InfoHub Logo

ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا «پاتريوتيزم كىندىك قانىڭ تامعان جەرىڭە، وسكەن اۋىلىڭا، قالاڭ مەن وڭىرىڭە، ياعني تۋعان جەرىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى» دەپ اتاپ وتكەن ەدى. ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن جالعاپ كەلە جاتقان جاڭا بۋىن وكىلدەرىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن ماحابباتى ونىڭ ءوز وتانى الدىنداعى بورىشىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

مەنىڭ قويناۋىندا تاريح تۇنعان، سان عاسىردىڭ سىرىن كەۋدەسىنە بۇككەن كيەلى كاۋكەي اۋىلىندا تۋعانىم- ومىرىمدەگى ەڭ ۇلكەن ب ا ق. ءاربىر تاسىنان جاقۇتتىڭ جارقىلىن ىزدەيتىن بۇل مەكەندەگى  رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشى، كاۋكەيدەن قاناتىن قاققان ءار اقىننىڭ جىرىنا ارقاۋ، سۋرەتشىنىڭ قىلقالامىنا جان بىتىرگەن-  سارامان-قوسا مۇناراسى تۋرالى اڭگىمەلەگىم كەلەدى. 

اتالمىش مۇنارانىڭ بيiكتiگi 11-12 مەتر شاماسىندا، ديامەترi 25 مەتردى قۇرايدى. Iشكi جاعىن قام كiرپiشتەن (پiسپە­گەن)، سىرتىن قىش كiرپiشتەن مiنسiز ەتiپ ورگەن. قۇرىلىمى دوڭگەلەك، ءىشى قۋىس، جوعارى قاراي تارىلا تۇسكەن. سونىمەن قاتار، توبە جاعىندا ءۇش قاراۋىل تەسiگi بار، اۋزى ءوڭتۇستiك شىعىسقا قاراعان. ءيا، سىزدە “وسى ءبىر قاراپايىم عانا ەسكەرتكىشتىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟” دەگەن وي تۋىنداعان بولار. ونىڭ بار قۇپياسى- سىرى ءالى كۇنگە اشىلىپ بولماعان تاريحىندا. ءحى عاسىردا بوي كوتەرگەن مۇنارانىڭ سالىنۋ تاريحى تۋرالى ءتۇرلى بولجامدار بار.

ءبىر اڭىزدا جەنت قالاسىن بيلەگەن حاننىڭ بالاسى سارامان مەن جارلى جىگىت قوساي دوس بولعان دەسەدى. ەكى دوس جەر كورىپ، ەل تانۋ ءۇشىن حاننان رۇقسات الىپ، قۋاڭ مەن سىرداريا ءوتىپ، ارقاعا قاراي جىلجيدى. ءبىر كۇنى تاسبۇلاق دەگەن شاعىن تاۋدان اعاتىن تالدىساي وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى اۋىلدا ۇلكەن قىز ۇزاتۋ تويىنا تاپ بولعان ەكەن. بەسىكتە ايتتىرعان بايدىڭ بالاسىنا ۇزاتىلعالى جاتقان قىز تويعا قاتىسىپ وتىرعان سارامانعا كوز قيىعىن تاستاپ، بىر-بىرىمەن ءۇنسىز ۇعىسىپ، وڭاشادا تىلدەسىپ، قاشۋعا بەل بۋادى…

قاشقان ۇشەۋ اتتارى بولدىرعانشا شاۋىپ، ءتۇن ءجۇرىپ، كۇندىز دەمالىپ، التى كۇن دەگەندە سىردان قۇلايدى. ساعىردان اتتارىن جالداپ ءوتىپ قۋاڭعا جەتىپ قونادى. ەرتەڭىنە قۋعىنشىلاردى قازىرگى ەسكەرتكىش تۇرعان توبەگە جەتە بەرگەندە ءبىر- اق بايقادى. وزدەرىنىڭ قۇتىلماسىن بىلگەن سارامان ەلگە جەتىپ قالسا دا، قالاعا كىرمەۋدى ءجون كورەدى. ويتكەنى، “تۇراقتارىن بىلسە، اسكەر اكەلەر دە ەكى جاق سوعىسار، ەگەر وسى قۋعان بەتىمەن قالاعا كىرسە وزدەرى شىعىنعا ۇشىرار. بۇلاردىڭ قانىن باسقالارعا جۇكتەگەنشە، ءوزىمىز مەرت بولايىق” دەپ ويلايدى. سارامان: “مەن الدىن بوگەيىن، قوساي، قىزدى الىپ قىزىلقۇمدى بەتكە الىڭدار. مەن امان قالسام، سەندەردى تابارمىن” – دەيدى. سوندا قوساي: «ەكەۋىڭنىڭ ساداعاڭ كەتپەسەم، مەنىڭ دوستىعىم قايدا؟! جول مەنىكى، كىدىرمەڭدەر»، - دەيدى. ءبىراق سارامان كونبەيدى. قىزدىڭ التى اعاسى جيىرما جىگىتىمەن تاياپ قالادى،  قۋعىنشىلاردىڭ كۇشى باسىم ەكەنى ءسوزسىز. جەتى ادامنىڭ جاستىعىن الىپ، اقىرى سارامان قولعا تۇسەدى. قىز بەن قوساي ۇزاي المايدى. توبەنىڭ باسىنا شىعىپ قاراعان قوساي شايقاستىڭ بىتپەسىن ءبىلىپ، قىزعا: «وسى بەتىڭمەن قاشا بەر. ءتىرى قالساڭ ۇمىتپاعايسىڭ، جاڭاعى شايقاس بولعان توبەنىڭ باسىندا جەنت دەگەن قالا بار. ساراماننىڭ ەلى سول»، - دەيدى. قىز: «ءوزىم قارا جامىلدىم، ەلىنە نە بەتىممەن بارامىن؟!» دەپ ويلايدى. قۋعىنشىلارعا قوساي قارسى شابادى. كۇشى باسىم قۋعىنشىلار ونىڭ دا، قىزدىڭ دا باسىن قانجىعاعا بايلايدى. …حان جارلىعىمەن ءارقايسىسىن ءوزىنىڭ ولگەن جەرىنە جەرلەيدى. كىرپىش باستىرىپ، كۇيدىرىپ مۇنارا سالدىرادى. ەلدىڭ ايتۋىنشا،  سول مۇنارا “سارامان- قوسا" اتالىپ كەتكەن. دەگەنمەن،  بۇل قاپتاعان اڭىزدىڭ ءبىر نۇسقاسى عانا. شىنىندا، “سارامان- قوسا“  قوزى مەن بايانداي، قىز جىبەك پەن تولەگەندەي قوسىلا الماي كەتكەن قوس عاشىقتىڭ قۇرمەتىنە تۇرعىزىلعان مۇنارا ما الدە جاۋگەرشىلىك زامانداعى تالاي مايداندا ءبىر- ءبىرى ءۇشىن ولىسپەي بەرىسپەگەن ادال دوستىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە قويىلعان ەسكەرتكىش پە، بۇل جاعى ءالى كۇنگە جۇمباق. ونىڭ قوسپاسىز شىندىعى،  سان عاسىرلار بويى بۇزىلماي ساقتالۋىنىڭ سىرى تۋرالى تالماي ىزدەنىس جاساپ،  تاسادا قالعان تىڭ اقپاراتتى كەلەر ۇرپاققا جەتكىزۋ- تاريحتىڭ جاڭا ۇرپاققا ارتقان ۇلكەن ءۇمىتى.

اۆتورى: ءالي شۇعىلا قازي قىزى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى 

جەتەكشىسى: قوزىباقوۆا فاتيما اقىنباي قىزى،  ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ تاريح جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى

---