InfoHub Logo

قازاق حالقى قورقىتتى ساز قۇدىرەتى، ونىڭ ىشىندە قوبىزدىڭ اتاسى دەپ اتايدى. ادام جانىنىڭ ەڭ اسىل سىرى قوبىز ۇنىندە دەپ بىلەدى. سوندىقتان دا ءوز كەزىندە بويلارىنداعى قۇپيا قۋاتتىڭ سيپاتىن جۇرتقا جاريا ەتۋ ىسىندە ەل ىشىندەگى باقسىلار قوبىز سارىنىن پايدالانىپ وتىرعان. قوبىزدى دارىپتەپ، كيەلى ساز قۇرالى ساناتىندا جۇرتتىڭ ساناسىن ۇيىتىپ، جۇرەگىن ەلجىرەتكەن. قوبىزدىڭ سيقىرلى قاسيەتى جالىندى جىرمەن بەينەلەنگەن.

«قاراعايدىڭ تۇبىنەن
قايىرىپ العان، قوبىزىم.
اق قايىڭنىڭ بەزىنەن
ايىرىپ العان، قوبىزىم.
ۇيەڭكىنىڭ تۇبىنەن
ءۇيىرىپ العان، قوبىزىم.
وزەگىنەن ەمەننىڭ
ويىپ العان، قوبىزىم.
اق ىرعايىن قياننىڭ
قۇلاق قىلعان، قوبىزىم.
قىل قۇيرىعىن قۇلاننىڭ
ىشەك قىلعان، قوبىزىم.
تاۋتەكەنىڭ ءمۇيىزىن
تيەك قىلعان، قوبىزىم.
توبىلعىنىڭ شىبىعىن
قياق قىلعان، قوبىزىم».

وسىلايشا بۇرقىراتا جىر توگۋ ارقىلى قوبىزبەن كۇڭىرەنتە كۇي شەرتە وتىرىپ، قورقىت اتانىڭ جارىق دۇنيەگە قۇشتارلىعىن، ومىردە جاقسىلىقتى اسىرۋ جولىنداعى ارمانىن، قاجىر-قايراتىن اڭىز قىپ ايتادى. بابانىڭ ۇلى مۇراتىنىڭ جەلىسىن قوبىز سارىنىمەن ەل جۇرەگىنە جەتكىزىپ، وي-سانانى تەربەيدى، جانىن ەلجىرەتەدى. سارناعان قوبىز ءۇنى قۇدىرەت بولىپ سەزىلەدى. ال دومبىرادا شەرتىلەتىن «قورقىت» كۇيىنىڭ ىرعاعى دا، جەلىسى دە وزگەشەلەۋ. مۇڭدى كۇڭىرەنىس سارىننان گورى تولعانىس، بۇرقانىس بۋناعى باسىم. قاسيەتتى بابامىزدىڭ باسىنان كەشكەن ۋاقيعالار مەن كوڭىل-كۇيىن اشىپ، ادام ويىنا ۇلىلىقتىڭ ۇرىعىن سەبۋگە ارنالعان سىڭايى بار. وسىعان وراي، اڭىزدار دا سول مۇراتتان تارامدالادى.

قورقىت اتا جەلدەي جۇيتكىگەن جەلماياسىمەن قالىڭ قاتپارلى تاۋلاردىڭ ساي-سالاسىن ارالاپ، ەسىلتە جورتىپ كەلە جاتادى. جايقالعان جاسىل نۋعا بولەنگەن تاۋدىڭ ءبىر جوتاسىنا شىقسا، ەكى جاعى جالاما جارتاستى شۇڭعىل اڭعاردىڭ ىشىندە قيان-كەسكى سوعىس ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. قيراي سۇلاعان ادام ولىگىنەن اياق الىپ جۇرگىسىز، ءالى ءتىرى قالعاندارى ءبىرىن-بىرى نايزالاپ، قىلىشتاپ، تالاسقان يتشە شايناسادى. بىرەۋدى-بىرەۋ پارىقتامايدى. كوزدەرىن قان جاپقان، اكەسى قارسى كەلىپ قالعان بالاسىن، اعاسى ءىنىسىن سوققىلايدى.

اقىل-ەسىنەن اداسىپ، قۇتىرعانداي ارپالىسادى. تاعى اڭشا جۇلقىسىپ، ءبىرىن-بىرى جۇندەي تۇتەدى. وسى ارادا قورقىت اتا توبەنىڭ باسىنا وتىرا قالىپ، قوبىزىن كۇڭىرەنتە سارناتادى. سيقىرلى، زارلى سارىن تاۋ-تاستى جاڭعىرتادى. زارلى ۇنگە بالقىعانداي تاۋ شايقالىپ، جەر تەڭسەلەدى. ەس-تۇسسىز الىسىپ جاتقان ادامدار تالتىرەكتەي تەڭسەلىپ بارىپ، ءسۇلاي-سۇلاي كەتەدى. قان جوسا بوپ جاتقان ولىكتەر قورعاسىنداي بالقىپ ەريدى
دە، ءارقايسىسى دومالاعان قوي تاستارعا اينالىپ كەتەدى.

كۇيىن بەزىلدەتە سارناتقان قورقىت اتانىڭ جانى كۇيزەلىپ، ويى شالقيدى. مىنا تايپالاردىڭ ادامدارىنا مىنا ۇلى تاۋدىڭ قۇشاعى تارلىق ەتتى مە؟ تۋىستىعىنان بەزدىرگەن وبىرلىقتىڭ كەسىرىنەن ءبىر-بىرىنىڭ جاۋلىعى سونىڭ سالدارى ما؟ نەگە ءتۇبىن ويلامايدى بۇلار؟ مىنانداي قاندى قىرعىن حالىقتى قۇردىمعا قۇلاتپاي ما؟ جالپاق الەمنىڭ قۇشاعىنان قۇلاشتى ەركىن جاياتىن جەر تابىلار-اي. ال ادام بالاسىن اقىلعا كەلتىرەتىن، ءولىمدى تياتىن شارا بار ما؟ ءتاڭىر سورماڭداي پەندەلەرىڭە ءوزىڭ جار بولا گور!.. ەندىگى ءومىرىمدى، اقىل-ويىمدى وسى جولعا جۇمسايىن...

«قۇلپىرىپ تۇرعان قامقا تون،
شۇپەرەك بولار توزعان سوڭ.
بۇرلەپ تۇرعان بايشەشەك،
قۋراي بولار سولعان سوڭ...»

ەلىنىڭ قامىن ويلاعان قورقىت اتانىڭ جۇرەگى قان جىلايدى. تايپانىڭ تاعدىرى جانىن كۇيزەلتەدى. جەردىڭ جەلىنىن ەمبەي، جەلكەسىندە ويناقتاعان اساۋ تايپانىڭ كۇيرەۋى — قايعىسى بولادى. وسى قاسىرەتتى تەبىرەنىسپەن قورقىت اتا جەلماياسىنا مىنەدى دە، تىنىسى كەڭ، تارپىعى جوق، ءولىمدى بىلمەيتىن جەر ىزدەۋ ءۇشىن دۇنيەنى شارلاپ كەتەدى. ۇزاق جول تارتادى. ءبىر كۇنى قالىڭ ورماننىڭ شەتىنە شىعىپ، جالپاق جازىققا كوز سالىپ تۇرادى. اينالاسىنا قاراسا، ورماننىڭ شەتىندە بىرەۋ جەر قازىپ جاتادى. بۇل كۇننىڭ باتىسىنا بارعان كەزى ەكەن. الگى جەر قازىپ جاتقان ادامنىڭ قاسىنا كەلسە، جاس جىگىت ەكەن. قورقىت اتا ءجون سۇرايدى:

— ءبىر ادامنىڭ ءومىرى وشكەن ەكەن-اۋ، بۇل كىمنىڭ كورى؟ جىگىت جولاۋشىعا قادالا قارايدى دا:

— بۇل قورقىتتىڭ كورى، — دەيدى.

مۇنى ەستىگەن قورقىت اتا ءوزىنىڭ دە قارتايا باستاعانىن سەزەدى. ءبىراق ادام بالاسىن ولىمنەن قۇتقارىپ، باقىتقا كەنەلتەمىن دەگەن ويى جەبەيدى. «مەن ءالى مۇراتىما جەتكەن جوقپىن، ارمانىمدى ورىنداماي ولمەيمىن». وسى ويمەن ارتىنا بۇرىلادى. قاتپار-قاتپار قۇم كەشىپ، اڭىزعاق ەسكەن جول باسىپ، اسقار-اسقار تاۋلاردان اسادى. تاۋدىڭ ەتەگىنە تۇسكەن كەزدە جەر قازىپ جاتقان بىرەۋدى كورەدى. دەنە ءبىتىمى شومبالداي جىگىت اعاسى ەكەن، ءجون سۇرايدى. ول دا سۇستى كوزبەن قاراپ، قورقىتقا كور قازىپ جاتقاندىعىن ايتادى. الدىنان شىراداي جايناپ شىعىپ كەلە جاتقان كۇندى كورەدى دە، سولعا بۇرىلادى. قالىڭ ورمان، قاتپار تاۋلاردان، ادىرلى ولكە، باتپاقتى سازداردان ءوتىپ، جايقىن تەڭىزگە جەتەدى. تەڭىز جاعاسىندا تاستى ويىپ، جەر قازىپ جاتقان ورتا جاستاعى ادامعا كەزىگەدى. ول دا قورقىتقا كور قازىپ جاتقاندىعىن ايتادى. قورقىت اتا ءوزىنىڭ قۋاتى قايتا باستاعانىن سەزەدى. تاعى دا بوگەلمەستەن جىلجىپ وڭعا بۇرىلادى. كولدەردى جاعالاپ، ايدىندى وزەندەردەن وتەدى. جالپاق دالانى شارلايدى. الدىنان ايناداي جارقىراپ جاتقان جالپاق وزەن كەزىگەدى. وزەننىڭ جار قاباعىندا ءبىر شال جەر قازىپ جاتادى. شارشاپ-شالدىعىپ جەتكەن قورقىت اتا:

— و، ءقادىرلى قاريا، بۇل كىمنىڭ كورى؟ — دەپ سۇرايدى. شال قامىعا قارايدى دا:

— «وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم»، ودان قاشىپ قايدا بارىپ قۇتىلماقسىڭ، قورقىت؟ بۇل سەنىڭ كورىڭ، ەندى وسىعان كىر دە، تىنىس ال! — دەيدى.

قايدا بارسا دا وزىنە قازىلعان كورگە تاپ بولعان قورقىت اتانىڭ كوزىنە ءولىم نىشانى ەلەستەيدى. اپپاق قۋداي ساقالى جەلبىرەپ، سول ارادا جۇگىنە وتىرا قالادى. «و، جارىق دۇنيە، ءقادىرىڭدى بىلمەگەن ادام بالاسىنا اقىل بەر، قامقور بول! جەردىڭ كوركى ەلمەن، ەلىمدى ەمىرەنتپەك ەدىم، ول ويىمدى اسىرۋعا ۋاقىتىم جەتەر ەمەس. جالعىز ءوزىمنىڭ قولىمنان كەلمەيدى ەكەن، سونى بىلمەپپىن. كوپ بىرىكسە، كول ەمەس پە، سونى ويلاماپپىن. سول كۇيىمدى قولداي كور...».

قورقىت اتا سول ارادا جارىق دۇنيەگە تىلەگىن ايتىپ، ءوزىنىڭ اقىرعى قوشتاسۋ كۇيىن شەرتكەن ەكەن...

وسى ارمان دومبىرا ۇنىمەن بەرىلەتىن «قورقىت» كۇيى مۇڭدى دا، زارلى دا ەمەس، تەڭىزدىڭ تولقىنىنداي شيراتىلا بۇرالعان داۋىلدى بۇرقانىس، دومبىرانىڭ بۋناقتى ءۇنى، كۇمبىرلەگەن ءدۇمبىرلى سارىنمەن ونە بويدى شىمىرلاتادى. جۇرەكتى تەبىرەنتىپ، عاجايىپ سىرلى ويلارعا باتىرادى. ادامنىڭ ساناسىن شايقاپ، جىگەرلى سەنىمگە باۋرايدى. كۇي ىرعاعىنداعى تەبىرەنىس ويعا بولەگەن تولعانىسپەن قۇشاعى كەڭ الەمگە جەتەلەيدى. باۋىرمالدىقتىڭ، تىرشىلىكتىڭ سىرىن ۇعۋعا باۋليدى. جانىڭدى جايناتىپ، تۋىستىق سەزىمىڭدى جەتىلدىرەدى. قىرقىس قياناتتان جيرەندىرەدى.

---