InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان:ا-51 توپ ستۋدەنتى مەكەمبايەۆ بەكمۇرات اسقار ۇلى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

سەلەننىڭ وتتەكتى قوسىلىستارىنىڭ ىشىندە ەڭ تۇراقتىسى Sەو₂ (سەلەن ديوكسيدى). بۇدان باسقا Sەو مەن Sەو₃ بەلگلى. سەلەننىڭ ەكى وكسيدى سەلەن  اۋادا جانعان كەزدە تۇزىلەدى:

Sە + و₂ →Sەو₂

نەمەسە ەلەمەنتتىك سەلەند كونسەنرتلى نNو₃ ەرىتىندىسىن بۋلاندىرۋ ارقىلى توتىقتىرۋ:

Sە + 4 نNو₃  →ن₂Sەو₃ + 4Nو₂+ن₂و

ن₂Sەو₃ →Sەو₂ + ن₂و

سەلەن ديوكسيدى – اق كريستالدى ۇنتاق، وڭاي اينالادى، 340-350⁰س  قىسىم قاتىسىندا بالقيدى. Sو₂ء-نىڭ بۋى ۋلى، شىرىگەن شومىردىڭ  يىسىمەن  سيپاتتالادى.

Sەو₂ توتىقتىرعىشتار بولىپ تابىلادى: Sو₂، س، ن₂، ر  جانە باسقا توتىقسىزداندىرعىشتاردىڭ قاتىسىندا ەلەمەنتتىك سەلەنگە دەيىن توتىقسىزدانادى. Sەو₂ توتىقتىرعىش  سۋدا جاقسى ەرىپ، سەلەندى قىشقىل تۇزەدى:

Sەو₂ + ن₂و → ن₂Sەو₃      (ك₁=2·10^-3؛ ك₂=5·10^-9)

سەلەندى قىشقىل – توتىقتىرعىش؛ جۇيەنىڭ پوتەنسيالى Sە⁴⁺/Sە  +0،74ۆ/54/.  ن₂Sەو₃ء-تىڭ ەلەمەنتتىك سەلەنگە دەيىن توتىقسىزداندىرۋ ءۇشىن، تاجىريبەدە كوبىنەسە Zn جانە سd، Snسl₂، Sو₂، كى، تۇز قىشقىلدى گيدروزين، تۇز قىشقىلدى نەمەسە كۇكىرت قىشقىلدى گيدروكسيلامين، اسكوربين  قىشقىلى جانە باسقا دا توتىقسىزداندىرعىشتاردى قولدانۋعا بولادى. باسقا جاعىنان، كۇشتى توتىقتىرعىشتارمەن ارەكەتتەستىرسەك  (ن₂و₂، ۆr₂، سl₂،كمnو₄، نسlو₃  جانە باسقالار) ن₂Sەو₃  ن₂Sەو₄  - كە دەيىن توتىعادى:

ن₂Sەو₃ + ن₂و₂ → ن₂Sەو₄ + ن₂و

ن₂Sەو₃  + ۆr₂ + ن₂و → ن₂Sەو₄  + 2نۆr

سەلەن ءۇش وكسيدى (سەلەن انگيدريدى)  Sەو₃ – اق كريستالدى زات، ىلعال تارتقىشتىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. Sەو₃ –ءتى  سەلەندى تۋرا توتىقتىرۋ ارقىلى الا المايمىز. سەلەن ءۇش وكسيدىن الۋدىڭ بىردەن–ءبىر ءادىسى ول، تازا سۋسىز ن₂Sەو₄  ء-تى ر₂و₅-پەن ارەكەتتەستىرىپ ارنايى ۆاكۋۋم-سۋبليميرلەيتىن اپاراتتا الادى. Sەو₃–ءتى الۋدىڭ قيىندىعى سوندا، ول قالىپتى قىسىم مەن تەمپەراتۋرا 185⁰س-تان جوعارى بولعاندا ىشكى مولەكۋلالىق   توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ رەاكسيالار ءجۇرىپ، وتتەگى مەن سەلەن ديوكسيد تۇزىلەدى:

3Sەو₃ → و₂ + 2Sەو₂

سەلەن قىشقىلى كوپ جاعىنان ن₂Sو₄- ءتى ەسكە تۇسىرەدى، كۇشتى قىشقىل بولىپ تابىلادى (ك₁=1،2·10^-2) جانە توتىقتىرعىشتىق قاسيەت كورسەتەدى   (Sەو₃ ^2- / Sەو₄ ^2-  جۇيەنىڭ پوتەنسيالى  +1،15ۆ تەڭ). سۋسىز ن₂Sەو₄  التىن مەن كۋمىستى توتىقتىرادى.

كۇكىرت قىشقىلى سياقتى ن₂Sەو₄ جانە نسl-مەن ارەكەتتەسۋ رەاكسياسىنىڭ ۇلكەن پراكتيكالىق ءمانى بار:

ن₂Sەو₄  +2نسl↔سl₂ + ن₂Sەو₃  + ن₂و

رەاكسيا قايتىمدى: قىشقىل ورتادا ن₂Sەو₄  توتىقسىزدانادى، ال سىلتىلىك ورتادا ن₂Sەو₃  توتىعادى.

تەللۋر وتەكپەن ءۇش ءتۇرلى وكسيدتەر تۇزەدى: تەو، تەو₂، تەو₃. تەللۋر مونووكسيدىن  تەو، تەSو₃ء-تى  ۆاكۋۋمدا  230⁰س-دا ايىرۋ ناتيجەسىندە الىنادى. تەو – قارا امورفتى ۇنتاق، اۋادا  تەو₂-گە دەيىن اڭاي توتىعادى. قاتتى قىزدىرعاندا ەلەمەنتتىك تەللۋر  مەن تەو₂-گە ايىرىلادى.

تەللۋردىڭ ديوكسيدى تەو₂، اق ۇنتاق، ەلەمەنتتىك تەللۋر اۋادا جاندىرۋ ارقىلى تۇزىلەدى  تە + و₂ →تەو₂  نەمەسە ونى ازوت قىشقىلىمەن كەلەسى ەرىتىندىنى بۋلاندىرۋ ارقىلى الىنادى:

2تە + 9نNو₃ →تە₂و₃(ون)Nو₃ + 8Nو₂ + 4ن₂و؛

تە₂و₃(ون)Nو₃ →2تەو₂ + نNو₃.

Sەو₂-دەن ايىرماشىلىعى، تەللۋردىڭ ديوكسيدى ايدالمايدى: تەو₂ء-نىڭ بۋ قىسىمى  704⁰س تەڭ  6،32 ·10^-2 مم.سىناپ.باع.  ول  732،2⁰س بالقيدى. تەو₂  سۋدا  وتە ناشار ەريدى، ءبىراق قىشقىلدار مەن سىلتىلەردى وڭاي ەريدى:

2تەو₂ + 2 ن₂Sو₄ →2تەو₂Sو₃ + 2ن₂و؛

تەو₂ + 2Nاون →Nا₂تەو₃ + ن₂و.

تەللۋردىڭ ۇشوكسيدى، تەللۋر انگيدريدى تەو₃  ن₂تەو₄- ءتى 600-650⁰س-دا ايىرۋ ارقىلى الىنادى؛ ارى قاراي تەمپەراتۋرانى جوعارلاتسا  مىنا  رەاكسيا جۇرەدى: تەو₃ →تەو₂ + 1/2و₂.  كورسەتىلگەن جاعدايدا  α-تەو₃ الىنادى – سارى ۇنتاق، سۋدا ەرىمەيدى دەۋگە بولادى، ءبىراق  كۇيدىرگىش  كالييدىڭ  كونسەنترلى  ەرىتىندىسىندە ەريدى:

تەو₃ + كون →ك₂تەو₄  + ن₂و.

β-تەو₃ء-تى  ورتو- نەمەسە مەتا-تەللۋر قىشقىلىن ۇزاق ۋاقىت قىزدىرۋ ارقىلى ءپىسىرىپ بەكىتىلگەن تۇتىكشەدە 320⁰س  الىنادى. β-تەو₃- سۇر ءتۇستى كريستالدى زات، رەاكسيالاسۋ قابىلەتى وتە از. β-تەو₃ كۇيدىرگىش كالييدىڭ كونسەنترلى ەرىتىندىسىمەن ارەكەتتەسپەيدى، تۇز قىشقىلىمەن، بالقىعان  سودامەن، 400⁰س-عا  دەيىن سۋتەگىمەن دە ارەكەتتەسپەيدى.

تەللۋر قىشقىلىنىڭ توتىقتىرعىشتىق قاسيەتى بار (جۇيەنىڭ پوتەنسيالى  تەو₂/ ن₂تەو₆ =11،02ۆ)، ول كۇكىرتتى گازبەن، گيدرازينمەن،  ت.ب. ەلەمەنتىك تەللۋرعا دەيىن، ال تۇز قىشقىلىمەن  ن₂تەو₃-كە دەيىن توتىقسىزدانادى.

وتتەكتى قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى

سەلەن مەن تەللۋردىڭ وتتەكتى قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى كوبىنەسە سۋلفيتتەر مەن سۋلفاتتاردى ەسكە تۇسىرەدى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---