InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى مۋحامادەيەۆا زارينا فاريدوۆنا
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

بوس كۇيدە ەكى مەتالدا كۇمىس ءتۇستى جانە كەسىلگەندە مەتالدىق جىلتىرى بار. كەيدە بايقالاتىن سارى ءتۇستى مەتالدا قوسپالاردىڭ بولۋىمەن تۇسىندىرىلەدى، ءبىراق سوندا دا سەزييگە - سارى-التىن تۇستەس ءتۇس ءتان دەپ جورامالدايدى. ەكى مەتالل دا اۋا وتتەگىندە جانىپ وڭاي قوسىلادى. ولار سۋمەن دە ارەكەتتەسىپ مۇزدى -108°س-دا (رۋبيديي قاتىسىندا) جانە 116°س-دا (سەزيي قاتىسىندا) ىدىراتادى. قاراستىرىلىپ وتىرعان مەتالدار مەن گالوگەندەر اراسىنداعى رەاكسيا وتە بەلسەندى وتەدى.

قىزىعى، 300°س-قا دەيىن قىزدىرسا ەكى مەتالل دا شىنىدان جاي كرەمنييدى ىعىستىرادى، سوندىقتان شىنى تەز بۇزىلادى. سول سەبەپپەن، تەك جوعارىدا قاراستىرىلعان ليتييمەن عانا ەمەس ناتريي، كالييمەن سالىستىر- عاندا رۋبيديي مەن سەزيي رەاكسياعا تۇسكىش بولىپ تابىلادى.

بالقۋ تەمپەراتۋرالارى ليتييدەن رۋبيديي مەن سەزييگە اۋىسقاڭدا تومەندەيتىنىن جانە وسى ەكەۋى ءۇشىن سايكەسىنشە 39 جانە 28،5°س قۇرايدى.   سول  سەبەپتى ليتيي، رۋبيديي مەن سەزييگە قاراعاندا بۋ كۇيگە وڭاي اۋىسادى.                                                                                    

رۋبيدييگە اسىرەسە سەزييگس ورىس فيزيگى ا.گ.ستولەتوۆ زەرتتەگەن فوتو- ەلەكترلىك ەففەكت قۇبىلىسى ءتان. ونىڭ ماڭىزدىلىعى ساۋلەلەندىرۋ ەسەرىنەن سىلتىلىك مەتالل بەتىنەن ەلەكتروندار بولىنەدى: ەگەر بۇل ەلەكتروندار وتكىزگىشكە تيسە، وندا مەتالل-وتكىزگىش تىزبەگىندە تىزبەككە   قوسىلعان سەزگىش تالۆانومەتردىڭ سترەلكاسىن اۋىتقۋمەن كورىنەتىن ەلەكتروليتتىك توك پايدا بولادى.                    

رۋبيديي جانە سەزيي گيدريدتەرى ۇقساس جىلتىر، ءتۇسسىز كريستالدار. ىلعال قاتىسىندد ولار اۋادا كەلەسى سحەما بويىنشا توتىعادى:

مەن+ن₂O        مەون.

گيدريدتەردىڭ بۋلارىنىڭ سەرپىمدىلىگى 364°س تەمپەراتۋرادا (رۋبيديي گيدريدى)، 389°س-دا (سەزيي؛ گيدريدى).                                 

رۋبيديي مەن سەزيي دەيتەريدتەرى الىنعان. دەيتەريدتەر سياقتى گيدريدتەرى فتور،  حلورمەن ورەكەتتەسكەندە جالىندانادى، سپيرتپەن ارەكەتتەس كەندە اككوگوليات تۇزەدى، اسەتونمەن كاربيدتەر، كۇشتى توتىقسىزداندىرعىش جانە پوليمەرپزاسيا جانە كوندەنساسيا رەاكسياسىنا كاتاليزاتور رەتىندە  قولدانادى.

رۋبيديي جانە سەزييدىڭ نورمالدى پوتەنسيالدارى سۋلى  ەرىتىندىدەگى تۇزدارىنىڭ ەرىتىندى ليتيدا سياقتى تەرىس ءماندى، ءرۋبيدييدىڭ پوتەنسيالى - 2،99، سەزييدىڭ - 3،02ۆ.

سەزيي	رۋبيديي	ليتيي
-2،9	-2،7	2،1

وتتەكپەن قوسىلىستارى

رۋبيديي جانە سەزيي اۋادا توتىققاندا جاي توتىق Rb₂O جانە Cs₂O تۇزبەيدى، سارى ءتۇستى پەروكسيدتەر Rb O ₂ جانە Cs₂O تۇزەدى. ولار قاتتى زاتتار، 412 جانە 432 ⁰ س-دا بالقيدى، بالقىمالارى قارا تۇسكە بويالعان. ەرتەرەكتە، رۋبيديي جانە سەزيي پەروكسيدىنىڭ فورمۋلاسى مە₂0₄-كە سايكەس دەپ سانالعان، ءبىراق قازىرگى كەزدە رەنتگەندىك اناليز مالىمەتتەرى نەگىزىندە لەروكسيدتىن كريستالل تورلارى مە⁴ جانە و₂ يوندارىمەن تۇزىلەتىنى كورسەتىلگەن، سوندىقتان بۇل پەروكسيدتەر ن0₂ راديكالىنىڭ تۇزدارى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى.

سونىمەن بىرگە رۋبيديي مەن سەزييدىڭ مە₂0₂ جانە مە₂0₃ قۇرامدى پەروكسيدتى قوسىلىستارى بەلگىلى؛ سوڭعىسى رۋبيديي مەن سەزيي جاعدايىندا قوس قوسىلىس تۇرىندە قاراستىرىلادى: مە₂0₂2مس0₂. بارلىق پەروكسيدتى قوسىلىستارى، مە0₂ تۇردەگى وتە كۇشتى توتىقتىرعىشتار، كەيدە جارىلۋعا دەيىن ارەكەتتەسەدى.

رۋبيديي مەن سەزييدىڭ نورمالدى وكسيدتەرى Rb₂0 جانە سs₂0 وتە قيىن الىنادى. ن.ن.بەكەتوۆ مالىمەتى بويىنشا (1890 ج.) Rb ₂0 مەتالدىق رۋبيدييگە تازا قۇرعاق اۋا جىبەرە وتىرىپ جانە سوسىن الىنعان وكسيدتەردى كۇمىس تيگلدە ازوت اعىمىندا مەتالدىق رۋبيديي قوسا وتىرىپ الادى.

ن.ن.بەكەتون بويىنشا، سەزيي وكسيدىن تازا قۇرعاق اۋانى كۇمىس تيگلدە مەتالدىق سەزييگە 60-90°س-دا اۋا قاتىسىنسىز جىبەرىپ الۋعا بولادى دەپ ەسەپتەلگەن؛ الىنعان ءونىمدى الدىمەن 300⁰ س-تا دەيىن، سوسىن ونى مەتالدىق سەزيي قوسا وتىرىپ ەكى ەسە قىزىل كۇيگە دەيىن قىزدىرادى.

رۋبيديي وكسيدى ءتۇسسىز وكتاەدرلىك كريستالدار اشىق-سارى ءتۇستى، قىزدىرسا التىن-سارى جانە قىزىل تۇسكە اۋىسادى. 400 ⁰ س-دان جوعارى تەمپەراتۋرادا رۋبيديي وكسيدى ىدىراپ مەتالل مەن پەروكسيد Rb₂0₂ تۇزىلەدى.

ەكى وكسيدتىڭ دە ءتۇزىلۋ جىلۋى (ككال/مول) ليتيي وكسيدىنىڭ ءتۇزىلۋ جىلۋىنا قاراعاندا تومەن:

ليتيي وكسيدى         143،5

رۋبيديي وكسيدى     83،5

سەزيي وكسيدى         82،7

ەكى وكسيدتەر دە سۋمەن اسا بەلسەندى قوسىلادى، Rb ون ءجانس سsون تۇزەدى. رۋبيديي  جانە سەزيي  گيدرووكسيدتەرىنىڭ ەرىگىشتىگى ليتيي گيدروكسيدىنە قاراعاندا جوعارى جانە سايكەسىنشە 1833 جانە 3863 گ/ل، ال ليتيي گيدروك ء-سيدىنىڭ ەرىگىشتىگى بار بولعانى 127 گ/ل گ بارلىق بەرىلگەن 15°س-دا).

سۋلى ەرىتىندىدەن كريستالدانعاندا رۋبيديي گيدروكسيدى ەكى كريستاللوگيدرات بەرۋى مۇمكىن – Rb ون ن₂0، بۇل سۋلى ەرىتىندىدەن 100°س-دان  جوعارى تەمپەراتۋرادا تۇنباعا تۇسەدى، جانە ەرىتىندى 185°س-دا كۇكىرت  قىشقىلىندا ازداپ بۋلاعاندا Rbون 2ن ₂و الىنادى. سەزيي ءۇشىن تەك ءبىر كريستاللوگيدرات بەلگىلى CsOH H₂ O.

ءرۋبيديڭى جانە سەزيي گيدروكسيدتەرى ەرىتىڭدىسى ءىس جۇزىندە بارييگيدروك- سيدىنە  سىلتىلىك مەتالل سۋلفاتىن ارەكەتتەستىرۋ ارقىلى الادى:

مە₂S0₄+ۆا(ون)₂          2مەOH+BaSO ₄

جوعارىدا كەلتىرىلگەن وتتەكتى قوسىلىستاردان باسقا -رۋبيديي مەن سەزييگە وزونيدتەر بەلگىلى، ولاردى قاتتى گيدروكسيدتەردى وزونمەن ارەكەتتەستىرۋ ارقىدى الادى. گيدروكسيدتىڭ بەتكى قاباتى قوڭىر-قىزىل تۇسپەن بويالادى، قۇرامى مەو₃.

وزوyيدتەر ناتريي جانە كالييگە دە بەلگىلى، وزونيدتەردىڭ  تۇراقتىلىعى ناترييدەن رۋبيديي مەن سەزييگە وسەدى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---