سەزىم جەتەگىندەگى جىگىت
پوۆەست
...ەستىگەن جاڭالىعىن قابىلحان الدىمەن اسقارعا جەتكىزگەنشە اسىقتى:
— ايتپاقشى، الىمبەك بار ەمەس پە؟ - دەدى وزىنشە ماڭىزدانا قالىپ.
تەلەفوننىڭ ار جاعىنداعى جىگىت مىنا حاباردىڭ مانىسىنە بىردەن ۇعىنا الماي قالعان سياقتى.
— الىمبەك؟... ايتىپ تۇرعانىڭ قاي الىمبەك ول؟ - دەپ سۇراعانى ءسال كىدىرىستەن كەيىن عانا.
— الگى ءوزىمىزدىڭ الىمبەك شە؟ بىرگە وقىعان... سول.
— توقتا، توقتا! ينستيتۋتتا بىرگە وقىعان با؟
— ينستيتۋتىڭ نە، ءوزىمىزدىڭ كۋرستا بىرگە وقىعان قيىسبايەۆ الىمبەك شە؟ سول دەيمىن.
— ءيا، ال؟ ول قايدا ەدى؟ - دەدى ەندى بارىپ بىردەمەنى ەسىنە تۇسىرە باستاعان اسقار.
— تەگى كۋرستاستاردى ۇمىتىپ، نە بولىپ كەتكەنسىڭ ءوزى؟ وزدەرىنىڭ ەلىندە قىزمەتتە ەدى عوي. وبلىستىق اكىمشىلىكتەگى شە؟ سوندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى ما، ايتەۋىر سونداي ءبىر قىزمەتتە بولاتىن.
— ال تاك، سوسىن؟...
— سول ەندى وسىندا اۋىسىپ كەلە جاتقان كورىنەدى. قىسقاسى، كۋرستاستار قايتا جينالا باستادىق. جاقسى بولدى دەپ ايتايىن دەگەنىم عوي.
— سوندا ول استاناعا قانداي قىزمەتكە كەلمەك ەكەن؟
— ءبىلىم مينيسترلىگىنە.
— قويشى، ەي؟! - سوندا بۇل... - دەگەن ساتتە اسقاردىڭ داۋسى دا قاتايىپ وزگەرە قالدى. سوندا بۇل ونىڭ وسكەنى عوي، ءا؟ سوناۋ وبلىس ورتالىعىنان بىردەن مينيسترلىككە، ءا؟ وندا بۇل جىگىتىڭ قالاي ەدى... الگى...
— الىمبەك.
— ... بۇل الىمبەگىڭ وسال بولمادى. سوندا قانداي قىزمەتتە ەكەن؟
— باسقارما باستىعى دەدى-اۋ دەيمىن، جاڭىلماسام. الدە ورىنباسارى ما ەكەن؟
— قويشى، ەي؟ - تاڭىرقاۋ سەزىمىن تەجەي الماعان اسقاردىڭ داۋسى ەندى ءتىپتى قاتتىراق شىعىپ كەتتى. —دەپارتامەنت باستىعى؟.. مينيسترلىكتىڭ؟ قوي، ولاي ەمەس شىعار. ويباي-اۋ وعان وبلونو-نىڭ باسشىلارىنان يا بولماسا تاعى سونداي ءىرى قىزمەتتەن كوتەرىلمەۋشى مە ەدى. ونىڭ ۇستىنە الىمبەك ءالى جاس قوي. انىق پا ءوزى وسى ايتىپ تۇرعانىڭ الدە جاي قالجىڭ با؟
— وي، اسەكە-اي! سەنى دە سوۆرەمەننىي ادام، قالالىق ينتەلليگەنت دەيدى-اۋ. تاڭىرقايتىن نەسى بار؟ جاس دەيسىڭ، ءبارىمىز دە وتىزدان اسىپ كەتتىك. قايداعى جاستىق؟
— ەندى ول الىمبەگىڭ نەشەدە؟ وتىز ەكى-وتىز ۇشتە شىعار. ءبارىبىر مينيسترلىكتە باستىقتىق قىزمەت ءۇشىن بۇل جاس قوي.
— وي باياعى پارتيانىڭ زامانى ءوتتى ەمەس پە؟ - دەدى قابىلحان دا كۋرستاسىنىڭ ءوسۋىن شىندىققا جاناستىرا سويلەپ. - جاستاردى ءوسىرىپ جاتىر بار جەردە. ونى ايتاسىڭ، وتىزعا كەلمەي-اق وبلىس اكىمى، مينيستر بولىپ جاتقاندار دا بار. سوعان قاراعاندا، بۇل نە ءتايىرى؟ اكىمشىلىكتەن كوتەرىلسە، نەسى بار؟ ونىڭ الدىندا وبلونو-دا ىستەگەن جىگىت.
— ءا-ا، دۇرىس بولعان ەكەن! وسكەنىن ايتام دا. ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ ءوستىپ وسە بەرگەنى دۇرىس. ءيا، الىمبەكتى بىلەم عوي. ءبارىمىز بىرگە وقىدىق ەمەس پە؟ گرۋپپامىز عانا بولەك بولاتىن. ينستيتۋتتى بىتىرگەن سوڭ، شىنىمدى ايتسام، ءوزىن كورگەن ەمەسپىن. ارالاسپاي كەتكەن سوڭ، امالسىز ۇمىتامىز ءوستىپ. ايتپەسە الىمبەكتى بىلەم عوي. ەندى قالاي بىلمەيمىن، ءوزىمىزدىڭ جىگىت ەمەس پە؟
ءتيىستى مىندەتىن اتقارىپ بولعان تەلەفوندى جايىنا قالدىردى دا، قابىلحان موينىن جايىمەن تەرەزەگە قاراي بۇردى. ويلانىپ كەتكەن ءتۇرى. وندا دا ۇزاققا ەمەس، ءبىر ساتكە عانا.
جاقسىلىق حاباردىڭ ءىزىن سۋىتپاي، جىپ -جىلى قالپىندا جىلدام جەتكىزگەنشە اسىققان. ءبىر كۋرستى بىتىرگەن جىگىتتەردەن قالادا قازىرگە دەيىن تۇراقتاپ قالعانى - وسى اسقار ەكەۋى عانا. وزگەلەرى - قىزدار. سويتكەن دوسىنىڭ الىمبەكتى ۇمىتىڭقىراي باستاعانى كوڭىلگە ءبىر ءتۇرلى تۇيتكىل اكەلدى. حابارعا شىنداپ قۇلاق تۇرگەن ءساتى -كۋرستاس جىگىتىنىڭ قىزمەت بابىمەن كەلەتىنىن ەستىگەننەن كەيىن بارىپ قانا.
«ءاي، اسقار-اي، - دەدى قابىلحان ىشتەي جىميىپ. - جاپ-جاقسى جىگىتسىڭ. ءبىراق كەيدە بولماشى نارسەدەن ءوستىپ ءوزىڭنىڭ باعاڭدى كەمىتىپ الاسىڭ-اۋ. ەگەر كەزىندە... بىتىرە سالىپ، اۋىلعا كەتىپ قالسام عوي، سوندا مەنى دە وسىلاي ۇمىتا باستار ەدىڭ، ءا؟»
«جوق، سەنى كىنالاۋىم جالپى ورىنسىزداۋ بولار، - دەگەن ويعا دايەكتەدى سالدەن كەيىن.
— جاقسى ارالاسپاعان ادامنىڭ ۇمىتىلۋى زاڭدى دا. ول ءۇشىن رەنجۋدىڭ كەرەگى نە؟... ءبىراق ءسوزدىڭ سوڭىنا قاراي «الىمبەكتى بىلەم عوي... ءوزىمىزدىڭ جىگىت» دەپ قويادى تاعى دا.
سەرەيگەن ۇزىن بويلى بوتا تىرسەك بوزبالالار ءقازىر قاي جەردە جوق. مويىندارى قىلقيىپ، قۇلاقتارى قالقيعان، وسىڭكى شاشتارى جالبىراعان ولاردىڭ بەينەلەرى كىمگە بولسا دا تانىس. ەندى وسىنداي جاس جىگىتتىڭ يىعىنا كادىمگى قاڭقاسى قاڭعىرلاعان جەتى شەكتى گيتارانى اسا قويىڭىز. مىنە، بۇل - اسقار مەن قابىلحاننىڭ اراسىنداعى اڭگىمە وزەگىنە اينالعان الىمبەك دەگەن ازاماتتىڭ ءدال ءوزى بولىپ شىعا كەلمەك. انىعىرىق ايتساق، بۇل - ونىڭ ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتىك كەزى.
مەكتەپتى بىتىرە سالىپ، ينستيتۋتتىڭ تابالدىرىعىنان يمەنە اتتاعان كوك ءورىم بوزبالا ازداپ موماقانداۋ ەدى. اناۋ-مىناۋ داۋلى ماسەلەلەرگە ارالاسپاي، شيەلەنىستى جايلاردان شەتتەۋ جۇرەتىن. اۋزىنان ءسوزى، قوينىنان ءبوزى تۇسكەن تىم جۋاس دەپ تە ايتا المايسىڭ. بىلەتىنى - ساباعى، گيتاراسى، ارا-تۇرا كۇلدىرگى اڭگىمەلەر. جوعارى كۋرستارعا كەلگەندە، بۇلاردىڭ ۇستىنە قوعامدىق جۇمىستار قوسىلدى، قيلى-قيلى قىزدار اڭگىمەسى شىعا باستادى. جاي ادامنىڭ بەتىنە تىكە كەلە بەرمەيتىن ءبىرتوعا بوزبالانىڭ جۇرت نازارىن اۋداراتىن نەگىزگى قاسيەتى - ءبارىبىر سايراعان قىزىل ءتىلى، گيتاراعا ىلەسكەندە سۇيكىمدى ەستىلەتىن قوڭىر بارقىت داۋسى ەدى. بۇل ەكى ونەرىنىڭ ايقىنىراق تانىلىپ، ۇمىتىلا تۇسكەن كەزەڭى - ستۋدەنتتىك شاقتىڭ سوڭعى جىلدارى.
جالبىراعان شاشىن قىسقارتىپ، قىلقا موينىنا قىسا گالستۋك تاققان ءبىرشاما جيناقى جىگىت - الىمبەكتىڭ ديپلوم جۇمىسىن قورعاعان كەزدەگى بەينەسى. سونان كەيىن... سونان كەيىن اسقار ونى كورگەن ەمەس.
* * *
مەجەلى ۋاقىتتى وتكىزىپ بارىپ، ەسىك قوڭىراۋى شىلدىر ەتە قالدى. ەندىگى كەلگەن ادام كۇمانسىز سونىڭ ءوزى بولۋى كەرەك. ءۇي يەسى ەسىكتى اسىعا اشىپ، مەيماندى ىشكە ەنگىزە بەرگەن. بىلعارى پلاششتى ەڭگەزەردەي جىگىت جارقىن داۋىسپەن ايعايلاي امانداستى دا، قابىلحاننىڭ ۇشى شىعىڭقى تومپاق بەتىنەن قۇشىرلانا ءشوپ ەتكىزدى. امانداسۋ ءۇشىن اس ءۇي جاقتان اسىعا شىققان كەلىنشەكتىڭ قىزىل شىرايلى ءجۇزى دە ناق وسىنداي راسىممەن ءسۇيىلىپ قالدى.
سوسىن اكەلگەن ءۇش تال قالامپىر گۇلىن دەرەۋ وعان ۇستاتا قويدى دا، لىپ ەتكىزىپ قولىن ۇسىندى:
— الىمبەك!.. - دەدى سالتاناتتى ۇنمەن. قىسىلىڭقىراپ قالعان قابىلحاننىڭ كەلىنشەگى:
— باقتي، - دەدى اقىرىن عانا.
سول ەكى ارادا قوناق بولمەدەن ءسال تەڭسەلە باسىپ قارىندى قارا تورى جىگىت تە شىعا بەرىپ ەدى. قۇشاعىن ايقارا اشقان الىمبەك وعان قاراپ قاتتى دا قالدى:
— باھ! كوگو يا ۆيجۋ! ۆوت ەتو سيۋرپريز! - دەدى ەكپىندى ءۇنىن ۇدەتە ءتۇسىپ. - مىناۋ ءبىزدىڭ اسەكەڭ عوي. اسقار مۋرساليموۆ. سوبستۆەننىي پەرسونوي. ۆوت، ەتو سيۋرپريز! ۆوت، ەتو ۆسترەچا!
ەكى جاقتان دا اشىلعان مول قۇشاقتار مۇدىرمەي قاۋىشا كەتتى. ىلە ەركەكتەر ەرنىنە عانا ءتان دورەكىلەۋ ءسۇيىس شولپىلى ەستىلگەن.
— ءبىزدىڭ كۇتىپ وتىرعان الىمبەگىمىز وسى ما؟ قانە، قارايىقشى بىلاي جوندەپ. قۇداي-اۋ، كورمەگەلى قاي زامان!
— قارا، قارا! مىنە، قاراڭىز، جولداس مۋرساليموۆ، - دەپ، الىمبەك پلاششىن شەشىپ ۇلگەرمەگەن قالپى قاناتىن جايا، بالا قۇساپ تۇرعان ورنىندا شىر اينالدى.
اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ، داۋدىرلاسقان توپتىڭ قوناق بولمەگە قاراي جىلجىعانى -سالدەن كەيىن عانا.
— قۇداي-اۋ تانىماي قالا جازدادىم، - دەدى اسقار داستارقان باسىنا جايعاسقاننان كەيىن دە ىلكى ءساتتىڭ اسەرىنەن قۇتىلا الماي. - مۇلدە وزگەرىپ كەتىپسىڭ، الەكە.
— قالاي، جاقسى جاعىنا ما الدە جامان جاعىنا ما؟
— ءبىزدىڭ جىگىتتەر جامان جاعىنا وزگەرۋشى مە ەدى؟ جاقسى جاعىنا، ارينە.
— ءتىپا-تىپا! بىلاي نەتىپ، كادىمگىدەي تولىپسىڭ. ساۋساقتارىڭ دا سۇيرىكتەي سالالى، قىزدىكىندەي ەدى، ءقازىر، مىنە، كۇرەكتەي. ناعىز ازاماتقا لايىق تۇلعا!
— ءتىپا، دەڭىز، اسەكە! ايتپەسە ءتىل ءتيىپ كەتىپ جۇرەر. مىنا جەردە العاش كەزدەسكەن قۇربىلارىمىز بار دەگەندەي.
— ءيا، ايتپاقشى، مىنا كىسى ءبىزدىڭ ۇيدەگى پۇشىق شاينەكتىڭ يەسى، - دەدى اسقار كىشىرەك كوزدى اق سارى كەلىنشەكتى نۇسقاپ. - ەسىمى - جامال. بەتىنەن جاقسىلاپ-اق ءسۇيدىڭ، ءبىراق تانىسپادىڭ عوي دەيمىن.
— اسەكە، ۇناتقان كەلىنشەكتى الدىمەن ءسۇيىپ الىپ، سوسىن تانىساتىن ادەتىم. كورگەن جەردەن وسى ءبىزدىڭ اسەكەڭنىڭ جۇبايى شىعار دەپ ويلاعانمىن. سەنىڭ رۇقساتىڭسىز بىردەن ارەكەتكە كوشكەنىم سول. جوق، الدە قىزعانىپ قالدىڭ با؟ قىزعانساڭ، ءسۇيىسىمدى قايتىپ الدىم...
ءبارى دابىرلاي دۋىلداسقاسىن با، داستارحان باسىنىڭ اجارى كىرىپ، جايناپ قويا بەردى. ادەتتە شاعىن توپتىڭ ورتاسىنا سىرتتان بوتەن بىرەۋ كەلە قالسا، ىلكى ءسات ىڭعايسىزداۋ ءبىر احۋالدىڭ ورنايتىنى بار عوي. بۇل جولى ونداي داعدارىستىڭ ءيىسى دە بولعان جوق. ەمىن-ەركىن قالجىڭداسا كىرگەن الىمبەك توعىز جىل بويى كەزدەسپەگەندىكتەن، توسىرقاپ قالعان كۋرستاس جىگىتتەر تۇرماق، ولاردىڭ جۇبايلارىن دا ماڭايىنا ءۇيىرىپ ۇلگىردى.
ونىڭ اۋزى سوزدەن ەپتەپ بوساي قالسا بولدى، اڭگىمەنىڭ ءارىن كىرگىزۋ كەزەگى اسقارعا تيەدى. الىمبەكتىڭ جاعدايىن سۇراپ، ءوز تىرشىلىگىن قوسا اڭگىمەلەپ، ءبىراز نارسەنىڭ باسىن شالىپ-اق تاستادى. بۇلاردىڭ اراسىندا وقشىرايىپ شەتتەۋ تۇرعان - ازىرشە ءۇي يەسى قابىلحان عانا. ءوزى شاقىرىپ، ءوزى مەيمان ەتىپ وتىرىپ، قوناقتاردىڭ اڭگىمەسىنە ءالى دە دەندەپ ارالاسا الماي جاتقان سىڭايلى.
ءبىر كۋرس، توپتا وقىعاندارى بىلاي تۇرسىن، قابىلحان مەن الىمبەك ەكەۋى ەكى جىل قاتارىنان ءبىر بولمەدە تۇرعان. تالاي رەت سىرلاسىپ، ارمانعا تولى تۇندەردى بولىسكەن. بۇرالاڭ، بۇلتارىسى كوپ ستۋدەنتتىك جىلداردى قول ۇستاسىپ، بىرگە ءجۇرىپ وتكەن. ەكەۋىنە ورتاق قانشاما وقيعالاردى كەشتى دەسەڭىزشى باستارىنان.
ال وسى قالانىڭ وزىندە تۋىپ-وسكەن اسقار كۋرستاس جىگىتتەرمەن، اسىرەسە جاتاقحانا تىرشىلىگىمەن تىعىز ارالاسا قويعان جوق. تالعامى، تۇسىنىگى، كوزقاراسى بولەكتەۋ قالا بالاسى بىرگە وقىپ جۇرسە دە، قىردان كەلگەن جىگىتتەرمەن ۇنەمى ۇيلەسە بەرمەيتىن. شىنداپ ارالاس-قۇرالاس بولعانى - ءوزى تەڭدەس ساناۋلى بالالار عانا بولاتىن. سوندىقتان ونىڭ الىمبەك تۋرالى تەلەفونمەن ايتىلعان وتكەن جولعى جاڭالىققا ءبىر ءسات توسىرقاپ قالۋى ءتىپتى زاڭدى دا سياقتى.
جولداستىعى جوققا ءتان، ارالاس-قۇرالاستىعى شامالى دەگەن كۇننىڭ وزىندە دە قانشا جىل كەزدەسپەگەن الىمبەككە ءۇي كورسەتىپ وتىرىپ، بۇگىنگى كەشتەن قالاداعى جالعىز كۋرستاسىن قاعىس قالدىرۋ ابەستىك بولار ەدى. قابىلحان مەن باقتيدىڭ اسقارلاردى ادەيىلەپ شاقىرىپ العانى دا سوندىقتان.
ىلعي دا ىستىق سول ءبىر ستۋدەنتتىك شاقتا ونشا جاقىنداسا قويماعان اسقار مەن الىمبەكتىڭ جولدارى باسقا ءبىر ماسەلەدە قيىسقانى ەسىندە. ءدام-تۇزدارى ونشا جاراسپاي، ەكەۋىنىڭ الدەنەگە ءدۇردارازداۋ بولىپ جۇرگەنى اقىرعى كۋرستا ەمەس پە ەدى. مىنەزى تىكتەۋ ءارى وكتەمدەۋ اسقار مومىندىعىن پايدالانىپ، وسى الىمبەككە الىمجەتتىك جاساپتى. كەيىنىرەك ەكەۋى بىر-بىرىمەن ونشا جۇعىسپاي ءجۇردى. ينستيتۋتتى بىتىرگەنشە تاتۋلاسىپ ۇلگەردى مە، جوق پا، ول جاعى قابىلحانعا ءمالىم ەمەس. «سونداعىنى ەسكە الىپ، وتىرىستىڭ ءمانىسىن كەتىرەر مە ەكەن، قايتەر ەكەن» دەگەن ءبىر ۇرى كۇدىك وي تۇبىندە عانا قىلاڭىتىپ قالادى.
ايتەۋىر اڭگىمەنىڭ ءا دەگەننەن ورتاق ارناعا ءتۇسىپ، جاراستى سەرپىنمەن ءوربي جونەلگەنى - كوڭىلگە مەدەۋ. قايتا باياعى «ءدۇرداراز ستۋدەنتتەرگە» قاراعاندا، قىزۋ ءماسليحاتتان ەندى ءۇي يەسىنىڭ ءوزى شەت قالىپ بارا جاتقانداي. توعىز جىل بۇرىنعى كۋرستاستاردى، جاستىق سەزىم كۇيلەرىن ەسكە الىپ، اسقار مەن الىمبەك سوزگە قوناق بەرەر دەگەن نە. قىزۋ وتىرىسقا ءالسىن-الى دۋىلداعان كۇلكى دە ماي قۇيىپ، مازداتا تۇسەدى.
— اقجاننىڭ جاعدايى قالاي؟ - دەدى قابىلحان بىرەر سەكۋندتىق پاۋزانى پايدالانىپ. جايىلىپ سالىپ، جايباراقات وتىرعانىمەن، الىمبەكتىڭ دە جاۋابى ءازىر ەكەن، قارقىلداي كۇلىپ، ءبىر جىرعاپ قالدى:
— قالاي بولۋشى ەدى؟ ءوزىڭ ويلاشى، كۇيەۋى ءوسىپ جاتقان ايەلدىڭ جاعدايى قانداي بولۋى ءتيىس؟ جانە ول كۇيەۋى باسقا جاققا ەمەس، مينيسترلىكتىڭ وزىنە كەلىپ جاتسا... قابەكە، سوندا ونىڭ جاعدايى سىزدىڭشە نە بولادى؟
— جوق، بىلاي... جالپى تىرشىلىگى دەگەنىم عوي. توعىز جىل بويى حابارلاسا المادىق. ءوزى بىلاي وزگەردى مە؟
— ەندى حابارلاسپاعاندارىڭا كىم كىنالى؟ استانادا جاتىپ الىپ، ءبىز سياقتى پەريفەرييەدەگى جۇرتتى مەنسىنبەيسىڭ، - دەپ وكپە-نازىن ايتىپ، قابىلحاننىڭ ءوزىن ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى. اقجاننىڭ جايىنان حابار بەرگەنى سودان كەيىن عانا.
— قالاي سوندا؟ بۇرىنعىسىنان دا سۇلۋلانىپ كەتكەن شىعار، - دەپ، قابىلحان ساۋالىن ساباقتاي تۇسەدى.
— قالاي وزگەرۋشى ەدى؟ ارينە، بۇرىنعىسىنان قارتايدى. بىتتيىپ سەمىرىپ كەتتى ءوزى.
— قوي، ولاي دەپ ايتپا، - دەدى ءۇي يەسى ۇركىپ قالعان كەيىپپەن. - اقجانعا ونداي تەڭەۋ ۇيلەسپەيدى. تالاي جىگىتتى ارماندا قالدىرعان اسىل بەينە ەمەس پە؟
— ءيا، حابارلاسپاي كەتكەن ءبىز كىنالىمىز شىنىندا دا، - دەدى اسقار الىمبەك ەكەۋى بەينە ءبىر بۇرىننان-اق ارالاس-قۇرالاس ادامداي. —قابەكە، بوسقا اقتالماي، كىنامىزدى مويىندايىق تا. قايتەمىز بوسقا اقتالىپ. ايتپاقشى، الەكە، بالالار نەشەۋ؟
— ەكەۋ. ءبىر ۇل، ءبىر قىز. ەكەۋى دە وزىمنەن اۋمايدى. قانە، مەنىڭ كىندىگىمنەن شىققان سول جاماندار ءۇشىن تارتىپ جىبەرەيىك.
ايتىلعان تىلەك ءتيىستى قيمىلمەن تياناقتالعاسىن، كوپتىڭ كوكەيىندەگى ءتۇيىندى سۇراقتى قويىپ ۇلگەرگەن اسقار:
— ال ەندى اقجان كەلىندى قاشان اكەلەسىڭ بۇل جاققا؟ مينيسترلىكتەگىلەر ءۇي ماسەلەسىن نە دەپ جاتىر؟
— اسىعىسى نە، اسەكە-اۋ! ەگەر ماعان سالساڭ، وسى بويداق بولىپ جۇرگەنىمنىڭ ءوزى جاقسى. ازىرشە جاتاقحانا بەردى، گوستينيچنوگو تيپا، ودان ارتىق نە كەرەك ماعان؟ - دەدى ءىرى تىستەرىن كورسەتە، ىركىلمەي ەزۋ تارتقان الىمبەك جان-جاعىنا جايراڭداي قاراپ قويىپ.
وتىرىس ورتان بەلىنەن استى اۋ دەگەن مولشەردە الىمبەك توردە ءىلۋلى تۇرعان دومبىراعا قول سوزدى. سوناۋ ءبىر جىلدارداعى دىڭعىرلاتىپ گيتارا قاعىپ جۇرەتىن جالبىر شاش بوزبالا ەندى دومبىراعا قوسىلىپ، حالىق ءانىن شىرقايتىن اۋەسقويعا اينالىپتى.
كولەمدى اۋزىمەن قوسا قىسىقتاۋ كوزدەرىن دە مەيلىنشە كەڭەيتە اشقان قابىلحان ءدال ءقازىر قاتتى تاڭىرقاۋلى. الىمبەكتىڭ بارىلداپ ءان ايتاتىنىن بىلسە دە، ناق مىنا قۇساپ ناشىنە كەلتىرە شىرقايدى دەپ ويلاماپتى. بۇرىن-cوڭدى قۇلاعىنا جۇعىسىپ كورمەگەن نازىك اۋەندى قۇيقىلجىتىپ، قۇتىرتپاي، اسپاي-ساسپاي بابىمەن ورىندايدى. سوناۋ كونە زاماننىڭ قويناۋىنان تالىقسىپ جەتكەندەي مۇڭعا، ساعىنىشقا تولى اسەرلى اۋەن. ءبىرسىدىرعى قوڭىر داۋىس ءبىر ءسات قايرات بايبوسىنوۆتىڭ مانەرىنە دە جاقىنداپ قالادى. ءان اياقتالىپ، دومبىرا ىشەگى اقىرىن عانا دىڭ ەتىپ، سابىر تاپقان مەزەتتە ءۇي يەسى الاقانىن قالاي شاپالاقتاپ جىبەرگەنىن بايقاماي قالدى. بۇل ارەكەتتى وزگەلەر دە سارتىلداتىپ قولداپ اكەتكەن.
بوساعاعا كوزى ءتۇسىپ ەدى، كورشى بولمەدە ويناپ جۇرگەن وسى ءۇيدىڭ تەنتەكتەرى دە ەسىكتەن جاپىرلاي قاراپ تۇر ەكەن.
* * *
سوسىن كوپ ۇزاماي اسقار دا الىمبەكتى دامگە شاقىرىپ، ءۇيىنىڭ ءتورىن كورسەتكەن. ارينە، وسى قالاداعى ەكىنشى كۋرستاسىن دا ۇمىت قالدىرعان جوق.
«مولودەس! - دەپ ويلادى قابىلحان اسقاردىڭ الىمبەكتى شاقىرعانىنا ىشتەي ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ. - باياعى ءدۇردارازدىقتى شىنىمەن-اق ۇمىتىپ كەتكەن ەكەن. كەكشىل بىرەۋ بولسا، ونداي جاعدايدا قىرتيىپ تەرىس اينالار ەدى. ىشىنە كىر ساقتامايتىن اقكوڭىل عوي ءبىزدىڭ اسقار. قالاعا كەلگەن كۋرستاسى جالعىزسىراماسىن، جابىقپاسىن دەگەنى عوي، مولودەس!»
بۇل كەشتە دە جينالعان جۇرتتىڭ جۇتىنا قاراسىپ، جىپىرلاي بۇرىلىسقانى -ورتاداعى جالعىز ادام بولدى. باياعى قىسىلىپ- قىمتىرىلىپ، يمەنىپ جۇرەتىن بوشالاڭ بوزبالانىڭ جۇرناعى دا جوق. الىمبەك العاشقى وتىرىستا-اق جەتە بايقالماعان توسىن قاسيەتتەرىن تاعى دا ايقىنداپ، توپتى ورتادان دارالانا ءتۇستى. قىزدى-قىزدىمەن اقىرى داستارحاندى ءوزى بيلەپ-توستەپ كەتكەن.
مۇنان كەيىن ەكى شاڭىراقتىڭ ادامدارى ءوزارا تەلەفون ارقىلى سويلەسسە نەمەسە كەزدەسە قالسا، اماندىق-ساۋلىقتان كەيىن دەرەۋ اۋىزعا الاتىندارى الىمبەك بولدى. سوندا بىر-بىرىنە الدىمەن جەتكىزۋگە اسىعاتىندارى - ول تۋراسىنداعى ەرەكشە ريزاشىلىق سەزىمدەرى. جىگىتتەردەن گورى اسىرەسە ەكى ايەلدىڭ ءسۇيىنىشى باسىم:
— كۋرتاستارىنىڭ قانداي سۇيكىمدى جىگىت! ناعىز كوپشىلىك ءۇشىن جاراتىلعان ازامات قوي.
— اشەيىن بوسبەلبەۋ مومىن جىگىت دەگەندەرىڭ قايدا؟ مىنالارىڭ ەشكىمگە دەس بەرمەي، سوزگە اعىپ تۇر عوي اشەيىن. ءتىپتى كۇلكىدەن ەزۋىمىزدى جيا الماي قالدىق.
— بارىنەن بۇرىن ءانىن ايتساڭشى. سەزىم پەرنەسىن ءدال باسىپ شىرقاماي ما؟ ونەردەن بوس قالعان ءبىزدىڭ مىنا موجانتوپايلار دەيمىسىڭ. وسىنداي كۇيەۋى بار ايەل قانداي باقىتتى! - دەسەدى. ءوز تاراپىنان اسقار دا تاڭىرقاۋ سەزىمىن تەجەي العان جوق.
— وزگەرىپ كەتىپتى-ەي. ايتشى، قابىلحان. الىمبەك بۇرىن مۇلدە باسقاشا سياقتى ەدى عوي. سوندا قالاي، ءا؟
— ەندى توعىز جىل دەگەن از ۋاقىت پا؟ - دەيدى قابىلحان ويلانا سويلەپ. - توعىز جىلدا ادام وزگەرەدى عوي.
— جوق، ءبارى ەمەس. مىسالى، ينستيتۋت بىتىرگەلى سەن ەكەۋمىزدىڭ قاي جەرىمىز وزگەرىپتى؟ مەنىڭشە، بالەندەي وزگەرگەمىز جوق. راس، مىنەزىمىز ازداپ بايسال تارتقان شىعار، ابايلاپ سويلەيتىن بولعان شىعارمىز. وندا تۇرعان نە بار؟ ال مىنا الىمبەك شە؟ قالاي ەكەن سوندا، ءا؟
ەرتەڭىندە:
— بۇل قالاي ءوسىپ ءجۇر ءوزى؟ - دەگەن سول باياعى بەلگىلى ساۋال تاعى قايتالاندى. ونى قويعان، ارينە، وزگە ەمەس، باياعى اسقار. جاۋابى تابىلماعان وسى ءبىر جالعىز سۇراق ميىنا جەلىمدەي جابىسىپ العانعا ۇقسايدى.
— شاماسى، ءبىر مىقتى سۇيەنىشى بار-اۋ، - دەپ، ءوز ساۋالىنا ءوزى جاۋاپ ىزدەيدى. - ايتپەسە سوناۋ پەريفەريەدە جاتىپ، بەلدى مينيسترلىكتەگى جاۋاپتى قىزمەتكە ادام قالاي كەلەدى؟ ول ورىنعا لايىقتى كادر ميلليونعا جۋىق تۇرعىنى بار وسى استانانىڭ وزىنەن تابىلماي قالىپ پا؟..
وسى ءبىر سۇراق قانشاما رەت قايتالانعانىمەن، قالاي ءوسۋدىڭ قۇپياسى ازىرشە ءبىر عانا الىمبەكتىڭ وزىنە ءمالىم. ال، ودان قادالىپ سۇراعان ىڭعايسىز. دايىن تۇرعان ءتيىستى جاۋاپتى سەيفكە سالىنعان قۇندى قۇجاتتاي «سەكرەت فيرمى» دەپ، قىمتاپ ۇستاعان سىڭايى بار.
ول جاعىندا ايەلدەردىڭ شارۋاسى نە، الىمبەك تۋرالى ايتىلسا، ماقتاۋ سوزدەرى ءاماندا ءازىر. ءتىپتى باعاسىن اسىرىپ ايتاتىن سياقتى.
— شەشەن ەكەن. قانداي جاتىق سويلەيدى! - دەيدى قابىلحاننىڭ كەلىنشەگى باقتي.
— جوق، ونى قويشى، انشىلىگىن ايتساڭشى بارىنەن دە. پروستو پرەلەست! - دەيدى اسقاردىڭ ايەلى جامال.
— بىلمەيتىنى جوق، ناعىز ەرۋديت ەكەن. ەندى ويلاشى ءوزىڭ. وسىنداي جىگىت وسپەگەندە، كىم وسەدى؟ اۋزىنان ءسوزى، قوينىنان ءبوزى ءتۇسىپ تۇرعان ءبىزدىڭ قابىلحان وسە مە؟ سۇيەنىشى بار بولسا، بار شىعار، ءبىراق ءدال وسى ءالىم سياقتى جىگىتتەردىڭ ءوسۋى كەرەك.
— ءالىم ەمەس، الىمبەك ونىڭ اتى، - دەدى قابىلحان ايەلىنىڭ ءسوزىن تۇزەپ.
— مەنىڭشە، وعان وسى ءالىم دەگەننىڭ ءوزى تاماشا جاراسادى.
— ءسىزدىڭ جۇبايىڭىز وزىنە ۇناعان جىگىتتى «ءالىم» دەپ ەركەلەتكىسى كەلىپ ءجۇر ەكەن، ەركەلەتە بەرسىن، نەمەنە، قىزعاناسىز با؟ - دەدى جامال قابىلحانعا ادەيى سىناي قاراپ.
— ءيا، بۇلاردى ايتام-اۋ. ءوزى كەلبەتتى، ءوزى ونەرپاز جىگىتتىڭ وسكەنىن كورە الماي وتىر-اۋ دەيمىن....
باقتيدىڭ بۇلايشا ازىلگە سۇيەي سويلەگەنىنە اسقار ونشا نازار اۋدارا قويعان جوق. قاباعىن ءتۇيىپ الىپ، ءوزىن ويلاندىرعان جايتتىڭ توڭىرەگىنەن شىعا الار ەمەس:
— ءبارىبىر... مىڭ جەردەن شەشەن، مىڭ جەردەن ەرۋديت، ءبىلىمدار بول،
سۇيەنىشىڭ جوق بولسا، شارۋانىڭ بىتكەنى، وسە المايسىڭ. تەم بولەە، اناۋ پەريفەريەدە جاتىپ. ءبىز دە ءتىسىمىز شىققان ادامبىز عوي، بىلەمىز...
— جارايدى، وسىنىڭ قالاي وسكەنىندە ءبىزدىڭ شارۋامىز قانشا؟ نەمەنە، باقتي ايتقانداي، شىنىمەن ءىشتارلىق جاساپ وتىرسىڭدار ما؟ قالاي بولعان كۇندە دە مۇنداي تاماشا جىگىتتىڭ وسكەنى دۇرىس، - دەدى ايەلى ءسوزدى ءبىر-اق ءتۇيىپ.
ۇلكەن قىزمەتكە سۋساپ كەلگەن ادامداي الىمبەك بىردەن-اق ءتيىستى مىندەتىنە دەندەي كىرىسىپ كەتتى. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن تىنىم تاپپايدى. ءتىپتى دىلگىر ۋاقىتىنىڭ دەمالىسقا تيەسىلى سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرىن دە جۇمىس ورنىندا تابىلۋعا تىرىسادى.
* * *
وت باسىپ العان بالاداي الدەنە شار ەتە قالدى. تىنىم تاپپاي، ۇستى-ۇستىنە شارىلدايدى، سول-اق ەكەن، اۋزىنا قاشىپ تىعىلارداي بولىپ، جۇرەگى اتقاقتاپ قويا بەرگەنى. وزىنە ءوزى ەسەپ بەرىپ جاتپاي، لىپ ەتىپ ورنىنان ۇشىپ تۇرعان. تاس قاراڭعىدا تۇككە تۇسىنبەي، ءبىر ءسات ماڭگىرىپ قالىپتى.
تۇنگى ءتاتتى ۇيقىنىڭ بابىنا كەلىپ، ابدەن قىزعان شاعى سياقتى. شارىلداپ اكەتىپ بارا جاتقان - باسقا ەمەس، ەسىك قوڭىراۋى ەكەن. «ويپىرىم-اي، جاۋ قۋعانداي بۇل كىم؟.. بىردەڭە بولىپ قالماسا يگى ەدى؟!» دەگەن ۇرەيلى كۇدىك ءۇي يەسىن دالىزبەن دەدەكتەتە جونەلدى. كوزىن جىرتيتىپ، ارەڭ اشقان ول ەسىكتەن تاسىرلاتىپ كىرىپ كەلگەندەردى اۋەلى جىعا تانىعان جوق. دابىرلاي سويلەگەن سوزدەرى دە قۇلاعىنا دۇرىس كىرەر ەمەس:
— ءما، مىنانى قارا! مىناۋ تۋرسيشەڭ ءجۇر عوي، ەي؟ ءاي باتىر! قوناقتاردى وسىلاي قارسى الا ما ەكەن؟ ا چتو، نە ۋۆاجاەش چتو لي ناس؟ -دەپ گۇرىلدەگەن داۋىس قۇلاعىنا سونداي تانىس.
زال جاقتان ۇيىقتاپ جاتقان بالالاردىڭ قىڭقىلداپ جىلاعانى ەستىلدى. ولاردى وياتىپ جىبەرگەن بەيمەزگىل ۋاقىتتاعى دابىر-دۇبىردەن باسقا نە دەيسىز؟ ۇستىنە جەلبەگەيىن ىلە سالعان باقتي ەسىكتى جاۋىپ الىپ، بالالاردى جۇباتۋ قامىندا.
وزدەرىنىڭ بەيۋاقىتتا كەلىپ، بەيبىت ۇيقىنىڭ بەرەكەسىن الىپ جاتقانى الىمبەكتىڭ ويىنا كىرىپ شىعار ەمەس. قايتا ىڭعايسىزدانىپ، قىسىلىپ جاتقان - ونىڭ تۇنگى جورىقتاس جولداسى زاكي. پالتوسىن ىلە سالىسىمەن، قۇنجىڭ ەتىپ اس ۇيگە ىعىسا بەرگەن:
— كىسىلەردىڭ مازاسىن الماي-اق، وسىندا وتىرا تۇرايىق، - دەدى ول. جولداسىنىڭ جاسقانا جالت بۇرىلعانىن جاقتىرماي قالعان الىمبەك داۋسىن ودان ارمەن كوتەرە، دابىرلاپ سويلەدى.
— ا، چتو؟ نەسىنە قىسىلاسىڭ، ەي؟ بۇل دەگەن - ءوزىمىزدىڭ ءۇي ەمەس پە؟ ءتۇن ورتاسى تۇرماق، تاڭعا جاقىن كەلسەك تە، بىزگە ەسىگى اشىق بۇل ءۇيدىڭ. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا تەۋىپ اشىپ، كىرە بەرەمىن مەن. انە، ءبىزدىڭ دوستار دەگەن وسىنداي. ال، سەن بولساڭ، قىز قۇساپ سىزىلىپ قالىپسىڭ تەگى. بروس تى وندايدى!
جاڭا ەسىك اشىلىسىمەن-اق، ەستيار پەندەنىڭ دەرەۋ ەسىن جيعىزا قوياتىن انا ءبىر ءيىس تە سىرتتان ىلەسە كىرگەن.
بۇل جىگىتتەردىڭ وسىنشاما كەشتەتىپ، ءجۇرۋىنىڭ سەبەبىن سول ءيىستىڭ ءوزى-اق انىقتاپ بەرگەندەي بولدى. ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ودان ءارى ايقىنداپ جاتقان - الىمبەكتىڭ ءوزى:
— مىنا زاكي بار، باسقا دا جولداستار بار، ءبارىمىز باعانادان ءبىر جەردە بولدىق. ءتىپتى كوپ وتىرىپ قالىپپىز سوندا. قاسىمىزداعىلار ءبىر سلاباك ەكەن، ۇيلەرىنە كەتىپ قالدى. سونان زاكيگە ايتتىم: «نەمەنە، بۇل قالعىپ-مۇلگىپ؟ داۆاي، ءوزىمىزدىڭ قابىلحاننىڭ ۇيىنە بارايىق» - دەپ. بۇل دا قارسى بولعان جوق. تاڭعى التى جارىمدا زاكي سامولەتپەن ۇشاتىن ەدى. تاعى دا كومانديروۆكاعا بارا جاتىر. كومانديروۆكاعا باراتىن ادامدى دۇرىستاپ شىعارىپ سالۋ كەرەك. ايتپەسە بۇل رەنجيدى. سونان سەندەرگە ەركەلەپ كەلىپ قالعانىمىز. اينالايىن، باقتيجان، سەن رەنجىمە، - دەپ اۋزىن اشا ەسىنەپ تۇرعان كەلىنشەكتى باس سالىپ باتىرا قۇشاقتادى دا، باۋىرىنا قاراي تارتتى. - اۋرە بولىپ، ىستىق تاماق جاساماي-اق قوي. ءبىر بوتەلكە بىردەمە بولسا جەتەدى. زاكي وسى ۇيدەن تۇرا اەروۆوكزالعا تارتادى عوي. وعان دەيىن كىشكەنە وتىرا تۇرساڭ بولدى.
— ءوزىڭ شە؟ - دەدى جاس بالاشا كوزىن جۇدىرىعىمەن ۋقالاي بەرگەن قابىلحان. -تاڭەرتەڭ ءوزىڭ جۇمىسقا بارمايسىڭ با؟ جۇمىس كۇنى تۇنىمەن وتىرعانىمىز...
مۇنىسى «ەرتەڭ جۇمىس كۇنى. ءبارىمىز دە جۇمىسقا بارامىز. تۇنىمەن وتىرساق، ۇيقىمىز قانباي قالادى عوي. سونىمىز قالاي بولار ەكەن؟» دەگەندى يشارالاپ سەزدىرگىسى كەلگەن ىشكى نارازىلىعى ەدى. «ىمعا تۇسىنبەگەن، دىمعا تۇسىنبەيدىنىڭ» كەرى مە، الدە قاساقانا ءىلتيپاتقا العىسى كەلمەدى مە، الگى سوزگە ەلەڭدەپ، قىڭق ەتىپ جاتقان الىمبەك جوق.
اس-سۋ شارۋاسىنا قاشاندا قىلاپ باقتي ەسىنەي ءجۇرىپ-اق، اس ۇيگە لەزدە شاعىن داستارحان دايارلاپ ۇلگىردى. ۇيدەگى بارىن ستولعا قويىپ، ءتيىستى شارۋاسىن تىندىرعاسىن، ول:
— ءالىم، سەن رەنجىمەشى. تاڭەرتەڭ بالالاردى بالاباقشاعا سۇيرەيتىن ەدىم. كىشكەنە بولسا دا، تىنىعىپ الايىن. سەندەر وزدەرىڭ جىگىتتەرشە وڭاشا وتىرا بەرىڭدەر، - دەپ قيىلا رۇقسات سۇراعان. تاعى دا مول قۇشاعىمەن قاۋسىرىپ، قۇشاقتاي العان الىمبەك جۋىر ماڭدا كەلىنشەكتى جىبەرەر دەگەن نە. بولماي وتىرىپ اراقتان اۋىز تيگىزگەننەن كەيىن عانا بوساتتى.
كۇندە بۇل ۋاقىتتا الاڭسىز قورىلداپ جاتاتىن قابىلحاننىڭ دا كوزىنە ۇيقى تىعىلىپ، ارەڭ وتىر. «قوي، ۇيات بولار. ۇنەمى تۇندەلەتىپ كەلىپ جاتقان جوق. ونىڭ ۇستىنە قاسىندا جولداسى بار ەكەن. ءبىر رەت ءوزىمسىنىپ كەلگەندى كوتەرە المادى دەر، شىدايىن» دەگەن وي عانا - قالقايعان دەنەسىنە تىرەۋ، كوڭىلگە مەدەۋ.
دۇرىلدەسكەن ۇشەۋى سودان ءبىرقىدىرۋ ۋاقىتتى ەڭسەرىپ تاستادى. مازاسى ابدەن كەتىپ بارا جاتقانىن تاعى ءبىر سەزدىرگىسى كەلىپ:
— الىمبەك، الدە سەن تاڭەرتەڭ جۇمىسقا بارمايتىن شىعارسىڭ، — دەدى ءۇي يەسى جاسقا شىلانعان قىسىق كوزدەرىن اشىپ-جۇمىپ. - ايتپەسە وسىنداي ۇيقىسىز تۇننەن كەيىن ءتىپتى مۇمكىن ەمەس قوي... جۇمىستا وتىرۋدى ايتام دا.
ىشىمدىكتىڭ كۇشىنە ەلىتىپ، سىردىڭ سۋى سيراعىنان كەلمەي، ەسىپ وتىرعان جىگىت مىنا ساۋالدى اڭقاۋلىققا بالاپ، قارقىلداي كۇلدى:
— ا-اي، قابىلحان باتىر-اي! سونى دا ءسوز دەپ... بۇل دەگەن وتىرىس پا؟ ەلدە جۇرگەن كەزدە كەيدە تاڭدى-تاڭعا ۇراتىنبىز. اراقتى ءىشىپ وتىرىپ، تالاي رەت كارتا دا وينادىق قوي. سونان تۋرا ساعات سەگىزدە قىزمەتكە ۇلگەرىپ جۇردىك.
— سوندا كۇنى بويى ۇيقىلارىڭ كەلمەي مە؟ قىزمەتتە ءجۇرىپ، قانشا ايتقانمەن، قيىن عوي.
— و-ھو-ھو!.. وي، ىشەگىم-اي!.. مەن نە دەيمىن، دومبىرام نە دەيدى؟ باعانادان بەرى نە ايتىپ وتىرمىن مەن ساعان؟ ونى قويىپ، تاڭەرتەڭ ساعات ونداعى كوللەگياعا دا كىرىپ كەتەتىنبىز. كىرىپ قانا قويماي، كەيدە ءتىپتى بىرەۋلەردى سىناپ، يا بولماسا، ۇسىنىس ايتىپ، سويلەپ تە جىبەرەتىنبىز. سوندا ءتۇنى بويى ىشكەن عوي دەپ ەشكىم دە ايتا المايتىن. ەرتەڭ دە سول سۆەجيي وگۋرچيكتەي بولىپ بارامىن قىزمەتكە. تاك چتو، بىزگە بولا ەشقانداي ساسپاشى ءوزى.
— ءيا، ءا، - دەدى قابىلحان سامارقاۋ عانا ىقىلاسسىزداۋ ۇنمەن. - اراققا شىنىققان ەكەنسىڭ عوي.
مىنا سوزگە زاكي وزىنە ءتان بيازى ۇنمەن ءۇنىن جۇتىپ، سىڭقىلداي كۇلدى.
— قابەكە، قانداي جاقسى ايتتىڭىز؟ ءيا، شىنىندا دا ءبىزدىڭ ءالىم اراققا شىنىققان عوي. ونى اراق جەڭە المايدى. قايتا ىشكەن سايىن كومەيى بۇلكىلدەپ، قىزا تۇسەدى. ءسويتىپ ولەڭ دە شىرقاپ جىبەرەدى...
— ءيا، ولەڭ دەمەكشى، - دەدى دە «اراققا شىنىققان جىگىت» جان-جاعىنا قاراپ، الدەقايدا قول سوزدى. - قابىلحان، دومبىرا قايدا وسى؟ اكەلشى تەزىرەك، مەن سەندەرگە جاقسىلاپ تۇرىپ ءان سالىپ بەرەيىن.
* * *
— قالاي وزگەرىپ كەتكەن؟ - دەدى اسقار كەزەكتى ءبىر كەزدەسكەندە قابىلحانعا. -ستۋدەنتتىك كەزدە بۇل ءوزى مۇلدە باسقاشا ءتارىزدى ەدى عوي.
— ءيا، باسقاشا بولاتىن. ءتىپتى اڭقاۋلىعى دا بار ەدى.
— قويشى، الىمبەك سول كەزدە اڭقاۋ بولدى ما؟ مەن بايقاماپپىن.
— مەن ەندى ونىمەن ەكى جىل بىرگە تۇردىم عوي. جاقسى بىلەمىن دەپ ايتا الامىن. جوعارعى كۋرستاردا وقيتىن بالالار تالاي رەت الداپ كەتكەن. ءالى ەسىمدە ءبىر رەت ستۋدەنتتىك قۇرىلىس وتريادىمەن الىسقا جۇرگەلى تۇرعامىز. وسى ءالىمنىڭ قاسىنا ءبىر بالا كەلدى. «فورماڭدى بەرە تۇرشى! قىزدارعا كورىنىپ قايتىپ كەلەيىن» دەپ جابىسا كەتكەنى. ويىندا تۇك جوق ءالىم ۇستىنەن شەشىپ بەرە سالعانى. الگى بالا سول كەتكەننەن مول كەتىپ، كۇزدە ءبىر-اق ورالدى عوي.
— اپىر-اي، ءا! كەلگەننەن كەيىن ءالىم نە ىستەيدى وعان؟
— ەشتەڭە دە ىستەگەن جوق. «سۇرادىڭ با فورماڭدى» دەپ ەدىم، «قايتەم ونى سۇراپ» دەدى دە، قويدى.
— مەن بولسام، ونداي ارسىزدىڭ مۇرنىن بەت قىلىپ، قان جالاتار ەدىم، - دەدى ونشاقتى جىل بۇرىنعى وقيعانى ەستىپ، زىعىردانى قايناي باستاعان اسقار. - كىم ەدى ول وڭباعان؟ مەن تانيمىن با ول بالانى؟
— تانۋىڭ دا مۇمكىن. ءاتى-جونى ەسىمدە جوق ءدال ءقازىر سونىڭ.
— تاعى ءبىر جولى، - دەدى قابىلحان وتكەنگە ويشا جاساپ وتىرعان ساپارىن ودان ءارى جالعاستىرا ءتۇسىپ. - قاتار جىگىتتەردىڭ بىرەۋى وسى الىمبەكتەن جيىرما بەس سوم اقشا قارىزعا الدى. كەيىن سول دا قارىزىن بەرمەي كەتىپتى.
— مىنە، قىزىق، مۇنىڭ ءبارىن مەن بىلمەيدى ەكەنمىن. ءوزى دە سول جونىندە ماعان ەشتەڭە دەمەيدى. سەندەرمەن بىرگە تۇرماسام دا، جاتاقحاناعا مەن بارىپ ءجۇردىم عوي. ەسىڭدە مە تالاي رەت «پورتۆەين» ىشكەنىمىز...
بۇل سوزىمەن اسقار «مەن دە سەندەرمەن ارالاس-قۇرالاس بولدىم. الىمبەكپەن سول كەزدە-اق دوس ەدىم» دەگەندى يشارالاعان ءتۇرى. ءتىپتى ەكەۋىنە قاتىستى الدەبىر دەتالداردى قيىستىرىپ ايتقانى بار. ءبىراق ونىسى ونشا يلانىمدى شىعا قويمادى.
— العاشقى كەزدە ءوزى ىشىمدىكتى اۋزىنا المايتىن، - دەدى قابىلحان جولداسىنىڭ كەيبىر ۇشقارى سوزدەرىن ەلەمەگەن كەيپىمەن. - ءبىرىنشى كۋرستا ءبارىمىزدىڭ تەمەكى جيناۋعا بارعانىمىز ەسىڭدە مە؟ جۇمىس بىتكەن سوڭ، تاپقان تيىن-تەبەنىمىزدى بىردەن قولىمىزعا بەردى ەمەس پە؟ ورتاعا سالىپ، العاشقى ستۋدەنتتىك تابىسىمىزدى جۋماق بولدىق.
— بىلەم عوي. ءوزىم ۇيىمداستىرىپ ەدىم عوي سونىڭ ءبارىن. سەن سوندا اجەپتاۋىر قىزىپ قالعانسىڭ.
— ونى قويشى. ءبارىمىز تاپقان-تايانعانىمىزدى ءوستىپ ەركەكتەرشە جۋىپ جۇرسەك، قاسىنداعى جولداسىمەن الىمبەك قاشىپ كەتتى ەمەس پە؟
— ءيا، ءيا، بىرەۋلەردىڭ سويتكەنى بار... سول وسى الىمبەك پە ەدى؟ ءتىپتى ءبىر تەنتەكتەر ۇرماق تا بولدى عوي وزدەرىن.
— سوندا نە ىستەگەن دە بۇل ەكەۋى؟ كوپ قىلىپ كونفەت، پەچەنە الىپ، قالىڭ جۇگەرىنىڭ اراسىنا اپارىپ جەپتى. ءسويتىپ تاتتىگە ابدەن تويعان عوي. بۇلارىڭ نە دەسەك، «جۋعانىمىز» دەيدى.
بۇل وقيعاعا ەرىكسىز ەڭكىلدەي كۇلگەن اسقار ءبىرازعا دەيىن وزىنە-وزى كەلە الساشى.
— ىشىمدىكتى از-ازداپ اۋىزعا الا باستاعانى - سوڭعى كۋرستا عانا. اپىر-اي، ءا؟ ال، قازىرگى جاعدايى...
— سول عوي مەنىڭ دە ايتقالى تۇرعانىم. سوندا دەيمىن دە. ينستيتۋت بىتىرگەن سوڭ ءتاپ-تاۋىر بايسالدى ورىنداردا قىزمەت ىستەدى. ىشىمدىك دەگەن بالەگە قالاي ءۇيىر بولىپ ءجۇر بۇل الىمبەك؟
— وي، قابىلحان-اۋ! سول دا ءسوز بە؟ ەل ءىشى ەمەس پە؟ ءجيى-جيى قوناق بولادى. جۇرت سىيلايدى. ونىڭ ۇستىنە قالىپتاسىپ كەتكەن ءداستۇر بار. ەكى كىسىنىڭ باسى قوسىلا قالسا، بىردەمە عىپ اتاپ ءوتۋ كەرەك. سونان كەلە-كەلە، وسىنداي بولعان دا. ءوزى جاس ادام مۇندايعا تەز ۇيرەنبەي مە؟ جانە بىرەۋلەر ءوزىن باستىق دەپ قولپاشتاپ وتىرسا. سەن ودان دا مىنانى ايتشى. وسى الىمبەك سول كەزدە قىزدارعا قالاي ەدى؟ مەن كىشكەنە ۇمتىڭقىراپ قالىپپىن، - دەپ اسقار العا قاراي ۇمتىلىڭقىراپ قويدى.
— نە ايتاتىنى بار؟ كەيبىر قۇرداستارى قىزدارعا قىرعىنداي ءتيىپ جۇرگەندە، الىمبەكتىڭ ەرەكشە كوزگە تۇسە قويعانى ءاي، شامالى ەدى-اۋ. ونەرلى، سىمباتتى جىگىت جۇرت نازارىن ەرىكسىز اۋدارماي ما؟ باتىلدىعى جەتكەن كەيبىر قۇربىلارى قايتا بۇعان وزدەرى جاناسىپ، سۇيكەنۋگە دايار تۇراتىن. سولاردىڭ ەشقايسىسىمەن تۇپتەپ اينالىسىپ، تۇبەگەيلى بايلانىسا قويعان جوق. ساقا ستۋدەنت بولعاسىن عوي وسى اقجاننىڭ سوڭىنان تۇسكەنى.
— اقجان دەيمىسىڭ؟
— ءيا، الىمبەكتىڭ كەلىنشەگىن ايتامىن.
— اقجان؟ اقجان؟.. ءيا، بىلايشا اتىن بىلەمىن. ءبىراق ەسىمە تۇسىرە الماي تۇرعانىم. ءتۇرى قانداي ەدى سول قىزدىڭ؟
— قانداي دەۋگە بولادى؟ كادىمگى اي مەن كۇندەي اجارلى جان. ءوزىڭ كورسەڭ، بىردەن تانيسىڭ. ويتكەنى ءبىز وقىعان كەزدە ونداي قىزدار ينستيتۋتتا ساناۋلى-اق بولدى.
* * *
ءقوناقۇي تيپتەس جاتاقحانادا تۇراتىن سالت جىگىتتىڭ قولى قالت ەتسە، ىزدەيتىنى -كۋرستاستارى. جيىرما ءتورت ساعات تاۋلىكتىڭ كەز-كەلگەن ساتىندە ولاردىڭ ەسىگى الىمبەك ءۇشىن اشىق. ارالاس-قۇرالاس جولداستارىمەن قوسىپ از ۋاقىت ىشىندە كەلىنشەكتەرىنە دە ءوزىمسىنىپ العان. قىزىپ كەلگەن كۇندەرى ءبىر ءسۇيىپ قالۋ ءۇشىن ەرنىن الا جۇگىرەدى. قابىلحاننىڭ ەمەۋرىنمەن جەتكىزەتىنى:
— ءالىم-اۋ، ابايلاساڭشى! ءقازىر بۇل ءىشۋ ماسەلەسى قيىن بولىپ تۇر ەمەس پە؟ استاناعا جوعارىلاپ كەلىپ جاتقانىڭ جاڭا. اياق استىنان بىردەمەگە ىلىگىپ كەتسەڭ، قايتەسىڭ. ءوزىڭ جانە پارتيا مۇشەسىسىڭ. ءىشىپ، ايىقتىرعىشقا تۇسكەن باسشى قىزمەتكەرلەر وڭىپ جاتقان جوق، - دەگەن سيپاتتاعى ۇرەي شاقىراتىن ساقتىق سوزدەر عانا. ءبىراق وعان قىڭق ەتەر كىسىڭ الىمبەك پە؟
— قورىقپاڭدارشى، ماعان ەشتەڭە دە بولمايدى، - دەپ قولىن جالعىز-اق سىلتەيدى. -جاڭا قىزمەتتى جۋىپ ءجۇر ەمەسپىن بە؟ جىگىتتەردەن نەگە قاشام مەن؟ كەيبىر جولداستار وزدەرى جۋىپ بەرىپ ءجۇر.
ءبىر قىزىعى - جاڭادان اۋىسىپ جاتقانىمەن، ءالىمنىڭ جورا-جولداستارى بۇل قالادا دا بارشىلىق بولىپ شىقتى. جولى تۇسكەن كەيبىرىن وتكەن جولعىداي قابىلحاننىڭ ۇيىنە ىلەستىرىپ اكەلىپ تە ءجۇر. كەيدە ەكى بولمەلى ۇيدە جاتا-جاستانىپ، قونىپ تا قالىسادى. «قابىلحان - مەنىڭ استاناداعى ەڭ جاقىن دوسىم. جاقىن دوسىمنىڭ ۇيىندە ەركىن اۋناپ-قۋنامايمىن با بىلاي. ءايدا، كەتەم دەگەندى قوي. وسىندا قونامىز» دەپ، ەرتىپ اكەلگەن جولداسىن دا، ءۇي يەلەرىن دە ءوزى بيلەپ-توستەپ كەتەدى.
قوسىمشا
قىزمەت بابىمەن استاناعا ءوسىپ كەلگەن جىگىتتىڭ ەركەلىگى ءبىر بۇل عانا ەمەس. ءوزى تانىمايتىن تالاي ءۇيدىڭ تورىنە شىعىپ، تالاي بەيتانىس كەلىنشەكتىڭ بەتىنەن دە ءسۇيىپ ۇلگەرگەن. ءبىر قىزىعى وعان ايەل قاۋىمىنىڭ تاراپىنان بەرىلەتىن باعا ەگىز قوزىداي ۇقساس:
— مىنا كۋرستاستارىڭ ناعىز كومپانەيسكيي ەكەن عوي. ويىن-تويدىڭ، وتىرىستىڭ گ ۇلى. بۇل سياقتى شىن دجەنتەلمەندەر ءقازىر سيرەپ كەتتى ەمەس پە؟ - دەسەدى ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي.
* * *
— قابىلحان، - دەدى ءبىر كۇنى كەلىنشەگى. - وسى ەكەۋمىز ۇمىتىپ جۇرگەن ءبىر نارسە بار.
— قانداي نارسە تاعى؟
— مەن بايعۇس، مىنە، قانشاما جىل بويى ءار ءتۇرلى جۇمىستىڭ باسىن شالىپ كەلەمىن. ماماندىعىم بويىنشا قىزمەتكە المايدى. قايدا بارسام دا، باستىقتار سىرعاقتاتىپ شىعارىپ سالىپ ءجۇر.
— ەندى استانادا قازاق مەكتەبى از بولسا، ماعان نە قىل دەيسىڭ؟ جالعىز سەن ەمەس، پەداگوگتىك ماماندىقپەن جۇمىس تابا الماي، قانشا ادام سابىلىپ ءجۇر.
— جوق، ول دۇرىس قوي. وعان ەشقانداي داۋىم جوق. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم - ەندى تۇپ-تۋرا مينيسترلىكتىڭ وزىنە جاقىن دوسىڭ باستىق بولىپ كەلىپ جاتىر ەكەن. قۇداي ءوزى ءساتىن سالىپ تۇر ەمەس پە؟
— ە-ە، الىمبەكتى مەڭزەپ تۇر ەكەنسىڭ عوي.
— ءيا، ءيا. ءبىزدىڭ ءبىر شانسىمىز بۇل.
— ءوز ماماندىعىڭ بولعاندا، سوندا مەكتەپكە عوي؟ - دەدى تاعى دا قابىلحان كەلىنشەگىنە قىسىق كوزدەرىن كەڭىرەك اشىپ قاراۋعا تىرىسىپ. باقتيدىڭ جۇقالاڭ اق سارى وڭىنە لىپ ەتكەن قىزعىلتىم ءار جۇگىرىپ ۇلگىردى:
— ءسوز ۇقپايتىن بىتەۋ دەسەم بار عوي، جاتىپ كەپ اشۋلاناسىڭ. ويباي-اۋ، پەدينستيتۋتتى بىتىرگەن ادام اگرونوم بولىپ كەتۋى كەرەك پە ەكەن؟ ارينە، مەكتەپكە... قۇرىعىر، سول مۇعالىمدىككە قول جەتپەي كەلەدى ەمەس پە؟ قىسقاسى، جۇمىس جاعىنان كومەكتەس دەپ الىمبەككە نەگە ايتپايمىز وسى؟ دىرداي باسقارما باستىعى.
— ايتايىق... قولىندا تۇر عوي. سەنى ورنالاستىرماعاندا، كىمدى ورنالاستىرادى ەندى؟!
ۇزاماي-اق بۇل اڭگىمەنىڭ ورايى كەلە كەتتى. بوگدە ەشكىم جوق، ۇشەۋى عانا وڭاشا وتىرعان.
— وي، قۇداي، سونى دا ءسوز دەپ... - دەدى دە، الىمبەك قولىنداعى قىزىل الا المانى قارش ەتكىزىپ اساپ جىبەردى. - باياعىدان بەرى نەگە ەسكە سالماي جۇرسىڭدەر؟
— وتكەندە ءبىر ايتقان سياقتى ەدىك... - دەدى كىنالى ادامداي كۇمىلجي سويلەپ.
— ءىشىپ وتىرعاندا ايتساڭ، كەيدە ۇمىتىلىپ قالادى عوي. باقتيجان، قانە، ايتا قويشى ءوزى، قاي مەكتەپكە ورنالاسقىڭ كەلەدى؟ الدە ءتىپتى ديرەكتور بولىپ بارعىڭ كەلەتىن شىعار... جاسايمىز ونى دا.
— جو-جوق، - دەدى كەلىنشەك ءدال ءقازىر اپارىپ ديرەكتورلىققا قويا سالاتىنداي قوس قولىن قاتار ەربەڭدەتىپ. - ديرەكتورى قۇرىسىن. قايتەسىڭ ديرەكتورلىققا ۇسىنىپ؟ ماعان جاي قاتارداعى مۇعالىمدىك جۇمىس تا جەتەدى. ءتىپتى ارتىق ەشتەڭەسىنىڭ كەرەگى جوق. ساعاتقا دا تالاسپايمىن. ءبىر ستاۆكا بەرسە... سول جەتەدى...
— بار-جوعى سول-اق پا سوندا؟ ە-ەي، سونى دا ءسوز دەپ. ءبىتتى ەندەشە. ەرتەڭنەن باستاپ كىرىسەيىن مەن وندا. قاي جەردە قانداي ورىن بار ەكەنىن انىقتايىن. سودان كەيىن سارت ەتكىزەمىز عوي...
ءبىراق ەرتەڭىندە دە، ونان كەيىندە دە الىمبەك باقتيدى «جۇمىسقا سارت ەتكىزگەن» جوق. الدىندا «انىقتاپ ءبىلىپ جاتىرمىن» دەدى. ونان كەيىن «شىنىندا دا جۇمىس جوق ەكەن. ىستەگەن ورنىنان ەشكىم قوزعالعىسى كەلمەيدى ەكەن» دەدى. سوسىن «ءبىر ءمۇعالىم باسقا جاققا اۋىساتىن كورىنەدى. سونى توسايىق» دەدى... ايتەۋىر، نە كەرەك، ۋاقىت وتكەن سايىن الىمبەكتىڭ «ولاي بولىپ تۇر. بىلاي بولىپ تۇر» دەگەن سولقىلداق اڭگىمەسى كوبەيە بەردى.
ايتقان بۇيىمتايىڭ دەر كەزىندە ءبىرجاقتى بولا قويعاننان ارتىق نە بار؟ «ەندى قاشان؟» دەپ قايتا-قايتا سۇراي بەرگەننەن دە ادام زارەزەپ بولىپ، ەرىكسىز ىڭعايسىزدانادى ەكەنسىڭ. ەكى-ۇش رەت سۇراعاننان كەيىن ءبىر ءسوزدى ودان ءارى قايتا-قايتا جاڭعىرتا بەرۋگە ەرلى-زايىپتى ەكەۋى دە زاۋىقسىز بولىپ قالدى. قابىلحان دا، باقتي دا قادالعان جەرىنەن قان الاتىن پىسىقتار قاتارىنا جاتپايدى. بىرەۋدىڭ بەرمەسىن تارتىپ الاتىن وتكىرلىك بولسا، وسى ۋاقىتقا شەيىن بۇل ەكەۋى ءبۇيتىپ جۇرەر مە ەدى؟ «سول دا ءسوز بولىپ پا؟ ەرتەڭىندە-اق قاتىرام» دەپ بار شارۋانى ەمەكسىتىپ قويعان - الىمبەكتىڭ ءوزى. ايتپەسە اسىقتىرىپ، دەگبىرلەنىپ بارا جاتقان بۇلار جوق.
شارۋانىڭ بەت الىسى جاڭاعىداي بولعاننان كەيىن «اسىعىسى نە، ءتۇبى ءبىر رەتتەلەر. قىرقىنا شىداپ، قىرىق بىرىنە شىدامايمىز با؟» دەپ، ەكەۋى دە جايباراقاتتىققا قاراي بەت بۇرعان ەدى. سوندا دا، الىمبەكتەي ءارى پىسىق، ءارى باستىق جىگىتتىڭ جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ءتارىزدى كىشكەنە شارۋانى ىستەي الماعانى كوڭىل تۇپكىرىنە بۇلدىرلاي كەلىپ، كولدەنەڭدەپ كولبەڭدەي بەرەدى.
* * *
كوپ ۇزاماي ارتىنىپ-تارتىنىپ الىمبەكتىڭ وتباسى دا كوشىپ كەلىپ قالدى. كۇيەۋىمەن سالىستىرعاندا، اقجان ءتىپتى دە وزگەرمەپتى. تالشىبىقتاي بۇرالعان سىمباتتى ءمۇسىنى سول ون جىل بۇرىنعى كۇيىندە. ءالىمنىڭ «ءبىزدىڭ بيكەش تولىسىپ كەتتى، ءقازىر ءتىپتى بۇرىنعىسىنان جۋان» دەگەنى اشەيىن ءسوز ەكەن. اينالاسىنا سۇلەسوقتاۋ قارايتىن قارا كوزدەرىنە قادالا قاراعان ادام ءبارىبىر ەلەۋلى وزگەرىس تابا الماس ەدى. تەك جۇمىرلانىپ بىتكەن دوڭگەلەكتەۋ جۇزىنە ءاجىم ىزدەرى تۇسە باستاعانى بولماسا.
ءاۋ باستاعى بايسالدى مىنەزى دە ارناسىنان اۋىتقىماعان ءتارىزدى. ءسوز سويلەسىندە، ءجۇرىس-تۇرىسىندا تەك جۋاس ادامعا ءتان ءبىرسارىندى قالىپ بار. اسقاردىڭ اڭعارۋىنشا، اقجاننىڭ سىرت نۇسقاسى مەن مىنەز-قۇلقى ونشا ۇيلەسپەيدى. ويتكەنى ءارى كورىكتى، ءارى ءمۇسىندى ايەل زاتى ءوزىن قاي جەردە دە ەركىن ۇستاپ، جارقىلداپ كوزگە تۇسۋگە سۇرانىپ تۇرماي ما؟ تابيعات بەرگەن اجار-كوركىن جۇرتقا باعالاتا بىلەدى. ال، ءالىمنىڭ سۇيىكتى جۇبايى شە؟ تويتاڭداپ تورگە ۇمتىلمايدى. سىڭعىرلاي سويلەپ، سىلقىلداي كۇلمەيدى. ەسىپ-ەسىپ ماقتانىپ، ەكى جاققا قولىن سىلتەمەيدى. الدەنەدەن ءزابىر كورىپ، ەشتەڭەگە بەتتەي الماي قالعان جانداي ءبىر ءتۇرلى ءپاس.
كەرىسىنشە، بۇل ءۇيدىڭ ەكى بالاسى دا اكەلەرىنە تارتقان مازاسىز بولىپ شىقتى. كوشىپ كەلىپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە-اق ءار ءتۇرلى وقيعاعا ۇرىنىپ، جۇرت نازارىنا ىلىگىپ ۇلگەردى.
استاناعا اۋىسىپ كەلگەنىنە جىلعا جەتەر جەتپەس ۋاقىت وتكەن كەزدە، الىمبەك پاتەر الدى. قالانىڭ تۋرا ورتاسىنان تيگەن ءۇي ءۇش بولمەلى. سوڭعى جوبامەن سالىنعان مەكەن-جاي كەڭ سارايداي داڭعىراپ تۇر.
— مولودەس، ءالىم! - دەدى جاڭا پاتەردى كۇيەۋىمەن ىلەسىپ بارىپ، تاماشالاپ شىققان اسقاردىڭ زايىبى جامال. - قانداي كەرەمەت! وسىنداي ءۇيدى الۋ ءۇشىن كەيبىرەۋلەر ون جىلداپ كەزەكتە تۇرادى. الماتىدان ويىپ تۇرىپ ءۇي الۋ ءالىم سياقتى جىگىتتەردىڭ عانا قولىنان كەلمەك. سەندەر... سەندەر جۇرە بەرىڭدەر ءوستىپ سالپىلداپ.
«سەندەر ونداي ەمەسسىڭدەر» دەگەندى بادىرايتىپ تۇرىپ، كۇيەۋىنىڭ بەتىنە باسا سويلەگەنى. وسى قالاداعى ءوز قاتارىمەن سالىستىرا قاراعاندا، اسقار مەن جامالدىڭ جاعدايلارى جامان ەمەس. ءۇش بولمەلى پاتەر ولاردا دا بار. تەك ءبىراز جىل كەزەكتە تۇرىپ، ەڭبەكپەن العان. قالانىڭ ورتاسىندا ەمەس، شەتىنە تاقاۋ. سوڭعى جوبامەن سالىنباعان، جۇپىنىلاۋ. جامالدىڭ كۇيەۋىنە مەگزەپ وتىرعانى دا - وسىنداي جايتتار. «پىسىقپىن، ىسكەرمىن دەيسىڭ. سەن نەگە وسىنداي پاتەر المايسىڭ» دەپ كوزگە شۇقىعان ءتۇرى.
* * *
— اللو! - دەگەن العاشقى لەبىزدەن كەيىن-اق ونى اينىتپاي تانىعان. ءوزى بىلەتىن ادامداردىڭ ىشىندە بۇل جارقىن داۋىس تەك وعان عانا ءتان ەمەس پە؟ - حال نەشىك، باتىر؟ ءبىزدىڭ باقتيجاننىڭ جاعدايى قالاي؟ ءوزى ۇيدە مە؟
— ۇيدە. انا جاقتا كىر جۋىپ ءجۇر عوي.
— كىر جۋىپ ءجۇر دەيمىسىڭ؟ ەندەشە دۇرىس بولعان ەكەن. بىلاي ىستەيىك وندا. قابەكە، سەن ءوزىڭ دۇرىستاپ تىڭداپ تۇرمىسىڭ؟
— يە...
— ەندەشە بىلاي. سەن ءقازىر شاپشاڭ كيىنىپ شىق. گالستۋك تاعۋدى ۇمىتپا. تاك، سونان كەيىن بۇيتەسىڭ. كوشەدەن تاكسي ۇستاپ ال دا، زىر ەتكىزىپ، «جەتىسۋ» ءقوناقۇيىنىڭ الدىنا كەل. مەن سەنى سول ارادا توسامىن.
— نەمەنە، الەكە، جايشىلىق پا؟ - دەدى داعدارىپ قالعان قابىلحان ابدىراي سويلەپ. «اقاي جوق، نوقاي جوق، بۇل نە قىلعانى؟» دەگەن ساۋال ويىنا ءسال كەيىنىرەك كەلدى.
— قورىقپا، جايشىلىق. كەلگەننەن كەيىن تۇسىندىرەم. تەك تەز كيىنىپ شىقشى ءوزى.
— اپىر-اي، نە بوپ قالدى؟ ءسرۋ-دىڭ سەكرەتى ەمەس شىعار سونشا، ايتساڭشى ەندى. «ءجۇر-جۇر» دەپ جان القىمعا الىپ.
— وي، قۇداي-اي، قابەكە، كەيدە سەن دە بالا سياقتىسىڭ وسى. ەر جىگىت دەگەن ايتقان كەزدە ەشتەڭە سۇراماي-اق، جۇگىرە جونەلمەي مە ەكەن؟ «كەلگەن سوڭ، ايتامىن» دەپ تۇر ەمەسپىن بە؟ قانە، داۆاي ەندى!
— جارايدى، جاقسى، - دەدى ماسەلەنىڭ بايىبىنا ءالى دە بارا قويماعان قابىلحان ەرىكسىز كونگەن ىڭعاي ءبىلدىرىپ.
— ءيا، ايتپاقشى، قابەكە، سەن ەندى بىلاي ەتشى. ۇيدە بار بولسا ءبىراز اقشا الا شىقشى.
— اقشا؟ قانشا سوندا؟
— كوپ ەمەس، سول وتىز مىڭ تەڭگەدەي عانا.
— وتىز مىڭ! ويباي-اۋ، ول از اقشا ەمەس قوي.
— وي، قۇداي-اي، ەر جىگىتكە سول دا ءسوز بە ەكەن؟ انا باقتيدان تىققان بىردەمەلەرىڭ بار شىعار. جەتپەسە، تىعىز شارۋا بولىپ قالدى دەپ، باقتيدىڭ وزىنەن سۇراپ ال. داۆاي، كەل ەندى!
ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ ەنتەلەپ كەلە جاتقان قابىلحاندى ءالىم باسپالداق ۇستىندە تىقىرشي كۇتىپ تۇر ەكەن:
— قايدا ءجۇرسىڭ وسىنشا ۋاقىت؟ - دەپ، جۇرە ۇرىسقان كۇيى لىپ ەتىپ، قوناق ءۇيدىڭ ىشىنە ەنىپ كەتتى. سونان الدەن ۋاقىتتان كەيىن بارىپ، ءبىر جاس، ءبىر ەگدەلەۋ ايەلدى ەرتىپ قايتا شىققان.
— بۇل - مەنىڭ دوسىم، - دەدى سوسىن ايەلدەرگە قالقيىپ تۇرعان جىگىتتى كورسەتىپ.
— سىزدەرمەن تانىسسام، اڭگىمەلەسسەم دەيدى. ءوزى ءبىزدىڭ مىقتى ماماندارىمىزدىڭ ءبىرى. مۇعالىمدەر ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىندا مەتوديست.
— قابىلحان، - دەدى جىگىت امالسىز قولىن ۇسىنىپ. ءساندى كيىنگەن، ءتۇرى-باسى جيناقى ايەلدەردەن ءبىر ءتۇرلى قايمىققانداي. ءوز كەزەگىندە جاڭاعى بيكەشتەر دە ەسىمدەرىن جارىسا ايتىپ جاتتى.
سونان ءبارى بىرىگىپ ءقوناقۇيدىڭ قاپتالىنداعى شىنى قابىرعالى مەيرامحانانى ماڭدايعا العان. ءۇستى-باستارىن تۇزەۋ ءۇشىن ايەلدەر اينا الدىنا كىدىرىپ قالعان ساتتە، الىمبەك شۇعىل شاقىرىستىڭ ءمانىسىن جولداسىنا بىر-ەكى اۋىز cوزبەن جەتكىزىپ ۇلگەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، مىنا ايەلدەر - ماسكەۋدەن، ارناۋلى پەداگوگيكالىق مەكەمەدەن كەلىپ وتىرعان ماماندار. ماقساتتارى - جاڭاشىل مۇعالىمدەردىڭ وزات تاجىربيەلەرىمەن، حالىققا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ءتۇرلى ىزدەنىستەرمەن تانىسۋ، كوڭىلگە قونعاندارىن جيناقتاپ، ماسكەۋگە الا كەتۋ. بۇل ماماندار زەرتتەپ جۇرگەن سالا بويىنشا ەڭبەكتەرى نازارعا ىلىگۋگە جارايتىن حالىق اعارتۋ قىزمەتكەرلەرى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا جەتەدى.
ءبىراق سولاردىڭ بارلىعىنىڭ ىشىنەن ءالىم مىنانداي قۇرمەتتى قوناقتارعا ەڭ الدىمەن، رەتى كەلىپ تۇرعاندا، ءوزىنىڭ جاقىن جولداسىن تانىستىرۋدى ماقۇل كورىپتى. وسىنداي داستارحان باسىندا ادەيىلەپ، جاقىنىراق بىلىسكەنى ءجون. قانشا ايتقانىمەن سوناۋ ۇلكەن مەملەكەتتىڭ استاناسىنان كەلىپ وتىرعان پايدالى كىسىلەر. ماسەلەن، بۇكىل وداق دەڭگەيىندەگى ورىنداردا قابىلحاننىڭ اتى اتالىپ، عۇلاما پەداگوگتاردىڭ اۋزىنا ىلىگىپ جاتسا، جامان با؟ كونفەرەنسياعا قاتىسىپ، بروشيۋرالارى شىعىپ جاتسا شە؟ بۇكىلوداقتىق پەداگوگيكا اكادەمياسىنىڭ نومەنكلاتۋراسىنا دا ىلىگىپ كەتۋى مۇمكىن. ءبارى اينالىپ كەلگەندە، وزىنەن بۇرىن دوسىنىڭ قامى. وسى وتىرىستى ۇيىمداستىرىپ جىبەرۋگە اياق استىنان تاۋەكەل ەتىپ جاتقانى دا سول.
مۇنداي قامقورلىققا ءىشى جىلىپ، كادىمگىدەي تەبىرەنىپ كەتكەن قابىلحان تومەن قاراپ، تۇقشىڭداي بەرەدى.
— راحمەت، راحمەت! - دەدى سوسىن اقىرىن عانا. ريزاشىلىق سەزىمىن بىلدىرەتىن باسقاداي وڭدى ءسوز قاپەلىمدە اۋزىنا تۇسەر ەمەس. كوڭىلى تولقىپ كەتكەن جىگىت دوسىنىڭ اق سۇر وڭىنە مەيىرلەنە قارادى.
سونان بۇلار ۇزاق وتىرعان. ماسكەۋلىك ماماندار دا ەشتەڭەدەن تارتىنبايتىن، كوڭىلدەرى تىم ءمارت، جۇرەكتەرى جومارت جاندار بولىپ شىقتى. قابىلحاندى قاتارداعى قاراپايىم قىزمەتكەر دەپ قابىلداماي، تەرەزەسى تەڭ تۇستاس مامانداي ەركىن سويلەسەدى. الىنىپ قويىلعان سايىن اجارلارى كىرە تۇسكەندەي. كوڭىلى مارقايىپ، قوشامەتكە كەنەلگەن جىگىتتىڭ دە ءدال ءقازىر مەرەيى ۇستەم. از ۋاقىت ىشىندە تالاي اڭگىمە ايتىلىپ، تالاي ماسەلەنىڭ باسى قايىرىلدى.
سونان وتىرىس اياقتالىپ، داياشىمەن ەسەپ ايىرىساتىن ۋاقىت تا جەتكەن. سول-اق ەكەن، قوناقتاردىڭ ەكەۋى دە سۋمكالارىن قارمانا باستادى.
— جوق، بۇلارىڭ نە؟ - دەدى الىمبەك دەرەۋ جاس ايەلدىڭ بىلەگىنەن شاپ بەرىپ ۇستاي الىپ. -قويىڭىزدار ۇيات بولادى. سىزدەردى ءبىر رەت قوناق قىلا الماساق، جىگىت اتىمىز قۇرىسىن. باعانا ايتتىم عوي، سىزدەردى قوناق قىلامىز دەپ...
وتكىر مىنەزدى وكتەم ەركەك سىپايى قارسىلىققا ىرىق بەرگەن جوق. «ۇيات بولادى» دەگەن ۇلى ءسوزدى كولدەنەڭ تارتىپ، تاپجىلماستان وتىرىپ الدى. داعدارىپ بارىپ، العىس ايتا باستاعان ايەلدەرگە:
— ال وندا، سىزدەر سىرتقا شىعىپ، تازا اۋا جۇتا تۇرىڭىزدار. ءبىز قابىلحان ەكەۋمىز داياشىنى كۇتەمىز، - دەدى الىمبەك بۇيرىققا جاقىن وكتەمدەۋ ۇنمەن. وزدەرى عانا وڭاشالانا بەرگەنى سول ەدى:
— قابەكە، سەندە قانشا اقشا بار؟ - دەدى جولداسىنا قاراي جالت بۇرىلىپ.
— سول، ماناعى ءوزىڭ ايتقان.
— بەس ءجۇز سوم با؟ ءا-ا، وندا جەتەدى ەكەن. مەندە ەشتەڭە بولماي تۇرعانى. تۇتاس ءوزىڭ تولەي سالساڭشى.
دەۋىن دەسە دە، داياشى كەلىپ، ەسەپ ايىرىسقانشا بۇرىلىپ، ايەلدەر كەتكەن جاققا قاراپ قويادى. قابىلحان ءتيىستى اقشانى تۇگەلىمەن داستارحان يەسىنە ساناپ بەرگەننەن كەيىن عانا الىمبەك اقىرىن عانا تۇرەگەلە بەردى.
— تەزدەتەيىك، انا كىسىلەر كۇتىپ قالدى عوي. ۇلكەن استانادان كەلگەن ادامدار، ۇيات بولىپ جۇرەر. قانشا تولەدىڭ؟ - دەدى بىلاي شىعا بەرە جولداسىنا.
— ءتورت ءجۇز بەس سوم.
— ءتورت ءجۇز بەس سوم؟ قويشى؟ كوپتەۋ ەكەن. ءتىسقاققان داياشى عوي، ءبىزدى جامان ءتۇسىرىپ كەتىپتى. ءبىراق، سەن قينالما. جارتىسى - مەنىڭ موينىمدا. ايلىق العانشا شىدا، - دەدى دە، الىمبەك ادىمداي باسىپ العا وزا بەردى.
بۇل كەزدە الىمبەك پەن اسقاردىڭ قارىم-قاتىناسى ەرەسەك ازاماتتار اراسىنداعى كادىمگى شىنايى دوستىققا ۇلاسىپ ۇلگەرگەن. كۇندەلىكتى قام-قاراكەتتىڭ اراسىندا ءوز بيلىگىنە تيەسەلى بوس ۋاقىت تابىلا قالسا، الىمبەك سالىپ ۇرىپ اسقاردىكىنە جەتىپ بارادى. اسقار دا الىمبەككە كۇنارا تەلەفون شالىپ، اماندىق-ساۋلىعىن سۇراپ تۇرۋدى استە ۇمىتقان ەمەس. الدەبىر مەرەكەلەرگە وراي قولتىعىنا بىردەمەنى قىستىرا بارىپ، ونىڭ كەلىنشەگىن قىزۋ قۇتتىقتاي سالۋعا دا بەيىمدەلىپ قالعان.
كۋرستاس جىگىتتەردىڭ ءا دەگەننەن-اق جاراسىپ كەتۋى - قابىلحان ءۇشىن كادىمگىدەي قۋانىش. سوناۋ توعىز جىل بۇرىن ءدۇردارازدىقتى بىقسىتىپ، ارالارىنان شي شىعىپ جۇرە مە دەگەن كۇدىگى تۇبەگەيلى سەيىلدى. «سولاي بولىپ ەدى-اۋ» دەپ ەشقايسىسى بىردە ءبىر رەت اۋىزعا العان ەمەس. «مىنە، ناعىز ازاماتتار! - دەدى ولاردىڭ مارتتىگىنە ىشتەي سۇيسىنگەن قابىلحان. - قايداعى جوقتى كەك تۇتپاي، بىردەن ارالاسىپ كەتىپتى. بۇرىن جاقسى بىلمەي ءجۇرىپپىن، اسقار قانداي تاماشا جىگىت ەدى ءوزى!..».
الىمبەك وسى قالاعا اۋىسىپ، شىنىن ايتقاندا، «ءوسىپ» كەلگەنشە قابىلحان مەن اسقاردىڭ ءۇيى ناق وسىنداي جاقىن قارىم-قاتىناستا بولىپ كورگەن جوق. اندا-ساندا تەلەفون سوعىسىپ، ودان قالسا، ايىندا- جىلىندا قوناققا شاقىرىسىپ قانا جۇرگەن جاندار عوي. الىستان سىيلاسقان بۇل سىپايى قاتىناستى الىمبەكتىڭ كەلۋى باسقاشا ارناعا سالىپ جىبەردى. ءبىر قالادا تۇرىپ، اماندىق-ساۋلىققا مۇمكىندىك تابا بەرمەيتىن كىسىلەردىڭ باسقوسۋلارى جيىلەي تۇسكەن. ءوزارا اشىلىپ اڭگىمەلەسۋگە مۇرشالارى كەلمەي جۇرەتىن كەلىنشەكتەرى دە ءقازىر سىرلاس.
* * *
— وسى الىمبەك قىزىق، ەي! - دەدى ءبىر كۇنى باقتي.
— ونىڭ قىزىقتارى كوپ قوي. قاي قىزىعىن ايتاسىڭ؟
— ۇلكەن ورىندا ىستەيتىن جىگىت. ەلدە دە جاۋاپتى قىزمەتتەردە بولىپ كەلگەن. ال، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنە قاراساڭ، اشەيىن ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن جەڭىلتەك.
— ە، نەعىپ جاقپاي قالدى؟ كەلگەن كۇننەن باستاپ بارلىعىڭنىڭ جابىلا ماقتاعانىڭ قايدا؟ ءوزىڭ سياقتى وڭشەڭ ايەلدەردى ايتام.
— ءبىزدى قويشى. تالاي كەلىنشەكتىڭ اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ءجۇر عوي الىمبەك دەپ. كەلبەتتى، وتكىر جىگىتتى قاي ايەل جەك كورۋشى ەدى. ونىڭ ۇستىنە مىناداي ونەرپاز بولسا، اۋىزشا سوزگە اعىپ تۇرسا... ءبىراق ەركەكتىڭ جەڭىلتەك بولعانى، ءبارىبىر ءبىرتۇرلى سياقتى.
— قاي جەڭىلتەكتىگىن ايتاسىڭ؟ - دەدى قابىلحان ەندى ايەلىنە كەۋدەسىمەن بۇرىلا قاراپ. -كەلىنشەكتەردىڭ بەتىنەن سۇيە بەرەتىنى مە؟ جۇرتتىڭ كۇيەۋىندە نەڭ بار كىمدى سۇيسە دە؟ ەڭ باستىسى، ايتەۋىر سەنىڭ ءوز كۇيەۋىڭ وندايدان امان.
— جو-عا، قالاي بولسا، سولاي قىدىرىپ جۇرە بەرەتىنىن ايتام دا. كەلگەنىن اۋىرسىنبايسىڭ عوي. ءبىراق ەشتەڭەنى پارىقتاماي، كۇنى-تۇنى جۇرە بەرەتىنى ءبىر ءتۇرلى. بالا-شاعانىڭ مازاسىن الىپ، تۇندە كەلىپ اراق ىشەتىنى نەسى؟ ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس. ءوزىڭ بىلەسىڭ، ونىڭ ۇستىنە جولداستارىن دا ەرتىپ كەلە بەرەدى.
— ال بۇل ەندى ايەلدىگىڭە قاراي باعىپ كەتكەنىڭ. كەلسە، نەسى بار، مەنى ەڭ جاقىن جولداسىم دەپ وزىمسىنگەنى. ار جاعىن ويلاپ جاتپايتىن اقكوڭىل جىگىت. كەلگىسى كەلسە، كەلەدى. ايتقىسى كەلە مە، ويىنداعىسىن ايتا سالادى. مەن سياقتى تومەن قاراپ، مىڭگىرلەپ قالعاننىڭ نەسى جاقسى!
— سەنى قويشى، وزىڭمەن ءوزىڭ جىبىرلاپ جۇرگەن بىرەۋسىڭ. جانىپ تۇرعان وت بولساڭ، جالىن بولساڭ، ءوستىپ جۇرەر مە ەدىك... مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم - ۇلكەن قىزمەتتەگى ادام كىشكەنە سابىرلى بولسا. ايتقان ءسوزىن ورىنداسا.
— ە، ءبىزدىڭ الىمبەك سوزگە دە، ىسكە دە مىقتى. سەن ونى ءويتىپ كەمىتە المايسىڭ.
— ءاي، قايدام؟! سوزىنە مىقتى بولسا، باياعى ۋادەسى قايدا؟
— قاي ۋادەسى تاعى؟
— مەنى «جۇمىسقا ورنالاستىرام» دەدى، «قاتىرام» دەدى... ءالى جوق. ال انا جامالدى... - دەگەن ساتتە باقتيدىڭ داۋسى ءسال پاستەي شىقتى. - جامالدى ورنالاستىرىپ قويىپتى.
بۇل قابىلحان ءۇشىن كۇتپەگەن جاڭالىق ەدى. سەنبەگەن پىشىنمەن تاپتىشتەپ قادالا سۇرادى. راس ەكەن. جامالدىڭ ءوزى ايتىپتى. ازداپ ماقتانشاقتىعى بولعانىمەن، اۋزىندا ءسوز تۇرمايتىن اقكوڭىل جان. ءتىپتى اسقاردىڭ وزىنشە قۇپيا ساناتىنا كىرگىزىپ، جاسىرىپ-جاۋىپ جۇرگەن سىرلارىن دا اڭداماي سىرتىنا شىعارىپ قويادى. باقتيدىڭ قاراپايىم مۇعالىمدىككە قولى جەتپەي جۇرگەندە الىمبەك جامالدى اپارىپتى دا، حالىققا ءبىلىم بەرۋ بولىمىنە كادرلار بولىمىنە باستىق ەتىپ لاۋازىمدى قىزمەتكە قويىپتى.
— دوس-جاراننىڭ ءوسىپ جاتقانىن، ارينە، قىزعانۋعا بولمايدى، - دەدى باقتي ءۇنى قۇبىلا ءتۇسىپ. - ءبىراق، ەكىنشى جاعىنان العاندا سەنگەن ادامىڭ سەنىڭ ءوتىنىشىندى اياق استى قىلىپ، ەكىنشى بىرەۋگە قول ۇشىن بەرىپ جاتسا شە؟
— تۇسىنبەدىم، - دەگەن كەزدە قابىلحاننىڭ كىرپىككە ءزارۋ قىسىق كوزدەرى جىپىلىقتاپ كەتتى. - جامالدىڭ ونسىز دا جۇمىسى بار ەمەس پە؟ سەن عوي مۇندا تابانىڭنان تاۋسىلىپ جۇرگەن...
— مىنە، ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر ەمەس پە؟ نە ءۇشىن جۇرەگىم اۋىرىپ تۇر مەنىڭ؟
اسقاردىڭ جۇبايى جامال باسقا كاسىپتىڭ ادامى، قالاداعى كوپشىلىك كىتاپحانالاردىڭ بىرىندە ىستەيتىن. كەزىندە ءۇي ىشىنە جايلى تىنىش قىزمەت دەپ ادەيى سول جەرگە ورنالاستىرىپ جۇرگەن كۇيەۋى. سودان ءوزى دە بۇل ورىنعا ۇيرەنىپ، باۋىر باسىپ كەتكەن ەدى. سول جامال ءبىر كۇنى اياق استىنان جۇمىسىن اۋىستىرىپ شىعا كەلگەنى. ەندى ول قالاداعى ءبىر اۋداننىڭ ءبىلىم بەرۋ بولىمىندە كادرلار جاعىن باسقارادى. ياعني، قىزمەت دارەجەسى دە، جالاقىسى دا وسكەن.
اۋەلىدە قۇربى كەلىنشەكتىڭ بۇلايشا بىردەن سەكىرىس جاساۋى تانىستاردى دا اجەپتاۋىر تاڭىرقاتىپ تاستادى. قۋانىشىمەن قۇتتىقتاي كەلگەن باقتيعا بۇلايشا تەز ءوسۋدىڭ ءمانىسىن شىمشىمداپ قۇپيالاپ جەتكىزگەن - جامالدىڭ ءوزى ەكەن. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، ءبارى الىمبەكتىڭ ارقاسى كورىنەدى. «رەتى كەلسە، قۇربىڭنىڭ قىزمەت جاڭدايىنا جاردەمدەس» دەپ، اسقار وعان وڭاشادا ايتىپ قويسا كەرەك. مينيسترلىكتە جاۋاپتى قىزمەتتە وتىرعان ادام ءۇشىن مۇنداي شارۋا قانشالىقتى قيىن دەيسىڭ. سونان بوساعان ءبىر ءتاۋىر ورىنعا جولداسىنىڭ جۇبايىن لىپ ەتكىزىپ وتىرعىزا قويعان عوي.
— سوندا قالاي؟ - دەدى ەكەۋى وقشاۋلانا بەرىسىمەن-اق باقتي كۇيەۋىنە. - ءبىز عوي كەلگەلى ونىڭ قۇلاق ەتىن جەپ ءجۇرمىز. «قاتىرامىن، ىستەيمىن» دەدى بىردەن-اق. ەشكىم زورلاپ اۋزىنا سالعىزعان جوق. اقىرى نە بولدى ۋادەسىنىڭ. سيىرقۇيىمشاقتاتىپ اپارىپ جوق قىلدى ەمەس پە؟
— كىم سيىرقۇيىمشاقتاتقان؟
— كىمى نەسى، ەي، مىنانىڭ؟ «بىتەۋسىڭ» دەسەم عوي، تاعى اشۋلانىپ قالاسىڭ. بەلگىلى ەمەس پە كىم تۋرالى ايتىپ وتىرعانىم. تۇككە تۇسىنسەم، بۇيىرماسىن، سوندا قالاي بولعانى؟
— نە قالاي بولعانى بار؟
— ۋادەنى بەرىپ-بەرىپ كەلىپ، ءوتىنىشىمىزدى اقىرى دالاعا تاستايدى. ال، جامالدى اپارىپ، ءوز سوزىمەن ايتقاندا، جۇمىسقا «سارت ەتكىزگەن». جانە ءتىپتى ول ءوز سالاسىندا ىستەمەيتىن، باسقا قىزمەتتەگى ادام. سوندا قالاي بولعانى دەيمىن دە؟
— نە قالاي بولعانى بار؟ رەتى كەلىپ قالعان شىعار، - دەپ قابىلحان سول باياعى وزىنە ءتان جايباراقاتتىعىنا سالعىسى كەلدى. ءبىراق، ار جاعى ايەلىنىڭ ساۋالىنا جاۋاپ تابا الماي، دايەكسىز حالدە «ياپىر-اي، سوندا!..» دەي بەرگەن.
— اسقاردىڭ ايلىعى عوي سەنىكىنەن الدەقايدا كوپ. ەندى، مىنە، ايەلىنىڭ اقشاسى ءوسىپ جاتىر. ال ءبىز بولساق، مىناۋ ءۇش بالامەن ەكى بولمەلى ۇيگە قامالىپ وتىرعانىمىز. ەكەۋمىزدىڭ دە اقشامىز از. «كومەكتەس» دەپ ايتىپ ەدىك الىمبەككە. ءتىپتى ايتپاسا دا، ءوزى كورىپ وتىر ەمەس پە؟ كومەكتەسە سالاتىن ءجونى بار ەدى...
— ەندى رەتى كەلمەي جاتقان شىعار.
— نەگە رەتى كەلمەيدى؟ ءتىپتى وسى جامالدىڭ ورنىنا مەنى-اق العىزاتىن ءجونى بار ەدى عوي الىمبەكتىڭ. وسى ۇيگە تاعى كەلەر. ايتارمىن سول كەزدە.
— قوي، قايتەسىڭ؟ - دەپ ويى شابانداۋ قابىلحان وسى ساتتە عانا ەلەڭ ەتتى.
— جامالدىڭ قۇلاعىنا تيسە، ۇيات بولار. «مەنىڭ جۇمىسقا ورنالاسقانىمدى كورە الماي، ءىشتارلىق جاساپ وتىر» دەمەي مە؟ ايتپاي-اق قوي.
— جامالدى جاقسى بىلەم عوي. ءويتىپ ارام ويلامايدى ول. ءتىپتى ماسەلە - وندا ەمەس، مىنا الىمبەكتە بولىپ تۇر عوي. وسىدان كەلەر ول تاعى ءبىر كۇنى، ايتارمىن. قارا دا تۇر. «دوسىم، دوسىم دەگەندە باپاندايسىڭ. قينالعان شاقتى جاردەم بەرمەيتىن دوستىڭ نە كەرەگى بار؟..»
باقتيدىڭ ءسال-پال اشىنا سويلەپ وتىرعانى دا سودان. جەكە باسىن قۇدايداي سىيلايتىن، سەنەتىن، ىشتەي ءتاۋىر كورەتىن دوستىڭ وزىنە كەلگەندە ءبۇيتىپ نەسىنە سىرعاقتاي بەرەتىنىن ونشا تۇسىنبەي قالعان ءجايى بار. ىشىنە جيعان رەنىشىن كەلەسى جولىعىسقاندا-اق ناز رەتىندە بۇركەمەلەمەي ايتىپ سالماقشى.
الىمبەك دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن، سىرتىنان قىلشىق جۋىتپاي جۇرەتىن كۇيەۋىنە دە وكپەلى. ايتقان ءسوزىن جەرگە تاستاپ، وسىنداي ءوتىنىشىن ورىنداماسا، ونداي دوستىڭ باستىق بولعانىنان نە پايدا، نە قايىر؟ ورىنداتا الماي جۇرگەن قابىلحاننىڭ بەدەلىنىڭ جوقتىعى شىعار. دوستارىنىڭ الدىندا بەدەلسىز جىگىت ايەلى قايدان سىيلى بولا قويۋشى ەدى؟
اينالىپ كەلگەندە، باعانادان بەرگى باقتي ءسوزىنىڭ ساياتىن ءتۇيىنى وسى.
* * *
ەرتەڭ ەمەس، بۇرسىگۇنى ۇلكەن كەڭەس. بۇكىل وبلىستىڭ سەن تۇر، مەن اتايىن دەيتىن وڭشەڭ مىقتى مۇعالىمدەرى جينالماق. مىقتى بولعاندا، مىقتىلاردىڭ ءبارى ەمەس. تەك ءبىر ءپان بويىنشا عانا بەرەتىندەر. ماماندىق جاعىنا كەلگەندە، قابىلحاننىڭ ءوزىن دە وسال دەۋگە بولمايدى، سيفر اتاۋلىنى الاقانىنا سالىپ، قاقپاقىل ويناتقان الىمدى ماتەماتيك.
ءبىراق وسىنداي جاۋاپتى جيىننىڭ قارساڭىندا «مەن مىقتىمىن» دەپ ۇزىن ارقاۋ، كەڭ تۇساۋعا سالاتىن جاعداي قايدا؟ جانە ءويتىپ توقپەيىل كوڭىلمەن مىعىمسىپ ءجۇرۋ ءاۋ باستان داعدىسىنا جات نارسە.
استىڭعى سالبىراڭقى ەرنىن جيناي الماي، قاعازعا شۇقشىڭداي ءۇڭىلىپ جاتقان. ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن ەر كىسىنىڭ:
— اسسالاۋماعالەيكۋم! - دەگەن قارلىعىڭقى داۋسى دا ەلەڭدەتە قويعان جوق. جۇمىس بابىمەن كابينەتكە كىرىپ جاتاتىن كەلىمدى-كەتىمدى كىسىنىڭ قايسى بىرىنە نازار اۋدارا بەرسىن. دەگەنىمەن، بۇل جولى امالسىز باسىن كوتەرۋگە تۋرا كەلگەن. ويتكەنى بوگدە جىگىتتىڭ ىزدەپ جۇرگەن ادامى باسقا ەشكىم ەمەس، تۇپ-تۋرا مۇنىڭ ءوزى بولىپ شىقتى.
ءبىر كورگەن كىسىسىن ۇمىتپايتىن ادەتى. جالت قاراعان ول ەسىك بوساعاسىنداعى ەڭكىشتەۋ ەركەكتى بۇل جولى دا اينىتپاي تانىدى. تانىعانى سول ەكەن، اينالانى ۇمىتتىرىپ تارتىپ اكەتكەن جۇمىس الەمىنە دەگەن جايىنا قالدىرىپ، قالباڭ ەتىپ ۇشىپ تۇردى:
— وي، قابدەن! سەنبىسىڭ، ەي؟ قانە، كەلشى بەرى...
جاراتىلىسىنداعى جايباسارلىققا باعىپ، مەيماننىڭ «بەرى كەلۋىن» كۇتىپ تۇرعان جوق. قولىن الدىعا ۇسىنعان كۇيى ادىمداپ قارسى ءجۇردى. سودان كابينەتتە جۇمىس ىستەپ وتىرعان تورت-بەس ادامنىڭ نازارىن امالسىز وزىنە قابىلداپ، قۇنىستاۋ بەيتانىستى قۇشاقتاي العان.
— ءيا، قابدەن-اۋ، قايدان ءجۇرسىڭ؟.. كەل، بەرى وتىر...
ادامعا اۋىرلاۋ قارايتىن الا كوزدەرىمەن كابينەت ءىشىن مارعاۋ عانا شولىپ وتكەن بوگدە جان ءبارىبىر «بەرى كەلمەدى». تار كابينەتتە تاقاسىپ جۇمىس ىستەپ وتىرعان جۇرتتىڭ مازاسىن الۋدان قاشىپتى. ەكەۋى دالىزگە شىققاننان كەيىن:
— ءيا، قايدان ءجۇرسىڭ، باۋىرىم؟ - دەپ، قابىلحان ساۋالىن جالعاستىرا ءتۇستى. قاباعىن ەپتەپ جازعانىمەن، قابدەننىڭ تۇنەرىڭكى ءتۇرى ءالى دە ونشا جىلي قويماعان سىڭايلى.
— ءوستىپ تاڭ قالاتىنىڭدى ءبىلىپ ەدىم. ءبىراق، مولودەس ەكەنسىڭ، بىردەن تانىدىڭ. سەنىڭ جالپى وسى الماتىدا تۇراتىنىڭدى ەستىگەمىن. ءبىراق قايدا ىستەيتىنىڭدى بىلمەيدى ەكەم.
قابدەن دە - ينستيتۋتتا قاتار وقىعان جىگىت. فاكۋلتەتى باسقا بولعاسىن ەكەۋىنىڭ قارىم-قاتىناس جاساماۋى، ءتىپتى ءبىر-بىرىن تانىماۋى دا ابدەن مۇمكىن ەدى. بۇلاردىڭ جولىن ۇشتاستىرعان...
— ءبارى قۇتتى بولسىن! - دەدى قابدەن شىلىم ءتۇتىنىن اۋزىنان سىزدىقتاتا شىعارىپ تۇرىپ. — استانادا ءجۇرىپ، بۇلايشا تىرلىك جاساۋ دا وڭاي ەمەس.
— ءوز ءحالىڭ شە؟.. ءوزىڭ تۋرالى دا ەستيىك ەندى.
كوپ ايتار ەشتەڭەسى جوق ەكەن. تەمىر جول بويىنداعى شاعىن قالادا تۇرادى. تەمىر جول مەكتەبىندە ساباق بەرەدى. ۇيلەنگەن. ءبىراق ول تىرشىلىگى ءساتسىز اياقتالىپتى. قىزداي العان ايەلىمەن اجىراسىپ كەتىپتى. ءقازىر باسقا بىرەۋمەن وتاسقان سياقتى. ءبىتتى، قابدەننىڭ ءوزى تۋرالى ايتاتىن بار مالىمەتى ازىرشە وسىمەن شەكتەلمەك.
اداممەن بىردەن ۇيلەسە كەتۋى قيىن، مىنەزى وعاشتاۋ جىگىت ەكەنى دە ەسىندە. كوبىنەسە وسىلاي ۇندەمەستەن، وزىنەن ءوزى تۇنەرىپ جۇرگەنى. اندا-ساندا باسىپ تۇرىپ ءىشىپ الادى. كىمدەرمەن، قايدا ءجۇرىپ ىشەتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. ىشىمدىككە ءۇيىر جىگىتتەر قابىلحاننىڭ اينالاسىنان دا تابىلىپ جاتاتىن. ءبىراق سولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ قابدەنمەن ستاكان قاعىستىردىم دەگەنىن ەستىمەپتى. قالاي دەگەندە دە وسى قۇنىستاۋ قۇرداسىنىڭ ادامدى تارتا قوياتىن سۇيكىمدىلىگى شامالى ەدى.
اڭگىمە ءتىپتى دە وندا ەمەس. قابىلحاننىڭ ەسىنە سارت ەتە تۇسكەن - وسىدان ون جىلعا تاقاۋ ۋاقىت وتكەنىمەن، ءالى ۇمىتىلماي جۇرگەن ءبىر كىشكەنە وقيعا.
جاۋىندى كۇزدىڭ سىلبىراڭ كەشىندە جاتاقحانا جانىندا ەدىرەڭدەسكەن جىگىتتەر جينالىپ قالىپتى. ىشتەرىندە ءبىر يىقتارىن العا بەرىپ، ۇنەمى توبەلەسكە سۇرانىپ جۇرەتىن وسى ماڭايعا تانىمال سوتقارلار دا بار. ءبارىنىڭ ىزدەگەنى - ءبىر-اق ادام. «قايدا؟ قايدا؟.. جاعىن ايىرىپ، جانىن جاھاننامعا جىبەرەمىز... كورسەتەمىز!.. قۇرتامىز!» دەپ قوقيلانىپ الىپتى شەتتەرىنەن. «سەندەر دە سونىمەن بىرگە وقيسىڭدار عوي» دەپ، بەيساۋات ءوتىپ بارا جاتقان ەكى-ۇش ستۋدەنتكە دە قوقان-لوققى كورسەتىپتى.
«ءوزى كەلمەسە، ءبارىڭدى دە سوعامىز» دەپ، مىعىمسىعان بۇزاقى توپتىڭ جۋىر ماڭدا تاراي قوياتىن سىڭايلارى بايقالمايدى. سونان قابىلحان بۇزىقتارمەن سويلەسۋگە امالسىز شىققان. امالسىز شىققانى - الگىلەردىڭ ىزدەپ جۇرگەن ادامى باسقا جەردە ەمەس، تۇپ-تۋرا وزىمەن ءبىر بولمەدە تۇراتىن ەدى.
مامىلەگە شاقىرعان ەلشىنىڭ ءسوزىن ەكىلەنىپ العان تەنتەكتەر قۇلاققا دا ىلگەن جوق. «ءا، سولاي ما؟... بىرگە تۇرامىسىڭدار؟ ەندەشە ءما ساعان!» دەگەن داۋىستى ەستي بەرگەنى سول ەدى، اۋىر سوققىدان جالپ ەتىپ ۇشىپ ءتۇستى. الدە ءبىر قىزدار ىشقىنا ايقايلاسىپ، اراعا تۇسپەگەندە، جاعدايى مۇشكىل بولاتىن. وڭايشىلىقپەن ەسە بەرمەيتىن وجەت مىنەزدى قالا قىزدارى ەكەنىن كەيىن ءبىلدى. ولارمەن كەزدەسە قالسا بولعانى، قىسىلعانىنان بەتىنەن باسىپ، قاتتى ىڭعايسىزداناتىن.
ءسوزدىڭ قىسقاسى، سول كەشتە بۇعان جۇدىرىق جۇمساعانداردىڭ اراسىندا وسى قابدەن دە جۇرگەن. ونىڭ سولاي ءجۇرۋى زاڭدى دا ەدى. ويتكەنى سول تۇنگى شاتاقتىڭ ۇيىتقىسى دا، ۇرانى دا باسقا ەشكىم ەمەس، قابدەننىڭ ناق ءوزى بولاتىن.
ەسكە الىپ تەرەڭدەي بەرىپ قايتەدى، ەسكىرۋگە اينالعان يتجىلعى اڭگىمە عوي. سول ءبىر جايسىز وقيعا تاپ بۇگىنگىدەي كوز الدىنا كولدەنەڭدەپ كەلە قالعانىمەن، قابىلحان ول جونىندە ءلام-ميم دەپ جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. ءقازىر ەكەۋارا وربىگەن اڭگىمە وتكەن-كەتكەن قايداعى ءبىر ۇساق-تۇيەكتىڭ توڭىرەگىندە عانا.
— قابىلحان، سەن ماعان مىنانى ايتشى، - دەدى قابدەن قاراسى اۋىرلاۋ الا كوزدەرىن كەنەت سەرىگىنىڭ جۇزىنە تاپجىلماستاي قاداي ءتۇسىپ.
— ءيا، نەنى؟
بۇل جولعى جاۋاپ ءوزى تىعىز ۋاقىتتى ساعىزداي سوزىپ بارىپ ەستىلگەن:
— اقجاننىڭ ادرەسىن بەرشى.
— اقجاننىڭ؟ قايداعى اقجان؟
ساسىپ قالعان قابىلحاننىڭ قىسىق كوزدەرى ىرقىنان تىس جىپىلىقتاي جونەلدى. سويتسە قابدەننىڭ بۇعان ادەيىلەپ ىزدەپ كەلگەن ماقساتى باسقا بولىپ شىقتى. اقجاننىڭ وسى قالادا تۇراتىنىن كەزدەيسوق ەستىپ العان. جوق جەردەن ەسكى تانىسىنا ات باسىن ارنايى بۇرۋ سەبەبى دە سوعان بايلانىستى ەكەن. ايتپەسە بۇنى ءبىر سونشالىقتى ءولىپ-وشىپ ساعىنىپ بارا جاتىر دەيمىسىڭ.
— نەعىپ ۇندەمەيسىڭ؟ ادرەسىن ايتا سالۋدىڭ نە قيىندىعى بار؟ ەڭ قۇرىعاندا تەلەفونىن جازىپ الايىنشى.
نەعىپ ۇندەمەيتىنى - قابىلحاننىڭ وزىنە عانا ايان. مىنا شىركىندى، قالاي بولعاندا دا، اقجاننىڭ ماڭايىنا جولاتقىسى جوق. قۇنىس جاۋىرىندى، قوراشتاۋ، تۇنەرىڭكى كوڭىلسىز جىگىت بولعاندىقتان ەمەس. باياعى شاتاق وقيعا تۋرا سول قالپىندا كوز الدىنا قايتادان قالقىپ شىعا كەلگەن.
سول جولى قابدەن توبىنىڭ ىزدەۋ سالىپ، جەر كوكتەن تابا الماي جۇرگەن ادامى - بۇل كۇندە اقجان سۇلۋدىڭ قۇداي قوسقان قوساعى. ەكى تۇيە ۇيكەلسە، اراسىندا شىبىن ولەدىنىڭ كەبىن كيىپ، ەكى ارادا بوسقا تاياق جەپ جۇرگەن قابىلحان باياعى. سودان كۇيىپ قالعان اۋىز. «مىنا قابدەن جۇبايلاردىڭ اراسىنا تاعى ءتۇسىپ، وتتىڭ باسىن ءبۇلدىرىپ جۇرمەسىن» دەگەن ساقتىعى.
— ءاي، قابدەن، اقجان - ءقازىر ءۇيلى-باراندى ادام. ەكى بالاسى بار... قايتەسىڭ ەندى ونى؟ ون جىل ءوتتى ەمەس پە ودان بەرى. جايىمىزعا جۇرەيىك تە.
— ج-جو-وق، - دەدى قابدەن جۇلىپ العانداي باسىن جىگەرلەنە شايقاپ جىبەرىپ. - سەن مەنى تۇسىنبەدىڭ. ول اڭگىمەنىڭ ءبارى ەسكىردى عوي. ۇمىتتىق قوي. ماعان ونىڭ كەرەگى نە؟ اقجاندا باسقا شارۋام بار...
كىسىنىڭ كوڭىلىن قيۋدى بىلمەيتىن قابىلحان قىرىق جىلعى تانىسى قيىلىپ بولماي تۇرىپ العان سوڭ، قايدان شىداسىن. اقىرى بەردى تەلەفوننىڭ نومەرىن. سوندا دا اقجاندىكىن ەمەس، الىمبەكتىڭ. ايرانداي ۇيىپ وتىرعان باقىتتى وتباسىنا قىلاۋ تۇسپەۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەگەنى دۇرىس دەپ ءبىلدى. «شارۋالارىنا ارالاسىپ نەم بار؟ وزدەرى تۇسىنىسە جاتار. تۇسىنىسەر».
* * *
— باقتي، ءجۇر تەز... ءاي، باسساڭدارشى اياقتى!
توپتىڭ الدىنا ءتۇسىپ الىپ، دەدەكتەي باسىپ كەلە جاتقان قابىلحان ارتىنا بۇرىلا قارادى. ءوز ءتيىستى سىباعاسىنان قۇر قالىپ بارا جاتقانداي تىم اسىعۋلى.
— سونشا نە بولدى قۋىرىپ؟... دەمونستراسيانىڭ تاراعانى جاڭا عوي. ءالى ۋاقىت بار. ونان دا انا ءالحامدى كوتەرسەڭشى، شارشاي باستادى، - دەدى ايەلى ەپتەپ اشۋلانعان سىڭايمەن. شىنىندا دا ورتالىق الاڭدى تولتىرعان قاراقۇرىم حالىقتىڭ سەيىلگەنى جاڭا عانا. ءداستۇرلى شەرۋ اياقتالىسىمەن، كوشە-كوشەگە قالىڭ كىسىنىڭ تولىپ كەتەتىن قاشانعى ادەتى.
جوڭكىلە جىلجىعان ادام اعىستىڭ ىعىمەن الاڭنان تومەن قاراي قۇلديلاي ءتۇسىپ كەلەدى. اسەم بەزەندىرىلگەن الاڭدى ءتۇرلى مۋزىكا اۋەندەرى مەن ادام داۋىستارى گۋىلدەتىپ كەرنەپ تۇر. قىزىلدى-جاسىلدى الاباجاق قالاعا مەرەكەلىك سالتاناتتىڭ ۇستەمدىك قۇرۋى زاڭدى دا. ءدال وسىنداي كوڭىلدى جاعدايدا ۇرىس-كەرىس، رەنىشكە ءتىپتى ورىن جوق، جاراسپايدى. سوندىقتان با، ەرلى-زايىپتى ەكەۋدىڭ ۇزاق كۇڭكىلى دە ۇرىس-كەرىسكە ۇلاسا الماي، سيىرقۇيمىشاقتانىپ بارىپ ءۇزىلدى.
— «جيىننان كەيىن تۋرا بىزدىكىنە قاراي تارتىڭدار. كۇتىپ وتىرامىز، باسقا دا كىسىلەر بولادى» دەگەن. ءوزى ەندى كەشىگىپ بارساق، بىزگە ۇيات قوي، - دەپ وتاعاسى اسىققانىنا وزىنشە اقتالعان بولىپ جاتىر.
— ۇياتىنان بۇرىن، تاماقساۋ نەمە، داستارحان عوي كوكەيىڭدى تەسكەن. قۇلقىنىڭدى جىبىرلاتىپ بارا جاتقان سالقىن سىرا تاعى بار، - دەپ باقتي دا بەرىسەر ەمەس. -تەزىرەك جەتكىڭ كەلسە، قولعا ال انا بالانى.
ليفتىگە ءمىنىپ، بالەنىنشى قاباتقا كوتەرىلگەنشە تاڭدايلارى كەبەرسىپ، تورتەۋى دە تەرلەپ كەتكەن ەدى.
قابىلحان بەكەر اسىقپاپتى. ءۇي ءىشى تولا وزدەرى سياقتى بوگدە كىسىلەر، ياعني، قوناقتار. تىزىلگەن تىستەرىن كورسەتىپ، قاراداي ىرجالاڭداپ كۇلە بەرەتىن زاكي دە وسى توپتىڭ اراسىندا. مەرەكەلىك شەرۋدەن شارشاپ-شالدىعىپ جەتكەن مەيماندار سۋسىن ءىشىپ، سىقىلىقتاي كۇلىسىپ، ەندى عانا جان شاقىرىسىپ جاتقانعا ۇقسايدى.
جاڭادان كەلگەندەر دە جار جاعالاپ، جاتىرقاپ تۇرىپ قالماي، ولارمەن وزىمسىنە ارالاسىپ كەتتى. ءتىپتى ءتورت جاسار ءالحام دا قوناق ۇلدىڭ قولىنداعى پەپسي كولا شيشاسىنا جارماسقان.
— ءۇيباي، الىمبەك كورىنبەيدى عوي، - دەدى باقتي بولمەدەگىلەردىڭ بارشاسىمەن بايىپپەن امانداسىپ شىققاننان كەيىن. بىر-بىرىنە جالتاقتاي قاراعان قوناقتاردىڭ سىلتەگەنى - اس ءۇي جاقتاعى اقجان. اينالاسىنا سامارقاۋلاۋ عانا كوز سالىپ، اسىقپاي جۇرەتىن اقسۇر كەلىنشەك الجاپقىشىن تاعىپ الىپ، اس-سۋ دايىنداۋ قامىندا.
— ءقازىر كەلەدى، وتىرا تۇرىڭدار، - بولدى ونىڭ بار جاۋابى.
قوجابيكە كەلىنشەكتىڭ سابىرلى ءۇنى تىم سەنىمدى ەستىلدى دە، قوناقتار الاڭسىز وتىرىپ، دەمىكتەرىن باستى. باستارى تۇگەلدەنگەن جۇرت ونى-پۇنى اڭگىمەنى ەرمەك قىلىپ، ۋاقىت ۇزارتىسقان. ءبىراق ءبارىنىڭ اڭدىعانى - مازاسىز بالا-شاعانىڭ ىرقىمەن اشىلىپ-جابىلىپ تۇرعان سىرتقى ەسىك. ۇزىن بويلى ءۇي يەسى ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن قارقىلداي كۇلىپ كىرىپ كەلە جاتقانداي بولادى دا تۇرادى.
جۇرتتىڭ:
— اپىر-اۋ، بۇل الىمبەك قايدا ءجۇر؟ - دەگەن ساۋالىنا اقجاننىڭ قايتا-قايتا قايتارىپ جاتقان جاۋابى دا جالعىز:
— مانا سىرا ىشەمىن دەپ شىعىپ كەتكەن... وسىندا ءبىر كورشى جىگىتتەرمەن باراتىن جەرلەرى بار. سوعان كەتكەن شىعار. «جاقىن جەر عوي...» دەپ، اياعىنا سۇيرەتكىسىن ءىلىپ جاتىر ەدى.
— سۇيرەتكىسى دەيمىسىڭ؟ - دەدى وزىنەن ءوزى ىرجالاڭداي كۇلە بەرەتىن زاكي ءبىر ءسات ەزۋىن جيىپ. - كوشەگە سۇيرەتكىمەن شىعاتىنى نەسى؟ ونداي جامان ادەتتى قويعىزۋ كەرەك قوي.
— كۇن جىلىنعالى سونداي ءبىر ادەت تاۋىپ الدى. «ءقازىر كەلەمىن» دەيدى دە، سۇيرەتكىسىن ءىلىپ، زۋ ەتە قالادى. مەنىڭ ءسوزىمدى قۇلاعىنا دا ىلمەيدى.
— قويشى، ونىسى ۇيات قوي. اشەيىن قاتارداعى كىسى بولسا، ءبىر ءسارى. باقانداي مينيسترلىكتە ىستەيدى، ونىڭ ۇستىنە قاراپايىم قىزمەتكەر دە ەمەس، اجەپتاۋىر باستىق. ءسويتىپ ءجۇرىپ سۇيرەتكىمەن سىراعا بارعانى قاي ساسقانى؟ ءتىپتى ونداي ۇلكەن قىزمەتكەردىڭ قالىڭ كوپشىلىكپەن بىرگە تۇرىپ، ساپتىاياقتىڭ كوبىگىن ۇرلەپ تۇرعانى دا ءبىر ءتۇرلى عوي...
ءتوزىم تاۋسىلىپ بارا جاتقاسىن، جاقىن ماڭداعى بىر-ەكى سىراحاناعا بالا جۇگىرتۋگە دە تۋرا كەلگەن. ءبىراق ۋاقسىز ۋاقىتتا جوعالىپ كەتكەن ءۇي يەسى تۋرالى ول جاقتان دا دەرەك شىقپادى.
— ءاي، سول مىقتى جولدا جولداستارىنىڭ ءبىرىنىڭ ۇيىنە بۇرىلىپ كەتكەن عوي. كوڭىلشەك نەمە ءجۇر دەگەنگە ەرىپ جۇرە بەرگەن عوي... - دەستى قوناقتار.
ءبىراق كوڭىلدەگى كۇدىك تۇمانى قويۋلانا تۇسكەندەي. اركىمنىڭ كوكەيىندە قىلتىڭداپ باس كوتەرىپ جاتقان - «ءىشىپ-ىشىپ ماس بوپ قالمادى ما ەكەن؟»، «كوشەدەن وتە بەرگەندە، ماشينا قاعىپ كەتپەدى مە ەكەن؟»، «ميليسيامەن بايلانىسىپ قالعان جوق پا؟» دەگەن ءتارىزدى كۇماندى ساۋالدار. سوندىقتان با، وزەكتەرى قانشا تالعانىمەن، ەرەسەك كىسىلەر اسقا تابەتسىزدەۋ قول سوزعان بولدى. بۇگىنگىدەي مەيرام كۇنىنە مۇلدە ۇيلەسپەيتىن باسەڭ باستالعان اڭگىمە دە ونشا قايتادان ءورشي الماي، ءۇزىلىپ قالۋدا.
سونىمەن ءۇي ىشىندەگى مازاسىزدىق بارىنشا كۇشەيىپ، جۇرتتىڭ بەرەكەسى قاشۋعا اينالعان ساتتە سىرتقى ەسىك سارت ەتىپ اشىلىپ (بۇل ءۇيدىڭ ەسىگى مۇنداي ۋاقىتتا قۇلىپقا بەكىتىلمەۋشى ەدى)، ەڭگەزەردەي ەركەك ەنتەلەپ كىرىپ كەلدى. ەركەك بولعاندا وزگە ەمەس، مانادان بەرى وسىنداعى بارشا قاۋىمنىڭ باسىنان باستاپ ىزدەي باستاعان، اقىرى ىشكەنىن ءىرىڭ، جەگەنىن جەلىم قىلىپ، ابدەن ابىرجىتۋعا اينالعان ادامى، ۇيەلمەندەي ءىرى ءۇي قوجاسى.
ۇلكەن-كىشىسى بار بارلىعى ءبىر داۋىسپەن شۋ ەتە قالىستى. «قايدا ءجۇرسىڭ؟.. نەعىپ جوعالدىڭ؟ اقىرى كەلدىڭ-اۋ!» دەگەن ءتارىزدى قۋانىشتى شۋ، داۋرىققان داۋىستار.
— جولداستار، جەتەر، جەتەر!.. - دەدى الىمبەك ەكى قولىن جايقاي سىلتەپ. قاۋمالاي جونەلگەن قاۋىم ءبىر ءسات تىنىشتالا قالعانداي بولدى. - ءبارىڭىزدىڭ الدىڭىزدا ايىپتىمىن، اعايىن!.. ابدەن كەشىككەنىمدى مويىندايمىن. جىگىتتەرمەن بىرگە سىراعا شىعىپ ەدىم، بارىپ جۇرگەن جەرىمىزدە بولماي قالىپتى... سونان ىزدەپ، تالاي جەردى ساندالعانىمىز. ونىڭ ۇستىنە بۇگىن ءبىرىنشى ماي، دەمونستراسيا بىتكەنشە ەش جەردە سىرا ساتپايدى ەكەن. اقىرى تاكسي ۇستاپ، ءبىر تۇپكىرگە باردىق...
— مىنا تۇرىڭمەن با؟ - دەدى قابىلحان الىمبەكتىڭ ءۇستىن نۇسقاپ. سويتسە، اياعىنا سۇيرەتكى ىلگەن جىگىتتىڭ بۇتىنا كيگەنى دە كادىمگى سپورت كوستيۋمىنىڭ شالبارى.
— ەي، قويشى، سەن دە! وندا تۇرعان نە بار؟ اسىعىپ، بايقاماي قالىپپىن. قىسقاسى، سونىمەن قويشى، جىگىتتەر قىزعاننان كەيىن جىبەرمەي، ارەڭ شىققانىم. اقىرى تاكسي ۇستاپ، ۇيگە ارەڭ جەتكەنىم. كوڭىلشەك سورلىمىن ءوزىم دە ءبىر جۇرگەن. ال، قانە، كىدىرمەيىك. تەگىس قۇيىلسىن!..
* * *
اۋىر ۇيقىنىڭ ەندى عانا كۇشىنە ءمىنىپ، بەل الا باستاعان كەزى. ءالى ءتۇس كورىپ تە ۇلگەرمەگەن ءتارىزدى. الدەقانداي قوڭىراۋ ءۇنى شىر-شىر ەتىپ، بۇلاردى سول ءبىر ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىنان اجىراتىپ الماق ارەكەتتە.
— بارشى، اناعان، - دەپ، ىڭىرسي كۇبىرلەدى دە، ايەلى ارى قاراي اۋناپ ءتۇستى. ءوزىنىڭ باس كوتەرەر ەركەك ەكەنى ەسىنە تۇسسە كەرەك، ۇيقىلى وياۋ كۇيدە سەندەلەكتەپ تۇرا بەرگەن.
— سول عوي، - دەدى ايەلى تاعى دا تۇسىنىكسىز كۇبىرلەپ. - سەنىڭ الگى دوسىڭ... وسىلاي ءتۇن ىشىندە مازانى الىپ جۇرمەسە، ءىشى كەبەدى عوي... مەن تۇرا المايمىن، وزدەرىڭ...
قاراڭعىدا سيپالانىپ، تەلەفوندى ازەر تاپتى.
— ال-لەۋ... - جاۋاپ ورنىنان مەمبرانانىڭ ار جاعىنان الدەقانداي تۇسىنىكسىز دىبىس ەستىلدى. ادامنىڭ وكسىگى سياقتى ما، قالاي؟ - الەۋ دەيمىن.
— قابىلحان؟.. بۇل سەنسىڭ بە؟
— ءيا، مەن... سويلەسەڭشى ەندى...
— قابىلحان-اۋ!.. - جاۋاپ ورنىنا تەلەفوننىڭ ار جاعىنداعى ادام وكسىپ جىلاپ قويا بەردى. ۇيقىسى شايداي اشىلعان. ءبىر جامانشىلىقتى سەزگەندەي جۇرەگى اتقالاقتاپ اكەتىپ بارادى. سويتسە، بەكەر شوشىماپتى.
قارلىققان ۇنمەن قالتىراي سويلەپ تۇرعان اقجان ەكەن. ءتۇن ورتاسى اۋعان بەيمەزگىل ۋاقىتتا بەزىلدەي جونەلەتىن بەزبۇيرەك تەلەفوننان بەز. ونداي تەلەفوننىڭ جاقسىلىق حابار اكەلەتىن كەزى كەم دە كەم بولار. بۇل جولعى بەزەكتەۋدىڭ سالماعى ءتىپتى ارىدە جاتىپتى. جەتكىزگەنى - جالعىز اۋىز جامانات.
اقجاننىڭ اۋىلداعى شەشەسى قايتىس بولعان. جۇرەكتى ءتىلىپ تۇسكەن تىلدەي تەلەگراممانىڭ قولعا تيگەنى جاڭا. بالالارىمەن عانا وتىرعان جالعىز كەلىنشەك تالىپ تۇسە جازداپتى. ەسىن جيا الماي، قانشا ۋاقىت ەسەڭگىرەپ قالعانىن بىلمەيدى. ونىڭ جاعدايىن جاقسى تۇسىنگەن تەلەگرامما اكەلۋشى جىگىت كورشى كەمپىردى وياتىپتى.
قاس قىلعانداي سول ساتىندە ۇيدە الىمبەك تاعى دا جوق ەدى. («ول قايدا ءجۇر ەدى؟» دەپ سۇراۋدىڭ ءوزى ارتىق.) ەسى شىققاسىن، نە ىستەپ، نە قويعانىن بىلمەي، جان دارمەن تەلەفونعا جارماسقان...
ۇيقى قانشا ءتاتتى بولعانىمەن، امال قانشا! ەكەۋى اسىعىپ-ۇسىگىپ قولعا تيگەن بىردەمەلەرىن ۇستىگە ءىلدى دە، كوشەگە شىقتى.
ايتەۋىر كەزدەسكەن ءبىر ماشيناعا وتىرىپ، بەلگىلى ادرەسكە قاراي ءبىر-اق تارتتى.
* * *
سونان ءبىر كۇنى موينىن ىشىنە تىققان مۇرتتى قارا جىگىتتىڭ جايمەن باسىپ، ۇيگە كىرىپ كەلگەنى. ونىڭ كىم ەكەنىن ءا دەگەندە اقجان شىرامىتا الماي قالدى. كىرپىك قاقپاستان، قادالا قاراپ بارىپ، قاپىسىز تانىعان - الىمبەكتىڭ ءوزى.
— وھو، كوگو يا ۆيجۋ! - دەدى ول ءوز داعدىسىمەن قۇشاعىن اشا ۇمتىلىپ. - ءيا، جوعارى شىق، نەعىپ تۇرسىڭ...
ابىرجىپ قالعان اقجاننىڭ نيەت تانىتىپ، باس يزەۋگە عانا شاماسى جەتتى.
بۇل كەلگەن - قابدەن ەدى. ءيا، وتكەن جولى قابىلحانعا سوعىپ، وسى ۇيدەگى ءبىر كىسىنىڭ تەلەفونىن سۇراعان قابدەن. ينستيتۋتتا قاتار وقىعان بۇل ەكەۋىنىڭ تانىسى. جانە جاي عانا تانىستارى ەمەس... بۇلاردىڭ قارىم-قاتىناسى جاي تانىستىقتان گورى تەرەڭىرەك ەدى. ءبىراز زامان وتكەن سول ءبىر ىڭعايسىز ۋاقيعالاردى ءدال ءقازىر ەسكە الىپ جاتۋ ورىندى بولا قويار ما ەكەن؟ ءاي، قايدام؟!..
ۇنەمى تۇنەرىڭكى جۇرەتىن قابدەننىڭ قاباعى ءسال-پال اشىلعان سياقتى. اقجاننىڭ اڭعارۋىنشا، ءوزى كادىمگىدەي ەسەيىپ قالعان. ۇيعىر وڭدەس سوپاقتاۋ قوڭىر وڭىنە ەپتەپ سىزاتتار تۇسكەن. تىكىرەيگەن شاشى دا سۇيىلىپ قالعانداي ما، قالاي؟ تەك مۇرتى عانا سول قوپ-قويۋ قالپى.
اڭگىمە سالقىن عانا ءوربىدى. جارقىلداي قارسى العانىمەن، الىمبەك تە كەنەت تۇلعاسىن تىكتەپ، ماڭعازدانا قالىپتى. كەڭسەدەگى كابينەتىندە وتىرعان باستىق رولىنە كىرىپ، ءسوزدى ۇنەممەن عانا شىعارادى.
قانشا قولقالاعانىمەن، قابدەن داستارحاننان ءدام تيگەن جوق دەسە دە بولادى. ەكى قولىن الدىعا سالىپ سىلەيىپ وتىردى دا قويدى. اندا-ساندا ۇرتتاپ قوياتىنى -الدىنداعى ىستىق شاي عانا. اۋىر قوزعالاتىن كوز قاراشىقتارى قاسىنداعى ەكى ادامنىڭ ءبىرىن قۋالاي جىلجيدى. سيرەكتەۋ ءتىل قاتىپ وتىرىپ، باعىپ-قاققانى - سول. بايقادى ما، جوق، بايقاسا دا، ادەيى سىر بەرمەي مە، الىمبەك ونىڭ بۇل قىلىعىنا مۇلدە نازار اۋدارماعان پىشىندە.
شەشەسىنە كوڭىل ايتۋ سىلتاۋىمەن اقجانعا ارنايى جولىققىسى كەلگەن ەكەن.
كەتەر ساتتە كەلىنشەككە جاناسا بەرىپ:
— مەن سەنى ۇمىتقامىن جوق، - دەدى كۇڭگىرت ۇنمەن اقىرىن عانا.
* * *
بالالار ۇيىقتاپ قالعان. ەندى باقتيدىڭ ءوز توسەك-ورىندارىن ىڭعايلاي بەرگەنى سول بولاتىن. ەكەۋىن دە سەلك ەتكىزگەن - تەلەفون شىلدىرى. «تاعى دا مەزگىلسىز ۋاقىتتا. بۇل كىم بولۋى مۇمكىن؟» دەگەن وي قۇيىنداي جۇيتكىپ ءوتتى. بۇل جولى تەلەفوندى كوتەرگەن -باقتي. قابىلحانعا ەستىلىپ جاتقان، ارينە، سونىڭ عانا داۋسى:
— ءيا، ءيا... جايشىلىق پا؟.. نە دەيدى! قويشى... مۇمكىن ەمەس. ءيا، ءيا... ويپىرىم-اي، قويشى!.. سونان؟.. باسقا ەشتەڭە ايتپايدى، ءا؟.. ماسقارا!.. سۇمدىق بولدى دەسەيشى!.. اقجان، كىشكەنە سابىر ەت، ءقازىر بارامىز... ءقازىر.
— نە بوپتى؟ - دەدى مىنا اڭگىمەگە ەرىكسىز ەلەڭدەگەن قابىلحان باسىن كوتەرىپ الىپ. ءتۇر-تۇسى قۇبىلىپ كەتكەن باقتي بىردەن جاۋاپ قاتۋعا شاماسى جوقتاي، باسىن شايقاي بەرەدى.
— سۇمدىق!.. سۇمدىق!..
— ويپىرىم-اي، نە بوپتى؟ ايتساڭشى ۇزدىكتىرمەي!
— الىمبەك...
— ءيا، نەمەنە، الىمبەك؟ بىردەمە بولىپ قالىپ پا وعان؟
— ءيا، بولىپ قاپتى.
— نە بولىپتى؟
— كەتىپ قاپتى.
«كەتىپ قاپتى» دەگەن ءسوزدى ەكىۇشتى تۇسىنگەن قابىلحان:
— نە دەيت؟ قايدا؟ - دەدى شىداي الماي. قازاق كەيدە «قايتىس بولىپتى» دەگەندى دە قازاقتىڭ كەيدە وسىلاي ايتا بەرەتىنى بار عوي.
سويتسە، الىمبەك ۇيىنەن كەتىپ قالىپتى. كەشكىسىن كەشىرەك كەلگەن. ايەلىنە «مەن ەندى كەتتىم. اجىراسامىن سەنەن» دەپ، قىسقاشا عانا ءمالىم ەتكەن. سونان ءىسساپارعا ۇستاپ جۇرگەن سۋمكاسىن يىعىنا ءىلىپ الىپ، لەزدە تايىپ تۇرعان. سوتقا ارىزدى ارتىنان اپارىپ بەرمەكشى كورىنەدى.
سۋىت جەتكەن توسىن حابار ەرلى-زايىپتى ەكەۋدى جاي تۇسكەندەي ەسەڭگىرەتىپ ءوتتى. اڭىرايعان قالپى بىر-بىرىنە قاراپ، قيمىلسىز قالىپتى. العاش ەس جيناعان باقتي بولدى:
— مىنا سۇمدىقتى ەستىپ الىپ، قالاي وتىرامىز؟ قالاي شىدايمىز؟ بارايىق! - دەدى ول وزگەرگەن ۇنمەن ىشقىنا داۋىستاپ.
جاڭا عانا سالىنعان جار توسەگى تاعى دا قاڭىراپ قالا بەردى.
بۇلار كەلگەندە الىمبەكتىڭ ۇيىنە بىرەر ادام جينالىپ ۇلگەرگەن ەكەن. ونسىز دا سۇرلانىپ جۇرەتىن اقجاننىڭ ءوڭى قاشىپ كەتكەن. قابىلحاننىڭ ونى قاتتى اشۋلانعانىن كورگەنى وسى. قارا كوزدەرى جاساۋراي قىزارىپ وتىرىپ ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى مىناۋ.
ءۇي ءىشى ارتىنان قالاعا كوشىپ كەلگەنىمەن، قىزمەتتەن سوڭ الدەقايدا قاڭعىپ كەتۋ، ءتىپتى ۇيگە تۇنەمەۋ سياقتى جامان ادەتىن الىمبەك ءبىر جولا قويا الماي ءجۇرىپتى. ونىڭ شەت جاعاسىن ەپتەپ جولداستارى دا سەزەدى ەكەن.
سونان بۇگىندە سول داعدىسىنا باعىپ، ۇيگە كەشتەۋ كەلگەن. كەلىسىمەن ءاي-شاي جوق: «اقجان، بالالار ۇيىقتادى ما؟ ۇيىقتاسا، ءتىپتى تاماشا بولدى. مەنىڭ سەنىمەن وڭشا ءسوزىم بار» دەگەن ەنتىگە سويلەپ.
ايەل بايعۇس كۇيەۋى وڭاشالاعانىنا قاشان قارسى بولۋشى ەدى، جۇمىسىنا بايلانىستى ءبىر جاڭالىق ايتاتىن شىعار دەگەن ءتاۋىر ۇمىتپەن تاقالا ءتۇسىپ، قۇلاعىن ىڭعايلاي بەرگەن. الىمبەك بولسا، وزىنە تاۋەلدى ءبىر ۇساق قىزمەتكەردى قابىلداپ وتىرعانداي ماڭىزدانا قالىپ: «اقجان، جاعداي سولاي بولدى. مەن بۇل ۇيدەن كەتەمىن» دەگەن سۇستانا سويلەپ. ويىندا بوتەن ەشتەڭە جوق كەلىنشەك: «كەتكەنى نەسى؟.. تاعى كومانديروۆكا ما؟» دەپ، قارسى ساۋال قويا باستاعان ەكەن، الىمبەك اڭگىمەنى قىسقا عانا قايىرىپ، شۇبالتىپ جاتپاستان، توق ەتەرىن ءبىر-اق ايتىپتى: «اقجان، سەن دە، مەن دە بالا ەمەسپىز. مايموڭكەلەيتىن ەشتەڭە جوق. مەن ۇيدەن كەتەمىن. ءبىرجولا. تاعدىر سولاي بولدى. «نەگە؟» دەپ، «انداي-مۇنداي» دەپ ءقازىر سۇراق قويما! ءبارىبىر جاۋاپ بەرەر شامام جوق وعان. سەن مەنى بىلەسىڭ عوي. ويعا العانىمدى ورىنداماي، تىنبايمىن. ەندەشە ازىرشە ءسوز ءبىتتى. ءبارىن ارتىنان تۇسىندىرەمىن. بولدى وسىمەن» دەگەن دە، ونى-پۇنى زاتتارىن جيناستىرا باستاعان.
اۋەلىدە اقجان كۇيەۋىنىڭ بۇل قىلىعىن كادىمگى ءقارادۇرسىن قالجىڭعا بالاپتى. ويتكەنى قانشاما شىندىققا جاناستىرايىن دەسە دە، مىناۋ شۇعىل ارەكەتى ءتىپتى قيسىنعا كەلمەيدى. الىمبەكتىڭ كەيدە وسىنداي دورەكىلەۋ ازىلدەرى بولۋشى ەدى. بىرەۋدى جوق جەردەن قايداعى ءبىر جاماناتپەن قورقىتىپ الىپ، ارتىنان: «اپ، بالەم، قاتىردىم، قاتىردىم!» دەپ ساقىلداي كۇلەتىن. كۇيەۋىنىڭ ناق وسى جولعى توسىن قىلىعىن اقجان اۋەلى نەگە جوريتىنىن بىلمەيدى. ەشتەڭە دەپ ءۋاج ايتا الماي، داعدارىپ قالا بەرگەن.
سودان نە كەرەك، ەرتەسىندە شىداماي، كۇيەۋىنىڭ قىزمەت ورنىنا تەلەفون شالعان عوي. ونداعىسى: «تۇندەگى ايتقانى شىن با الدە مەنى الداپ، اسىعىس كومانديروۆكاعا كەتىپ قالدى ما؟» دەگەن كۇماندى ويدى انىقتاعىسى كەلگەنى. جوق، تەلەفوننان گۇرىلدەي ەستىلگەن - باسقا ەشىمنىڭ ەمەس، الىمبەكتىڭ كادىمگى ءتول داۋسى.
— ءاي، سەنىڭ تۇندەگىڭ شىنىڭ با، ەي؟! - دەگەن بۇل توتەسىنەن.
— شىن ەمەگەندە، قالجىڭ عوي دەپ پە ەدىڭ؟ باسىڭ بولسا، ءوزىڭ-اق تۇسىنەر ەدىڭ عوي ءبارىن.
سونان ەكەۋى تەلەفونمەن شارت تا شۇرت ۇرسىسا كەتسىن. ۇزاق ەمەس، اياق استىنان شىققان مىلتىق اتىسىنداي قىسقا عانا.
اقجاننىڭ كۇنى بويى قانداي كۇيدە جۇرگەنىن وتىرعانداردىڭ ەشقايسىسى قازبالاپ سۇراي قويعان جوق. ايتەۋىر كەشكىسىن ءبىر حابارىن بەرەر، اڭگىمەنىڭ بايىبىنا سوندا بارارمىن دەپ، كۇتپەي مە؟ الىمبەكتىڭ مىنا قىلىعى وعان ءتۇسى سياقتى كورىنگەن. «سولاي بولۋى ابدەن مۇكىن-اۋ» دەگەنىمەن، كوڭىلى ءتىپتى دە سەنەتىن ەمەس.
بولعان جايدى تىرس ەتىپ كۇن ۇزاق تىسىنەن شىعارماعان. «وسىلاي دا، وسىلاي، كۇيەۋىم اياق استىنان بۇزىلعالى جاتىر» دەپ، كىمنەن بارىپ ءشۇيىنشى سۇراي قويسىن. سونان مەڭ-زەڭ قالپى كەشتى وتكىزىپتى. كۇندەگىدەي بالالارىن تاماقتاندىرىپ، ۇساق-تۇيەك تىرشىلىگىن ىستەي بەرگەن. ىشتەي ەلەڭدەپ، الىمبەكتى كۇتكەن. قانداي جاعداي بولسا دا ءبىر حابارىن ايتۋى كەرەك قوي. اكەسىن ولتىرگەندى دە ەستىرتەدى دەگەن.
سونان توسەك سالىپ جاتۋعا دايىندالىپ جاتقان كەزدە كۇيەۋىنىڭ سالاڭ ەتىپ ەتىپ كىرىپ كەلمەسى بار ما؟ كۇنى بويى شيرىعىپ، جۇيكەسى جۇقارىپ وتىرعان كەلىنشەك ورنىنان لىپ ەتىپ، اتىپ تۇرادى. اۋزىنا العاشقى كەلگەن ءسوز:
— شىن با، ەي؟
— نەشە رەت ايتام مەن ساعان شىن دەپ... باياعىدا-اق ءبارىن ويلاپ، شەشىپ قويعامىن. سەن وعان رەنجىمە. نە ىستەيمىن، ەندى تاعدىر سولاي بولسا...
— كىم ول؟.. ءبۇيتىپ مەنى ايىرباستاپ كەتكەن ادامىڭ كىم؟
— نە ۆاجنو... ءبارىبىر ەمەس پە ساعان كىم بولسا دا. ەڭ باستىسى - ەكەۋىمىزدىڭ اجىراسۋىمىز. مىنە، ماسەلە سوندا. ونان باسقاسىندا سەنىڭ شارۋاڭ جوق.
قانشا ۇستامدى بولعانىمەن، بۇدان ارى قاراي شىداپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. انشەيىندە ويى شابانداۋ، سابىرلى، سۇلەسوقتاۋ اقجان شارت كەتكەن. اشyدىڭ ىpقىمەن ايقايدى سالدى دەيسىڭ. نە ايتىپ، نە قويىپ جاتقانىن ءوزى دە بىلمەيدى. ايتەۋىر اۋىر-اۋىر ءبىراز قۋاتتى ءسوزدى ايتىپ تاستاعانى انىق. الىمبەكتىڭ نە دەپ اقتالعانى، قانداي ءۋاج ايتقانى ءقازىر مۇلدە ەسىندە جوق. ەسىندە قالعانى - دىرىلدەپ-قالشىلداپ ونى ۇيدەن قۋىپ شىققانى. مىنا توسىن شەشىمنىڭ اۋىر سالماعىن انىق تۇيسىنگەنى. قورلىق پەن نامىستان جان دۇنيەسى شىرقىراپ، ەسەڭگىرەگەن كۇيى ديۆانعا قۇلاپ تۇسكەن سياقتى. ايتەۋىر اكە-شەشە اراسىنداعى بۇل توسىن جاعدايعا بالالاردىڭ كۋا بولماعانىنا دا تاۋبە. قولىنا ىلىنگەن ءدارىنى ءىشىپ، ەپتەپ جۇرەگىن باسىپتى. وقىس وقيعانى جاقىن ادامدارىنا جاريالاۋ ءۇشىن تەلەفونعا جارماسقانى - سودان كەيىن...
— وي، سۇمدىق-اي! - دەستى مىنا حاباردى ەستىگەن ۇيدەگىلەر جاعاسىن ۇستاپ: - ويپىر-اي، الىمبەكتىڭ بۇل نە قىلعانى؟
— ءاي، سول شىركىن ءىشىپ الىپ، بۇزىلىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن؟ - دەدى زاكيدىڭ كەلىنشەگى.
— ءيا، شىنىندا دا. ايتپەسە ءتىپتى مۇمكىن ەمەس نارسە.
— ەل امان، جۇرت تىنىشتا نە قىلعان سۇمدىق!
— مىناۋ ماسقارا عوي ءتىپتى!
ءتۇن ورتاسى باعانا اۋعان. شايداي اشىلىپ، شاشىراپ كەتكەن ۇيقىنىڭ ەلەسى دە جوق.
داعدارعان جۇرت قاراڭعىدا اداسىپ كەتىپ، تۇيىققا تىرەلگەن جولاۋشىلاردىڭ كەيپىندە. الاق-جۇلاق ەتىسىپ بىر-بىرىنە قاراعانىمەن، دايەكتى ءبىر جاۋاپ تابىلار ەمەس. ورتاق ءپاتۋالى سوزگە شاقىرىپ جاتقان دا ەشكىم جوق. قايتا ساۋالدار قاتارى ساۋسىلداپ، كوبەيە تۇسكەندەي. «الىمبەكتىڭ اياق استىنان مۇنىسى نەسى؟..» دەگەن سۇراقپەن ىلەسە، «سوندا ول قايدا كەتۋى مۇمكىن؟» دەگەن ماسەلە دە قىلتيىپ كولدەنەڭدەي قالىپتى. اركىم ءارتۇرلى بولجام ايتقانىمەن، كىم تابان استىندا كورىپكەلدىك جاساپ، ءدال جاۋابىن قولعا ۇستاتا قويسىن.
ورنىنان تۇرىپ، ارلى-بەرلى ادىمداپ جۇرگەن قابىلحاننىڭ كوزى ۇيىقتايتىن بولمەنىڭ ەسىگىنە ءتۇسىپ كەتتى. جارتىلاي اشىق تۇر ەكەن. جاقىنداپ كەلىپ قاراسا، الىمبەكتىڭ ەكى بالاسى پىسىلداپ تۇرىپ ۇيىقتاپ جاتىر. تۋعان ۇيالارىنىڭ ۇستىنەن ىcقىرىنىپ داۋىل سوعا باستاعانىنان مۇلدە بەيحابار كۇيدە، دابىر-دۇبىرگە وياناتىن تۇرلەرى جوق.
... قابىلحان مەن باقتي سول كۇنى وسى ۇيدە تۇنەپ شىقتى.
كەلەسى كۇنى سول كۇيى قارابالاسپەن ءوتتى. زاكي بار، اسقار بار ءبىراز جىگىتتەر جانتالاسىپ، الىمبەكتى قىزمەت ورنىنان ىزدەگەن ەكەن، تابا الماپتى. بىرەسە شىعىپ كەتىپ، بىرەسە ماجىلىسكە كىرىپ كەتىپ، ايتەۋىر كۇنى ۇزاق ۇستاتپاي-اق قويعان.
ءوزارا تەلەفونمەن سويلەسە قالسا بولعانى، قابىلحان مەن باقتيدىڭ تىلىنە الدىمەن ورالا كەتەتىن دە - وسى توسىن وقيعا. وزدەرىنىڭ باستارىنداعى اڭگىمە ىسىرىلىپ، جايىنا قالعان. بارلىق اڭگىمە اينالىپ كەلىپ - «نە ىستەۋ كەرەك؟»، «قايتكەنىمىز ءجون؟» دەگەنگە تىرەلە بەرگەن.
سونان جانتالاسىپ ىزدەپ ءجۇرىپ، اسقار الىمبەكتى تاۋىپتى. ۇگىتتەپ كەشكىسىن ۇيگە كەلۋگە دە كوندىرىپتى. سول جەردە ءبارى بىرىگىپ، اڭگىمەنىڭ بەتىن اشىپ الماقشى.
قار مەن جاڭبىر قاباتتاسا جاۋىپ، مازانى الىپ تۇرعان كۇزدىڭ سىلبىراڭ كۇنى ەدى. قابىلحان مەن باقتي سۋعا مالشىنىپ ءجۇرىپ، كوزدەگەن جەرگە دەر كەزىندە-اق كەلگەن. العاش وزدەرى عانا ەدى، سوسىن بىرتىندەپ كىسىلەر جينالا باستادى. سويتسە، جاعدايدى ەستىگەن جاقىن-جۋىق، دوس-جاراننىڭ وزدەرى-اق كەشكىسىن ات باسىن وسىلاي قاراي تۇزەي باستاعان ەكەن. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ باققانى - ءۇي يەسى كەلىنشەكتىڭ قاباعى. قانشا سابىرلى بولعانىمەن، وعان ءقايبىر جەڭىل ءتيىپ ءجۇر دەيسىڭ. الدەنەگە كىنالى جانداي جۇرتقا تىكتەپ قاراي الماي، وزىنەن ءوزى تۇقشىڭداي بەرەدى. جۇقا ەرىندەرىن «ەكىلىك» العان بالاداي جىمىرا جۇمىپ العان. بىردەمە ايتقالى ءسال اۋزىن اشسا بولعانى، ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرەتىن سەكىلدى.
زاكي ادەيى ۇيىمداستىرىپ قويعان با، الدە قۇلاقتانىپ ۇلگەرگەن جاناشىرلار شىداي الماعان با، جينالعان جۇرتتىڭ قارامى قابىلحان ويلاعاننان الدەقايدا مولىراق. ءبىراق بۇرىنعىداي قالجىڭداي قارقىلداسىپ، جادىراي كۇلىپ جاتقان جاتقان ەشكىم جوق. كىسى ولىمىنە جينالعانداي ءبارىنىڭ دە جۇزدەرى ءپاس. «ويپىر-اي، راس پا؟» دەسەدى شەتتەرىنەن تاڭ قالعاندارىن جاسىرا الماي.
ءبىر جاعى تەلەديداردى ەرمەك ەتە وتىرىپ، كەلگەندەر كەشەلى-بەرى قاھارمانعا اينالىپ كەتكەن نەگىزگى ادامدى ءبىراز كۇتتى. ۋاقىت جىلجىعان سايىن ءبارىنىڭ جالتاقتاي قارايتىنى - ءۇي يەسى ءمادىحات اعاي.
اقىرى ەسىكتى جۇلقا اشىپ، الىمبەك تە كىرىپ كەلدى. بۇرىنعىداي جارقىلداي امانداسپاسا دا، موينىنا سۋ كەتكەن ادامنىڭ ءتۇرى بايقالمايدى. اركىممەن قول الىسىپ، ۇستامدى تۇردە سالەمدەسىپ جاتىر. بەينە ءبىر مينيسترلىكتەگى ءوز كابينەتىندە كەلۋشىلەردى قابىلداپ جۇرگەن سياقتى. كەيبىرەۋلەرگە ءتىپتى: «و، بالەنشەكەڭ دە كەلىپ قالىپتى عوي» دەگەن سىڭايدا پەيىل دە تانىتىپ قويادى.
بولمە ءىشى ءبىر ءسات سىلتىدەي تىنا قالعان. تەك بەت الدى داڭعىرلاپ تۇرعان -تەلەديداردىڭ داۋسى عانا. ىڭعايسىز تىنىشتىققا اراشا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ونى ازىرشە سوندىرمەي تۇرعان - قابىلحان بولاتىن. اڭگىمەنى قالاي باستاۋدى بىلمەي، ىڭعايسىزدانعان بىرەۋلەر، جوتكىرىنگەن بولىپ جاتىر.
ءسوز تىزگىنىن الدىمەن قولعا العان - ءۇي يەسى، الىمبەكتىڭ وسى قالاداعى جاقىن اعايىنى ءمادىحات.
— ال، ايتشى مىنا جۇرتقا! اياق استىنان بۇل نە قىلعان دۇربەلەڭ ءوزى؟
— راس پا مىنا كەلىننىڭ ايتىپ وتىرعانى؟ مىنا كىسىلەر ەكەۋمىزدىڭ جاڭالىعىمىزعا سەنبەي وتىر. ايت ءبارىن، مۇمكىن، سەنىڭ الدىڭدا مەن كىنالى بولىپ قالعان شىعارمىن. ءوز اۋزىڭمەن جەتكىزشى تۇگەل. بوتەن ەشكىم جوق، ءبارى ءوزىڭنىڭ تۋىسىڭ، دوستارىڭ... - دەدى اقجان داۋسىنداعى تولقىنىستى باسا الماي، اسىعا سويلەپ. سونداعى الىمبەك ءسوزىنىڭ ءتۇيىنى مىناۋ بولدى.
...ءيا، ەش جاڭساقتىعى جوق. ايەلىنەن اجىراسقالى وتىرعانى راس. وندا تۇرعان سونشالىقتى قانداي وعاشتىق بار؟ ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى اجىراسىپ جاتىر ەمەس پە؟ مۇندايدى سۇمدىق كورەتىن قازاقتىڭ باياعى ەسكى زامانى وتكەن. اجىراسۋ - بۇگىنگى تاڭدا اسىرەسە ۋربانيزاسيا كەڭىنەن ەتەك العان الدىڭعى قاتارلى ەلدەرگە ءتان قاتارداعى جاي عانا نارسە. ادامزاتتىڭ وزىق ويلى الدىڭعى لەگى نەكە ماسەلەسىنە ونشا ءمان بەرە بەرمەيدى. —اقىل-سانا دامىعان سايىن جانۇيا ماسەلەسى ەكىنشى كەزەككە قاراي ىسىرىلا بەرمەك.
وسىناۋ وتىز ءۇش جىلدىق عۇمىرىندا قابىلحان ەشقاشان دا ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اجىراسۋ وقيعاسىنا ارالاسىپ كورمەگەن ەدى. ارالاسپاق تۇرعاي، كۋا بولۋدىڭ دا ءساتى تۇسپەگەن. ءناتى جۋاس جىگىت مىنا اۋىر جاعدايعا بىردەن ءبىر كىنالى ادام ءوزى سياقتى، جينالعان جۇرتتىڭ جۇزىنە تىكتەپ قاراي الماي، قاراداي قۋىستانا بەرەدى. اقجاننىڭ ابدىراۋى تۇسىنىكتى، ال سوندا جاي جاناشىر بولىپ جۇرگەن بۇعان نە جوق دەيسىڭ.
اقىلعا شاقىرعان اتالى ءسوزدى الدىمەن اعايىن بولىپ ەسەپتەلەتىن ەكى-ۇش ەرەسەك كىسى باستادى. ودان كەيىن زاكي، اسقار ءتارىزدى جاقىن جولداستار كەزەك الىپ، ناق وسىنداي ساتتە ايتىلۋعا ءتيىستى ويلارىن تاڭداپ-تالعاپ جاتپاستان، تالقىعا سالىستى. اينالىپ كەلگەندە، اڭگىمەنىڭ ءتۇيىنى: «ويپىر-اي، اياق استىنان بۇل نە قىلعان سۇمدىق!»
— ەكەۋىڭنىڭ يشاي دەسكەن كەزدەرىڭدى ەستىپ پە ەدىك؟ الىمبەك پەن اقجان ۇرسىسىپ قالىپتى دەگەندى ەستىگەن جوقپىز. سوندا اياق استىنان بۇل نە قىلعان سۇمدىق، ەي؟! - دەدى الىمبەككە اعايىن بولىپ كەلەتىن ءمادىحات ەسىمدى ءۇي يەسى. بۇل كىسى تەحنيكۋم وقىتۋشىسى ەكەن. - ۇرسىسىپ-كەرىسىپ، ءبىر ءبىرىن جامانداپ، ابدەن بەرەكەسى كەتكەن ادامدار عانا اجىراسىپ جاتۋشى ەدى. سەندەردە ءتىپتى سىنىققا سىلتاۋ بولاتىن ەشتەڭە جوق قوي. سوندا بۇل نە، شىراعىم-اۋ؟
— الىمبەكتىڭ وسىنداي ءبىر سوراقى قالجىڭدارى بولۋشى ەدى. اقجاندى اشەيىن قورقىتىپ قويايىن دەگەن شىعار، - دەدى زاكي.
— رايىڭنان قايت، الىمبەك. ايرانداي ۇيىپ وتىرعان جانۇياڭدى بۇلدىرمە. اقجانداي اق ماڭداي جارىڭ مىناۋ، ويلارىندا تۇك جوق ەكى ءبۇلدىرشىنىڭ اناۋ. ودان ارتىق نە كەرەك ساعان؟ - دەپ قابىلحان دا كەشەدەن بەرى دايىنداپ جۇرگەن ۇرىمتال ءسوزىن وسى ارادا اڭگىمەگە قوستى.
— كىم ءوزى بىرەۋدىڭ وتباسىنا ىرىتكى سالىپ، ازعىرىپ جۇرگەن؟ كورسەتشى ماعان! تۋرا شاشىن ءبىر تالداپ جۇلىپ، قولىنا بەرەيىن! - دەدى ءمادىحاتتىڭ ۇيىندەگى جەڭگەي.
جان-جاعىنان جارىسا قاۋمالاعان وسىنشاما جاناشىر اڭگىمە كوكەيىندە ساڭىلاۋى بار ازاماتقا اسەر ەتپەۋى مۇمكىن ەمەس قوي. ءبىراق، امال نە، مانادان بەرگى باۋىرمالدىق ءماسليحاتى جەلگە ۇشقانمەن بىردەي بولدى. كەنەت جۇلىپ العانداي الىمبەك ارىنداپ سويلەي جونەلدى:
— ءبارىڭ دە ءبىر سۇرقاي ادامسىڭدار، - دەدى ۇلكەن وتكىر كوزدەرى جالت-جۇلت ەتىپ. داۋسى قىزبالانىپ، ەكىلەنە شىقتى. - وزدەرىڭ سۇرقاي بولماساڭدار دا، جان دۇنيەلەرىڭ سۇرقاي. ويلايتىندارىڭ - باياعى توزىعى جەتكەن تاپتاۋىرىن وي. «ءومىر تەك سىزىپ قويعان جولمەن ءجۇرۋى كەرەك. سودان ەشقانداي قيسايىپ كەتپەۋى كەرەك» دەيسىڭدەر. سول قاتىپ قالعان سۇرلەۋ بۇزىلسا، سەندەر ءۇشىن دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتەتىن سياقتى.
سەندەر تۇسىنبەيسىڭدەر... مىناۋ ومىردە ماحاببات بارىن، تىلمەن ايتىپ جەتكىزۋگە بولمايتىن كەرەمەت بارىن تۇسىنبەيسىڭدەر. «جانۇيا!»... «بالانى ويلاۋ كەرەك!»، «بۇزۋعا بولمايدى!...» مىنە، سوزدەرىڭ وسى سەندەردىڭ. نەسىن ايتاسىڭ تاماشا-اق! سونىڭ ار جاعىن ويلادىڭدار ما سەندەر؟ ادام بوستاندىقتا بولۋى كەرەك. نە ءۇشىن ءتاتتى بوستاندىق؟.. ال، ايتىڭدارشى، اشەيىن ءوزىمىزدى ءوزىمىز جاساندى تۇردە شىرماپ تاستاعانبىز، - دەپ توقتاۋسىز سايرادى دەيسىڭ كەلىپ. ونان كەيىن ايەلدەر جاعى جارىسا شۋلاپ قويا بەرگەن. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن جاتتاندى ماقالدىڭ جاعداياتىن قابىلحان ناق وسى جەردە انىعىراق سەزىندى. جايشىلىقتا بەت باقتىرمايتىن العىر، وكتەمدەگەن وجەت جىگىت ولاي دا، بۇلاي دا بۇلتالاقتاپ، قايراتى جەتكەنشە قورعانىپ باققان.
سونان كەنەت ەشكىم كۇتپەگەن توسىن وقيعا بولدى. وگىزدەي وڭكيگەن اتپال ازامات كۇرەكتەي قوس قولىمەن بەتىن باسىپ الىپ، ەڭىرەپ جىلاپ قويا بەرسىن:
— اينالايىندار-اۋ، جارقىندارىم-اۋ!.. اياساڭدارشى!.. نە بوپ كەتكەنسىڭدەر ءبارىڭ؟ ادامسىڭدار ما، اڭسىڭدار ما؟...
جينالعان جۇرتشىلىق جىنىن قاققان باقسىداي سول ساتىندە-اق جىم بولا قالىسقان. جاڭا عانا ءزارلى سوزدەردى تۇيدەك-تۇيدەگىمەن تاستاپ، جان-جاقتان ءتۇيىلىپ وتىرعان ايەلدەر اڭقيىپ اۋزدارىن اشىپ قالىپتى. تىم-تىرىس تىنىشتىقتى ءبۇلدىرىپ تۇرعان -جالعىز ەركەكتىڭ تىرناۋىق داۋسى عانا:
— تۇسىنسەڭدەرشى، ويباي-اۋ... ءبىر مينۋت. جاعداي سولاي بولدى، قايت دەيسىڭدەر ەندى؟ مەنى ەشتەڭە ويلامايدى دەيسىڭدەر مە؟ وسى قادامعا بارۋ مەن ءۇشىن قانشالىقتى ازاپ بولدى. نەشە كۇن، نەشە ءتۇن ءجۇرىپ ارەڭ شەشكەمىن. ەكى بالا - باۋىر ەتىم. ءتىرى بولسام، جەتىمدىك كورسەتپەيمىن ولارعا. اقجان قۇداي قوسقان قوساعىم ەدى، ەشقانداي كىناسى جوق مەنىڭ الدىمدا. ءومىر بويى قارىزدار بوپ وتەيىن. توبەمە كوتەرەيىن. مەن سياقتى بەرەكەسىزدەن قۇتىلعانىڭا قۋانساڭشى قايتا!
اعايىندار، مەن اقىماقپىن عوي، وسىلايشا اقىماق بولىپ قالا بەرەيىن... «ءبىر شىرىگەن جۇمىرتقا» دەڭدەر دە، قويىڭدار. تەك رۇقسات ەتسەڭدەر بولعانى... بوقتاڭدار، جازامدى بەرىڭدەر. يت قوسىپ قۋىڭدار، جوعالتايىن كوزىمدى.
— ال، جارايدى، - دەدى ءمادىحات اعىل-تەگىل اقتارىلعان ءسوز سايابىر تاپقان ساتتە. - سوندا كىم ول بۇكىل ءبارىمىزدى ايىرباستاپ تۇرعانىڭ؟ نەعىلعان جان؟ ايتشى ەندى سونىڭ كىم ەكەنىن؟
دەمدەرىن ىشكە تارتقان جۇرت قايتادان تىم-تىرىس بولا قالدى. بار جۇرەكتى كۇپتى قىلىپ، كوكەيگە كولدەنەڭدەي جاتىپ العان كەسەلدى سۇراق وسى. بارلىعى دا از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە اتپال ازاماتتى اياق استىنان وزگەرتىپ جىبەرگەن تىلسىم قۇدىرەت يەسىن بىلگەنشە اسىق. باقىرايعان كوزدەر، قالقيعان قۇلاقتار الىمبەكتىڭ اۋزىن قالت ەتپەي باعىپ قالعان.
امال نە، بارلىعى دا بوسقا دامەتىپتى. جان دۇنيەسىن تىپىر ەتكىزبەي، جاۋلاپ العان سول ءبىر ادامنىڭ ءاتى-جونىن ايتۋدان الىمبەك ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. ءاتى-جونىن عانا ەمەس، تۇراق-مەكەنىن، ءبولمىس-بىتىمىن ازىرشە سەزدىرمەۋگە سەرت ەتىپتى.
مىنا وتىرعان جاناشىر قاۋىم جاتا قالىپ جالىنسا دا، جاعاسىنان الىپ، جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرسە دە، وسىناۋ ءقادىرلى ەسىمنىڭ اۋزىنان شىقپايتىنى انىق. ۋاعدالى شارۋا ءبىتىپ، ۋاقىتى جەتكەندە ءوزى-اق ايتادى. وعان دەيىن سوزدەرىن بوسقا شىعىنداپ، قاراداي قيناماعاندارى ءجون. بىرەۋلەر كۇڭكىلدەپ، سول سۇراقتى قايتالاي بەرىپ ەدى:
— ونىڭ كىم ەكەنى سەندەر ءۇشىن نە ۆاجنو. ۆاجنو، چتو مەنىڭ كەتەتىنىم. ي ۆسە! - دەدى الىمبەك باعانادان بەرگى بار اڭگىمەنى ءبىر-اق ءتۇيىپ.
قاشان، قانداي جاعدايدا كورسەڭ دە، سول وزگەرمەيتىن قالپى. يا قۋانعانى، يا رەنجىگەنى ءتىپتى ويعا شومعانى دا بەلگىسىز. اياق استىنان كەلگەن باقىتقا بولا اسىپ-تاسىپ باسى اينالمايدى، قايعىلى ساتتە دە كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، توزىپ كەتپەيدى. سونداي بەرىكتىگى ءۇشىن دە ول اعايىن اراسىندا بيىك بەدەلگە يە بولاتىن. سىرىن بىلگەن جاقىن جاندار «ءاي، ءبىزدىڭ اقجان ەشقاشان وزگەرمەس» دەپ ويلاۋشى ەدى. وتكەن جولى شەشەسى قايتىس بولعان كەزدە ايەل باسىمەن ءوزىن ءوزى ۇستاي بىلگەنىن ايتساڭشى.
ءقازىر كورگەن ادام ونى مۇلدە تانىماي قالعانداي. سوپاقتاۋ اق سارى وڭىنە الدەقانداي كوكشىل كولەڭكە ءۇيىرىلىپتى. ءتۇن تۇستەس تۇنجىراڭقى كوزدەرىنە قولما-قول بەينەلەپ بەرۋگە كەلمەيتىن قاتقىل جىلتىل ۇيالاپ العان. بيازىلاۋ قوڭىر ۇنىندە ەندى تاق-تاق ەتكەن دىكىلدەكتىك باسىم.
بۇل ساتكە دەيىن بارلىق جۇرتتىڭ ماقساتى بىرەۋ-اق بولاتىن. ول ۇيىنەن، ۇيىرىنەن بەزگەن ەركەكتى رايىنان قايتارىپ، وتباسىمەن تابىستىرۋ ەدى. امال نە، ازىرشە الىمبەكتىڭ العان باعىتىنان اينيتىن سىڭايى بايقالار ەمەس. بارىنەن بۇرىن جۇرتشىلىقتى مىقتاپ تۇرىپ داعدارتىپ تاستاعانى - باتىر تۇلعالى اتپال ازاماتتىڭ ەكى بەتىن باسىپ الىپ، ەڭكىلدەي جىلاعانى بولدى. سونىسىنا بولا سولقىلداي باستادى ما ەكەن، بىرەۋلەر ءتىپتى ازىرشە بۇل ماسەلەنى قويا تۇرۋ كەرەك دەگەن اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارا باستاعان.
دەگەنىمەن، بارلىق كوڭىلدى الاڭداتىپ، تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ اتويلاپ شىعا كەلگەنىن استە دە جاسىرۋعا بولماس. ول «وسىنداي العىر دا بەدەلدى ازاماتتىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ، مىناداي ءمۇساپىر كۇيگە تۇسىرگەن، وتباسىن بۇلدىرۋگە تىكەلەي سەبەپشى بولىپ وتىرعان اناۋ ايەل كىم؟ سونشالىقتى نەعىلعان قۇدىرەتتى جان؟» دەگەن جالعىز ساۋال.
«ول كىم؟... كىم؟..» دەيدى اركىم وزىنشە قايتالاپ.
ەرتەسىندە-اق بەلگىسىز ايەلدى جابىلا ىزدەۋ باستالىپ كەتتى. كەشەگى جينالعان جاناشىر جانداردىڭ بارلىعى دا جان-جاققا تەلەفون سوعىپ، الىمبەكتىڭ اينالاسىندا جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەردى تۇگەندەۋگە كىرىستى. سوڭعى كەزدە ارالاسىپ جۇرگەنى كىمدەر، قاي ايەلمەن كوبىرەك سويلەسۋشى ەدى، ءجيى اۋزىنا الاتىنى كىم، تەلەفون كىتاپشاسىندا قانداي ەسىمدەر بار، قىزمەتتەس كەلىنشەكتەردىڭ قايسىسىمەن سالەمى ءتۇزۋ؟ سىنىققا سىلتاۋ بولۋعا جارايتىن كۇماندى جايتتاردىڭ ەشقايسىسى كوڭىلدەن قاعىس قالىپ جاتقان جوق.
ارينە، جۇرتتىڭ بارىنەن دە دە بەلسەندىلىك تانىتقان اقجاننىڭ ءوزى. مىنا وقىس وقيعانىڭ جەر قوزعالسا دا، قوزعالمايتىن كەلىنشەكتى قالاي ابىرجىتىپ تاستاعانىن باجايلاي بايانداۋدىڭ قاجەتى شامالى بولار. قاراپايىم ءتىلدىڭ قاعيداسىنا سالساق، تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلدى. دۇنيەدەگى ەڭ قىمباتتى ادامى اناسى كوز جۇمعاندا دا، ءدال وسىنداي بولىپ جۇدەمەگەن ءتارىزدى ەدى.
سۋىت حابار قۇلاقتارىنا تيگەن قۇدالار دا ەكى-ۇش كۇننىڭ ىشىندە كەلىپ قالدى. قۇدالار دەپ وتىرعانىمىز - الىمبەك پەن اقجاننىڭ تۋعان-تۋىستارى. اياق استىنان تۋعان قاۋىرت شارۋاعا بايلانىستى جاناشىر قاۋىم ەكىنشى مارتە باس قوستى. بۇل جولعى جينالعانداردىڭ دەنى اعايىندار ەدى. جولداستاردان بولعان قابىلحان مەن زاكيدىڭ وتباسىلارى عانا. ءتىپتى اسقارلار دا ارالاسپاي قالىپتى.
ويدا جوقتا ورتاعا تۇسكەن لاڭ قۇدالاردىڭ قاي-قايسىسىنا دا وڭاي تيمەسە كەرەك. اسىرەسە الىمبەك جاقتىڭ كىسىلەرى ءبىر ءتۇرلى شيرىعۋلى. تەنتەك ۇلدى تالقىعا سالىپ، ءبىراز جۇيكە شىعىنداستى. يتىرعىلجىڭعا ءتۇسىرىپ، قىزىل كەڭىردەك بولعان ۇزاق ايتىستان كەيىن اقىرى جازىقتى جىگىتتىڭ ساڭىلاۋىنا بىردەڭە بارعان سەكىلدەندى.
اۋىلدان كەلگەن ادۋىنداۋ جەڭگەسى ايتار ءسوزىن جەرىنە جەتكىزىپ-اق باقتى. يمەنۋدى بىلمەيتىن العىر ازامات انا جولعىداي وجارلانىپ، وسقىرىنباي، ءبىر ءتۇرلى جۇمسارىپ، بىلقىلداپ قالعان ءتارىزدى. ويتپەيىن دەسە، الدى-ارتىن وراعان ادۋىن جەڭگە، وزگە اعايىندار ناقتى ءۋاج ايتىپ، بۇلتارۋعا مۇرشا بەرەر ەمەس.
تەگىن ايتىلعان اقىلدىڭ كوپتىگىنەن، امالدىڭ جوقتىعىنان ءپاتۋاعا كەلمەسە، بولمايتىن جاعداي تۋدى.
— سەندەر جەڭدىڭدەر، مەن جەڭىلدىم، - دەدى الىمبەك جالعىز-اق.
سول-اق ەكەن، بار اعايىن مارە-سارە بولدى دا قالدى. ءبىر ءبىرىن قۇتتىقتاپ، «ە، باسە، سولاي بولسا كەرەك ەدى» دەسىپ ريزا بولىپ جاتىر ءبارى دە. اۋىل جاقتا قۇلاعىن تىككەن كىسىلەرگە «الىمبەك رايىنان قايتتى. قايتا قوسىلاتىن بولدى» دەگەن جەدەلحات تا جەلە جورتىپ جونەلىپ بەردى. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن وسى-اۋ!
داستارحان باسىنداعىلار جەلپىنۋگە شىققان ساتتە:
— وعان دا وڭاي سوعىپ جاتقان جوق، - دەدى الىمبەك تەرەزەنىڭ جەلكوزىن جاعالاپ، الىسقا قاراعان كۇيى.
— كىمدى ايتاسىڭ؟ - دەگەن قابىلحانىڭ اڭعالداۋ سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋدى قاجەت دەپ تاپپاستان، ويىن ارى قاراي ساباقتاعان:
— قايتا-قايتا ءدارى ءىشىپ، تالىقسي بەرەدى. ءبىر رەت ءتىپتى «جەدەل جاردەم» دە شاقىرتتى. قايدان وڭاي بولسىن وعان؟
— كىم ول ايتىپ تۇرعانىڭ ءوزى؟ تۇسىنسەم، بۇيىرماسىن.
سول ساتتە قابىلحاننىڭ بىلەگىن الدەكىم لىپ ەتكىزىپ، جەڭىلدەۋ عانا قىسىپ قالدى. جالت قاراسا، ەكەۋىنىڭ اراسىنا جاناسالاي كەلىپ، سىعىلىسىپ تۇرىپ كىرىپ جاتقان زاكي ەكەن.
— قادالا بەرىپ، قايتەسىڭ؟ سونى دا تۇسىنبەيسىڭ بە؟ - دەدى ول نىعىرتا سىبىرلاپ.
— «اقىر قۇداي باسقا سالعان ەكەن، اقىرىنا دەيىن شىدايمىن» دەيدى. قانشا ايتقانىمەن، اقىلدى ادام عوي، رۋحى مىقتى-اق، - دەگەن كەزدە الىمبەكتىڭ ءتۇرى قالىپتان تىس بايسالدى بولىپ ۇلگەرگەن ەدى. جەلكوزدىڭ ساڭىلاۋىنان جۇلدىزدى تۇنگە قاراپ ويلانعان قالپى:
— ونداي ادامدى بەكەر تاڭداعان جوقپىن مەن. مىنە، سول ءۇشىن دە وتقا كۇيىپ، وققا بايلانىپ ءجۇرمىن عوي. ۆوت، سولاي، تۇسىنسەڭدەر، جىگىتتەر.
كەلەسى كۇنى جيىن ءمادىحاتتىڭ ۇيىندە جالعاستى. بىلايشا ايتقاندا، الىمبەكتىڭ الماتىداعى ەڭ جاقىن جاناشىرى وسى كىسى، ەكەۋى نەمەرە تۋىستار. وتكەندە العاشقى دۇرمەكتىڭ جينالعان جەرى.
ۋشىعىپ تۇرعان شارۋانى ءبىر جايلى قىلىپ، كوڭىلدەرى دەمدەلگەن اعايىننىڭ اجارى اشىق. قاعىتپا قالجىڭ، كەلىستى كۇلكى جاقىن-جاقىباي جانداردى جاراستىرا تۇسكەندەي. سوندا دا ءبارىنىڭ باعىپ-قاققانى - ەڭ الدىمەن اقجاننىڭ قاس-قاباعى. سول كىسىنىڭ كوڭىلىندەگى قاياۋ كەتسە، ودان ارتىق نە كەرەك؟
بۇگىنگى تاتۋلاسۋ كەشىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى جاستار بىرلەستىگىنىڭ قىزمەتكەرى زاكي باسقاردى. جاسى اسىپ كەتكەنىمەن، جاستار قاناتىنا جەتەكشى، كەتۋگە ءوزى اسىقپاي ءجۇر. ارينە، بۇل اراداعى ماسەلەنىڭ قىزمەتكە قاتىسى شامالى. اڭگىمە زاكي مەن الىمبەكتىڭ بالا كەزدەن بەرگى دوستار ەكەندىگىندە. سوناۋ ءتاي-تاي باسىپ، بالاباقشاعا بىرگە بارعان زاماننان باستاپ، ەكەۋى ءومىر بويى قاتار كەلەدى دەسەك، قاتە ايتقاندىق ەمەس.
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، دوسىنىڭ وسى ۇيدەگى اسابالىق قىزمەتى الىمبەككە ءا دەگەننەن ۇناعان جوق.
— ەي، زەككي (ەجەلدەن تاققان لاقاپ اتى عوي)، نەعىپ سونشا ىبىلجىپ تۇرسىڭ، ەي؟ داۆاي، تەزدەت!.. مۇنداي وتىرىستاردىڭ بىلاي وپىر-توپىرىن شىعارمايسىڭ با؟ - دەدى قولىن ەربەڭدەتىپ، قىزۋلانا سويلەپ. - قانەكي، وپىر-توپىر!.. وپىر-توپىر!
بەيبىت اڭگىمەگە كوشىپ، جايباراقات وتىرعان تۋىستار الىمبەكتىڭ بۇلايشا تىقىرشۋىنا ونشا ءمان بەرگەن جوق. «ءوزىنىڭ باياعى دەگبىرسىزدىگى» دەستى. قابىلحان عانا قاراپ تۇرماي، شاماسىنا شاقتاپ ءازىل قاشىرعان بولدى:
— نەمەنە، الەكە!.. قايتا تابىسقان سونشالىقتى ءتاتتى-اۋ دەيمىن. تەگى شىداماي باراسىڭ عوي...
مۇنداي وتىرىستاردا ىشىمدىك كۇيىلعان ىدىسقا كىم قولدى بوس سوزۋشى ەدى. اركىم-اق توست ايتىپ، قاسىنداعى جۇرتتى توستىرىپ قويۋعا قۇمار. بۇل جولى دا بارلىعى سول تاپتاۋىرىن ۇردىسپەن تارتىپ جاتىر.
— وپىر-توپىر، وپىر-توپىر! - دەپ قويادى الىمبەك اراسىندا. ونىڭ بۇلايشا قوپاڭداۋى تىڭداعان كىسىگە «تەزدەت!.. پويىزدان قالىپ قويامىز» دەگەندەي اسەر ەتەدى.
جينالعان تۋىستاردىڭ ىڭعايىمەن وتىرىستىڭ العاشقى كەزەڭى اياقتالىپ، ۇزىلىسكە شىعاتىن كەز دە جەتتى-اۋ. ايەلدەر جاعى، ىشىندە اقجان دا بار، داستارحاندى جيناستىرۋ قامىنا كىرىسكەن. كەنەت اۋىزعى بولمەدەن الدەقانداي تاسىر-تۇسىرمەن بىرگە شاڭ-شۇڭ ەتكەن داۋىستار جارىسا شىعىپ قالدى. «ول نە؟.. ول نە؟..» دەستى بىرەۋلەر موينىن سوزىپ.
جالت قاراعان قابىلحان سىرتقا شىعار ەسىكتىڭ كوزىندە ءيتىس-تارتىس بولىپ، تاقاسىپ تۇرعان ەكەۋدى كوردى. بىرەۋى ۇستىنە قۇلاقشىن، پالتوسىن كيىپ العان الىمبەك تە ەكىنشىسى وسى ۇيدەگى جەڭگەي ءمادىحاتتىڭ ايەلى. ءوزى سىرتقى ەسىكتى ارقاسىمەن تىرەپ تۇرىپ الىپتى. سىرتقا شىققىسى كەلگەن الىمبەكتى قايتا-قايتا يتەرىپ تاستايدى.
ۇيدە وتىرعان جۇرتتىڭ نازارىن اۋدارا باستاعانىن بايقادى ما، جىگىت دەرەۋ توتەنشە قيمىلعا كوشتى. باتىرا قيمىلداپ، ەسىكتىڭ تۇتقاسىنان تارتىپ، اشىلا كەتكەن ساڭىلاۋعا اياعىن تىرەي قالدى. ەسىك كوزىندە ەرلىك كورسەتىپ جىبەرمەي تۇرعان جەڭگەي قاڭعالاق قاعىپ، جالپاسىنان ءتۇستى. وڭباي جىعىلسا دا، ەسىنەن تانا قويماعان ەكەن:
— كەتتى!.. كەتتى! - دەپ، قىلعىنا ايقايلادى.
ادەپكى ساتتە مىنا ارپالىستىڭ ءمانىسىن ءتىپتى قابىلحاننىڭ دا جارىتىپ تۇسىنگەنى شامالى. ءوز باعامداۋىنشا، وزگەلەر دە ناق وسىنداي ماعىناسىز داعدارىستا قالعان سياقتى. تەك كەلەسى ساتتە ەس جيعىزعان جەڭگەيدىڭ:
— كەتتى!..كەتتى!.. ۇستاڭدار! - دەگەن ىشقىنىستى ايقايى. سول كەزدە بارىپ قانا اپالاقتاپ، اياق كيىمىنە قاراي تۇرا ۇمتىلعان.
سول قالپى باسپالداقتى دۇرسىلدەتىپ، ۇياتاستاعى باسپالداقتارمەن تومەن قاراي اياعىنىڭ ۇشىمەن قۇستاي ۇشقان. ىلە جەلكە جاقتان الدەقانداي اياق تىرسىلى ەستىلدى. دالا سۋىق ەكەن. باستاپقى ەكپىنىمەن ءۇيدى اينالا جۇگىرىپ بارادى. قاراڭداعان بىرەۋلەردى قۋىپ جەتىپ، الاكوبەڭ جارىقتا ۇڭىلە قاراپ ەدى، مۇلدە بوتەن كىسىلەر. جان-دارمەن جان-جاعىنا شىر اينالا كوز سالىپ ءوتتى. كۇدىك كەلتىرەتىن بەيساۋات جۇرگىنشى بايقالسا، نەعىل دەرسىز. سونان جاڭا وزىمەن ىلەسە شىققانداردى توسىپ، ىركىلىپ قالدى. ولار -جاناتبەك پەن زاكي ەكەن. باستارىنداعى قۇلاقشىن بولماسا، ەكەۋى دە كيىنىپ ۇلگەرمەگەن، جەلەڭ قالىپتارى.
باس ءتۇيىستىرىپ ءبىر ءسات اقىلداسىپ العان بۇلار قاشقىندى ءۇش تاراپتان ىزدەۋگە جونەلدى. الاكولەڭكە جارىق بولسا دا، قانشا ايتقانىمەن ءتۇن ءىشى عوي، ىزدەگەن ادامىڭدى اڭعارۋ دا وڭاي ەمەس. ارلى-بەرلى جۇگىرىسىپ، ۋاعدالى جەردە قايتا جولىعىسقاندا ۇشەۋى دە جاق جۇندەرى ءۇرپيىسىپ، توڭىپ كەتكەن ەدى.
— قاپ، ءيتتىڭ بالاسى-اي! - دەدى ءمادىحات كەلىستىرە بوقتاپ الىپ. - قاشىپ كەتتى-اۋ...
— قايدا سوندا؟ - دەپ اسىعىس قويىلعان اڭعال سۇراق، ارينە، قابىلحاندىكى ەدى. - ءتۇن ىشىندە قايدا قاشادى، تۇسىنبەيمىن.
— قايدا بولۋشى ەدى، الگى تاپقان قاتىنىنا دا. نەشە كۇنگى ەڭبەك... مۇلدەم زايا كەتتى. ءبارىمىزدىڭ اۋزىمىزدى تەرىس قاراتىپ، يت قىپ كەتتى. اتاڭا نالەت-اي!.. وسىدان كوزىمە كورىنسىن ەندى.
* * *
— انشەيىندە ءبارىڭ مىقتىسىڭدار، - دەگەندە، داۋىسىنان ءبىرتۇرلى اۋىر رەنىشتىڭ سىزى سەزىلدى. - ءبارىن ىستەپ تاستايتىن سياقتىسىڭدار. قايدا ەندى سول مىقتىلىقتارىڭ؟ جارايدى، مەنى قويشى، مەن اشىق اۋىزدىق جاساعان ەكەنمىن، ونىڭ سونشالىقتى زالىم ەكەنىن بىلمەي قالعان ەكەنمىن. ال سەندەر شە؟ بىرگە سايرانداپ، بىرگە ارالاسىپ جۇرگەن دوستارىڭ. بايلانىسقان، قىدىرعان ايەلدەرىن سەندەردەن جاسىرمايدى ول.
— قايدام؟ - دەدى قابىلحان ىڭعايسىزدانا يىعىن كوتەرىپ. - مەنى بىلەسىڭ عوي وندايعا جوق ەكەنىمدى. بىلايشا ايتقاندا، ول مەنى ەرتكەن ەمەس. بىردەمەلەردى ايتاتىن ايتەۋىر. ءبىراق ءوزى بوسپەلەۋ ادام، قايسىسى شىن، قايسىسى وتىرىك ەكەنىن كىم ءبىلىپتى...
— راس، سەنىمەن بىرگە ونداي ىسكە بارا قويماعان شىعار. ويتكەنى ەركەك ەمەس دەپ ساعان كۇلىپ وتىراتىن. ال، زاكي، بۇل ماسەلەدە ەكەۋىڭنىڭ ىم-جىمدارىڭ ءبىر ەدى عوي. وتىرىك دەشى قانە!.. ءبىر رەت ەكەۋىڭنىڭ تۋرا ۇستەرىڭنەن ءتۇسىپ، ۇستاپ العانىمىز قايدا؟
ۇلكەندەۋ بوزعىلت كوزدەرى ءبىر ورنىندا توقتاماي، ىلعي دا ارلى-بەرلى قىلپىلداپ جۇگىرىپ تۇراتىن زاكيدىڭ جاۋابى دا تايعاناقتاۋ شىقتى. قانشالىقتى ىقىلاس قويىپ تىڭداساڭ دا، ايتقان ۋاجىنەن قۇلاققا قونا كەتەتىن بەلگىلى ءبىر ماعىنانى ۇستاۋ قيىن. الدەنە دەپ مىڭگىرلەپ اقتالا سويلەدى.
— مەن سەندەرگە الىمبەكتى قايتارىپ اكەلىڭدەر دەپ وتىرعان جوقپىن. بەلگىلى بولدى عوي ءبارى. تەك ءبىلىپ بەرىڭدەرشى. سەندەردەن بار سۇرايتىنىم سول-اق.
— نەنى ءبىلۋ كەرەك؟ - دەدى قابىلحان ءجوندى تۇسىنىڭكىرەمەي.
— انا الاياقتى الىپ كەتكەن سايقالدى. قابىلحان، سەن ەسكە ءتۇسىرشى، كىمدەردى ايتىپ ءجۇرۋشى ەدى؟ ال، زاكي، شىنىمدى ايتايىن، سەنىڭ بىلمەيمىن دەگەنىڭە سەنبەيمىن... بىلەسىڭ، تەك ايتقىڭ كەلمەيدى.
— ويباي، جوق! ءوللاھي-بىللاھي، مىنە! - دەپ، زاكي لىپ ەتكىزىپ، قولىمەن كەڭىردەگىن وسىپ-وسىپ جىبەردى. ءبىر ءسات بالالىق شاقتى ەسكە سالاتىن باياعى داعدىلى يشارا.
— كىمگە كەتكەنىن بىلمەيمىن. الىمبەك باسقالارىن ايتسا دا، ءدال ونىسىن ايتقان ەمەس. ءوللاھي-بىللاھي!
— سەنبەيمىن،- دەدى اقجان تاعى دا. - ەكەۋىڭ جاستايىڭنان بىرگە جۇرسىڭدەر. قىزدارعا دا بىرگە باردىڭدار. تالاي سىرلارىڭدى بىلەم. سەنەن ەشەڭەسىن جاسىرمايدى. اسقارعا ايتپاس، باسقالارعا ايتپاس. ال، ساعان … جارايدى، زاكي، شارشاتپاشى مەنى...
اقجاننىڭ ءوتىنىشىنسىز-اق جاناشىر جۇرتتىڭ ءبارى جان-جاقتان جابىلا ىزدەۋدە بولاتىن. ءبىراق شاتاق اڭگىمە باستالعالى بىرنەشە كۇن وتسە دە، ءالى تياناق بولار ءبىر دەرەك جوق. كوڭىلى جارىم كەلىنشەكتى بۇل جاعداي دا ودان ءارى اشىندىرا تۇسكەن. «وسىنشا جىگىتتىڭ ەشقايسىسىنا سىر اشپاعانى ما؟.. مۇمكىن ەمەس سياقتى. الدە بىلمەيمىز دەپ ءبارى مەنى الداپ ءجۇر مە ەكەن؟.. جوق، تاپپاي قويمايمىن مەن ونى» دەيدى وزىنەن ءوزى شيرىعىپ.
بۇرىن «كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرىلىپ...» دەگەندى ەستىپ جۇرسە دە، ءمان بەرمەيتىن. ەندى، مىنە، ءوزىنىڭ باسىنان كەشىپ وتىرعانى - تۋرا سونداي جاعداي. كۇلكى مەن ۇيقىدان ايىرىلعان ادامعا كوزدىڭ جاسى دا ءۇيىر كەلەتىنىن، كەۋدەگە كەۋلەپ كىرگەن كۇيىنىشتەن، نالا مەن وكسىكتەن قۇتىلۋ قيىن ەكەنىن ەندى عانا سەزىپ ءجۇر.
وسى از كۇننىڭ ىشىندە اينالاداعى جۇرتپەن نەشە مارتە كەزدەسىپ، نەشە مارتە اقىلداستى دەسەڭىزشى. اركىم-اق الىمبەكتىڭ وسى قالاعا كەلگەلى ءجۇرىس-تۇرىسىن، ايتقان سوزدەرىن جىپكە ءتىزىپ، وزدەرىنشە تالداۋ جاساپ كورەدى. جۇرتتىڭ ءسوزىن ءوزارا سالىستىرىپ كەلىپ، اقجاننىڭ الدىمەن اقىلداساتىن ادامى - باقتي.
سونىڭ اقىلىمەن الىمبەك بايلانىستى دەگەن بىرەر كەلىنشەككە استىرتىن حابار سالىپ كوردى. ءبىراق ىزدەگەن ادامى ولاردا جوق بولىپ شىعادى.
— مەنىڭشە، سول ايەل الىستا ەمەس سياقتى، - دەدى باقتي ءبىر كۇنى. ويلاپ-ويلاپ قاراساق، جاقىن ءبىر جەردە. ايتپەسە ەكەۋىن جۇرت قالاي كورمەيدى. ونىڭ ۇستىنە...
— نەمەنە، ونىڭ ۇستىنە. ءوزى كۇپتى كوڭىلدى تۇمانداتا بەرمەي ايتساڭشى ايتاتىنىڭدى.
— ەسىڭدە مە، ۇيدەن ىلعي تاپوچكاسىمەن شىعىپ كەتەتىنى.
— ءيا، ىلعي سۇيرەتكىمەن كەتەدى. تاپىشكەسىن ىلە سالادى. ۇيدە جۇرەتىن كيىممەن.
اقجاننىڭ ءوزى دە ءاۋ دەگەننەن وسى ءبىر تۇسىنىكسىز ارەكەت ويلاندىرعان ەكەن. الىمبەك قالجىڭداستى، كوز قادادى، ءتىپتى اشەيىن ءتىل قاتىستى دەگەن ايەلدەردى تۇگەل جىپكە ءتىزىپ بەزبەندەپ كورگەن. ءبىراق باسى بوس كەلىنشەكتەردىڭ ىشىندە الىمبەكپەن ۇيلەسە كەتەر، ءاي، ەشكىمدى بايقاماپتى. بالكىم، باقتيدىڭ كەلتىرگەن ۋاجدەرى دالەلدى كورىندى مە؟
نەگە بۇلايشا بەت الدى دالاباسالايتىنىن ءوزى دە بىلمەيدى. ايتەۋىر وزدەرى تۇرعان ون جەتى قابات بيىك ءۇيدى ارالاۋدى ءوز پودەزىنەن باستادى. ءار قاباتتا ءۇش پاتەردەن. ءبىرىنشى قاباتتى قوسپاعاندا ون التى قابات. سوندا وزدەرىنىڭ پاتەرىنەن وزگە (16ح3-1=47) قىرىق جەتى پاتەردى اداقتاپ شىعۋى كەرەك. كۇدىكتى سەزىلگەن ءاربىر ءۇيدىڭ الدىنا توقتاپ، قوڭىراۋعا قول سوزادى. ەسىك اشاتىن ادامدار ءار ءتۇرلى بەت-اۋىزدارىن اسپەتتەگەن ايەلدەر، ۇلكەن كىسىلەر، ءتىپتى كەيدە ەرلى-زايىپتىلار دا جۇگىرىپ شىعادى. جۇگىرىپ شىعادى دا، الدەنە دەپ مىڭگىرلەپ تۇرعان اق سۇر كەلىنشەكتىڭ كەلبەتىنە كۇدىكتەنە ءارى تاڭىرقاي قارايدى. نە ىزدەپ جۇرگەنى تۇسىنىكسىز جاننىڭ اقىل-ەسى ورنىندا ەكەنىنە كۇمان كەلتىرەر الدەنە سەزىلەتىن سياقتى. كەيدە ەسىك قوڭىراۋىنا ىشتەن جاۋاپ بەرەتىن -يتتەردىڭ ارپىلداي ۇرگەن داۋىستارى.
ارتىنان اڭعاردى، ەسىك اشقانداردىڭ اراسىندا قازاقتار ءتىپتى نەكەن-ساياق.
قالاي بولعاندا دا كوك ۇيدەگى كورشىلەردىڭ بارلىعى مۇنىڭ قانداي شارۋامەن جۇرگەنىن ءبىلىپ وتىرماسا، نە قىلسىن. ارتىنان مۇنىڭ الگىدەي ءمۇساپىر ارەكەتىن كۇلكىگە اينالدىرىپ، ءبىر جىرعاپ قالاتىن شىعار. وتباسىنان كەتكەن بايدى ىزدەيمىن دەپ، ەل-جۇرتقا ابدەن ماسقارا بولدىم-اۋ. قۇرىسىنشى، ءبارى وزىمەن كەتسىن، مىڭ جەردەن دانىشپان بولسا دا، باسىما ءبۇيتىپ سونشالىقتى نە كۇن تۋدى؟.. جوق، كەرەك جوق...!» دەيدى دە، ءوزىن ءوزى زورلاپ، كەيىن قاراي قايتا بۇرىلادى.
ءبىراق ۇيگە كەلگەنمەن، بايىقالاپ، بايىز تاۋىپ وتىرا الساشى. ەكى بالانىڭ ويىندا دانەمە جوق، جەر دۇنيەنى كوشىرىپ اسىر سالىپ ويناپ ءجۇر.
سودان ءبىر ۋاقىتا سىرتقى ەسىكتەن قالاي شىعىپ كەتكەنىن بىلمەيدى.
بۇلار تۇراتىن الماتىداعى 17 قاباتتى ەكسپەريمەنتتى ۇيلەردىڭ ءبىرى ەدى. استىڭعى-ۇستىڭگى كورشىلەرىمەن ەپتەپ ارالاساتىن، كەيبىرىن بىلايشا تانيدى. سوندا دا اياڭداپ، ءارقايسىسىنىڭ ەسىك الدىنا توقتاپ، تىڭ تىڭدايدى. قوڭىراۋعا قول سوزعان كەزدە، تاعى دا سول وزى-وزىنەن قۋىستانىپ الەك. دەگەنمەن، باتىلى جەتىپ، بىر-ەكى پاتەردىڭ يەلەرىن ەسىك اشۋعا ءماجبۇر ەتتى. اۋزىنان شىعاتىنى - سول جالعىز-اق ءسوز: «سىزدەرگە الىمبەك دەگەن جىگىت كەلگەن جوق پا؟..»
وزىنەن ءوزى قورىنىپ، ۇياتتان قانشا ورتەنسە دە، ەسىك سىرتىندا تۇرىپ، تىڭ تىڭداۋدان باس تارتا المادى. اقىرى سويتە-سويتە، بىرنەشە قابات تومەن ءتۇسىپ تە كەتكەن.
كەنەت... قۇندىز بوركىن قولىنا الىپ، دەمىن ىشىنە تارتقان كۇيى قاتتى دا قالدى. نازىك جاندى ايەل ادامعا ۇيلەسپەيتىن وسپادار قيمىلمەن قۇلاعىن شۇقىدى. وزىنە ءوزى ەسەپ بەرىپ جاتاتىن ۋاقىت پا؟ ويتكەنى وسى قۇلاق شىركىننىڭ ەستىپ تۇرعانى... بىلايشا ايتقاندا، ەسىكتىڭ ار جاعىنان دابىرلاي جەتكەن داۋىس... وتە تانىس، ءتىپتى كوڭىلىندە ابدەن جاتتاندى بولىپ كەتكەن ءۇن. «مۇمكىن ەمەس، - دەدى اقجان وزىنەن ءوزى ىشقىنا سىبىرلاپ. - اپىرىم-اي، مىناۋ شىنىمەن دە... ءيا، سونىڭ ءوزى. مىنا جارقىن داۋىس تەك سونىكى...»
ءا دەگەندە-اق باسىنا كەلگەن وي-باسپالداقپەن قۇلديلاي جۇگىرىپ، تۇرا قاشۋ ەدى. لىپ ەتىپ تومەن قاراي بىر-ەكى قادام بارىپ تا قالعان. ونان كەيىن ءوزىن ءوزى قولعا الىپ، ەس توقتاتتى. تاۋەكەلگە بەلىن مىقتاپ تۇرىپ بۋعان.
ۇيگە ەكپىندەي كىرىپ كەلگەندە، اۋەلگى كورگەنى - ەكى قولىنا ەكى شاعىن تارەلكە ۇستاپ الىپ، جۇگىرىپ جۇرگەن الىمبەك بولدى. ءوزى الدىنا قىسقالاۋ الجاپقىش بايلاپ الىپتى. جاعاسى جايلاۋ، ءتوسى قىستاۋ، ءتىپتى ەركىن. ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا. ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن ادامدى كورىپ، جالت بۇرىلدى. اۋەلى ول دا ءجوندى ەشتەڭە تۇسىنبەي قالعان سياقتى. ۇزىن كىرپىكتەرى جىپىلىقتاپ، كىلت توقتاعان. «باتىرعا دا جان كەرەك» دەگەن وسى-اۋ، ساسىپ قالعانى سونشا - قولىنداعى تارەلكەنىڭ ءبىرى قالبالاقتاپ بارىپ ۇشتى دا كەتتى.
وسىنداي الاس-قاپاس ساتتە اقجاننىڭ كەلەسى كوز توقتاتقانى - ەسىك اشقان ادام. ورتا بويلى، تالدىرماش كەلگەن ايەل. ۇزىن شاشىن جەلكەسىنەن ءبىر بۋىپ سالبىراتىپ جىبەرگەن ءتۇر-تۇلعاسى جيناقى كەلىنشەكتىڭ سۇر جاسىل ءتۇستى قوي كوزدەرى الاقانداي ەكەن. قىمسىنۋدى بىلمەيتىن قىلىشتاي وتكىر كوزقاراس.
ءيا، اندا-ساندا ليفتىدە نەمەسە اۋلادا كەزدەسىپ قاپ جۇرەتىن تانىس كورشىلەردىڭ ءبىرى. الىمبەكتىڭ وزىنە قاراعاندا الدەقايدا ەرەسەك ايەل. دەمەك... بۇل ەمەس. وسى ۇيدەگى باسقا بىرەۋ.
«ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدى» دەمەي مە حالىق. الىمبەكتى كورىپ، العاشىندا ەسى شىعىپ كەتكەن اقجان ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، ىلگەرى جۇرە بەردى. بىر-بىرىنە قاتىناسپايتىن ءۇش بولمەلى، جيھازدى دا جايلى پاتەر ەكەن. ىشىندە قانداي زاتتار تۇرعانىن اڭعاراتىن شاما قايدا، ەكى سامايى قىسىپ، كوز الدى قاراۋىتىپ كەتكەن.
ىزدەپ جۇرگەنى - الگى باسقا بىرەۋ. جاسىرىنىپ قالسا، ءوزى ءبىلسىن، ايتەۋىر ۇيدەگى مىنا ەكەۋىنەن باسقا بەيساۋات جان كوزىنە تۇسە قويمادى.
— ءاي، بۇل نە؟ مىناۋىڭ نە ءجۇرىس؟ - دەپ شاڭق ەتە تۇسكەن اششى داۋىس وزىنىكى بولۋى كەرەك. - قانە، قايت جانىڭنىڭ بارىندا!
ودان ارى نە بولعانى ەسىندە شالا-شارپى عانا قالىپتى.
ايتەۋىر الىمبەكتىڭ ءدال قاسىنا جەتىپ بارىپ، كوكەيىندە جيناقتالىپ جۇرگەن نەبىر اۋىر cوزدەردى قارشا بوراتقان سياقتى. تەپسىنىپ تۇرىپ، كۇش كورسەتكەن بولۋى دا مۇمكىن. الىمبەك ەكى قولىن ەربەڭدەتىپ، ەبەدەيسىز قورعانعان ءتارىزدى. اتان جىلىك ازامات سونشالىقتى نەدەن ۇركىپ، نەدەن قورعانىپ ءجۇر، و جاعىنا دا نازار اۋدارماپتى. كەيىن ويلاسا، كۇيەۋىنە قول جۇمساعان. ەركەكتىڭ تالماۋ جەرىنەن دالدەپ تۇرىپ تەپكەن. جاڭاعى ايەل شىرىلداپ اراشاعا تۇسكەن. جىلدامداتا سويلەپ، سابىرعا شاقىرعان:
— اقىرىن، ابايلاڭىز، اقجان. قاتتى جۇلقىنباڭىزشى، انا حرۋستالدى قۇلاتىپ الارسىز. ءما، مىنا سالقىن سۋدى ءىشىپ جىبەرىڭىز... تۇسىنەم، تۇسىنەم جاعدايىڭىزدى. وڭاي ەمەس، ارينە. ادام ءومىرىنىڭ وتە ءبىر قيىن ءساتى عوي. ءبىراق ەندى وسىلاي بولىپ قالعاننان كەيىن امال نە؟.. بارىمىزگە دە اۋىر. ەگەر تۇسىنە بىلسەك، بۇل جاعداي سەن ەكەۋمىزدەن گورى الىمبەككە ۇلكەن سوققى بولىپ تۇر.
استى-ۇستىنە ءتۇسىپ زىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ ايەل جىلدامداتىپ سويلەپ جاتىر. جىلدام سويلەسە دە، سابىرلى، نازىك ءۇن. اقجان سالدەن كەيىن ەس جيىپ، وز-وزىنە كەلەيىن دەدى. الگى نازىك ۇندە ادامدى جۋاسىتاتىن ءبىر تىلسىم قۇدىرەت بار سياقتى.
— ەندى سولاي بولدى. ءبىز ەكەۋمىزدى كەشىرىڭىز، - دەيدى ايەل كىشىرەيە ءتۇسىپ، بايەك بولىپ. تۇككە تۇسىنسە، بۇيىرماسىن. مىنا ءمۇلايىم ءپىشىندى ايەل نە دەپ مىڭقىلداپ تۇر ءوزى؟ «ءبىز ەكەۋمىزى» نەسى؟ قاشىپ كەتكەن كۇيەۋىنىڭ مىنا كولدەنەڭ ايەلگە قانداي قاتىسى بار؟ ونىڭ ولە عاشىق بولىپ، تىعىلعان ادامى ەڭ كەم دەگەندە اقجاننىڭ ءوزى قۇرالپاس، ايتپەسە ودان الدەقايدا جاس بولۋى ءتيىس قوي. ويتكەنى ەرلى-زايىپتىلار اجىراسۋىنىڭ جازىلماعان ءوز زاڭدىلىعى بار ەمەس پە؟ ادەتتە ەركەك بۇزىلعان كەزدە بۇرىنعى ايەلىنەن جاس، بۇرىنعى ايەلىنەن كورىكتى، بۇرىنعى ايەلىنەن گورى اقىلدى جانعا قاراي ۇمتىلماي ما؟ دەمەك، الىمبەكتىڭ اقجانداي اجەپتاۋىر سۇيكىمدى كەلىنشەگىن، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ەكى بالاسىن تاستاپ، دۇنيەنىڭ ۇزىرىنەن باز كەشىپ جۇرگەن ادامى - الدەقايدا اسقاق، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن ءازيز جان بولۋى ءتيىس. وعان كۇمان جوق.
ەندەشە مىنا ءبىر كولدەنەڭ ايەلدىڭ «ءبىز ەكەۋىمىز» دەپ بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، قايداعىنى پىشپىراقتاتىپ، سيپالاقتاتىپ تۇرعانى نەسى؟ نەگىزگى كۇناھار جاندى جاسىرىپ، العاشقى اشۋدىڭ تاسقىنىن ادەيى ءوزى قابىلداپ تۇرماسىن.
— كەشىرىڭىز، اپاي، - دەدى اقجان بەيتانىس جاندى باسقاشا قالاي اتاۋدىڭ لاجىن تاپپاي. - الىمبەكتىڭ بۇل ۇيگە كىمگە كەلگەنىن ايتىڭىزشى. تۇسىنبەي قالدىڭىز با، الىمبەك كىمگە ۇيلەنبەك؟ ەگەر بىلسەڭىز، ايتىڭىزشى. قۇداي ءۇشىن جالىندىرماڭىزشى تەك...
ەندى قاراسا، جاڭاعى ايەل بويىن تىكتەپ، لەزدە بايسالدى پىشىنگە كىرىپ ۇلگەرىپتى. الىمبەكتىڭ قاسىنا تۇرىپ الىپ، قوناق كەلىنشەككە باتىلدانا كوز سالدى.
— مەن شاقىرعامىن جوق. ءوزى كەلدى. سولاي عوي، ءالىم؟ - دەپ، ءدال جانىنداعى جىگىتكە اسا ءبىر ىلتيپاتپەن ۇزىلە قاراعان. - انە، كوردىڭىز عوي، باسىن يزەدى. ەندەشە مەنىڭ تۇك جازىعىم جوق، اقجان. الىپ كەتەم دەسەڭ، كۇيەۋىڭ - مىنەكي. اياق استىنان تاعدىر قوسىپ وسىلاي بولىپ قالدىق. ەندى قايت دەيسىڭ ماعان؟!
ودان ءارى نە بولعانىن بىلمەيدى. اسەم جيھازدى ءۇي ءىشى كوز الدىندا بۇلدىراپ، قانكوبەلەك ويناي جونەلدى. ەكى اياعى دەنەگە تىرەك بولۋدان قالعان. بۋىندارى دىرىلدەپ، ديۆانعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
قۇلاعىنا لەكىپ كەلىپ جاتقان - جاڭاعى ءارى جايباراقات ءارى جاعىمدى ايەل داۋسى:
— راس بۇعان دەيىن دە ەركەكتەن قۇر الاقان قالعان جوقپىن. بولدى تالايى مەندە. ءبارىن قۋىپ جىبەرىپ وتىردىم. مەنىڭ تەگەۋىرىنىمە شىداماي، تايىپ تۇراتىن. ءبىراق، كاكيم-تو وبرازوم، مىنا ەركەك كەتپەي قويدى. قانشا قۋسام دا، كەتپەدى. ەندى قايت دەيسىڭ ماعان، اقجان؟
...مىنا حابار ەستىگەن جۇرتتىڭ توبەسىنەن جاي تۇسىرگەندەي بولدى. «الىمبەك ۇيىنەن كەتىپ قالىپتى» دەگەندى ەستىپ، جاعالارىن ۇستاعان جۇرت كەلەسى جاڭالىق قۇلاقتارىنا تيگەن ساتتە ەكىنشى جاعالارىن تاعى ۇستادى. بارلىعى دا سەنەر-سەنبەس، ايران-اسىر حالدە. قالاداعى تانىس اتاۋلىنى ارالاپ، سىپساڭداي جۇگىرگەن كوپ ساۋالدىڭ ەڭ باستىسى جالعىز-اق: «كىم ەكەن ول؟.. ا، كىم ەكەن؟..»
ءيا، بۇعان دەيىن سان-ساققا جۇگىرىپ كەلگەن اڭگىمە ەندى وسىناۋ اسا ماڭىزدى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىنە ويىستى. ايرانداي ۇيىپ وتىرعان وتباسىن ءبۇلدىرىپ، اقجانداي اجارلى دا اقىلدى كەلىنشەكتەن كۇيەۋىن اجىراتىپ الۋعا قۇدىرەتى جەتكەن ول نە قىلعان كەرەمەت جان؟ ءاتى-جونىن ايتقىسى كەلمەي، الىمبەكتىڭ سونشالىقتى جاسىرۋىنا سەبەپ بولعان نەندەي جايت؟ بۇل جونىندەگى الىپ-قاشپا اڭگىمە دە ءتىپتى ەشقانداي دا سايابىرسىر ەمەس.
مىنە، جۇرتتىڭ كوككەيىنە كۇلبىلتەلەنىپ كەلىپ، تىرەلىپ قالعان سان الۋان ساۋالداردىڭ ەڭ باستىسىلارى - وسىلار. ءبىراق الىمبەكتىڭ انەۋكۇننەن بەرگى قۇپيا مەكەن-جايى اشكەرەلەنىپ قالعاننان كەيىن جاۋاپ ىزدەپ، جانتالاسۋدىڭ دا قاجەتى بولماي قالدى. ويتكەنى ول ايەلدىڭ ءاتى-جونى قالا حالقىنا جاقسى تانىس ەدى.
جۇرت اۋزىنان جيناستىرىلعان اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، ونىڭ قىسقاشا ءومىربايانى مىناداي.
قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى سياقتى باسقا جاقتان قونىس اۋدارىپ، تەنتىرەمەگەن، شىر ەتىپ ومىرگە كەلگەن جەرى وسى ولكەنىڭ ءوز توپىراعى، الماتى تۇبىندەگى كەنتتەردىڭ ءبىرى ەكەن. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل جەتىلگەن تەكتى اۋلەتتەن شىعىپتى. تۋىستارىنڭ ەشقايسىسى بەتىنە كەلىپ، «ءاۋ» دەمەيتىن بۇلا بويجەتكەن بولىپ وسكەن. پەداگوگتىك تىلمەن ايتقاندا، تولىق ءبىلىم العان. جاستايىنان-اق جوعارى قىزمەتتەردىڭ جالىنا جارماسىپ، تالاي لاۋازىمدى شارۋالاردى دوڭگەلەتىپ ۇلگەرگەن، ياعني، قالاداعى پارتيا، سوۆەت جۇمىستارىندا ءجۇرىپ، بيلەپ-توستەپ ۇيرەنۋدىڭ ۇلگىلى مەكتەبىنەن وتكەن. ءار ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى ەركىن قوعامدىق جۇمىسقا اۋىسۋى كەيىنگى جىلدارى عانا. ءسوزدىڭ قىسقاسى، ەل ۇستىندە، ءىس باسىندا جۇرەتىن از عانا باسشى ايەلدىڭ بىرەۋى.
الىمبەكتىڭ جانتالاسا قۇپيالاپ ءجۇرۋىنىڭ سەبەبى دە ونىڭ سول اتاقتى ايەلمەن شىرمالىسىپ قالعانىن جۇرتقا بىلدىرمەۋدىڭ امالى كورىنەدى. ەندى «اشكەرە بولعان ءىسىم بار» دەۋدەن باسقا لاجى قالدى ما ەكەن؟
تانىستاردى تاراي قۋالاپ، گۋلەگەن ءسوز وسى جەرگە كەلگەندە، ونى جەتكىزۋشى ادام اڭگىمەنى ادەمىلەپ ءبىر ءتۇيىپ تاستايدى. ودان ارى الىمبەك قاشىپ بارىپ، پانالاعان جاننىڭ جەكە باسىنا قاتىستى تىرشىلىگى جان-جاقتى تالقىلاۋعا تۇسەدى. كۇيەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، ەرتە باستان-اق قام جاساپ، تۇرمىسقا جاستايىنان شىعىپ ۇلگىرىپتى. ونداي تالپىنىستىڭ ناتيجەسى دە جامان ەمەس، قاتارلارى ەندى كىمنىڭ ەتەگىنەن ۇستايمىز دەپ ءارى-سارى بوپ جۇرگەن ۋاقىتتا ول بالالى-شاعالى وت اناسىنا اينالعان. بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ۇل مەن قىز سول تىرشىلىگىنىڭ جەمىسى ەمەس پە؟
ال، سونىمەن بىرگە «بۇنىسى قالاي؟» دەيتىن ءدۇدامال ساۋالدىڭ ءدۇمپۋى دە جاڭعىرا تاراعان. جاڭالىق رەتىندە جالاۋلاتا تاراتىپ اكەتۋگە ىڭعايسىز-اق، ءبىراق مىناداي توسىن وقيعانىڭ ۇستىندە جاسىرىپ-جاۋىپ قالۋعا تاعى بولمايدى. قايتا ايتۋ كەرەك. ويتكەنى الىمبەكتى ويلاندىرۋعا ءتيىستى ماسەلەنىڭ ناعىز ءوزى سول.
وقىرمان كوكەيىندە دە «ول نە ەكەن؟» دەگەن ساۋالدىڭ ايدىندانىپ شىعا كەلگەنى ءسوزسىز. سوندىقتان كوڭىلدى كۇپتى قىلماي، بۇل جاعدايدى دا جاريا قىلۋدان باسقا امال جوق ەدى، ازيزگۇل (الىمبەكتىڭ قازىرگى ايەلى) وسىعان دەيىن دە بىرنەشە كۇيەۋگە ءتيىپ ۇلگىرگەن جان ەكەن.
...ويراندالىپ قالعان وتباسىندا كۇندە كەشكىسىن ادام. بۇل شاڭىراقتان توپىرلاعان كىسى بۇرىن دا ۇزىلمەيتىن. ەندىگى كىسى قارامى مەن قۇرامى بۇرىنعىدان باسقاشالاۋ، كوبىنەسە ايەلدەر. ەركەكتەردەن توبە كورسەتىپ قوياتىن زاكي مەن قابىلحان عانا. سۇيەنىش كورىپ جۇرگەن ءمادىحات اعايدىڭ ءوزى الىستان وراعىتىپ، قاراسىن باتىرۋعا اينالدى.
— اعاي قايدا؟ - دەگەن اقجاننىڭ سۇراعىنا سول ۇيدەگى جەڭگەي بىر-ەكى رەت تايعاناقتاي، جالتارا جاۋاپ بەرىپ ءجۇردى دە، ارتىنان:
— ءىنىسىنىڭ وسپادارسىز قىلىعىنان قىسىلادى، - دەپ جاۋاپ بەردى. ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتكەن تاعى ءبىر كەلىنشەك، شاماسى، كورشىلەردىڭ ءبىرى:
— بۇل وسپادارسىزدىق ەمەس، - دەدى جۇلىپ العانداي قىلىپ.
— ال سوندا بۇل نەمەنە وسپادارسىزدىق ەمەگەندە، ەندى نە؟ بارىپ تۇرعان وسپادارسىزدىق. تۇپ-تۋرا سولاي دەپ ايتۋ كەرەك. مەن باسقانى بىلمەيمىن.
— ءسىز ءويتىپ جۇقالاپ، مايموڭكەلەمەڭىز. قاينىڭىزدىڭ ىستەپ جۇرگەنى بار عوي، ونىڭ ىستەپ جۇرگەنى... - بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق. ارسىزدىق، ۇياتسىزدىق ەسلي نا تو پوشلو. «وسپادارسىزدىق» دەيدى عوي ەندى ماعان كەلىپ... قۇيقىلجىتۋىن قاراشى.
قانى قايناپ وتىرعان كەلىنشەك ەندى بولماعاندا جەڭگەيدى ءتۇتىپ جەۋدىڭ از-اق الدىندا. ءوزى ءۇشىن جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ كەلىپ وتىرسا دا، بۇل ەكەۋىنىڭ شايپاۋلاسىپ قالعانىنا اقجاننىڭ نەمقۇرايلى قاراۋى تاڭدانارلىق ەدى. سىنىق وڭىندە «ءبىرىڭ ءولىپ، ءبىرىڭ قال، ماعان ەندى ءبارىبىر» دەگەن سىڭاي بايقالادى.
شاڭىراعىنا اشىق كۇنى جاي ءتۇسىپ، جان دۇنيەسى الاي-تۇلەي بولىپ جۇرگەن موماقانداۋ كەلىنشەكتىڭ بۇل كۇندەردەگى جاعدايى تاپتىشتەپ تۇسىندىرمەسە دە بەلگىلى ەدى. شاقشاداي باسى عانا شاراداي بولىپ تۇرعان جوق، ىشكى الەمى دە ات تەپكەندەي مەڭ-زەڭ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، نە ىستەپ، قويعانىن بىردە ءبىلىپ، بىردە بىلە الماي قالاتىن سياقتى.
— ءاي، قىزدار، - دەدى جاڭاعى تۇتانىپ كەتە جازداعان ۇرىستىڭ ارتى سايابىرلاي بەرگەندە، جەڭگەي وتىرعان ايەلدەرگە سىبىرلاي سويلەپ. اقجاننىڭ اس ءۇيدىڭ قاربالاسىمەن جۇرگەن ءساتىن پايدالانىپ قالعىسى كەلگەن سياقتى. - مىنا اقجانعا ەس بولىپ جۇرىڭدەرشى. ماڭگىرىپ قالعانىن بايقادىڭدار ما؟ بۇل بايعۇس ءوستىپ جۇرە بەرسە، ويسوقتى اۋرۋ بولىپ قالۋى دا مۇمكىن عوي. سويلەسىپ، ونى-پۇنىنى ايتا بەرۋ كەرەك.
ايتىلىپ جاتقان كوپ اقىلدىڭ ىشىنەن باقتيدىڭ ميىنا قونا كەتكەنى وسى ءسوز بولدى. سوزگە ۇيىرلىگى جوق بولسا دا، قيسىنى كەلسىن-كەلمەسىن اقجاندى سوزگە تارتا بەرۋگە ىنتالى.
پودەزدە جارىسا جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەكى ءليفتىنىڭ ءبىرى اقجانداردىڭ، ەكىنشىسى بولماي قالعىر ازيزگۇلدىڭ قاباتىنا توقتاپ وتەتىن. سوندىقتان بۇلاردىڭ ءبىر بىرىنە كورۋ مۇمكىندىگى تىم سيرەك ەدى. سوعان قاراماستان، اقجاننىڭ ىشتەي قورقىپ جۇرگەن ءساتى اقىرى جارىق ەتە قالدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە تۋرا الدىنان شىعا كەلگەنى. باسقا ەشكىم ەمەس، سونىڭ ناق ءوزى. ابىروي بولعاندا جانىندا جاڭادان يەمدەنگەن جاس كۇيەۋى جوق، جالعىز ەكەن. قولىنىڭ قارى تالىپ ەكى سومكەنى مىقشيا كوتەرىپ كەلە جاتقان اقجان بەينە ءبىر كىنالى جان ءوزى سەكىلدى قاتتى ساسىپ قالدى. ابىرجىپ قالعانى سونداي - بەتىنىڭ ءقان-سولى كەتىپ، باقشاعا ەربيتىپ قوياتىن قاراقشىداي قاقايىپ تۇردى دا قالدى. ازيزگۇل دە مۇنى دەرەۋ تانىعان. تانىدى دا، انشىلەرگە ءتان بولىپ كەلەتىن ءبىر سىڭعىرلاعان بيازى ۇنمەن كىدىرمەستەن، توقتاۋسىز سويلەي جونەلدى:
— سالەمەتسىڭ بە، اقجان؟ جاعدايىن قالاي؟ سەن ماعان ءالى رەنجىپ ءجۇرسىڭ بە؟ مەن سول الىمبەككە جابىسىپ قالعامىن جوق. وتكەندە دە ايتتىم، ءقازىر دە ايتام، قۋسام دا، جابىسىپ كەتپەي قويعان ءوزى. الىپ كەتەم دەسەم، مىنە، ءقازىر-اق الىپ كەت. پوجالىستا، ايەلسىڭ عوي، تۇسىنەم جاعدايىڭدى. وڭاي ءتيىپ وتىرعان جوق ساعان دا... - دەگەن مازمۇنداعى ءبىراز ءسوزدىڭ باسىن قايىرىپ بارىپ، ەكپىندەي تەجەلدى. دۇشپانىنىڭ ۇزاقسونار اڭگىمەسىن تاپجىلماستان، توزىممەن تىڭداپ تۇرۋ قايدان وڭاي سوعۋشى ەدى؟ مەلشيگەن قالپى قوشتاسپاستان ليفتىگە قالاي كىرىپ كەتكەنىن اقجان ءوزى دە شامالاي العان جوق.
ءبىر كەزدە قاراسا، كىلتىن شىلدىرلاتىپ، پاتەرىنىڭ ەسىگىن اشقالى تالپىنىپ جاتىر ەكەن...
You Might Also Like
-
«اپا، كوكە. امان-ەسەنسىزدەر مە؟ مەنىڭ الدىڭعى حاتىمدى الدىڭدار ما؟ اپام مەنەن: «حابار كەشىكتى عوي»، — دەپ مازاسىزدانىپ جاتقان شىعار. ونىڭ سەبەبى، قولىمىز بۇل ۋاقىتقا دەيىن ە...
