قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ. سابالاق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ (1925 - 2001) سابالاق
ساباقتىڭ ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: «سابالاق» ولەڭىنىڭ دەرەكتىلىك نەگىزى، اقىن ءتىلى، ۇلتجاندىلىق ءمانى زور ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ، اقىندىق رۋحى بيىكتىگىن تانىتۋ.
- دامىتۋشىلىق؛ وقۋشىنىڭ ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ جۇرگىزە بىلۋگە، ءوز ويىن اقىن تىلىمەن دە، ادەبي تىلىمەن دە جەتكىزە بىلۋگە جاعداي تۋعىزۋ
- تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى ۇلتجاندى بولۋعا، وتانىن سۇيە بىلۋگە، ەلىنىڭ ەرتەڭگى بولاشاق جاستار ەكەنىنە سەنىمىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىس: مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ، اڭگىمە، ستو، شىعارماشىلىق، ءىشىنارا ىزدەنىس.
كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، قازاق حاندىعىنىڭ كەستەسى، ابىلاي حان تۋرالى سلايد
ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح ( اڭىراقاي شايقاسى) ءتىل ءبىلىمى (لەكسيكا)
پايدالانعان ادەبيەتتەر: قويشىعارا سالعارى «حاندار كەستەسى» ابىلاي حان
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسى، دايىندىعىنا، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ)
2. ءبىلىمدى جان جاقتى تەكسەرۋ.
– بالالار مەن سەندەرگە ماقال - ماتەلدەر ايتايىن سەندەر جالعاسىن تابىڭدار.
1. باتىر تۋسا........... (ەل ىرىسى)
جاڭبىر جاۋسا،........ (جەر ىرىسى)
2. بىرلىك بار جەردە....... (تىرلىك بار)
وسى ماقالالاردى نە ءۇشىن ايتتى دەپ ويلايسىڭدار.
– قاشاندا ەلىنە جاۋ شاپسا، قيىنشىلىق تۋعاندا ەلىن امان الىپ قالعان كىم؟ (باتىر)
– باتىرى، شەشەنى بار ەلمىز عوي.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
ق. شاڭعىتبايەۆ « سابالاق» ولەڭى. سابالاقتىڭ اڭىراقاي ايقاسىندا كورسەتكەن ەرلىگى، ولەڭدەرىنىڭ ۇلتجاندىلىعى، ەل بىرلىگى تۋرالى جايىندا بولماق.
2. وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. ( وي شاقىرۋ)
سابالاق. اڭىراقاي. ابىلاي. دەگەن سوزدەردى ەستىگەندە قانداي وي كەلدى؟(وقۋشىلار ءوز بولجامدارىن ايتادى) ەندەشە «سابالاق» ولەڭىن وقىپ كورەيىك
1. قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى جانە اڭىراقاي شايقاسى جايلى سلايد جۇرگىزىلەدى.
2. «سابالاق» ولەڭى مانەرلەپ وقىلادى.
3. 2 - 3 وقۋشى مانەرلەپ وقيدى. (ماتىنمەن تولىق تانىسقان سوڭ، ءماتىن تالداۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى.)
ءماتىندى تالداۋ:
1. ولەڭ مازمۇنىن قانداي وي بولىكتەرىنە بولۋگە بولادى؟
1. اڭىراقايداعى ايقاس
2. ابىلمامبەت حان.
3. توسقاۋىلدان جاۋعا تيگەن قازاق جاۋىنگەرى
4. مايدان دالاسى (جەڭىس)
5. سابالاق
6. اقىن ارمانى نەمەسە ءتۇيىنى.
2. ءماتىندى تالداۋ جۇمىسى.
اقىن اڭىراقايداعى سوعىستى قالاي سۋرەتتەيدى. ءتىلىن تاريحپەن سالىستىرىپ كورەيىك.
3. سيرەپ قالعان سەرىكتەرىن كورگەندە ابىلمامبەت قانداي كۇيگە ءتۇستى؟
«سيرەپ قالعان سەرىكتەردەن سەسكەنىپ،
ابىلمامبەت باس بارماعىن شاينايدى»
4. ابىلمامبەتتىڭ شەشىمى؟
«اتا ناكەس، جىقتى ما جاۋ تۋىمدى»،
دەپ ىزاعا ابىلمامبەت بۋىندى.
«الا كەتەم جاستىعىمدى مەن دە» دەپ،
قىنابىنان الداسپانىن سۋىردى.
5. جاۋعا بۇيىردەن تيگەن قازاق جاۋىنگەرلەرىن اقىن قانداي سوزدەرمەن بەينەلەپ كورسەتەدى؟
6. ماتىننەن سابالاق بەينەسىن تاۋىپ وقى.
«قىران قانات قاس قاباعى تۇيىلگەن،
جەڭىل عانا شيدەم شاپان كيىنگەن،
كەلە جاتىر قول باسىن ءبىر جىگىت
قارشىعاداي تاس قولدانىپ شۇيىلگەن».
7. سابالاق قانداي تۇلعا؟ سابالاق
8. ابىلمامبەت كىمگە كوڭىلى تولدى؟ نە ءۇشىن؟
ابىلمامبەت سابالاق ابىلاي
(ءابىلمانسۇر)
ابىلاي سۇلتاننىڭ نەمەرە ءىنىسى.
– وسى ۇرىستا ول «ابىلايلاپ» ۇران ساپ، «كىرگەن جەرىن تەسىك قىپ، شىققان جەرىن ەسىك قىپ دۇشپاننىڭ ىرگەسىن ايرانداي ءىرىتىپ، توزاڭداي توزدىرادى. جۇرت ۇرانىنا قاراپ ونىڭ تورە تۇقىمى ەكەنىن ءبىلىپ، توبەگە كوتەرىپ قۇرمەت كورسەتەدى. ءمان – جايدى بىلگەن ابىلمامبەتتىڭ ۇسىنىسىمەن ءۇش ءجۇزدىڭ توقسانعا تارتا يگى جاقسىلارى جيىلىپ ءابىلمانسۇردى (سابالاق) ابىلايدى حان سايلايدى.
ەل اۋزىندا ابىلايدى العاش اتىعاي – قاراۋىل حان كوتەرىپ، التى وتاۋ تىگىپ بەرگەن دەگەن ءسوز بار.
(«قازاق حاندىعىنىڭ كەستەسى» بويىنشا ءسوز بولادى)
ابىلاي ەل بيلىگىن ۇستاعان كەزىندە قىتايمەن جاقىنداسا تۇسۋگە كەڭەس بەرىپ، رەسەيمەن كەلىسىمدى ساقتاۋ كەرەك دەپ تاپسىردى. جەكە باسىنىڭ كىسىلىگىمەن، اقىل - پاراساتىنىڭ كەڭدىگىمەن جەتكەن ول ارىنى اۋىزدىقسىز، قىزۋ قاندى قىزبا حالىقتىڭ ءقادىر - قۇرمەتىنە يە بولا ءبىلدى. حالىق ونى بىردەن حان كوتەردى. ابىلاي «شەشەن، ساياساتكەر، پاراساتتى بولعان».
كەستەنى تولتىر: ابىلاي كىم؟ ابىلاي - ەل ماقتانىشى
№9 ولەڭگە تالداۋ
№1 ولەڭ جولدارىندا كەزدەسەتىن «ەر قارۋى – بەس قارۋ» اتاۋلارىن تەرىپ جاز.
№2. ولەڭ جولدارىندا كەزدەسەتىن كوركەمدىك ورنەكتەردى ( سوزدەردى) تەرىپ جاز.
№3. ابىلاي حان قاي ءجۇزدىڭ حانى بولعان؟
وي تولعاۋ.
1) تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ اڭگىمە جاز.
( اڭىراقاي، ايقاس، قازاق، قالماق، ابىلمامبەت، سابالاق، ابىلاي).
2) اقىن ارمانى قانداي؟
بەلگىلى عوي ايتپاسام دا ارجاعىن
سول سابالاق – ابىلاي اتا تارلانىڭ،
ابىلاي تاعى تۋا ما دەپ قازاقتان،
توسىپ كەلەم، سول ەندىگى – ارمانىم – دەيدى.
( وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى).
بۇگىنگى ءومىرىڭىزدىڭ ابىلايى كىم دەپ ويلايسىز؟
قورىتا كەلگەندە، اقىن ءوز شىعارماسىندا ابىلاي اتىن العاش تانىتقان اڭىراقاي سوعىسىنىڭ كورىنىسىن ەرەكشە سيپاتتاپ بەرەدى. ولەڭىنىڭ تاريحي نەگىزى زور.
ۇيگە تاپسىرما: ابىلاي حان تۋرالى دەرەكتەر جيناۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: «سابالاق» ولەڭىنىڭ دەرەكتىلىك نەگىزى، اقىن ءتىلى، ۇلتجاندىلىق ءمانى زور ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ، اقىندىق رۋحى بيىكتىگىن تانىتۋ.
- دامىتۋشىلىق؛ وقۋشىنىڭ ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ جۇرگىزە بىلۋگە، ءوز ويىن اقىن تىلىمەن دە، ادەبي تىلىمەن دە جەتكىزە بىلۋگە جاعداي تۋعىزۋ
- تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى ۇلتجاندى بولۋعا، وتانىن سۇيە بىلۋگە، ەلىنىڭ ەرتەڭگى بولاشاق جاستار ەكەنىنە سەنىمىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىس: مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ، اڭگىمە، ستو، شىعارماشىلىق، ءىشىنارا ىزدەنىس.
كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، قازاق حاندىعىنىڭ كەستەسى، ابىلاي حان تۋرالى سلايد
ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح ( اڭىراقاي شايقاسى) ءتىل ءبىلىمى (لەكسيكا)
پايدالانعان ادەبيەتتەر: قويشىعارا سالعارى «حاندار كەستەسى» ابىلاي حان
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسى، دايىندىعىنا، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ)
2. ءبىلىمدى جان جاقتى تەكسەرۋ.
– بالالار مەن سەندەرگە ماقال - ماتەلدەر ايتايىن سەندەر جالعاسىن تابىڭدار.
1. باتىر تۋسا........... (ەل ىرىسى)
جاڭبىر جاۋسا،........ (جەر ىرىسى)
2. بىرلىك بار جەردە....... (تىرلىك بار)
وسى ماقالالاردى نە ءۇشىن ايتتى دەپ ويلايسىڭدار.
– قاشاندا ەلىنە جاۋ شاپسا، قيىنشىلىق تۋعاندا ەلىن امان الىپ قالعان كىم؟ (باتىر)
– باتىرى، شەشەنى بار ەلمىز عوي.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
ق. شاڭعىتبايەۆ « سابالاق» ولەڭى. سابالاقتىڭ اڭىراقاي ايقاسىندا كورسەتكەن ەرلىگى، ولەڭدەرىنىڭ ۇلتجاندىلىعى، ەل بىرلىگى تۋرالى جايىندا بولماق.
2. وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. ( وي شاقىرۋ)
سابالاق. اڭىراقاي. ابىلاي. دەگەن سوزدەردى ەستىگەندە قانداي وي كەلدى؟(وقۋشىلار ءوز بولجامدارىن ايتادى) ەندەشە «سابالاق» ولەڭىن وقىپ كورەيىك
1. قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى جانە اڭىراقاي شايقاسى جايلى سلايد جۇرگىزىلەدى.
2. «سابالاق» ولەڭى مانەرلەپ وقىلادى.
3. 2 - 3 وقۋشى مانەرلەپ وقيدى. (ماتىنمەن تولىق تانىسقان سوڭ، ءماتىن تالداۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى.)
ءماتىندى تالداۋ:
1. ولەڭ مازمۇنىن قانداي وي بولىكتەرىنە بولۋگە بولادى؟
1. اڭىراقايداعى ايقاس
2. ابىلمامبەت حان.
3. توسقاۋىلدان جاۋعا تيگەن قازاق جاۋىنگەرى
4. مايدان دالاسى (جەڭىس)
5. سابالاق
6. اقىن ارمانى نەمەسە ءتۇيىنى.
2. ءماتىندى تالداۋ جۇمىسى.
اقىن اڭىراقايداعى سوعىستى قالاي سۋرەتتەيدى. ءتىلىن تاريحپەن سالىستىرىپ كورەيىك.
3. سيرەپ قالعان سەرىكتەرىن كورگەندە ابىلمامبەت قانداي كۇيگە ءتۇستى؟
«سيرەپ قالعان سەرىكتەردەن سەسكەنىپ،
ابىلمامبەت باس بارماعىن شاينايدى»
4. ابىلمامبەتتىڭ شەشىمى؟
«اتا ناكەس، جىقتى ما جاۋ تۋىمدى»،
دەپ ىزاعا ابىلمامبەت بۋىندى.
«الا كەتەم جاستىعىمدى مەن دە» دەپ،
قىنابىنان الداسپانىن سۋىردى.
5. جاۋعا بۇيىردەن تيگەن قازاق جاۋىنگەرلەرىن اقىن قانداي سوزدەرمەن بەينەلەپ كورسەتەدى؟
6. ماتىننەن سابالاق بەينەسىن تاۋىپ وقى.
«قىران قانات قاس قاباعى تۇيىلگەن،
جەڭىل عانا شيدەم شاپان كيىنگەن،
كەلە جاتىر قول باسىن ءبىر جىگىت
قارشىعاداي تاس قولدانىپ شۇيىلگەن».
7. سابالاق قانداي تۇلعا؟ سابالاق
8. ابىلمامبەت كىمگە كوڭىلى تولدى؟ نە ءۇشىن؟
ابىلمامبەت سابالاق ابىلاي
(ءابىلمانسۇر)
ابىلاي سۇلتاننىڭ نەمەرە ءىنىسى.
– وسى ۇرىستا ول «ابىلايلاپ» ۇران ساپ، «كىرگەن جەرىن تەسىك قىپ، شىققان جەرىن ەسىك قىپ دۇشپاننىڭ ىرگەسىن ايرانداي ءىرىتىپ، توزاڭداي توزدىرادى. جۇرت ۇرانىنا قاراپ ونىڭ تورە تۇقىمى ەكەنىن ءبىلىپ، توبەگە كوتەرىپ قۇرمەت كورسەتەدى. ءمان – جايدى بىلگەن ابىلمامبەتتىڭ ۇسىنىسىمەن ءۇش ءجۇزدىڭ توقسانعا تارتا يگى جاقسىلارى جيىلىپ ءابىلمانسۇردى (سابالاق) ابىلايدى حان سايلايدى.
ەل اۋزىندا ابىلايدى العاش اتىعاي – قاراۋىل حان كوتەرىپ، التى وتاۋ تىگىپ بەرگەن دەگەن ءسوز بار.
(«قازاق حاندىعىنىڭ كەستەسى» بويىنشا ءسوز بولادى)
ابىلاي ەل بيلىگىن ۇستاعان كەزىندە قىتايمەن جاقىنداسا تۇسۋگە كەڭەس بەرىپ، رەسەيمەن كەلىسىمدى ساقتاۋ كەرەك دەپ تاپسىردى. جەكە باسىنىڭ كىسىلىگىمەن، اقىل - پاراساتىنىڭ كەڭدىگىمەن جەتكەن ول ارىنى اۋىزدىقسىز، قىزۋ قاندى قىزبا حالىقتىڭ ءقادىر - قۇرمەتىنە يە بولا ءبىلدى. حالىق ونى بىردەن حان كوتەردى. ابىلاي «شەشەن، ساياساتكەر، پاراساتتى بولعان».
كەستەنى تولتىر: ابىلاي كىم؟ ابىلاي - ەل ماقتانىشى
№9 ولەڭگە تالداۋ
№1 ولەڭ جولدارىندا كەزدەسەتىن «ەر قارۋى – بەس قارۋ» اتاۋلارىن تەرىپ جاز.
№2. ولەڭ جولدارىندا كەزدەسەتىن كوركەمدىك ورنەكتەردى ( سوزدەردى) تەرىپ جاز.
№3. ابىلاي حان قاي ءجۇزدىڭ حانى بولعان؟
وي تولعاۋ.
1) تىرەك سوزدەردى پايدالانىپ اڭگىمە جاز.
( اڭىراقاي، ايقاس، قازاق، قالماق، ابىلمامبەت، سابالاق، ابىلاي).
2) اقىن ارمانى قانداي؟
بەلگىلى عوي ايتپاسام دا ارجاعىن
سول سابالاق – ابىلاي اتا تارلانىڭ،
ابىلاي تاعى تۋا ما دەپ قازاقتان،
توسىپ كەلەم، سول ەندىگى – ارمانىم – دەيدى.
( وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى).
بۇگىنگى ءومىرىڭىزدىڭ ابىلايى كىم دەپ ويلايسىز؟
قورىتا كەلگەندە، اقىن ءوز شىعارماسىندا ابىلاي اتىن العاش تانىتقان اڭىراقاي سوعىسىنىڭ كورىنىسىن ەرەكشە سيپاتتاپ بەرەدى. ولەڭىنىڭ تاريحي نەگىزى زور.
ۇيگە تاپسىرما: ابىلاي حان تۋرالى دەرەكتەر جيناۋ
You Might Also Like
