InfoHub Logo

گۇي جوۋ ولكەسىنىڭ مياۋ ۇلتىنىڭ قونىستانعان اۋدانىندا ءبىر تۇپ-تۇنىق وزەن بار. بۇل وزەننىڭ سۋى نياپديا اعاشىنىڭ سارقىراماسىنا دەيىن وتە بيىكتەن، وتە قاتتى داۋىسپەن سارقىلداپ اعادى. كۇن سۋ بەتىنە تۇسكەن كەزدە سۋ ءتۇرلى ءتۇستى بوپ كەتەدى.

بۇل سارقىراماعا قاتىستى كوپتەگەن اڭىزدار بار. ەستۋىمىزشە، ەرتەدە ءبىر بيىك تاۋدىڭ ماڭىندا ءۇي دەگەن ۇلت ءومىر ءسۇرىپتى. تاۋدىڭ شىعىس بولىگىندە جياڭ لين اۋىلى، باتىس بولىگىندە ني ءحان اۋىلى، سولتۇستىك بولىگىندە ۇيە سۋ اۋىلى ورنالاسسا، وڭتۇستىك بولىگى قۇلاما تىك قيا بولدى، سوندىقتان وندا اۋىل بولماپتى.

ۇيە سۋ اۋلىندا سۋماڭ اتتى مىنەزى جامان ءبىر باي ءومىر ءسۇرىپتى. ەگەر ونى كەز كەلگەن ءبىر كەدەي رەنجىتەتىن بولسا، ونى وتباسىمەن قوسا ولتىرەتىن. سۋماڭنىڭ اعايىندارى وتە كوپ بولىپتى.

جياڭ لين اۋلىندا ءشۇي گى دەگەن جاس جىگىت ءومىر ءسۇرىپتى. ءشۇي گىنىڭ اكەسى سۋماڭدى قان ىشەتىن قۇمىرسقا دەپ كەمسىتكەندىكتەن، سۋماڭ ونى ءولتىرىپتى. اكەسىنىڭ ولىمىنەن كەيىن كوپ قيىنشىلىقتى كورگەن ءشۇي گى ەندى ەشنارسەدەن قورىقپايتىن، شىدامدى ءارى باتىلدى جىگىت بولىپ ءوستى.

ني ءحان اۋلىندا بايمەي اتتى جاس قىز ءومىر ءسۇرىپتى. بايمەيدىڭ اكەسى سۋماڭنىڭ ءيتىن ۇرعاندىقتان سۋمان ونى دا ءولتىرىپتى. سودان كەيىن بايمەي كەستە توقيتىن ونەرى بولعاندىقتان كەستە توقىپ، ءوزىن اسىرايتىن. كوپ قيىنشىلىقتىردى كورسە دە، مىنەزى وتە جاقسى قىز بوپ ءوستى. سان ءتۇرلى توقىما توقىپ، كەز كەلگەن ىستەردى باسقالارعا قاراعاندا وتە ۇقىپتى جاسايتىن. بارلىعى ونى جاقسى كورەتىن.

ءشۇي گى مەن بايمەيدىڭ تاعدىرلارى وتە ۇقساس بولعاندىقتان ەكەۋى ءبىر-بىرىن تاۋىپ، وتاسادى. ءشۇي گى ءۇي سالىپ، وتىن جاقسا، بايمەي ءشۇي گىنىڭ كيىمىن توقىپ بەرەتىن. ەكەۋى وسىلايشا ءومىر سۇرەتىن. ەكەۋى ءبىر-بىرىن قاتتى جاقسى كورىپ، ەكەۋى باقىتتى عۇمىر كەشەدى دەپ ويلايتىن. الايدا سۋماڭ بايمەيدىڭ سۇلۋلىعىن ەستىپ، ءوزىنىڭ ايەلدەرىنىڭ كوپتىگىنە قاراماستان بايمەيگە قۇدا ءتۇسىپ، توقالدىققا الماقشى بولادى. بۇنى ەستىگەن بايمەي:

— ايداھار مەن ايداھار، سامۇرىق پەن سامۇرىق جاراسادى. ال سامۇرىق پەن قاسقىر قايدان جاراسادى؟ — دەيدى. بايمەيدىڭ ايتقان سوزدەرىن ەستىگەن سۋماڭ:

— مەن ساعان ءالى كورسەتەم! جاقسىلىقتى بىلمەيتىن جامان ايەل ەكەنسىڭ! — دەپ قاتتى اشۋلانىپ، قول استىنداعىلارىن جيناپ الىپ:

— ءشۇي گىنى ۇستاپ الىپ، ونى ولتىرىڭدەر دە، بايمەيدى اكەلىپ، ماعان ۇيلەندىرىڭدەر! — دەپ بۇيرىق بەرەدى. ءبىر جاقسى ادام سۋماڭنىڭ بۇل بۇيرىعىن ەكى عاشىققا جەتكىزەدى. ەكەۋى سۋماڭنىڭ ايتقان سوزدەرىنە اشۋلانىپ، ءبىراق ءبىر جاعىنان قورقىپ قالادى. ءشۇي گىنىڭ اناسى:

— بالام، تەزىرەك الىسقا قاشىڭدار، — دەيدى. ءسويتىپ، ءشۇي گى بالعاسىن، بايمەي كەستە تىگەتىن زاتتارىن الىپ قاشادى. ولار ساداقپەن قۇس اتىپ، ماتامەن كيىم تىگۋدى بىلگەندىكتەن ءبىز توڭبايمىز دا، اشتان ولمەيمىز دە دەپ ءبىر-بىرىن جۇباتاتىن. ءسويتىپ، قاشىپ كەلىپ، ءبىر تاۋدىڭ باسىنا كەلەدى. قارىندارى اشىپ، قاتتى شارشاعان ەكەۋى بىر-بىرىنە سۇيەنىپ، ۇيقىعا كەتىپ، ءتۇس كورەدى. تۇسىندە ءبىر اق شاشتى، اق ساقالدى، اق قاستى شال كەلەدى. ول:

— بالالارىم، باستارىڭا ءبىر ۇلكەن قيىنشىلىق ءتونىپ تۇر، ءبىراق قورىقپاندار! قيىندىققا تاپ بولعان كەزدە بايمەيدىڭ كەستە تىگەتىن زاتتارى مەن اق ماتاسىن الىپ، سوندا ءۇش رەت ۇرلەيتىن بولساڭدار، قيىندىقتان ارالاسىڭدار، — دەپ اق ساقالدى شال جوق بولىپ كەتەدى. ۇيقىدان ويانعان ەكەۋى، كورگەن تۇستەرىن بىرىن-بىرىنە ايتىپ بەرىپ، اڭ-تاڭ بولادى. وسى كەزدە تاۋدىڭ شىعىس، باتىس جانە سولتۇستىك جاقتارىنان ادامداردىڭ داۋىستارى ەستىلەدى. بۇل داۋىس سۋماڭ ەرتىپ كەلە جاتقان قول استىنداعىلاردىڭ داۋسى ەدى. ەكەۋى دەرەۋ وڭتۇستىككە قاشادى. بيىك تاۋدىڭ ار جاعىندا ارىنى قاتتى ۇلكەن وزەن، جول جوق ەكەن. سۋماڭ ساداعىن الىپ اتادى. اتقان وعى اعاشقا قادالادى. اعاشتىڭ ساداق قادالعان جەرىندە تەسىك قالىپ كەتەدى. كەيىن حالىق ونى «وق تيگەن اعاش» دەپ اتايدى. سۋماڭ ولاردى ءالى قۋىپ كەلەدى. بايمەي اق ماتاسىن الىپ ءۇش رەت ۇرلەيدى دە، اسپانعا لاقتىرىپ: «ءبىزدى قۇتقارا گور!» — دەپ ايقايلايدى. سول مەزەتتە اق ماتا قايىققا اينالىپ كەتەدى. ەكەۋى قايىققا وتىرىپ، سۋماڭ مەن ونىڭ ادامدارىنان قاشىپ قۇتىلادى. كەيىن كەلە حالىق بۇل وزەندى «اق سۋ» دەپ اتاپتى. اڭ تاڭ-بولعان سۋماڭ، اۋلىنا بارىپ، ۇلكەن كەمە الىپ كەلەدى. ولارعا جەتەيىن دەپ قالعان كەزدە شۋي گى ساداعىن اتادى. اتقان وعى ۇلكەن جالاما جارتاسقا ءتيىپ، وندا دا تەسىك قالادى. ال بۇل جەردى ادامدار «تەسىك تاس» دەپ اتايدى. شۋي گى مەن بايمەيدىڭ قايىعى ناپيدا اعاشىنا جاقىنداي بەرگەندە بايمەي ءوزىنىڭ بەلدىگىن الىپ، اسپانعا لاقتىرىپ، كايتىپ: «ءبىزدى قۇتقارا گور!» — دەپ ايقايلايدى. بەلدىك لەزدە قايشىعا اينالىپ كەتەدى. بايمەي قايشىمەن وزەندى قيىپ تاستايدى دا قايىق جالعاسقان وزەنمەن اعا بەرەدى. سوڭىندا تەڭىز استىندا جاتقان ايداھار پاتشاسىنا كەلىپ تىرەلەدى، ايداھار پاتشاسى ولاردى جىلى قارسى الىپ، ورداسىندا قابىلدايدى. ال سۋماڭنىڭ كەمەسى وزەننىڭ قيىلعان جەرىندە قۇلاپ، كەمە ىشىندەگىلەردىڭ ءبارى ءولىپ قالادى. سۋماڭ تاسباقاعا، قالعاندارى كەسىرتكەگە اينالىپ كەتەدى. وسىدان كەيىن بايمەيدىڭ قيىپ تاستاعان وزەنى بيىكتەن تومەنگە اعاتىن سارقىراماعا اينالىپ، «ناپيدا اعاشىنىڭ سارقىراماسى» دەپ اتالاتىن بولعان.

---