شىلدەحاناعا بارامىز
ۇلكەن شەشەمە "كىندىك شەشە"، ماعان "كىندىك باباي" دەپ ات قويعان جۇرت. مەن قۇيتتايمىن ءالى. ۇلكەن شەشەمنىڭ قامزولىنىڭ جانقالتاسىنا بويىم شاققا جەتەدى. سول سيقىرلى قالتادان ءتاتتى تاعام ۇدايى ۇزىلمەيدى. ىلعي بىرەر شاقپاق قانت، تورت-بەس ءتۇيىر مەيىز، بىراندىكتىڭ ۇساعى، قاقتالعان قارا مويىن قۋىرىلعان بۇرشاق جۇرگەنى. ءتىپتى ارا-تۇرا قارا باقىر تەڭگەلەر دە سىلدىراپ قويادى. (اقشانىڭ ءقادىرىن تىم ەرتە بىلگەنبىز!) تۇلا بويى تولعان ىرىس — تاۋسىلمايتىن كومبە سياقتى سول كىسىنىڭ.
قولىمدى جانقالتاسىنا سالا بەرگەنىمدە الاقانىما دىرداي ەكى ورىك ىلىكتى. بىرەۋىن جالما-جان ۇرتىما تىقتىم. ءتاتتىنى قىلعىتىپ جۇتا سالاتىن داعدىم جوق. تىلىمە سالىپ، راقاتتانا، تامسانا سورام. ەكىنشى ورىكتى بۇگىن عانا كيىپ شىققان سۋ جاڭا شالبارىمنىڭ قالتاسىنا باستىم. ونى ۇيگە قايتقان سوڭ قارىنداسىم مەن ىنىمە ءبولىپ بەرەمىن. بالكىم، وسىدان باستاپ، مەنىڭ شالبارىمنىڭ قالتاسى دا سيقىرلى قالتاعا اينالار. «جومارت قولعا دۇنيە جينالعىش» دەيدى ۇلكەن شەشەم.
ءبىز ىلديداعى قارا جۇماعۇلدىڭ ۇيىنە بارامىز. ونىڭ ايەلى تولعاتىپ جاتقان كورىنەدى. ءبىز دەمەكشى، جاڭا عانا ۇلكەن شەشەمە قانى قاشقان قارا جۇماعۇل ءوزى كەلىپ حابار بەرگەن-دى. كەلگەن جۇمىسىن ايتتى دا، جاۋابىن كۇتپەي كىلت قايتا شىقتى. بۇل قوناق شاقىرۋ سالتى ەمەس. قوناق شاقىراتىن كىسى الدىمەن تورگە شىعىپ، ورىندىققا جايعاسىپ وتىرادى. اسىقپاي دۇعا وقيدى. ەل-جۇرتتىڭ، مال-جاننىڭ اماندىعىن سۇرايدى. ءتىپتى كورشى ۇيدە تۇرسىن، مەيلى، وسى كادەنى ورىنداۋى كەرەك. ءجونى سولاي. مەن مۇنى ەرجەتكەن كەزىمدە جەتە ءتۇسىندىم. ءيا، قوناققا شاقىرعان كىسى سەنىڭ دۇنيە-مۇلكىڭ امان، كوڭىلىڭ جاي ەكەنىن ءوز قۇلاعىمەن ەسىتىپ، بارىنە كامىل كوز جەتكىزۋگە ءتيىس. سەبەبى، قام كوڭىل، جانى جابىرقاڭقى ادام قوناققا بارماۋى دا ىقتيمال. سوسىن ءبىزدىڭ اۋىل ادامدارى تۋعان-تۋىسىنان گورى، جەكجاتتارىنىڭ دارەجەسىنە، ابىروي-اتاعىنا، داۋلەتىنە قاراي ارالاسادى. اركىمنىڭ ەز تەڭى، ەز قاتارى بار. ءار قاۋىمنىڭ جىرى باسقا:
بايلار، بايلار بال ىشەر
ورتا قاۋىم سىرا ىشەر.
ءبىز سياقتى جارلىلار
ۇكىگە ءتونىپ سۋ ىشەر.
مەنىڭ اكەم سونىڭ ورتان بەلىندە. مۇنى جاقسى بىلەم. جاڭا عانا شاڭىراق كوتەرىپ، ءۇيلى-باراندى بولىپ، ۇكىگە ءتونىپ سۋ ىشكەندەر توڭىرەگىنەن ءارى اسپاعان قارا جۇماعۇل، ارينە، ءبىزدىڭ ۇيدەن ءبىر قاسىق قارا سۋ دا تاتپاعان كىسى. ال مەنىڭ اكەم بال ىشكەن بايلاردىڭ ءقايسىبىرىنىڭ بوساعاسىنان اتتاماعان. مۇنى سولاردان ەشكىم ەلەپ شاقىرا قويمايتىن، ءارى ءوزى دە ەشكىمدى شاقىرمايتىن. ءوز قاتارىنىڭ كىلەڭ تورىندە وتىرۋعا ۇيرەنگەن سىيلى كىسى داۋلەتى تاسقان، ابىرويى اسقان ىعاي مەن سىعايدىڭ ەسىك جاعىندا ەلەۋسىز قالۋعا نامىستاناتىن. ءقازىر ءوزىم دە اكە بولعاندىقتان سولاي ويلايمىن.
...ۇلكەن شەشەم ەكەۋىمىزگە ورىس قاقپالى، قاڭىلتىر شاتىرلى، بيىك باسپالداقتى ەڭسەلى ۇيلەردىڭ دە، جاربيعان جامان جاپپالاردىڭ دا ەسىكتەرى ايقارا اشىق. كەيبىرەۋلەر ەسىگىن اشقىسى كەلمەسە دە، امالسىزدان اشادى. ءۇي سايىن جازعا، كۇزگە، ەرتە-كەشكە، جاۋىن-شاشىنعا قاراماي، كۇنى جەتكەن ادام تۋادى. سونى قارسى الۋعا ءبىز كەرەكپىز.
— وسى بالانى ىلعي ىزىڭە ەرتىپ جۇرمەسەڭ ءسانىڭ قاشا ما، بايبىشە-اۋ؟— دەدى مانا كىشى شەشەم.
— جوق، ءۋازيفا، وسى ءسابي جانىمدا جۇرسە، قاتىنداردىڭ تولعاعى جەڭىل كەلەتىن سياقتى.
— اپىر-اي، ءا...— دەپ كەكەتە كۇلدى كىشى شەشەم، — تاپ ءبىرىن-بىرى ارباپ قويعانداي بۇلار.
— جارىمنىڭ بولشەگى-جانىمنىڭ بولشەگى عوي. بار سيقىرى وسىندا،— دەپ ۇلكەن شەشەم كۇرسىنگەندەي بولدى. بالكىم، كۇرسىنبەگەن دە شىعار.
"جارىمنىڭ بولشەگى جانىمنىڭ بولشەگى عوي" دەۋى قالاي؟ مۇنىڭ ءتۇپ ماعىناسىن مەن كوپ جىلدار وتكەن سوڭ ۇقتىم.
— ىقتيارىڭ...— دەدى كىشى شەشەم كىنالى كىسىدەي باسىن ءيىپ. — نە ىستەسەڭ دە وزىڭدىكى ءجون، ايتەۋىر.
— ءارقايسىمىزدىڭ ءوز اقيقاتىمىز، ءوز يمانىمىز بار، ءۋازيفا. ءبىز ەكەۋمىز ءبارىبىر ءجوندى ءباتۋاعا كەلە المايمىز. ءجون ايتقان بولسام، ءوزىم ءۇشىن ايتام-داعى...
قوس شەشەمنىڭ وسى كيكىلجىڭ سوزدەرىنىڭ ءمانىسىن ءتۇرلى-تۇرلى تۇسىنەم، ويلارى قات-قابات ارالاسىپ كەتسە، ماعىناسى ميىما سىيماي، تۇس-تۇسقا شاشىراتىپ الام دا، ۇشتىعىنا جەتە الماي، شاتاسىپ جۇرگەندە، مۇلدەم ۇمىتىپ كەتەم. الايدا كوڭىلىمدى سودان مۇڭلى كىربىڭ باسىپ، كومەسكى ىزعار قالدى. جۇرەگىمدى قاق جارىپ، دەرت بوپ كۇيدىرگەن سول ىزعار ۇزاق جىلدار بويى كوكەيىمدە قاتقان شەمەن. ويتكەنى، قوس انامنىڭ ديدارى ءومىر باقي كوز الدىمدا كولدەنەڭ تۇردى. ەگىز مەيىرىم-شاپاعاتتىڭ سامالا شۇعىلاسىنداي اياۋلى قوس ساعىنىش بۇكىل ءومىر بويى مازداپ ءجۇردى جانىمدا.
ءيا، مەن قوس انانىڭ قۇشاعىندا تەل ءوسىپ، ەكەۋىنىڭ مەيىرىنە بىردەي بولەندىم، بار ءىقىلاس-ىلتيپاتىمدى سولارعا تەڭ ءبولىپ بەرۋگە تىرىستىم. ءوزىمدى-وزىم قاق ءبولدىم. بارا-بارا مەن مۇنىڭ ءلاززاتىن عانا ەمەس، ءالى وزىمە تۇسىنىكسىز ازابىن دا تارتتىم. ايتسە دە ازابى ءتاتتى ەدى.
...الگى ۇرتىمداعى ورىكتى سورپىلداتا سورىپ، ۇلكەن شەشەمنىڭ قاپتالىندا تومپاڭداپ جۇگىرىپ كەلەم. مىنە، قارا جۇماعۇلدىڭ قاقپاسىنا دا جەتتىك. شارباق الدىندا ارقان شيراتىپ تۇرعان ءۇي يەسى شارۋاسىن تاستاي سالىپ، بايەك بولىپ قاقپا اشتى. ۇلكەن شەشەم تۋرا ۇيگە تارتتى. بۇدان ءارى مەن ءجونىمدى ءوزىم تابام. مەنىڭ ۇيگە كىرۋىمە بولمايدى. مۇنى كوپتەن بەرى بىلەم. جۋان، ءتورتپاق قارا جۇماعۇل ىسىڭكى قاباعىنىڭ استىنداعى قىسىق كوزدەرىن جىپىلىقتاتىپ، ۇلكەن شەشەمە جالىندى:
— ۇل بولعاي، ايتەۋىر،— دەدى ول، — تۇڭعىش پەرزەنت قوي. ماڭگى ۇمىتپاسپىن، شەشە.
ۇلكەن شەشەم قارا جۇماعۇلدىڭ ارقاسىنان اقىرىن قاقتى:
— جارايدى، تاڭداۋعا تۋرا كەلسە، تىلەگىڭدى ورىندارمىن. بار، شارۋاڭنان قالما،— دەدى دە ۇيگە كىرىپ كەتتى.
— سويتە گور، ايتەۋىر، وتىنەمىن،— دەگەن قارا جۇماعۇلدىڭ ەرىندەرى الدەنەگە ءدىر-دىر ەتتى. مەن انانداي جەردەگى وتىنعا كەسكەن كەلتەك اعاشتىڭ ۇستىندە مونتيىپ وتىرمىن. ءوز دارەجەمدى، ورنىمدى بىلەم، ىسىندىك شەشەنىڭ بالاسىمىن. ۇساق-تۇيەككە الدانبايمىن، ۇلكەندەردىڭ اياعىنا ورالمايمىن. قالاعان جەرىمدە مەن موماقان، ادەپتى وتىرامىن، سابىر ساقتايمىن. سودان دا ايەل تولعاتىپ جاتقان ءۇيدىڭ ەگدە كىسىلەرى ماعان "ءاي، بالا!" دەي المايدى. اتىمدى تولىق اتايدى.
ءبىراز وتىرعان سوڭ قارا جۇماعۇلدى سوزگە تارتىپ:
— نە ەسىپ جاتىرسىز؟ — دەدىم.
— ارقان. ءجىپ ەسكەندە ۋاقىت تەز وتەدى. ۇشى-قيىرى جوق شارۋا، قولىڭ تىنبايدى، ءسىرا.
قارا جۇماعۇل تۇيىق كىسى، «ونىڭ اۋزىنان ءسوزدى سۋىرتپاقتاپ، سۋىرىپ الاسىڭ» دەيدى جۇرت. بۇگىن اۋزى-اۋزىنا جۇقپايدى. سالدەن سوڭ، سويلەپ كەتتى.
— ءجىپ دەگەن، قالقام، دۇنيەنىڭ تۇتقاسى. ءجىپ بولماسا، بۇكىل دۇنيە شاشىلىپ، قاۋساپ قالار ەدى.
شىنىندا دا سولاي-اۋ. ءجىپسىز قالايشا كۇن كورەرسىڭ؟ الگى سوزىمەن بار شارۋانى تىندىرعانداي، قارا جۇماعۇل قايتىپ ءتىل قاتپادى.
— ارقاندى قاشان ەسىپ بىتىرەسىز ەندى؟— دەدىم ءىشىم پىسا باستاعان سوڭ.
— بوبەك تۋعانشا ەسە بەرەم...
— و-ھو! ال تەز تۋا قويماسا شە؟
— تۋار. جوكە قابىعى مەندە ءبىر اربا، بەس كۇن ارقان ەسسەڭ دە جەتەدى...
ۇلكەن شەشەم ۇيگە قايتا-قايتا كىرىپ شىقتى، ءبىر جاس ايەل كۇيەنتەمەن ءۇش رەت سۋعا بارىپ قايتتى. كۇن ەڭكەيىپ، ەكىندىگە تاياندى. الگى ورىك الدەقاشان اۋزىمدا ەرىپ قۇرىعان ونىڭ سۇيەگىن ابايسىزدا قىزىل ساندىققا ءتۇسىرىپ الدىم. ىشىندە باسقا ەشتەڭە جوق. تەك الگى ورىكتىڭ سۇيەگى سالدىراپ بوس ءجۇر. ماناعى سۋ تاسىعان كەلىنشەك بىزگە مال ورىستەن قايتقان سوڭ عانا تاماق اكەلدى. قۇرعاق تاماق بولسا دا، جۇرەك جالعاپ العان سوڭ، كوڭىلىم كوتەرىلىپ قالدى.
قارا جۇماعۇل شارۋاسىنا قايتا كىرىستى، مەن الگى وتىن باسىنا وتىردىم. شۇبالىپ جاتقان تۇيدەك-تۇيدەك ارقان شۋماقتاپ لاقتىرساڭ مەشىتتىڭ سوناۋ ايشىعىنا جەتكەندەي. كوپ ەستى.
— اۋ، وسىنشا ۇزىن ارقاندى قايتەسىز؟
— ءحابيبوللا ون جەتىگە تولعانشا ونى وسى كىلەتتە ساقتايمىن. ون جەتىگە شىققان سوڭ سوعان تاپسىرامىن.
— اۋ، ون جەتىگە شىققاندا وعان ارقاننىڭ قاجەتى قانشا!
— قاجەتى قانشا دەيسىڭ بە؟ وندا تىڭدا...
قارا جۇماعۇلدىڭ قىسىق كوزدەرى كەنەت باتتيىپ كەتتى دە، شاراسى جارقىراپ، سيقىرلى ساۋلە شاشا باستادى. ساۋلە بىردەن جالپاق بەتىنە شاشىراي شاعىلىسىپ بارىپ، ول ەسىپ تۇرعان ارقاندى بويلاپ جۇگىردى. اناۋ شيراتىلىپ جاتقان شۋماق ءقازىر سارعىلت جوكە ارقان ەمەس، تاپ وسى اجارسىز كىسىنىڭ ەكى كوزىنەن اتىلىپ شىققان ساۋلە سياقتى. سول ساۋلەنى شاپ بەرىپ ۇستاي العىم كەلدى، ءبىراق سيقىرىن قاشىرىپ الام با دەپ قورقام.
— وندا تىڭدا...— دەپ قايتالادى قارا جۇماعۇل ونىڭ داۋىسى بۇرىنعىسىنشا تاماعىنان قىرىلداماي، كەۋدەسىنىڭ تۇكپىرىنەن كۇركىرەپ شىققانداي. ءان سالىپ تۇرعانداي... ءقازىر ماعان بۇرىن-سوڭدى ەشكىمنىڭ كوزى كورمەگەن، جان بالاسىنىڭ قۇلاعى ەسىتپەگەن سىر اشىلماق. مەن سابىر ساقتادىم. ول ءۇي جاققا ەلەڭ ەتىپ، قۇلاق ءتۇردى. ءبىراق ەشتەڭە ەستي المادى. ءحابيبوللادان ءالى حابار جوق. — انەكەي، سوناۋ كوكجيەكتى كورىپ تۇرسىڭ با؟ — قارا جۇماعۇل يەگىمەن الىستى نۇسقادى. — سونىڭ ار جاعىندا ورال دەگەن اسقار تاۋ بار، تاۋدىڭ شىڭىندا يت تۇمسىعى باتپايتىن قارا ورمان، ورمان ىشىندە دوپ-دوڭگەلەك الاڭقاي، الاڭقايدىڭ ورتاسىندا دوپ-دوڭگەلەك كول جاتىر. كولدىڭ كولدەنەڭى مەن ەنى جەتپىس قۇلاش، ءتۇپسىز شىڭىراۋ دەيدى. كولدە بالىق تا، باسقا جاندىك-جانۋارلار دا جوق،— دەيدى. وندا باسى التىن، تۇياعى كۇمىس، جەلدەي ەسىپ، قۇستاي ۇشقان، قالاعان جەرىڭە جەتكىزەتىن، ويلاعان ويىڭدى بىلەتىن، اداممەن ادامشا، قۇدايمەن قۇدايشا سىرلاسا الاتىن اقبوزات تۇرادى، — دەيدى. جىلدىڭ ەڭ قىسقا تۇنىندە، جاڭعاق شەشەك اتقان شاقتا، جوكەدەن بال تامىپ، ولەڭ ءشوپ قۇلپىرىپ، ءوسىپ تولعاندا كولدىڭ سۋىن قاق جارىپ، التىن جالىن تولقىتىپ، اقبوزات شىعا كەلەدى،— دەيدى. تاڭ ساز بەرگەنشە ەشتەڭەدەن ۇرىكپەي-قورىقپاي الاڭقايدا كەك مايساعا جايىلادى،— دەيدى. وسى كەزدە ونىڭ موينىنا جەتپىس قۇلاش قۇرىق سالىپ ۇلگىرگەن كىسى سول اتتىڭ يەسى بولادى،— دەيدى.
كۇندىز جۇلدىز كورەتىن، تۇندە تاعىنى جەتىپ قايىرا الاتىن، ىشىندە ءورت جانسا دا بىلق ەتپەيتىن، ۇستىنە تاۋ قۇلاسا دا تايسالمايتىن جىگىتتىڭ مىقتىسى عانا قۇرىق سالىپ، ۇستاي الاتىن كورىنەدى الگى اتتى. اي ەسەر، كۇن وسەر ۇلانىم، جىل وسەر، جاسى ون جەتىگە جەتەر، قارىنا جەتپىس قۇلاش ارقان ىلەر دە ىرىس تۇلپارىن ۇستاۋعا ساپارعا شىعار. مۇراتىنا جەتەر، ءىنشاللا... مىنە، بۇل ارقان سوعان كەرەك!
مەن ىشتەي قىزعاندىم. ءحابيبوللانىڭ باعى جانعالى ءتۇر. ءوزى ءالى تۋماسا دا، ونى الگى قارا ورمان ىشىندەگى اينا كول بويىندا قۇراقتا جايىلىپ جۇرگەن اقبوزات كۇتىپ ءتۇر عوي، اتقا بۇعالىق سالۋعا ارقان دا دايىن. قانداي باقىتتى جان!
شىنىندا دا، باتۋعا ەڭكەيگەن كۇننىڭ شاپاعىندا جالتىراپ جاتقان التىن اراي ارقان ناق ون جەتى جىلدان كەيىن اق ارعىماقتىڭ موينىنا ورالماق. ەندى تۋاتىن ءحابيبوللا دا مەنىڭ كوز الدىمدا شاشى التىن، تىرناعى كۇمىس عالامات بالۋان سەكىلدى تۇلعالانىپ تۇر. مىنە، وسىنداي ءباھادۇردى كۇتىپ وتىرمىز ءبىز!
اڭگىمەسىن ايتىپ بىتىرگەن قارا جۇماعۇل الدەقالاي ەنجار وتىر. ءۇي جاعىنا وقتالا قارادى دا، كەرى بۇرىلىپ، تاعى دا ارقان ەسۋگە كىرىستى.
الاكەۋىم، قىزىل ءىڭىر تۇسە باستادى. ءموپ-مولدىر كوك تۇنىپ قالعان سۋ سياقتى. مەن الگى كول ماڭىنا وي جۇگىرتتىم. ونىڭ قاسىندا ءالى تۋماعان ءحابيبوللا ەمەس، مەن ءوزىم قۇرىق ۇستاپ وتىرمىن، مىنە سۋ استىنان اقبوز اتتىڭ سۇلۋ باسى سۋىرىلا شىعىپ كەلە جاتقانداي. ءيا، انەكەي، شىعىپ كەلە جاتىپ، قاتتى كىسىنەپ جىبەردى: "ي-ھا-ھا-ھاۋ!..."
— تۋدى! — دەپ ايقاي سالىپ، ىرشىپ ءتۇستى قارا جۇماعۇل. — تۋدى!! مەنىڭ بالام تۋدى!!!
ورىنىنان قارعىپ تۇرىپ، ەسىككە قاراي تۇرا جۇگىردى دە، كەنەت كەرى بۇرىلدى. قايتا جۇگىرىپ كىلەت قاسىنا كەلدى دە جالما-جان ارقانىن ەسە باستادى. قولىنىڭ جىپىلداعان قيمىلىنا كوز ىلەسپەيدى. كىندىك شەشە ۇيدەن شىعىپ، ءسۇيىنشى سۇراعانشا قارا جۇماعۇل كۇتە تۇرۋى كەرەك، كورەسىڭ، شىداي المايدى. ەسى كەتكەن.
مەن جينالعان كەلتەك اعاش ۇستىنەن اياعىمدى سالبىراتىپ، الاڭسىز وتىرا بەردىم. دالاقتاپ جۇگىرگەننەن نە پايدا؟ حابارى كەلەر. تۋا سالىپ قايدا قاشار دەيسىڭ... وسى ۇلكەن شەشەمنىڭ كورىنبەي كەتكەنى قالاي؟ كوڭىلىمە كۇدىك كەلە باستادى. قارا جۇماعۇلدىڭ ۇرەيلى كوزدەرى تاعى دا قاباعىنىڭ استىنان باجىرايىپ كەتتى. قولى ىسكە بارمادى. كۇرسىندى. ەندى سۇلۋ الاڭقاي دا، الاڭقاي ورتاسىنداعى كول دە، كولدەن شىعىپ كەلە جاتقان اقبوزات تا قاراڭعى تۇمان قوينىنا سۇڭگىپ كەتتى. جەردە ورالىپ جاتقان الگى ساۋلە قايتادان كادىمگى جوكە ارقانعا اينالدى. ەندى مەن ءۇي جاققا قاراۋعا دا قورقام، مىنا ەسىك اشىلىپ كەتسە، سودان قارا جۇماعۇلدىڭ قۇتىن قاشىراتىن ءبىر قۇبىجىق شىعا كەلەتىن سياقتى. ءجا، ولاي بولا قويماس، وندا ۇلكەن شەشەم بار عوي.
ماناعىدان كۇشتىرەك تە اششىراق داۋىس شىر ەتتى. قارا جۇماعۇل سەلك ەتە ءتۇستى. بۋىن-بۋىنىمدى قۋالاي جۇگىرىپ وتكەن ءبىر ءتۇرلى راقات سەزىمنەن تۇلا بويىم دۋىلداپ بارادى. جۋىق ارادا تىنا قويار داۋىس ەمەس بۇل.
...تالاي ۋاقىت ءوتىپ، باياعى ەمەن تۇبىندە تاڭەرتەڭ جارالانىپ جاتقانىمدا بىرەۋدىڭ ومىرمەن قوشتاسقان داۋسىنان سوڭ قۇلاعىما جەتكەن وسى اششى داۋىس جادىمدا قايتا ءتىرىلىپ، توبە-قۇيقامدى شىمىرلاتتى.
مىنە، ۇلكەن شەشەم ەسىك كوتەرمەسىنە شىقتى.
— ءسۇيىنشى، جۇماعۇل! — دەدى ول جايراڭ قاعا ماساتتانىپ.
— نە تۋدى؟ — دەگەن ول ەسەڭگىرەپ قالسا كەرەك، جالما-جان ۇلكەن شەشەمنىڭ اياعىنا جىعىلدى.
— ەگىز ۇل.
— ەكەۋ؟ بىردەن ەگىز ۇل ما؟ نەگە ەكەۋ؟ سىڭارىنىڭ اتى كىم؟
ۇلكەن شەشەم كۇلىپ جىبەردى:
— قۋانساڭشى، بىرەۋدەن ەكەۋ جاقسى ەمەس پە... اتىن قويۋ قايدا قاشار دەيسىڭ، تابارسىڭ، ايتەۋىر...
— ءيا، ءيا، جاقسى، ەگىزى جاقسى. ات تابارمىز. اللاھى اكبار! — ول تىزەرلەپ وتىرىپ دۇعا وقىدى. — سۇيىنشىسىنە، شەشە، سىزگە ءبىر قوي بەرەم. جوق، ەكى قوي! اللاھى اكبار! — قوس قولىمەن تاعى دا بەتىن سيپادى.
— ارىق اتتىڭ كوتەنشەگى كەڭ دەگەن-اۋ. قۇتىرما! ءبىر قوزى بەرسەڭ دە مىقتاعانىڭ.
بىزدە مۇنداي جاعداي-ەگىز تۋعاندى ايتام-تەك ەكىنشى مارتە كەزدەسىپ تۇرعانى. قارا جۇماعۇلدىڭ باعى جانعانىن قاراشى! ءبىر قوزى ازداۋ عوي. ءبىراق كىندىك شەشەدەن اسىپ مەن نە ايتا الام؟
ۇلكەن شەشەم باسپالداقتان ءتۇسىپ، قارا جۇماعۇلدىڭ ارقاسىنان قاقتى:
— بوپەلەرىڭنىڭ باۋى بەرىك، باقىتى باياندى بولسىن! يگىلىگىن كورگەيسىڭ! قاتىنىڭ ناعىز ارىستان سياقتى. ايەلدىڭ مىقتىسى بالا اسىراعاندا سىنالماق. ءقادىرىن بىلگەيسىڭ!
بوبەك تۋعاسىن بۇلاردىڭ شارۋاسى بىتكەنى، الگى سۇيىنشىگە بەرگەنىن جەتەكتەر دە قايتىپ كەتەر دەپ ويلايسىڭدار ما؟ جوق، قايتپايمىز. دۇنيەدە بىزگە بۇيىرعان راقاتتىڭ ءبارى بوپە تۋعان سوڭ باستالادى. سول راقات اپتاعا سوزىلادى. ءتىپتى اپتادان اسىپ تا كەتەدى.
شىلدەحانا، مىنە، بىلاي وتەدى.
بوبەك تۋعان ۇيگە، باي بولسىن، جارلى بولسىن، مەيلى، كەلەسى كۇنى ەرتەڭىنە-اق شاشۋ شاشىلادى. كورشى-قولاڭ، تۋعان-تۋىسقان، دوس-جاران، كوز كورگەن، سىرلاس قاتىندار، قاتار قۇربىلار، قادىرمەندى قۇداعي-قۇداشالار جاس بوسانعان ايەلگە سىي تاماق تاسيدى. بىرەۋلەر تاباسىمەن ىستىق قۇيماق، ەكىنشىسى ءبالىش، ءۇشىنشىسى سامسا، ءتورتىنشىسى پىسىرگەن تاۋىق، بەسىنشىسى قاتتاما، التىنشىسى باۋىرساق، جەتىنشىسى... تاعى نەشە ءتۇرلى جەڭسىك اس، تاڭسىق تاماق الىپ كەلەدى. اركىم قولىنداعى بار ءمازىرىن جايىپ سالىپ، وزىندە جوقتى كورشىسىنەن قارىزعا سۇراپ جاتقانى. جاڭا تۋعان بالانى، مىنە، وسىنداي قۇرمەتپەن قارسى الادى جۇرت!
ەرتەدەن كەشكە دەيىن داستارقان باسىنان ساماۋرىن كەتپەيدى. تور الدىنداعى مامىق كوپشىك ۇستىندە كىندىك شەشە وتىرادى، قاسىندا-مەن اپتا بويى وسىلاي وتىرعانىمىز. ءتىپتى اپتادان دا اسىپ كەتەدى-اۋ. وسى ادەمى وتىرىستىڭ شىرقىن بۇزاتىن تەك ءبىر جاي: شىلدەحانا مونشاسى. بالالى بولعان ءۇي كۇندە مونشاسىنا وت جاعادى. ۇلكەن شەشەم قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى جۇرت شومىلىپ بولعان كەزدە، مەنى مونشاعا الىپ كىرەدى. تەز وسەسىڭ دەيدى. قيىن بولسا دا توزەسىڭ. ءبىر كۇن كورگەن قيىندىقتىڭ مىڭ كۇندىك راحاتى بار. مونشادان قايتقان سوڭ تاعى دا تورگە شىعامىز. تەرلەپ-تەپشىپ بال مەن ماي قۇيىلعان شاي ىشەمىز.
ەرتەڭ مەن قارا جۇماعۇلدىڭ ءتورى الدىندا وتىرام. ازىرشە ىشىپ-جەگەنىم ءبىر توستاعان جىلى ءسۇت پەن ءبىر جاپىراق نان. سودان سوڭ كىلەتكە ۇيىقتاۋعا جاتقىزدى. ءبىر قىسقا قويان تەرىسى دە شىدايدى دەگەندەي، ءبىر تۇنگە قالاي دا شىدارمىن. كەلەر كۇنى كۇتىپ تۇرعان سىباعام بار، شۇكىر.
سولاي بولدى دا. ويانىسىمەن شىجعىرعان مايدىڭ ءيىسى تاناۋىمدى جارىپ كەتتى. تەك ءبىر اپتا وتكەن سوڭ عانا قارا جۇماعۇل سىيعا تارتقان اق قوزىنى ۇيگە جەتەكتەپ قايتتىق. ۇلكەن شەشەم مەنى، مەن موينىنا ءجىپ تاققان اق قوزىنى جەتەككە الدىم.
ارينە، كىلەڭ مەرەكە، كىلەڭ توي قايدان بولا بەرسىن. مۇنداي كۇندەر دە ءجيى كەلەدى. ايەل بوساناردا ءبىز كۇتپەگەن قيىندىقتار دا كەزدەسەدى. سونداي ساتتەردە بوي جازىپ، قۇربىلارىممەن اسىر سالا وينايمىن. ارى-بەرىدەن سوڭ ويناۋعا جالىعامىن. ءىشىم پىسادى. جاڭا تۋعان بوپەنىڭ ءوزى دۇنيەگە كەلگەنىن جاريالاپ، شىر ەتكەنىن ەستىپ، قۋانىشتان ەسەڭگىرەپ قالعان اكەلەردىڭ شاتتىعىن سىرتتاي بايقاپ، بۇعان دەيىن اجارسىز بوپ كورىنگەن قاتىنداردىڭ بالا كوتەرگەن سوڭ قۇلپىرىپ، نۇرلانا جايراڭ قاققان ءجۇزىن كورگىم كەلەدى.
جاس انانىڭ ءتۇڭعىش پەرزەنتىن ەمىزگەنىن شىمىلدىقتىڭ ساڭىلاۋىنان كورگەم. ءالى كوزىن اشپاعان قىزىل شاقا بوپەنىڭ ۋىز ەرنى قىزارعان ەمشەككە ءتيىپ كەتكەندە انانىڭ قالقىڭقى قاباعى اق ماڭدايى جايراڭ قاعىپ، جادىراي قالدى. ولار وسى توسەكتە جاتقان كۇيى ءسال شايقالىپ، جوعارىعا، اۋاعا قالىقتاپ كەتكەندەي. توسەگى ءبىر شوكىم اقشا بۇلت ءتارىزدى. اقشا بۇلت ىشىندە ءلاززاتقا بولەنە ءجۇزىپ بارا جاتقانداي ەكەۋى. راقات سەزىم قۇشاعىندا ادام ۇشىپ، الدە ءجۇزىپ جۇرگەن سياقتى كورىنەتىنى نەلىكتەن ەكەن-اي؟ بۇلار مەنەن سەسكەنىپ، جەرگە قۇلاپ تۇسەر دەپ قورىققانىمنان دەرەۋ كوزىمدى جۇما قويدىم دا، شىمىلدىق ماڭىنان ءارى كەتتىم.
اۋىلدا كوپكە دەيىن بالا تۋماسا، مەنىڭ ىستەيتىن ءبىر قۋلىعىم بار. باسقا ايلام قالماعاندا، ەڭ سوڭىنان سوعان جۇگىنەمىن.
ءبىزدىڭ باقشادا ءبىر جاڭعاق اعاشى ءوسىپ ءتۇر. كيەلى اعاش دەپ ەسەپتەيدى جۇرت ونى. ءتۇن ورتاسىندا ونىڭ ءبۇرىن جارعان شاعىنا تاپ كەلىپ، ءبىر شەشەگىن ءۇزىپ ۇلگىرسەڭ، الاقانىڭدى وتكىر باكىمەن ءتىلىپ، الگى شەشەكتى تەرىڭنىڭ استىنا تىقساڭ، جان بالاسىنا كورىنبەيتىن بولاسىڭ. كوزگە تۇسپەيتىن كەرەمەتكە اينالىپ كەتەسىڭ. قالاعان جەرىڭە بار، ويىڭا كەلگەندى ىستە-ساعان جۇرتتىڭ شارۋاسى جوق. كەيىن بىلەككە قايرات، جۇرەككە تاۋەكەل كىرە باستاعان كەزدە اكەمنىڭ ساقال قىراتىن ەڭ وتكىر باكىسىن ۇستاپ، تالاي جازعى ءتۇندى وسى جاڭعاق تۇبىندە وتكىزگەنمىن! كوزگە كورىنبەيتىن كەرەمەتكە اينالعان سوڭ نە ىستەيتىنىمدى جاقسى بىلەمىن: جەر جۇزىندەگى كۇللى بۋرجۋيلاردى بىرتىندەپ قىرىپ بىتىرەم دە، ەزىلگەن قۇلداردى ازات ەتەم.
ارينە، جاڭعاقتىڭ ءبۇر جارعانىن كورە المادىم. الايدا ءارقاشاندا، ءتىپتى ءبىر كەزدەگى قارا شاشىم شۋلان تارتقان شاقتا دا جاڭعاقتىڭ گۇل اتاتىنىنا سەنگەنمىن، ءالى سەنە بەرەم. سوعان سەنبەسەم ءومىردىڭ قىزىعى قالماس ەدى.
ازىرشە ءتۇنى بويى باقشادا جالعىز وتىراتىن باتىلدىعىم دا، كۇللى بۋرجۋيلاردى قيراتىپ، بارلىق قۇلداردى ازات ەتەرلىك قاۋقارىم دا جوق. قالاعانىمدى جالىنىپ سۇراي الاتىن تەك ءتىلىم بار. اكەم ۇيگە ناماز وقۋعا كەتكەن سوڭ كۇن باتا مەن باقشاعا شىعىپ، جاڭعاق اعاشىنا تىزە بۇگىپ، تاعزىم ەتەم. سىرلى اعاش مەنىڭ ءتىلىمدى دە، ءتاڭىرىنىڭ ءتىلىن دە تۇسىنەتىن ءتارىزدى. سوندىقتان ەكى قولىمدى كوككە جايىپ ءتاڭىرىنىڭ تاپ وزىمەن تىلدەسەم. قۇدايمەن قالاي سويلەسۋدى بىلەمىن. ول اسىرا ماقتاعاندى ۇناتادى. مۇنى ۇلكەن شەشەمنەن باياعىدا-اق ۇيرەنىپ العانمىن.
— ۋا، جاساعان، — دەيمىن، — قۇدىرەتىڭ دە، شاپاعاتىڭ دا شەكسىز سەنىڭ. بار ءۇمىتىمىز سەندە عانا. راقىمدى امىرىڭمەن تاعى، تاعى تالاي ءسابي دۇنيەگە كەلگەي. وزىڭە تابىناتىن كۇناسىز پەندەلەر تۋعاي! تىلەگىمدى قابىلداي گور!! ەستىدىڭ بە، مەنى، ءتاڭىرى؟!
جاڭعاق جاپىراقتارى ءبىر ءسات سۋدىرلاسىپ كەتەدى. ءتاڭىرى تىلەگىمدى ەستىپ، قابىل قىلعان-اۋ، شاماسى.
قۇداي ۋادەسىندە تۇرادى. ەكى-ۇش كۇن وتپەي-اق، اۋىلدىڭ ءبىر شەتىندە ۇل، نە قىز تۋادى. ارينە، وسى دا جەتكىلىكتى، اللانى بۇدان ارتىق قيناپ قايتەم. الگى ايتقانىمداي، اقتىق امالىم عوي بۇل.
ءومىر وسىلايشا ەپتەپ ءوتىپ جاتىر. تاڭدايىما ءتاتتى ءتيىپ تۇرادى. ءبىر ۇلكەن شەشەمنىڭ جانقالتاسى ەمەس، مەنىڭ شالبارىمنىڭ قالتاسىنا دا قۇت كىردى.
ءىنىم مەن قارىنداسىما دا بىردەڭە اۋىسادى. دوسىم اسحات تا كەزدەسكەن سايىن قۇر قالمايدى. الايدا، وسىدان كەيدە مازام قاشاتىنى قيىن. ءبارى بالالاردىڭ كەسىرىنەن. ولار مەنىڭ سورپاعا شىققان كىلەگەي سياقتى، تويىپ تاماق ىشكەنىمدى كورە الماي، سىرتىمنان وسەك ايتىپ، ءتىپتى شەتتەتە باستادى. اۋەلى: "كىندىك باباي! كىندىك باباي!" دەپ كەلەمەجدەدى. بۇعان پالەندەي رەنجي قويمادىم. ءجونى سولاي بولعان سوڭ قايتەسىڭ؟ ۇيدە اعايلارىم دا مەنى ازىلدەپ: "كىندىك باباي" دەپ شاقىراتىن. مەيلى، ايتا بەرسىن!
مەنىڭ نامىسىما تيەتىنى بۇدان باسقاسى. الگى بۇزاقى بالالار مەنى ماسقارالاپ، "كىندىك" اتاندىردى. كوشەگە شىعار بەت جوق. تۇس-تۇستان ەسىتەتىنىم كىلەڭ سول ءسوز:
— ءاي، كىندىك!
— حال قالاي، كىندىك؟
— شىلدەحانانىڭ قۇيماعى ءتاتتى مە، كىندىك؟
— كىندىگىڭدى كورسەتشى، كىندىك!
— كىندىك! كىندىك! كىندىك!
ءتىپتى ارامىزداعى ەڭ جۋاس، ەڭ ءتارتىپتى سانالاتىن سوپاق باس حاميتجان دا قىر كورسەتە باستادى.
ءبىرازعا دەيىن قۇربىلارىمنان بەزىپ كەتتىم. ولار دا ماعان جولامادى. تەك مەنەن قاشپاعان جالعىز اسحات.
ءقازىر اۋىلدا بوبەك تۋعان سايىن بۇرىنعىداي قۋانا بەرمەيمىن. ۇلكەن شەشەمە دە سيرەگىرەك ەرەمىن. بارعىم كەلمەسە، ول دا قىستامايدى.
— ەرجەتە باستاعانىڭ عوي،— دەپ بەتىمنەن ءسۇيىپ الادى. ول باسقالاردىڭ ارقاسىنان قاعادى، تەك مەنىڭ عانا بەتىمنەن سۇيەدى. جۇمساق قولى بەتىمدى سيپاعان سايىن ەركەلەپ، تىم كىشىرەيىپ كەتەم. سوندا بارلىق دەرتتەن بىردەن ارىلاتىن سياقتىمىن. كوڭىلىم بايىز تابادى. ءتىپتى ەرجەتىپ، العاشقى ماحاببات ەسىمدى الىپ، ەسەڭگىرەتكەن كەزدە دە سولاي بولدى: جۇپ-جۇمساق ساۋساقتار بەتىمدى سيپاپ وتكەن سايىن بار قايعى-قاسىرەتىمدى سىلىپ تاستاعانداي، سابيگە اينالىپ كەتەمىن.
ءومىر وتكەن سايىن شىندىق تا، جالعان دا، جاقسىلىق تا، جاماندىق تا ۇمىتىلا بەردى. ءبىراق "كىندىكتى" ەشكىم ۇمىتپادى. ماعان ءومىر بويى وسى ات تاڭىلدى. اۋىلداعىلاردىڭ كوبىسى شىن اتىمدى بىلمەيتىن. ءوزىم دە سوعان كوندىم. بىرەۋلەر جاڭىلىسىپ، ەسىمىمدى اتاي قالسا، قۇلاعىما سەنبەي، جان-جاعىما جالتاق-جالتاق قارايتىن بولدىم. وزگەنى ەمەس، ءوزىمدى شاقىرىپ جاتقانىنا كامىل كوزىم جەتكەن كەزدە عانا جاۋاپ بەرەمىن. ايتەۋىر، دۇنيەدە "كىندىك" اتالاتىن جالعىز ءوزىم. بالكىم، ءبۇل پالەندەي جامان دا ەمەس شىعار. قوسالقى اتىم وزىمە قاتتى ۇنايتىن تىپتەن. ءبىراق سول قۇلاعىما ءسىڭىپ كەتكەنشە كەپ قينالدىم. قىرۋار تاۋقىمەت تارتتىم. سول ءۇشىن قانعا باتا شايقاستىم، جان اياماي سالعىلاستىم. ءتىسىمدى، تىرناعىمدى جۇمساپ جان-تانىممەن ارپالىستىم. مەن قاسارىسا قارسىلاسقان سايىن سول ات جەلىمشە جابىستى.
ءبىرىنشى قاندى شايقاس بىلاي بولدى.
You Might Also Like
-
«ءۇي گوڭنىڭ تاۋ كوشىرۋى» اتتى بۇل اڭىزدى قىتايدىڭ ۇلى كوسەمى ماۋزىدۋڭ: «ادامدى جىگەرلەندىرەتىن، تاربيەلەيتىن تاماشا اڭىز»، — دەپ باعالاعان بولاتىن. بۇندا ەرتەدە جاسى تو...
-
اسحات دوسىمدى باسقا ەلدەن قۇيىن كوتەرىپ اكەلگەن بە، جوق پا، ول جاعى بىزگە قاراڭعى. ال مىنا شىڭشاڭ يسابەكتىڭ بىزگە شەتتەن كەلگەنى راس. "تاعدىر ايداپ كەلدى مەنى وسىندا" دەيدى ول ون بەس، ءالد...
