InfoHub Logo

كۇن نۇرىنداي ساۋلە شاشقان، ماۋەلى بايتەرەكتەي تامىرىن كەڭگە جايعان، قازاق قوعامىندا اسىل ەردىڭ تۇقىمى رەتىندە، بەكزادانىڭ ءوزى بولعان شوقان ءۋاليحانوۆ، دانالىعى مەن دارالىعى ۇشتاسقان، تاريحتا التىن ارىپپەن جازىلار ءبىرتۋار تۇلعا. ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامدا ەلىنىڭ ءسالت-داستۇر، ادەت-عۇرپىنا سۋسىنداي وسكەن، وسە كەلە قازاق ەلىنىڭ شوقتىعىن بيىكتەتۋ ماقساتىندا توككەن تەرى مەن عىلىم سالاسىنا ۇلىلىقتىڭ قاينار كوزىندە سىڭىرە بىلگەن. ءيا، مۇحاممەد قانافيانىڭ سەگىز قىرلى ءبىر سىرىلىعىن كورسەتۋ ارقىلى پۋبليسيست ەكەنىندە اڭعارۋعا بولادى. 

"قازاقتارداعى شاماندىقتىڭ قالدىقتارى» اتتى ماقالاسىندا ءدىننىڭ، ياعني قازاق حالقىندا كونە زاماننان بەرى شامانيز قالىپتاسقاندىقتان بەرتىن كەلە يلام ءدىنىنىڭ قوسارلانۋ ارقىلى وزگەرسكە ۇشىراعانىنا نازار اۋدارتادى. ءقازىردىڭ وزىندە مۇسىلمانبىز دەسەكتە، كونە-كوز قارتتاردىڭ ايعا سالەم بەرۋ، وتقا ماي قۇيۋ داستۇرلەرى ارقىلى شاماندىق بەلگىلەردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز. مۇحاممەد قانافيانىڭ: "ەرتەدەن كەلە جاتقان ادەت-عۇرىپ، سالت-سانانىڭ قاينار كوزى، ءقازىر ءبىز شاماندىق – ەسكى نانىم دەپ اتاپ جۇرگەن كەزىندە، بۇكىل حالىق تابىنعان ءدىن ەدى» - دەپ شامانيزم تابيعاتپەن تۇسپا-تۇس بايلانىسقان ىرگەلى ۇعىم ەكەنىندە اتاپ وتەدى. ءتىپتى، ادام بالاسى ءوزىنىڭ بولمىسىن بىلمەگەن ۋاقىتتا وتتى، جەردى قۇداي جاساپ تابىنعاندىعى مەن قاتار تابيعاتتىڭ سان قيىلىعىنا قاراپ تاڭدانا عاجايىپقا بولەگەنىن كورسەتەدى. ءبىراق، شوقاننىڭ ءفالسافاسىندا ماتەرياليستىك پايىمنىڭ كەڭ ەتەك العانىندا اڭعارۋعا بولادى. بۇنىمەن عۇلامانى اتەيست دەپ توپشىلاۋعا بولماسىندا ۇقتىم. «ءبىزدىن Cىبىردە ۇكىمەت مۇسىلماندىقتى قامقورلىققا الدى، سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىن وبلىستا يسلام ادا جايىلىپ، ەتەك الىپ وتىر. بۇكىل قىردا تاتاردىڭ شالا مولداسى كوبەيىپ، ورتا ازيادان كەلگەن اۋليەلەر قاپتاپ كەتتى. اسىرەسە تاتار سەميناريستەرى قازاقتاردى سوقىر نانىممەن دىنگە باس شۇلعىتتى..» سىندى سوزدەرىنەن ءۋاليحانوۆتىڭ دىنگە ەمەس، ىرگەدەن كەلگەن شالا مولدالارعا نارازىلىعىنىڭ بارىن كورۋگە بولادى. راسىندا، قازاق سوزگە يلانعىش حالىق بولعاسىن، شاماندىق قالىپقا ساي بۇرمالانعان يسلامي سانانى الىپ كەلۋ، بولمىستىڭ وزگەرۋىنە سەبەپكەر بولارى ءسوزسىز.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن كەلتىرەر بولسام، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ سۇزبەلى زەرتتەۋلەرى مەن وتكەنى مەن ءومىرىن جالعاستىرۋ ارقىلى وزىندىك بولمىس ءبىتىمىن ەرەكشەلەي، پۋبليسيستتىك قىرىن تانىتا ءتۇستى. جوعارىدا اتاپ وتكەن "قازاقتارداعى شاماندىقتىڭ قالدىعى" ماقالاسىنىڭ ءوزى ءبىر عانا مىسال بولعانىمەن، سان قيلى ويدىڭ تۋۋىنا تۇرتكى بولعان دايەكتى دالەل. 

تىنىشبەك دانيزا قانات قىزى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى

---