ءسابيت مۇقانوۆ ساتقىن با؟
ءومىر ءوزىنىڭ اعىسىمەن جۇزەتىن، كەمەدەگى جولاۋشىلاردى ءوز مارەسىنە جەتكەندە قالدىرىپ كەتەتىن قۇبىلىس ىسپەتتى. وسى ءبىر الەمدە، نەبىر جاندار كەزدەسەدى، ءبىرى اڭقىلداعان اڭقاۋ، ەندى ءبىرى شىندىق دەپ ناقاقتان جالا جابا قارعايتىن ادامدار. راسىندا، ءومىر اق پەن قارادان، جاقسى مەن ءوز ورنىن بىلمەيتىن ادامداردان تۇرادى. وتكەنگە كوز تاستاپ ەلىمىزدىڭ اسىل ازاماتتارىنا قىزىعا ءارى تاڭدانا قارايتىنىمىز راس-اق. ءبىراق، بىزدىڭدە تاريح بەتتەرىمىزدى پاراقتاپ وتىراتىن وسكەلەڭ ۇرپاقتا كوزىمىزدى اشىپ-جۇمعانشا كەلەتىنى بارشامىزعا ايان. وسى مەندىك بولمىستى وزگەرتىپ، ءمالىم جايلاردى، بەيمالىم قىلىپ جالا جابۋشىلاردا كەزدەسەرىدە ءسوزسىز. ءدال قازىرگى "الاش قايراتكەرلەرىنە قيانات جاساعان ءسابيت مۇقانوۆ" - دەگەن شىندىققا جاناسپايتىن جالا سەكىلدى. انىعىندا، ساكەن اتامىز ساتقىن با؟ نەمەسە سونشالىقتى قازاققا زيان كەلتىرەر قياناتشىل ادام با؟
ادام بالاسى ەكى جانارىمىزعا ەمەس، قۇلاق دەگەن دەنەمۇشەمىزدىڭ ەستىگەنىن تىلىمىزبەن اسقاقتاي ايتامىز. سول دۇنيەنى مىنا اقىلعا سالىپ تاريح بەتتەرىن زەرتتەپ قاراپ كوردىك پە؟ جوق ءبىر عانا مىسال: الەۋمەتتىك جەلىدەن " ءسابيت ساتقىن" - دەپ ىزدەڭىزشى، جالعان مالىمەتتەر ءورىپ ءجۇر. وعان جازىلعان پىكىرلەرگە شولۋ جاساساق: "قازاقتىڭ جاۋى قازاق!" - دەيدى، بۇدان سوراقىسى " وسىنداي ساتقىنداردى ۇرپاققا قارالاۋ كەرەك، ءقازىر تۇرىپ كىتاپتارىن ورتەيمىن"-دەيدى. جانىڭدى جارالايدى، ءدال ءقازىر ءسابيت اتامىز مىنا پىكىردى ەستىگەن بولسا ءىش قۇسا بولماس پا ەدى؟ ءبىز وزىمشىلدىگىمىزدى تاعىدا دالەلدەيمىز، " مەن جاستارعا سەنەمىن"-دەپ ۇرانداتقان ماعجان جۇمابايەۆتىڭ جاستارى ءبىز بە؟ تاريح تولقىنىنا زەر سالماي، شالىپ وتكەن داۋىلعا ءمان بەرەرلىك قاسيەت مىنا ءبىزدىڭ بويعا قاي ۋاقىتتا سىڭگەن ەدى؟ "شىڭعىس حان بىزدىكى" - دەپ داۋلاسىپ جۇرگەن، ءوز ەرتەڭىن ويلاۋدى ەمەس، ءوز قۇلقىن ويلاعان بىزگە ءسابيت اتامىزعا ناقاقتان جالا جابۋ قاي ساسقانىمىز؟ راسىندا ءسابيت مۇقانوۆ قاستاندىق جاساعان بولسا ماعجان جۇمابايەۆ پەن عابيت اتامىز سەنىم ارتار ما ەدى؟ باۋىرجان مومىش ۇلى: «قايران، سابەڭ! اڭقىلداعان، اۋزىن اشسا، كومەيى كورىنەتىن، اقپەيىل، كەرەمەت تە ادال ازامات، اعاعا ءىنى، ىنىگە اعا، باۋىرمال كىسى ەدى-اۋ"- دەگەن پىكىرى ارقىلى مەرەيىن اسقاقتاتقان ەدى. اق جۇرەكتى، ەلدىڭ قامىن جاساپ، مىنا الەمگە جاقسىلىق ورناتۋدى كوزدەپ جۇرگەن جانعا ءوزىمىزدىڭ قىزعانىشىمىزدى ءبىلدىرىپ، قولتاڭباسىن قالدىرعانعا قيانات جاساپ تاريح بەتىنە بۇرمالانعان دەرەكتەردى قوسىپ مىنا ساناسى ءالى جەتىلە قويماعان ۇرپاققا جامان بەينەدەي قالدىرۋ ماقسات پا؟ وسى ارادا قازاقتىڭ تاريحىنداعى ءور تۇلعا ازاماتتارىنا، ءوز قازاعىمىز زيان كەلتىرىپ ءجۇر ەمەس پە؟ ءقازىر سىزگە "ءومىردىڭ بۇرالاڭ تۇسىن كورمەگەن،ورىمدەي جاس قىز نەنى بىلەر دەيسىڭ"- دەگەن وي كەلەرى ءسوزسىز. مەندىك سوزگە يلانباساڭىز،فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى كۇلاش احمەتوۆانىڭ "ماعجاندى ۇستاتقان ءسابيت مۇقانوۆ پا؟" اتتى ماقالاسىن وقۋعا كەڭەس بەرەمىن.
تاريح تولقىنىنداعى بىزگە ءمالىم جايلاردىڭ، بەيمالىم تۇستارىنا ۇڭىلگەنىمىز ابزال. ءبىز بىلەتىن شىندىق ناعىز شىنايىلىق ەمەس بۇرمالانعان جالا ەكەنىنە كوزىڭىز ءار ۋاقىتتا جەتەرى ءسوزسىز. بۇگىنگى تاقىرىپ ءبىر عانا مىسال، وسىنداي قازاق ەلىنىڭ باتىل،ءور تۇلعالى ازاماتتارى جايىندا اشىلماعان سىرلار مەن قازىلماعان ەڭبەكتەر كوپ-اق. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ ءتۇيىنى، ەكى قۇلاقپەن ەستىگەننىڭ ءبارى شىنايى ەمەس، سوندىقتان بارلىعىنا زەر سالىپ تاريح پاراقتارىن اقتارۋ ارقىلى ناعىز اقپاراتتى بىلگەنىمىزشە ىزدەنە تۇسكەنىمىز دۇرىس. قاڭقۋ سوزگە ەرىپ جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىن ۋلاپ، اداسقانداردىڭ قاتارىندا بولمايىق!
تىنىشبەك دانيزا قانات قىزى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى.
You Might Also Like
-
قاي زامان بولسىن وقۋدىڭ ماڭىزى زور. سەبەبى ادام ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ارقاسىندا جەتىستىككە جەتەدى. ۇلت زيالىلارىنىڭ ءبىرى احمەت بايتۇرسىن ۇلى «وقۋ جايلى» ماقالاسىندا «بۇل كۇندە وقۋدىڭ ...
-
قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزى، ءومىرىنىڭ قىسقا عانا مەرزىمىندە ارتىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان – شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل مىنەكەي 185 جىل تولىپ وتىر.
