InfoHub Logo

فادەيەۆ اسا كورنەكتى شىعارمالاردى جاراتقان ۇلكەن سۋرەتكەر، پۋبليسيست، سوۆەت ادەبيەتىنىڭ تەورەتيگى ەدى، تاماشا ۇيىمداستىرۋشى، مەملەكەت قايراتكەرى ەدى. گوركييدەن كەيىن مۇنداي سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى تالانتتى باسقا جازۋشىنى مەن بىلمەيمىن. ەلىمىزدەگى ادەبيەت قوزعالىسىنىڭ نە ءبىر كۇردەلى ماسەلەلەرىندە ونىڭ كورەگەندىگى، الىستاعىنى بولجاعىشتىعى تاڭ قالدىرادى. فادەيەۆ سوۆەت وكىمەتى ءۇشىن كەسكىلەسكەن ۇرىستارعا قويان-قولتىق ارالاسقان، تىكەلەي قاتىناسقان سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ حالىققا سونشاما بەدەلدى، سۇيىكتى بولۋىنا وسى ەرەسەن ەڭبەگى كوبىنەسە سەبەپ بولعانىن سۇيىسپەنشىلىك سەزىممەن ەسكە الامىز.

فادەيەۆتىڭ سان قىرلى اسىل قاسيەتتەرىنىڭ ىشىندە ءبىر ەرەكشە قاسيەتى — جانىنىڭ كريستالداي تازالىعى، اينالاسىنداعى ادامدارعا ءىلتيپاتتىلىعى، ۇقىپتىلىعى. فادەيەۆتىڭ وزگەلەرگە تيگىزگەن رۋحاني يگى اسەرى وراسان كۇشتى ەدى. وسىناۋ مەيىربان، ءادىل، اق كوڭىل جاننىڭ بەينەسى مەنىڭ جادىمدا سايراپ تۇر.

مەن فادەيەۆپەن العاش رەت «شىعاناق بەرسييەۆ» رومانىم اياقتالىپ، قازاق تىلىندە جارىققا شىققاننان كەيىن موسكۆادا كەزدەستىم. مەنىڭ رومانىم رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە قاتال سىنالعان. شىعارمانىڭ يدەياسىنىڭ دۇرىستىعىنا جۇرتتى يلاندىرۋ، ميلاندىرۋ وتە قيىن ەدى وندا.

مەنىڭ جازۋشىلىق ومىرىمدەگى ەڭ قيىن كۇندەردە موسكۆادان وداقتىق جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ باسپاسىنان مەنى شاقىرعان تەلەگرامما كەلدى. ولار روماننىڭ جولما-جول اۋدارماسىمەن مۇقيات تانىسقان ەكەن.

ۆوكزالدا پوەزدان تۇسىسىمەن كىدىرمەستەن تۋرا جازۋشىلار وداعىنا فادەيەۆتىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە باردىم. بارسام الدىندا توسىپ وتىرعان ادام كوپ ەكەن. الىس جەردەن ادەيى كەلگەنىمدى، سويلەسەتىن تىقىل-تاياڭ شارۋام بار ەكەنىن ايتىپ فادەيەۆكە ءبىر جاپىراق حات جازىپ جىبەردىم.

فادەيەۆ مەنىڭ حاتىمدى قولىنا ۇستاعان كۇيىندە كابينەتىنەن شىقتى دا: «وسىنداعى مۇستافين كىم» — دەپ سۇرادى. مەن ورنىمنان سەكىرىپ تۇردىم. جۇزىندە نۇر ويناپ، جىلى شىرايمەن جىميا كۇلدى. مەنى كابينەتىنە ەرتىپ اپاردى. ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدى جاڭا كورىپ وتىرساق تا، كوپتەن بەرگى كونە دوسىنداي ءىش تارتا، ەمىرەنە ءسوز باستادى. ءوزىنىڭ شاراپاتتى، شاپاعاتتى جايدارى مىنەزىمەن، جىلى سوزىمەن مەنىڭ باسىڭقى كوڭىلىمدى كوتەرىپ، كوكىرەگىمدى شايداي اشىپ جىبەردى.

— قالاي مەيمانحاناعا ورنالاستىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى ءسوزىنىڭ باسىندا.

ول كەزدە مەيمانحاناعا ورنالاسۋ وڭاي بولمايتىن. مەن ءالى بۇل ماسەلەمەن شۇعىلدانا قويماعانىمدى ايتتىم، كەيىن ءبىر ءجونى بولار دەگەندەي ەمەۋىرىن ءبىلدىردىم.

فادەيەۆ تاباندا «موسكۆا» مەيمانحاناسىنا تەلەفون سوقتى. ماعان ازىن-اۋلاق كارتوچكاسىن بەر دەپ، وداقتىڭ ءىس باسقارۋشىسىنا ارنايى تاپسىردى.

فادەيەۆ مەنىڭ ازىرگى قاجەت شارۋامدى تىندىرىپ، ءوتىنىنىشىمدى تىڭداپ الدى دا، جەلدەي ەسىپ سويلەپ كەتتى.

— ءسىزدىڭ كوڭىل كۇيىڭىزدىڭ ازىرگە ناشار ەكەنىن بىلەمىن. ءبىراق ەندى كوڭىلىڭىز كوتەرىلەدى، جانىڭىز جاينايدى. ادەبيەت دەگەنىڭىز جازۋشىنى ۇنەمى قۋاندىرا بەرمەيدى، كەيدە ءتىپتى مىقتاپ تۇرىپ قايعىرتىپ تا قوياتىنى بار. مۇندايدا ءسىز ەكى ويلى بولاسىز: ەڭبەگىڭىز ءساتسىز بولعان ەكەن دەپ ويلايسىز، ياكي بولماسا جازىقسىز جاپا شەگىپ ءجۇرمىن دەيسىز. مەنىڭ ويىمشا وسى رومانىڭىز ءسىزدىڭ وداقتىق ادەبيەتكە شىعۋىڭىزعا كەڭ جول اشادى. وسى ۋاقىتقا شەيىن قازاق جازۋشىلارىنان مەن اۋەزوۆ پەن مۇقانوۆتى عانا جاقسى بىلەتىن ەدىم. ەندىگى تانىسقان ءۇشىنشى جازۋشىم ءسىز بولدىڭىز. ءتىپتى جاقسى بولدى عوي.

فادەيەۆ از-كەم ويلانىپ وتىردى دا، ءسوزىن ەسەلەي ءتۇستى.

— ءسىزدىڭ رومانىڭىزدىڭ مازمۇنىمەن تانىسپىن. اسىقپاڭىز، وسىندا بولىڭىز، مۇنداعى جولداستارمەن بىرگە رومانىڭىزدىڭ ورىسشا نۇسقاسىن جاقسارتا ءتۇسىڭىز. سوسىن روماندى مىندەتتى تۇردە ماعان اكەپ بەرىڭىز، باستان-اياق مۇقيات وقىپ شىعايىن.

موسكۆادا ەكى اي تۇردىم. الماتىعا قايتار الدىندا روماننىڭ ابدەن جوندەلگەن جاقسارتىلعان ورىسشا نۇسقاسىن فادەيەۆ قولىنا تاپسىردىم.

كىتاپ وتە تەز باسىلىپ شىقتى. «سوۆەتسكيي پيساتەل» باسپاسىنىڭ ۇلتتار ادەبيەتى رەداكسياسىن باسقاراتىن س. ل. كيريانوۆ كەيىن ماعان روماننىڭ قولجازباسىن كورسەتتى. ءبىرىنشى بەتتىڭ بۇرىشىنداعى: «باسىلسىن. الەكساندر فادەيەۆ» دەگەن جازۋدى وقىدىم. قۋانىشىمدا شەك بولعان جوق.

بۇل مەنىڭ كوكىرەگىمدە وشپەيتىن ءىز قالدىرعان العاشقى كەزدەسۋ ەدى. سودان كەيىن مەنىڭ فادەيەۆپەن قارىم-قاتىناسىم، دوستىعىم كۇشەيە بەردى. ونىڭ ارماندارى، يدەيالارى مەنى قايران قالدىراتىن، العا باعىت سىلتەيتىن. فادەيەۆ ءوزىنىڭ اقىل-كەڭەسىمەن ماعان ەسەپسىز كوپ كومەك كورسەتتى.

«ميلليونەر» رومانىن جازىپ بىتىرگەنىمدە فادەيەۆ ونى مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىندى. مەنىڭ «قاراعاندى» رومانىمدى دا فادەيەۆ سىيلىققا ۇسىنعان بولاتىن.

1954 جىل. سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ وداقتىق ەكىنشى سەزى ءجۇرىپ جاتىر. ءماجىلىس پرەزيديۋمىندا فادەيەۆ:

— ءقازىر قازاقستان جازۋشىلار وداعىن سەن باسقاراسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى.

— ءيا، سولاي.

— تۆورچەستۆولىق جۇمىسىڭ قالاي؟

— جازۋعا ۋاقىت جوق.

— جوق، جازۋدان بۇرىن، ويلانىپ الۋعا ۋاقىت جوق دە... جازۋعا ۋاقىت تابۋعا بولادى، ءبىراق اۋەلى ابدەن ويلاپ الۋ كەرەك قوي.

ەكەۋمىز دە كۇلدىك. بۇل ءبىزدىڭ اقىرعى كەزدەسۋىمىز بولدى.

فادەيەۆتىڭ قايتىس بولعان حابارىن الىس جەردە ساپاردا جۇرگەندە ەستىدىم. كوزىمنىڭ جاسى سورعالاپ، ەڭكىلدەپ جىلاي بەردىم. مەن ءوزىمنىڭ ومىرىمدە مۇنداي اۋىر سەزىمدى باستان كەشىرگەن جوق ەدىم. جۇرەگىمنىڭ جارتىسى سونىمەن بىرگە كەتكەندەي كۇيزەلىپ، قۇلازىپ قالدىم.

فادەيەۆتىڭ «تاس-تالقان» رومانىمەن مەن وتىزىنشى جىلداردا ورىسشاسىنان تانىستىم. «جاس گۆارديا» ۇلكەن سۋرەتكەردىڭ تاماشا كىتابى.

سايىپ كەلگەندە، ابايدان باستاپ، اۋەزوۆكە شەيىن قازاق ادەبيەتى ورىس ادەبيەتىنىڭ داستۇرىمەن قورەكتەنەدى. وسى كۇنگە شەيىن ءبىز ورىس ادەبيەتىنەن ۇلگى الامىز. شىعارمانى قالاي جازۋدى، وي-پىكىر تەڭدىگىن، سول ويلاردى كوركەم شىعارمادا قالاي جۇزەگە اسىرۋدى ءبىز گوركيي، فادەيەۆ، شولوحوۆ، لەونوۆ، فەدين سىقىلدى كوركەمسوز الىپتارىنان ۇيرەندىك، ءالى ۇيرەنە بەرەمىز.

---