەن عوي!»
باستا تۇنەرىپ، ارتىنان ونىڭ جاۋماي تارقاپ كەتكەن بۇلتتاي بولعانى ءتىپتى، شىنىندا دا، كۇلكىلى حال ەدى. كوليا ورنىنان ۇشىپ تۇردى:
— ءمۇعالىم، بۇل قورقاق، ودان ەشتەڭە سۇراماڭىز... — ول ەديككە بۇرىلدى. — نەمەنەدەن قورقاسىڭ؟ ۇياتسىز!.. ءبىزدىڭ كلاستىڭ ابىرويىن ءتۇسىرۋشى اناۋ، — دەپ، سۇق قولىمەن ول رۋفيكتى نۇسقادى. — مەن سىزگە بۇل تۋرالى ءقازىر تۇگەل باياندايمىن...
...رۋفيكتىڭ موينىنا سۋ قۇيىلدى. كىپ-كىشكەنتاي كوليا بۇل جيىننىڭ سوڭىندا" بالالاردىڭ كوزىنە الىپ بولىپ كورىندى. ءبارى دە ونى قورشاپ الدى.
— سەن، كوليا، قالاي تايسالمادىڭ، ا؟..
— نەمەنەدەن تايسالامىن؟
— قوي، قوي. شىنىڭدى ايت، تيتتەي دە يمەنگەن جوقسىڭ با؟ — دەدى ءوزىنىڭ ءبىر دوسى.
— قىزىقسىڭ، نە دەپ يمەنەم. مەن سەندەرگە سەندىم ەمەس پە. ءبىز ءبارىمىز ءبىر تەنتەككە قارسى تۇرا الامىز عوي. سەندەر تۇرعاندا ول ماعان ۇرىنىپ كورسىن؟..
ونىڭ مىنا ءسوزى ەديككە قاتتى باتتى: «قاپ، مەن نەگە ايتپادىم ەكەن؟ راسىندا دا، بىزگە نە ىستەيتىن ەدى؟» — دەپ ويلادى ول.
امال قانشا، كىپ-كىشكەنتاي كوليا قۇرلى بولماعانىنا ول ءارى ىزالاندى، ءارى ۇيالدى. «اتتەڭ، ەندى ءبىر سىنعا تۇسەر مە ەدىم»، — دەپ كىجىندى ول.
«نەسى بار، سىنالار تالاي كەزەڭ ءالى الدا. سوندا تاعى كورەرمىز سەنى»، — دەگەندەي ءمۇعالىم كۇلكى مەن ويلانۋ ارالاسىپ، كۇلىمدەگەن اقىلدى كوزىن وعان ۇزاق قادادى...
دەكابر، 1954.
You Might Also Like
-
قالاعا ويدا-جوقتا اتام كەلدى. الماتىعا كۇز تۇسكەن ۋاق. جاز بويى جاسىل جەلەككە ورانعان اياۋلى قالا سارى، قىزعىلت جاپىراقتان كويلەك كيىپ، اقىل توقتاتقان، سابىرلى ساليقالىققا بەت بۇرعان كەز. ءبىز ابىر-س...
