سۇيگەن جار
قۇدىرەتتى، وشپەس ءومىردىڭ سارقىلماس بۇلاعى — ايەلدى — انانى ارداقتايىق. ادام بويىنداعى بارلىق جاقسى قاسيەت كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ سۇتىنەن تاراعان. ومىرگە دەگەن ماحابباتىمىزدىڭ وزەگى دە، مىنە، وسىندا.
م. گوركيي
شىركىن قيال-اي، ەسىمنەن كەتپەي جۇرگەن وكىنىشكە اينالىپ كەلىپ تاعى سوقتى. جازعان باسىم، ويلاماساڭ نەتەتىن ەدى! تاعى دا مەنى شىتىرمانعا سالدىڭ عوي. جاستىق البىرت جاستىق، اڭعال باستىرعان دا، وكىندىرگەن دە سەنسىڭ مەنى.
كوپتەن بەرى ەسىمنەن وسى ءبىر وكىنىش كەتپەيدى. بۇل مايدانعا اتتانعان كۇنى ەرە شىعىپ ەدى، سودان كەيىن دە قالماي قويدى، ءتىپتى، پارتيزان بولىپ، جاۋ تىلىندا جۇرگەنىمدە دە وسى وكىنىشتەن ارىلا المادىم. اقىرى، مىنە، گوسپيتالعا دا وسى وكىنىش ەرە كەلدى.
كوڭىل-كۇيى — ادام ويىنىڭ ەسكەگى سياقتى نارسە عوي. قاشاندا وي سونىڭ ىڭعايىنا قاراي جۇزەدى. جاران سىرقىراپ، ۇزاق تاڭدى كورەر كوزبەن اتقىزىپ، قينالىپ جاتقانىندا كوڭىل-كۇيىنىڭ قانداي بولاتىنى ءمالىم. مۇندايدا تەك دەمەۋ بولاتىن نارسە — ءۇمىت. «ءۇمىت — سىلاڭ قاققان سۇلۋ قىز» دەپ گەينە اقىن تەگىندە دۇرىس ايتقان. ول قاشاندا قول بۇلعاپ، شاقىرىپ تۇرادى.
ۇمىتكە ارقا سۇيەپ، شۇكىرشىلىك ەتىپ جاتقان كۇندەرىمنىڭ بىرىندە توبەمنەن جاي تۇسكەندەي ءبىر وقيعا بولدى. كەشكى ساعات التى-جەتىلەردىڭ كەزى ەدى. حات الىپ سەسترا كىرىپ كەلدى. كۇنى ء-تۇنى زارىعىپ كۇتەتىنىمىز دە وسى حات ەمەس پە، ءبىر پالاتادا جاتقان بەسەۋمىز دە «كىمگە؟» دەپ جامىراپ قويا بەردىك.
— بالقاشيەۆكە، — دەدى دە، مەنىڭ ون جاعىمداعى جارالى لەيتەنانتقا ۇسىندى.
لەيتەنانت حاتتى الىپ، ادرەسىن قاراپ جىبەردى دە، قۋانىپ كەتتى. ءبىراق، قۋانىش ۇزاققا بارمادى. حاتتى كوزىمەن شولىپ شىعىپ، لەيتەنانتىم توبەسىنەن بىرەۋ مۇزداي سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي تىتىرەنىپ قويا بەرگەنى. ءبىز اڭ-تاڭ بولىپ «نە بولدى؟» دەپ لەيتەنانتقا قارادىق.
لەيتەنانتتا ءۇن جوق. تالىقسىعان ادامداي سۇلىق جاتىر. تەك الدەن ۋاقىتتان كەيىن بارىپ:
ايەلىم تاستاپ كەتكەن، — دەگەندى ارەڭ ايتتى.
وسىمەن ءسوز ءبىتتى. ەشكىم ودان ارعىسىن سۇرامادى. شىنىندا، سۇراۋدىڭ دا قاجەتى جوق ەدى... دوس قايعىسى ارقامىزعا ايازداي باتتى. جۇباتقان دا بولدىق. ءبىراق بولار ءىس بولعان...
بۇل كوڭىلسىز وقيعا كوڭىلدى قاتتى قوبالجىتتى. ونسىز دا ءوزى كۇپتى جۇرەك ءدۇرسىل قاعىپ، اۋىزعا تىعىلعانداي بولدى. جالعىز مەن ەمەس، بىرگە جاتقان ءبارىمىز دە سۇيگەن جارلاردى كوز الدىمىزدان وتكىزدىك.
نەسىن جاسىرايىن جولداسىمنىڭ باسىنا تۇسكەن حال مەنىڭ دە باسىما كەلە مە دەپ قاۋىپتەندىم. بۇلاي ويلاۋىم وزىمشە سەبەپ تە تولىق ەدى. جازعان باسىم جاس جارىمنىڭ الدىندا كىنالى ەدىم. كوپتەن ەرە جۇرگەن وكىنىشتىڭ دە تەرەڭ سىرى وسىندا بولاتىن.
كوز الدىمدا جارىممەن بىرگە وتكىزگەن ءومىرىم ەلەستەدى. قانداي تاتۋ، قانداي باقىتتى ەدىك ءبىز! ءومىرى ءجۇز شايىسىپ كوردىك پە ەكەن... كەيبىر جەڭىل، وقىس مىنەزدەرىمدى كەشىرىپ، تاربيەشىم بولمادى ما، كىرشىكسىز سۇيمەدى مە يەنى ول... سويتكەن جارعا نە كورسەتتىم؟.. نە ىستەدىم مەن مايدانعا كەتەر كۇنى؟!! وسىنىڭدى دا جول دەيمىسىڭ جاس جۇرەگىم؟!
ءقادىر تۇتۋ وڭاي بولسا دا، ءادىل بولۋ قيىن ەكەن... جار كوزىنە ءشوپ سالدىم، جاس جۇرەگىن تىلكەم ەتتىم. بوسقا جەلىگىپ، بوگدە ايەلدىڭ بەتىنە قاراپ ىرجىڭداۋدى اۋەس، قىزىق كوردىم. وسىنىڭ اقىرى كەلىپ ەستەن كەتپەس ءبىر وقيعاعا دۋشار ەتپەدى مە!
جازدىڭ تامىلجىعان كۇندەرىنىڭ ءبىرى ەدى. ايەلىم بوبەگىن الىپ كولحوزدا تۇراتىن توركىنىنە كەتكەنىنە ءبىرتالاي كۇن بولعان. بۇل البىرتتىق نە ىستەتپەيدى، ءىشىم پىسقان سوڭ ونىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، بۇرىن قالجىڭداسىپ جۇرەتىن ءبىر كەلىنشەكتى ەرتىپ اكەلىپ، بەسەدكانىڭ ىشىندە ءماز-مايرام بولىپ وتىرمايمىن با. شاراپ ءىشىپ قىزىپ العان مەن دە، الگى كەلىنشەكتى اڭعارماپپىن، — ءبىر مەزگىلدە قاراسام قارسى الدىمدا جارىم تۇر. ءتۇسى سۇرلانىپ، كەسكىنى وزگەرىپ كەتكەن. ۇشقىن شاشقان وتكىر قارا كوزى نايزاداي قادالىپ، وڭمەنىمنەن ءوتىپ بارادى.
مەن ابىرجىپ ورنىمنان ۇشىپ تۇردىم دا، نە دەرگە بىلمەي وعان جالتاقتاپ قاراي بەردىم.
جارىم كوزىن مەنەن الدى دا ايەلگە تەسىرەيدى. شاتاق ەندى باستالعان شىعار دەپ ويلادىم. ابىروي بەرگەندە، وقشا مەن ويلاعانداي بولمادى، ايەلگە ءبىراز جيىركەنە قاراپ تۇردى دا، ول كەكەسىندى پىشىنمەن:
— توي تارقادى، سۇلۋ، ءجونىڭدى تاپ! — دەگەنى عوي. سودان كەيىن مەنىڭ جانىما كەلدى دە اقىرىن عانا:
— قويمادىڭ-اۋ وسى قىلىعىڭدى. ءبىر ەمەس، ەكى-ۇش رەت كەشىرىپ ەدىم، ەندى توزە الماسپىن بۇل قورلىعىڭا. جەتەر!..
جامان ايەل الدىندا ارىندى توكپەيىن، كەيىن سويلەسەرمىز جاقسىلاپ، — دەدى. وسىنى ايتتى دا ول ۇيگە كىرىپ كەتتى. الگى ايەل دە دەرەۋ جونىنە تارتتى.
مەن جەرگە كىرگەندەي بولىپ قالدىم. شىنىندا، ايەلىم شۋ كوتەرىپ، بايبالامعا سالسا، مۇنداي جاسىماعان دا بولار ەدىم. اقىلدىلىققا سالىنىپ، مەنى ماقتامەن باۋىزداپ، دىڭكەمدى قۇرتقانى عوي. ۇلكەن ادامگەرشىلىك-اۋ مۇنىسى. قىزعانىش وتى جۇرەگىن ۋلاپ تۇرسا دا، ەر نامىسىن ءوز نامىسىنداي قورعاۋعا قۇدىرەتى جەتكەن جارعا تابىنباسسىڭ با؟ وسىنداي ادال جاردىڭ دا ماحابباتىن اياققا باسامىز-اۋ! يتشىلىك قوي بۇل!
وسىنداي وي دارياسىنا شومىپ تۇرعانىمىزدا:
— شانگەرەيەۆ وسىندا ما؟ — دەگەن داۋىس قۇلاعىما شالىندى. باسىمدى جوعارى كوتەرسەم. سوعىس كوميسسارياتىنان شاقىرۋ قاعاز اكەلگەن ادام ەكەن. الا سالدىم دا، دەرەۋ تىسقا شىقتىم.
... سونىمەن، مەن تاڭەرتەڭ مايدانعا اتتانۋعا ءتيىس بولدىم. بۇل حاباردى ەستىگەن دوس-جارلار جيىلىپ تا ۇلگىردى. ءسويتىپ ەلدەگى اقىرعى ءتۇنىم دوستارىمنىڭ اراسىندا ءوتتى دە، جارىمىزبەن ەكەۋمىز شەشىلىپ سويلەسە دە المادىق. اقىرى توماعا-تۇيىق كۇيدە اتتانۋعا تۋرا كەلدى. جالعىز-اق، ءدال جۇرەر الدىندا: «قوش بول!» — دەپ قولىن قىستىم. ول دا ەمىرەنگەندەي شىراي بەرىپ: «جولىڭ بولسىن!» — دەدى كۇمىلجىپ. «التىنجان، سەن ماعان رەنجىمە، ءبىر اعاتتىق بولدى» دەپ وسى ساتتە ايتۋعا وقتالدىم دا، ايتپادىم. ويتكەنى، ورەسكەل ءىسىمدى ءبىر اۋىز سوزبەن جۋىپ-شايۋعا ارلاندىم. — داق تۇسكەن جار جۇرەگىنە مۇنىڭ ەشبىر شيپاسى بولماس دەپ ويلادىم.
پوەزد قوزعالدى. مەن ەكى كوزىم جاۋتاڭداپ تەرەزەدەن تىسقا ۇڭىلە بەردىم... كوز الدىمنان كىشكەنتاي بوبەگىن قۇشاقتاعان بويى جارىم ۇزاپ قالىپ بارا جاتتى.
جەلدەي ۇشقان جۇيرىك پوەزد ۇستىندە باسقالارمەن بىرگە مەن دە كەلەمىن. قىرتىستانعان قالىڭ وي، ءوز تەرەڭىنە باتىرىپ، بويىمدى كونە جازدىرتسىنشى. جانىم-اۋ، سىندى ساپار الدىندا، بۇل نە قىلعانىم، تىم بولماسا، ءتاتۋ-تاتتى كۇيدە ايىرىلىسا دا الماعانىمىز با! ەگەر وسى ساپاردا مەرت بولسام، بايعۇستىڭ نازاسى موينىمدا كەتكەنى عوي... الدە ول قوشتاساردا ماعان لاعنەت ايتىپ، ەندى قايتىپ كوزىمە كورىنبە دەدى مە ەكەن ىشىنەن!.. كوز جاس شە؟ كەتەرىمدە كوزىنىڭ ىستىق جاسىن توكپەدى مە ول؟ شىن ماحابباتتىڭ ۇشقىنى وسى — بىرگە اپار مايدانعا، ۇمىتىلماس بەلگى بولسىن دەگەنى ەمەس پە بۇل ىستىق جاس. ول بولسا، نامىس بيلەپ، ماعان ناز ەتتى. دۇرىسىندا، مەنىڭ بىردەمە دەيتىن ءجونىم بار ەمەس پە ەدى؟ نەگە كەشىرىم سۇرامادىم؟ جوق ول مەنى كۇتەدى! وعان قانداي دالەلىم بار؟ دالەلىم سول — سەنەمىن. ەندەشە، سەنىمنەن باسىم كۇش بولۋشى ما ەدى!
كوپ ويلاندىم، كوپ تولعاندىم. جاتسام-تۇرسام كوز الدىمنان ءسابيىن قۇشاقتاپ، قامىعىپ تۇرعان جاس جارىم كەتپەدى. ول كەيدە قايعىرىپ، كەيدە كۇلىپ تۇرعانداي كورىندى. وسى بەينە قاندى مايداندا دا، پارتيزان بولىپ، نەمىستىڭ تىلىندا جۇرگەنىمدە دە مەنىمەن بىرگە بولدى. وسى بەينە جارالانىپ گوسپيتالعا تۇسكەنىمدە دە بىرگە كەلدى.
وسى بەينە كوز الدىمدا تاعى تۇر. بۇل جولى مەنى قاتتى قوبالجىتادى. جاڭاعى حابار — ءون بويىمدى مۇزداتىپ، باسىمدى اڭگى-تاڭگى ەتتى. وسى سياقتى ءبىر حابار ماعان دا جەتپەك. نە دەپ كەلەرىن ءوزى ءبىلسىن، ايتەۋىر، كەلۋى حاق. راس، بۇرىن حات الا الماي قويدىم. ءبىراق، وعان قاراپ كۇماندانۋعا بولمايدى. ادرەسىمنىڭ تۇراقتى بولعان ءبىر كۇنى جوق. وندا كەتتىم، مۇندا كەتتىم، اقىرىندا جاۋدىڭ تىلىنان ءبىر-اق شىقتىم. ودان بوسانىسىمەن اۋىر جارالانىپ، گوسپيتالدا جاتقانىم مىناۋ. وسىندا كەلىسىمەن حات جازعانمىن. جامان-جاقسى بولسىن، جاۋابى كەلۋگە ءتيىس. سەندەي مۇگەدەكتىڭ كەرەگى جوق دەي مە، الدە كوپتەن ساقتاعان جىلى ءسوزىن جولداي ما؟ ول اراسى ماعان تۇمان. مەنى قيناپ جاتقاندار دا وسى جاۋاپتار. بىرىنە-بىرى قارسى ەكى وي جۇرەگىمنىڭ تەرەڭ تۇبىنەن باس كوتەرىپ، ءوزارا سىلكىلەسۋدە. ءبىرى جاقسىلىققا باستاسا، ەكىنشىسى قايداعى جوق كۇدىككە، جامانشىلىققا سۇيرەيدى.
ءبىر كەزدە جار قۇشاعىن ەلەمەي، وعان ءمان بەرمەي جۇرگەن باسىم — ەندى ونىڭ ءبىر عانا جىلى سوزىنە ىنتىزار بولدىم! ادال جاردىڭ ماحابباتىن ەندى قانداي ءقادىر تۇتىپ جاتقانىمىزدى بىلە مە ەكەن، ءبىر عانا جىلى ءسوزى — توبەمىزدى كوككە كوتەرەتىنىن ويلاي ما ەكەن ولار؟ سولدات جانىن ۇققان جاردان اينالسا بولماي ما؟
«ءومىر — ۇشقىر كولەڭكە» دەگەن عوي شەكسپيردىڭ ءبىر كەيىپكەرى. سول ايتقانداي، انە-مىنە دەگەنشە، زارىعا كۇتكەن حات تا كەلىپ ۇلگىردى. ادرەسىنە قارايمىن، ايەلىمنىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان. ءبىراق، اشۋعا جۇرەگىم داۋالامايدى. ىشكى سىرىن بىلمەي-اق كوكىرەگىمە باسىپ، جانعا ازىق ەتىپ جاتا بەرسەم بە ەكەن دەپ ويلايمىن. جوق، اشۋ كەرەك! نە دە بولسا بىلەيىن!
قولىم قالتىراپ، كونۆەرتتى ارەڭ اشتىم. ءبىر جامانات ەستيتىن ادامداي، ءون بويىم مۇزداپ بارادى. كەرەگىڭ جوق دەگەن ءسوز كەزدەسىپ قالا ما دەپ قىلپ-قىلپ ەتەمىن.
«جانىم جومارت! زارىقتىردىڭ دا، ساعىندىردىڭ دا ابدەن. ءوزىڭ تۇگىل، كولەڭكەڭە زار بولىپ، تالاي كۇندى باستان كەشىرىپ تە سالدىم. سۋرەتىڭدى ءدات تۇتىپ، قيال بۇعان تالاي كوڭىلسىز كۇندەر دە ءوتتى-اۋ ايتەۋىر... بارىنە ءتوزدى، بارىنە شىدادى التىنىڭ. ەندى، مىنە، قۋانىشتى دا ەستىدى بۇل قۇلاق. نە جازارعا، نە ايتارعا بىلمەيمىن. ءسوز دەگەندەرىڭ الدەقايدا قاشىپ كەتكەن. جۇرەك تولعان قۋانىش، شىنىندا، سوزگە ورىن قالماپتى.
ايتپاقشى، ۇرسۋىم كەرەك ەكەن عوي ساعان. «بۇرىن دا رەنجۋلى ەدىڭ، ونىڭ ۇستىنە مۇگەدەك بولدىم، كەل دەيسىڭ بە، كەت دەيسىڭ بە، اشىق ايت» دەپ، نە بەتىڭمەن ۇيالماي جازدىڭ؟ سولدات تا سۇيدەي مە ەكەن؟ ءوز ۇيىڭنەن ءوزىڭ ۇركىپ، الجاستىڭ با جاس باسىڭنان؟ ايەل دەگەن، سەنىڭشە، جەلقايىقتىڭ جەلكەنى مە، داۋىل تۇرسا ىعا بەرەتىن؟ الدە، ەسكى رەنجىس بىقسىپ سونبەي قويدى ما دەپ ويلاپ پا ەدىڭ؟ ەردىڭ باسى الىمگە تىگىلگەن سىندى ساعاتتاردا باسقا وي ادىرا قالمادى ما. جەڭىل-جەلپى، كورسە قىزار مىنەزدەرىڭ سوعىس تەزىنە تۇسكەنىن بىلمەيدى دەيسىڭ بە مەن. ايەل ماحابباتىنىڭ الىپ كۇشىن سەن سياقتى جىگىتتەرىمىز ەندى ۇعاتىن بولار. بىزگە تاعىلار كىنا كوپ، ءبىراق، ءومىر تۇتقاسى — ءبىز دەسەك، تالاسپاسسىڭدار وزدەرىڭ دە. قالجىڭ-شىنى ارالاس نازدى ءسوز عوي مۇنىڭ ءبارى. تەك، تەز كەلشى ءوزىڭ. سودان كەيىن شەرتەرمىز تالاي گاپتى. ۇرىسامىن دا، سۇيەمىن دە، مىقتى بول باتىرىم.
كەلەر كۇنىڭدى تەلەگرامما بەرىپ حابارلا، ورىنتايىڭ الدىڭنان شىعامىن دەپ كۇتىپ وتىر.
سۇيگەن جارىڭ التىن».
سەسترا، جانىم سەسترا، كەلشى بەرمەن! شاقىرشى پروفەسسوردى! وسى مەن ابدەن-اق ساۋىققان جوقپىن با! ۇستاي بەرمەسىن دە ەندى مەنى. قۇشاق جايىپ سۇيگەن جار كۇتىپ وتىر دەشى. ايتشى، سۇيدەپ... ەلدە ەرلىك ەڭبەك كۇتۋدە دەشى، باۋىرىم...
You Might Also Like
-
ساپارعا جارقىننىڭ ىزاسى جامان ءوتتى. تۇنەۋگى ءبىر جانجالدان كەيىن مۇنىڭ يىعىنا شىعىپ الدى. بۇل دا دەس بەرمەي، قانشاما بوي تەڭەستىك جاساپ باقسا دا، قيۋى كەلمەي، امالسىز «جىڭىشكەرىپ» بارادى...
