سىن ءھام ادەبيەتتانۋ «ماناپ» دراماسى تۋرالى
«ماناپتى» بۇل قالپىمەن كىتاپ قىلىپ شىعارۋعا اۋرە بولماڭىز: ونى جازۋشى ۋەزنوي ناچالنيك قازاقتىڭ تۇرمىسىن بىلمەگەندىكتەن بە، جوق، قازاقتى مازاق قىلىپ جازعان با، قالاي. «ماناپتىڭ» وقيعاسى راس، قاھارماندارى وسى كۇندە دە ءتىرى دەپ جازعانمەنەن، دراما قازاقتىڭ تۇرمىس قالپىنا ءتىپتى كەلمەيدى. قاھارماندارىنىڭ سوزدەرىنىڭ ءتارتىبى ورىس درامالارىنىڭ قاھارماندارىنىكىندەي، سويلەگەن سوزدەرى، ىستەگەن ىستەرى قازاق بولعالى سويلەمەگەن ءسوز، ىستەمەگەن ءىس. ماسەلەن: الىمبەك گۇلباھرامعا: «جوق، قاراعىم، تاعدىر سولاي، مەن سەنى نەمەرەمە ايتتىردىم، قالىڭ مال تولەدىم، ءبىراق بەيشارا قاسىمىم مەنى جىلاتىپ ءولىپ قالدى. ەندى سەنى ءوزىم الماق بولدىم!» — دەيدى. بۇل — قازاقتا جوق ادەت. گۇلباھرام: «ءبىراق مەنەن تۋعان بالالار سەنىكى بولمايدى عوي» — دەپ الىمبەككە جاۋاپ قايىرادى. بۇل ءسوز دە قازاق قىزىنىڭ اۋزىنان شىقپايتىن ءسوز. قاھارماندارى كەيبىر جەردە دىنسىزگە جاقىن نادان ادامنىڭ ءىسىن ىستەپ، ءسوزىن سويلەيدى، كەيبىر جەردە وقىعان، اشىلعان ادامنىڭ ءسوزىن سويلەيدى. ماسەلەن، ۇزاق قوشتاسۋعا شاقىرعان كىسىلەرگە: «باۋىرلارىم، ماعان ول دۇنيەدە حور قىزدارى دا كەرەك قوي، جۇماققا كىرۋگە بولىستىق قىلىڭدار، كۇنامدى جۇكتەپ العانىڭىزعا جاقسى ءجۇز جىلقى بەرەمىن» دەيدى. وتىرعان بەس كىسىنىڭ بىرەۋى: «ءبىز سەنى توزاقتان اراشالاپ، جۇماقتىڭ ەسىگىن اشامىز!» — دەيدى. بۇلار مالعا قىزىعىپ، ءارقايسىسى ۇزاققا: «كۇناڭدى مەن كوتەرەمىن، مەن كوتەرەمىن»، — دەپ بىرىنەن-بىرى از سۇرايدى. اقىرىندا بىرەۋى: «ءبىر-اتقا بارلىق كۇناڭدى كوتەرەمىن» دەيدى. سول كەزدە گۇلباھرام: «ساۋدا ءبىتتى، اكە، ەندى سەن كۇناڭنان تازاردىڭ» —دەيدى. بۇل — ەسىتپەگەن ناداندىق.
گۇلباھرامنىڭ ءبىر قىزبەن سويلەسكەن سوزدەرى، گۇلباھرامنىڭ ولەڭى ەداۋىر وقىعان قىزداردىڭ سوزىندەي.ۇزاقتاي، ۇزاقتىڭ كۇناسىن جۇكتەگەن كىسىلەردەي ەشكىمدى كورگەنىمىز ءھام ەسىتكەنىمىز جوق.
ۇزاق سەكىلدى نادان ادامدار قىزدارىڭ وقۋعا بەرمەيدى. وقىماعان نادان گۇلباھرام مەنەن جولداس قىزىنىڭ ميلارىنا ونداي سوزدەر، ونداي ولەڭدەر كىرمەيدى.
«ماناپتىڭ» تاعى ءبىر زور كەمشىلىگى: ونى قازاقشاعا اۋدارعاندا سوزبە-سوز اۋدارىپتى. سونىڭ ءۇشىن سوزدەرىنىڭ ءتارتىبى ناعىز قازاقشا بولىپ شىقپاعان. ماسەلەن گۇلباھرامنىڭ: «وتىر، اجە، مىنا جەرگە، مەن سەنى سۇيەيىن، ماعان الدەنەگە كوڭىلسىز»،اناسىنىڭ: «ماعان ايانىش سەنىڭ سۇلۋلىعىڭ، الىمبەكتى ساعان كۇيەۋ قىلىپ وتىر، ول شال، ول بەيشارا، ول قىزعانىش زاعيپ» ءھام گۇلباھرامنىڭ اكەسىنە: "اكە، مەنىڭ كوڭىلىمدە تولقىن بار؛ اكە، مەن بوتەندى سۇيەمىن، مەن كوپتەن ونىكى بولعانمىن».
الىمبەك: «اينالايىن گۇلباھرام، سەنى ماعان ءبىر قۇداي قوستى، مەن سەنىڭ كۇيەۋىڭ بولامىن؛ مەن ساعان قىمباتتى سىيلار اكەلدىم،ىشىندە كوپ التىن، اسىل نارسەلەر بار».
گۇلباھرام؛ «راقمەت مەيىرىمدى الىمبەك» — دەيدى. اۋەلى قازاق مۇنداي عىپ ورىستىڭ درامالارىنىڭ ءسوزىنىڭ ىڭعايىمەن جازعانى كەمشىلىك، ەكىنشى، مۇنداي سوزدەر قازاق اراسىنا اكە-شەشە مەن قىزىنىڭ، قالىڭدىعى مەنەن كۇيەۋىنىڭ ارالارىندا ايتىلمايدى. ءۇشىنشى، قازاقتا وسى ۋاقىتقا شەيىن كۇيەۋدىڭ قالىڭدىعىنا سىي اكەلۋ ءراسىمى جوق.
تاعى دا ءبىر ۇنامايتىن جەرى: ناچالنيككە بەس قاتىن بىردەي ارىز قىلىپ كەلەدى: «مەنى بايىم ۇرا بەرەدى»، «مەنى بايىم مالاي قىلىپ قويدى»، «مەنى بايىم جاراتپايدى»، «ماعان بايىم تاماق بەرمەيدى"، «ماعان بايىم كيىم بەرمەيدى»—دەيدى. قازاقتىڭ قاتىندارى ءويتىپ توپتانىپ بارىپ تا، جەكە بارىپ تا ناچالنيككە ارىز قىلمايدى.
1914 جىل
You Might Also Like
