تارتىلىسى قۇبىلىسى. اۋىرلىق كۇشى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تارتىلىسى قۇبىلىسى. اۋىرلىق كۇشى.
سالماق. سالماقسىزدىق.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: تارتىلىس كۇشى، اۋىرلىق كۇشى، سالماق – وسى كۇشتەردىڭ تابيعاتى تۋرالى جۇيەلى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: سالماق پەن ماسسانىڭ ايىرماشىلىعىن اجىراتا الۋعا، فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ سىرىن تۇسىندىرە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، فيزيكالىق تىلمەن سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بلوكتىق وقىتۋ جۇيەسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ينفورماتيكا، فيزيكا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ءىV. ەسەپتەر شىعارتۋ
V. بەكىتۋ. «فيزيكالىق ديكتانت» - تۇرىندە.
VI. وقۋشىنىڭ قورىتىندىلاۋى.
VII. ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى.
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
1. سىنىپقا كىرىپ وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن.
2.جوق وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. قانداي كۇشتى تەڭ ارەكەتتى كۇش دەپ اتايمىز؟
2. ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىمەن ءبىر جاققا قاراي باعىتتالعان ەكى كۇشتىڭ تەڭ ارەكەتتى كۇشى نەگە تەڭ؟
3.كۇشتى ولشەيتىن قۇرال قالاي اتالادى؟
4.مىسال كەلتىر.
ءىىى. جاڭا ساباق.
بالالىق شاعىمىزدان ءارقايسىسىمىز دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشى جاقسى تانىس، مىسالى، تەبىلگەن دوپ تا، بۇتاعىنان ۇزىلگەن الما دا جەرگە تۇسەدى. دەمەك، دەنەلەرگە جەر تاراپىنان كۇش ارەكەت ەتەدى. جەر بارلىق دەنەلەردى وزىنە تارتادى. كۇندى اينالا قوزعالاتىن پلانەتالار تارتىلىس ءورىسى ارەكەتىنەن كۇنگە تارتىلادى جانە وزدەرى دە ءبىر – بىرىنە تارتىلادى.بارلىق كەڭىستىكتى جايلاعان تارتىلىستان “جەتى قات كوككە ۇشساق تا”، “جەتى قابات جەر استىنا ەنسەك تە” قۇتىلا المايمىز. سوندىقتان الەمدەگى دەنەلەردىڭ ءبىر – بىرىنە تارتىلۋى بۇكىلالەمدىك تارتىلىس دەپ اتالادى. اعىلشىن عالىمى يسااك نيۋتون بۇل قۇبىلىستى زەرتتەپ، تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭى – بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن تۇجىرىمدادى.
بۇكىلالەمدىك تارتىلىس كۇشى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتايدى جانە ونى Fا ارپىمەن بەلگىلەيدى.(79 – سۋرەت
جۇرگىزىلگەن كوپتەگەن تاجريبەلەردەن دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنەنىڭ ماسساسىن تۋرا پروپورسيونال بولاتىنىن كورسەتتى. ەگەر، مىسالى، دينامومەتر ىلگەگىنە كەزەكپەن ماسسالارى m1 ، m2 ، m3 دەنەلەردى ءىلىپ جانە ءار جولى دينامومەتر كورسەتۋىن بەلگىلەپ وتىرساق، وندا تومەندەگى قاتىناستىڭ ورىندالاتىنىنا كوز جەتكىزەمىز:
سونىمەن بارلىق دەنەلەر ءۇشىن اۋىرلىق كۇشىنىڭ دەنەنىڭ ماسساسىنا قاتىناسى تۇراقتى بولادى. بۇل تۇراقتى شامانى g (لاتىنشا وقىلۋى «جە») ارپىمەن بەلگىلەنەدى. بۇدان:
بولادى.
وسىدان، دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنە ماسساسىنا تۋرا پروپورسيونال:
تۇراقتى g - دىڭ شاماسى جۋىقتاپ العاندا 9،8 ن/كگ – عا تەڭ. دەنەلەر تەك جەرگە عانا ەمەس، باسقا دا اسپان دەنەلەرىنە – كۇنگە، ايعا، پلانەتالارعا تارتىلادى. الايدا وتە ۇلكەن قاشىقتىقتاردا اتالعان اسپان دەنەلەرىنىڭ تارتۋ كۇشى ازايادى دا، ال قانداي دا ءبىر اسپان دەنەسىنىڭ بەتىنە جاقىنداعاندا، ونىڭ تارتىلىسى باستى ءرول اتقارا باستايدى.
سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى پلانەتالاردا ماسسالارى بىردەي دەنەلەرگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دە تۇرلىشە بولادى. پلانەتانىڭ ماسساسى نەعۇرلىم از بولسا، ونىڭ دەنەلەردى وزىنە تارتاتىن كۇشى سوعۇرلىم از بولادى.
مىسالى، ماسساسى 1كگ دەنەنى جەر – 9،81 ن، اي – 1،62 ن، مارس – 3،73 ن كۇشپەن تارتادى.
دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتادىق.اۋىرلىق كۇشىمەن قاتار سالماق ۇعىمى دا ءجيى قولدانىلادى. «سالماق» ءسوزى وزدەرىڭە جاقسى تانىس. ءبىراق كەي جاعدايدا سەندەر اۋىرلىق كۇشى مەن سالماقتى شاتاستىراسىڭدار. سونىمەن سالماق دەگەن - دەنەنىڭ تىرەككە نەمەسە اسپاعا ارەكەت ەتەتىن كۇشى دەنەنىڭ سالماعى دەپ اتالادى. ول ر ارپىمەن بەلگىلەنەدى. ونىڭ فورمۋلاسى؛ ياعني مىسالى، ەگەر الاقانعا قانداي دا ءبىر نارسەنى سالساق،سول كەزدە نارسەنىڭ الاقانعا ءتۇسىرتىن قىسىم كۇشى ونىڭ سالماعى بولىپ تابىلادى.
اۋىرلىق كۇشىنىڭ ارەكەت ەتۋ باعىتىندا دەنە تىرەگىمەن قوسا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالاتىن بولسا ، وندا سالماق پەن اۋىرلىق كۇشىنىڭ اراسىنداعى قاتىس وزگەرەتىن بولادى. بۇل جاعدايدا دەنەنىڭ سالاعى اۋىرلىق كۇشىنەن كوپ نەمەسە از بولۋى مۇمكىن.
تىرەك نەمەسە اسپا دەنەمەن بىرگە ەركىن تۇسكەن كەزدەگى جاعدايدىڭ ەرەكشە ماڭىزى بار. بۇل جاعدايدا تىرەك دەنەنىڭ قوزعالىسىنا بوگەت بولمايدى، سوندىقتان دەنە تىرەككە ارەكەت ەتپەيدى. سالماعى نولگە تەڭ بولاتىن دەنەنىڭ مۇنداي كۇيىن سالماقسىزدىق دەپ اتايدى. مىسالى، ءارقايسىلاردىڭ تۇعىردان سۋعا سەكىرگەندە، ليفتىمەن تومەن تۇسە باستاعان مەزەتتە، جوعارى قاراي سەكىرگەن كەزدەرىڭدە ءبىر ءسات بولسىن سالماقسىزدىق كۇيىن كەشەسىڭدەر.
ال، ەندى بالالار بۇگىنگى جاڭا ساباققا ەسەپ شىعارساق:
ءىV. ەسەپتەر شىعارتۋ:
№15 جاتتىعۋ.
1.دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى 10كن. ول دەنەنىڭ ماسساسىن قانداي؟
بەرىلگەنى: حبج: اناليز: شەشۋى:
Fا =10كن 1كن=103 ن m
ت/ك: m=؟ m
g= 9،8 ن/كگ جاۋابى: m
3. جۇكتىڭ ماسساسى 10كگ. وعان قانداي اۋىرلىق كۇشى ارەكەت ەتەدى؟
بەرىلگەنى: اناليز: شەشۋى:
m=10كگ Fa = 10كگ * 10ن/كگ = 100ن = 102 H
جاۋابى: ت/ك Fa g= 9،8 ن/كگ
№16 جاتتىعۋ.
2. سەندەر ءبىر پلانەتادا بولىپ، ونداعى ءبىر دەنەنىڭ ماسساسىن جانە وعان ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشىن ەسەپتەدىڭدەر دەلىك. ناتيجەلەرى: m=150گ، F=0،57ن. سەندەر قانداي پلانەتادا تۇرسىڭدار؟
بەرىلگەنى: حبج: اناليز: شەشۋى:
m=150گ 1گ=0،001 كگ g=.....
F=0،57ن 150گ = 0،15 كگ g=......
ت/ك: g=؟
جاۋابى: g=3،8 ن/كگ (مارس)
№17 جاتتىعۋ.
3. ماسساسى 40كگ بالانىڭ ايداعى سالماعىن انىقتاڭدار.
ايداعى gاي=1،6 ن/كگ.
بەرىلگەنى: اناليز: شەشۋى:
m= 40 كگ
ر= 40كگ*1،6 ن/كگ=64H
gاي=1،6 ن/كگ
ت/ك: ر=؟
جاۋابى: ر=64ن
V. بەكىتۋ. «فيزيكالىق ديكتانت» - تۇرىندە.
سۇراقتار:
1.قانداي كۇش اۋىرلىق كۇشى دەپ اتالادى؟
2.دەنەنىڭ ماسساسىن دينامومەتر كومەگىمەن انىقتاۋعا بولا ما؟
3. جەردىڭ 1كگ دەنەنى تارتۋ كۇشى؟
4.دەنەنىڭ سالماعى دەگەنىمىز نە؟
5. سالماقسىزدىقتىڭ سەبەبى نەدە؟
VI.وقۋشىلاردىڭ قورىتىندىلاۋى.
VII. ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندىلاۋ ءسوزى: بالالار، بۇگىنگى ساباقتا ءبىز تارتىلىس قۇبىلىسىن، اۋىرلىق كۇشىن، دەنەنىڭ سالماعىن، سالماقسىزدىقتى وقىپ ۇيرەندىك. الەمدەگى دەنەلەردىڭ ءبىر – بىرىنە تارتىلۋى بۇكىلالەمدىك تارتىلىس دەپ اتالادى. اعىلشىن عالىمى يسااك نيۋتون بۇل قۇبىلىستى زەرتتەپ، تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭى – بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن تۇجىرىمدادى.بۇكىلالەمدىك تارتىلى كۇشى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتايدى جانە ونى Fا ارپىمەن بەلگىلەيدى. سونىمەن بارلىق دەنەلەر ءۇشىن اۋىرلىق كۇشىنىڭ دەنەنىڭ ماسساسىنا قاتىناسى تۇراقتى بولادى. بۇل تۇراقتى شامانى g (لاتىنشا وقىلۋى «جە») ارپىمەن بەلگىلەنەدى. بۇدان:
بولادى.
وسىدان، دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنە ماسساسىنا تۋرا پروپورسيونال:
تۇراقتى g - دىڭ شاماسى جۋىقتاپ العاندا 9،8 ن/كگ – عا تەڭ. دەنەنىڭ تىرەككە نەمەسە اسپاعا ارەكەت ەتەتىن كۇشى دەنەنىڭ سالماعى دەپ اتالادى. ول ر ارپىمەن بەلگىلەنەدى. ونىڭ فورمۋلاسى؛ ياعني سالماعى نولگە تەڭ بولاتىن دەنەنىڭ مۇنداي كۇيىن سالماقسىزدىق دەپ اتايدى.بۇگىنگى تاقىرىپتا ءبىز وسىنى وقىپ، بىلدىك.
باعالاۋ.
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
سالماق. سالماقسىزدىق.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: تارتىلىس كۇشى، اۋىرلىق كۇشى، سالماق – وسى كۇشتەردىڭ تابيعاتى تۋرالى جۇيەلى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: سالماق پەن ماسسانىڭ ايىرماشىلىعىن اجىراتا الۋعا، فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ سىرىن تۇسىندىرە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، فيزيكالىق تىلمەن سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بلوكتىق وقىتۋ جۇيەسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ينفورماتيكا، فيزيكا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ءىV. ەسەپتەر شىعارتۋ
V. بەكىتۋ. «فيزيكالىق ديكتانت» - تۇرىندە.
VI. وقۋشىنىڭ قورىتىندىلاۋى.
VII. ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى.
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
1. سىنىپقا كىرىپ وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن.
2.جوق وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. قانداي كۇشتى تەڭ ارەكەتتى كۇش دەپ اتايمىز؟
2. ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىمەن ءبىر جاققا قاراي باعىتتالعان ەكى كۇشتىڭ تەڭ ارەكەتتى كۇشى نەگە تەڭ؟
3.كۇشتى ولشەيتىن قۇرال قالاي اتالادى؟
4.مىسال كەلتىر.
ءىىى. جاڭا ساباق.
بالالىق شاعىمىزدان ءارقايسىسىمىز دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشى جاقسى تانىس، مىسالى، تەبىلگەن دوپ تا، بۇتاعىنان ۇزىلگەن الما دا جەرگە تۇسەدى. دەمەك، دەنەلەرگە جەر تاراپىنان كۇش ارەكەت ەتەدى. جەر بارلىق دەنەلەردى وزىنە تارتادى. كۇندى اينالا قوزعالاتىن پلانەتالار تارتىلىس ءورىسى ارەكەتىنەن كۇنگە تارتىلادى جانە وزدەرى دە ءبىر – بىرىنە تارتىلادى.بارلىق كەڭىستىكتى جايلاعان تارتىلىستان “جەتى قات كوككە ۇشساق تا”، “جەتى قابات جەر استىنا ەنسەك تە” قۇتىلا المايمىز. سوندىقتان الەمدەگى دەنەلەردىڭ ءبىر – بىرىنە تارتىلۋى بۇكىلالەمدىك تارتىلىس دەپ اتالادى. اعىلشىن عالىمى يسااك نيۋتون بۇل قۇبىلىستى زەرتتەپ، تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭى – بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن تۇجىرىمدادى.
بۇكىلالەمدىك تارتىلىس كۇشى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتايدى جانە ونى Fا ارپىمەن بەلگىلەيدى.(79 – سۋرەت
جۇرگىزىلگەن كوپتەگەن تاجريبەلەردەن دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنەنىڭ ماسساسىن تۋرا پروپورسيونال بولاتىنىن كورسەتتى. ەگەر، مىسالى، دينامومەتر ىلگەگىنە كەزەكپەن ماسسالارى m1 ، m2 ، m3 دەنەلەردى ءىلىپ جانە ءار جولى دينامومەتر كورسەتۋىن بەلگىلەپ وتىرساق، وندا تومەندەگى قاتىناستىڭ ورىندالاتىنىنا كوز جەتكىزەمىز:
سونىمەن بارلىق دەنەلەر ءۇشىن اۋىرلىق كۇشىنىڭ دەنەنىڭ ماسساسىنا قاتىناسى تۇراقتى بولادى. بۇل تۇراقتى شامانى g (لاتىنشا وقىلۋى «جە») ارپىمەن بەلگىلەنەدى. بۇدان:
بولادى.
وسىدان، دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنە ماسساسىنا تۋرا پروپورسيونال:
تۇراقتى g - دىڭ شاماسى جۋىقتاپ العاندا 9،8 ن/كگ – عا تەڭ. دەنەلەر تەك جەرگە عانا ەمەس، باسقا دا اسپان دەنەلەرىنە – كۇنگە، ايعا، پلانەتالارعا تارتىلادى. الايدا وتە ۇلكەن قاشىقتىقتاردا اتالعان اسپان دەنەلەرىنىڭ تارتۋ كۇشى ازايادى دا، ال قانداي دا ءبىر اسپان دەنەسىنىڭ بەتىنە جاقىنداعاندا، ونىڭ تارتىلىسى باستى ءرول اتقارا باستايدى.
سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى پلانەتالاردا ماسسالارى بىردەي دەنەلەرگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دە تۇرلىشە بولادى. پلانەتانىڭ ماسساسى نەعۇرلىم از بولسا، ونىڭ دەنەلەردى وزىنە تارتاتىن كۇشى سوعۇرلىم از بولادى.
مىسالى، ماسساسى 1كگ دەنەنى جەر – 9،81 ن، اي – 1،62 ن، مارس – 3،73 ن كۇشپەن تارتادى.
دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتادىق.اۋىرلىق كۇشىمەن قاتار سالماق ۇعىمى دا ءجيى قولدانىلادى. «سالماق» ءسوزى وزدەرىڭە جاقسى تانىس. ءبىراق كەي جاعدايدا سەندەر اۋىرلىق كۇشى مەن سالماقتى شاتاستىراسىڭدار. سونىمەن سالماق دەگەن - دەنەنىڭ تىرەككە نەمەسە اسپاعا ارەكەت ەتەتىن كۇشى دەنەنىڭ سالماعى دەپ اتالادى. ول ر ارپىمەن بەلگىلەنەدى. ونىڭ فورمۋلاسى؛ ياعني مىسالى، ەگەر الاقانعا قانداي دا ءبىر نارسەنى سالساق،سول كەزدە نارسەنىڭ الاقانعا ءتۇسىرتىن قىسىم كۇشى ونىڭ سالماعى بولىپ تابىلادى.
اۋىرلىق كۇشىنىڭ ارەكەت ەتۋ باعىتىندا دەنە تىرەگىمەن قوسا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالاتىن بولسا ، وندا سالماق پەن اۋىرلىق كۇشىنىڭ اراسىنداعى قاتىس وزگەرەتىن بولادى. بۇل جاعدايدا دەنەنىڭ سالاعى اۋىرلىق كۇشىنەن كوپ نەمەسە از بولۋى مۇمكىن.
تىرەك نەمەسە اسپا دەنەمەن بىرگە ەركىن تۇسكەن كەزدەگى جاعدايدىڭ ەرەكشە ماڭىزى بار. بۇل جاعدايدا تىرەك دەنەنىڭ قوزعالىسىنا بوگەت بولمايدى، سوندىقتان دەنە تىرەككە ارەكەت ەتپەيدى. سالماعى نولگە تەڭ بولاتىن دەنەنىڭ مۇنداي كۇيىن سالماقسىزدىق دەپ اتايدى. مىسالى، ءارقايسىلاردىڭ تۇعىردان سۋعا سەكىرگەندە، ليفتىمەن تومەن تۇسە باستاعان مەزەتتە، جوعارى قاراي سەكىرگەن كەزدەرىڭدە ءبىر ءسات بولسىن سالماقسىزدىق كۇيىن كەشەسىڭدەر.
ال، ەندى بالالار بۇگىنگى جاڭا ساباققا ەسەپ شىعارساق:
ءىV. ەسەپتەر شىعارتۋ:
№15 جاتتىعۋ.
1.دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى 10كن. ول دەنەنىڭ ماسساسىن قانداي؟
بەرىلگەنى: حبج: اناليز: شەشۋى:
Fا =10كن 1كن=103 ن m
ت/ك: m=؟ m
g= 9،8 ن/كگ جاۋابى: m
3. جۇكتىڭ ماسساسى 10كگ. وعان قانداي اۋىرلىق كۇشى ارەكەت ەتەدى؟
بەرىلگەنى: اناليز: شەشۋى:
m=10كگ Fa = 10كگ * 10ن/كگ = 100ن = 102 H
جاۋابى: ت/ك Fa g= 9،8 ن/كگ
№16 جاتتىعۋ.
2. سەندەر ءبىر پلانەتادا بولىپ، ونداعى ءبىر دەنەنىڭ ماسساسىن جانە وعان ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشىن ەسەپتەدىڭدەر دەلىك. ناتيجەلەرى: m=150گ، F=0،57ن. سەندەر قانداي پلانەتادا تۇرسىڭدار؟
بەرىلگەنى: حبج: اناليز: شەشۋى:
m=150گ 1گ=0،001 كگ g=.....
F=0،57ن 150گ = 0،15 كگ g=......
ت/ك: g=؟
جاۋابى: g=3،8 ن/كگ (مارس)
№17 جاتتىعۋ.
3. ماسساسى 40كگ بالانىڭ ايداعى سالماعىن انىقتاڭدار.
ايداعى gاي=1،6 ن/كگ.
بەرىلگەنى: اناليز: شەشۋى:
m= 40 كگ
ر= 40كگ*1،6 ن/كگ=64H
gاي=1،6 ن/كگ
ت/ك: ر=؟
جاۋابى: ر=64ن
V. بەكىتۋ. «فيزيكالىق ديكتانت» - تۇرىندە.
سۇراقتار:
1.قانداي كۇش اۋىرلىق كۇشى دەپ اتالادى؟
2.دەنەنىڭ ماسساسىن دينامومەتر كومەگىمەن انىقتاۋعا بولا ما؟
3. جەردىڭ 1كگ دەنەنى تارتۋ كۇشى؟
4.دەنەنىڭ سالماعى دەگەنىمىز نە؟
5. سالماقسىزدىقتىڭ سەبەبى نەدە؟
VI.وقۋشىلاردىڭ قورىتىندىلاۋى.
VII. ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندىلاۋ ءسوزى: بالالار، بۇگىنگى ساباقتا ءبىز تارتىلىس قۇبىلىسىن، اۋىرلىق كۇشىن، دەنەنىڭ سالماعىن، سالماقسىزدىقتى وقىپ ۇيرەندىك. الەمدەگى دەنەلەردىڭ ءبىر – بىرىنە تارتىلۋى بۇكىلالەمدىك تارتىلىس دەپ اتالادى. اعىلشىن عالىمى يسااك نيۋتون بۇل قۇبىلىستى زەرتتەپ، تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭى – بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن تۇجىرىمدادى.بۇكىلالەمدىك تارتىلى كۇشى كورىنىسىنىڭ ءبىرى – دەنەلەردىڭ جەرگە تارتىلۋ كۇشىن اۋىرلىق كۇشى دەپ اتايدى جانە ونى Fا ارپىمەن بەلگىلەيدى. سونىمەن بارلىق دەنەلەر ءۇشىن اۋىرلىق كۇشىنىڭ دەنەنىڭ ماسساسىنا قاتىناسى تۇراقتى بولادى. بۇل تۇراقتى شامانى g (لاتىنشا وقىلۋى «جە») ارپىمەن بەلگىلەنەدى. بۇدان:
بولادى.
وسىدان، دەنەگە ارەكەت ەتەتىن اۋىرلىق كۇشى دەنە ماسساسىنا تۋرا پروپورسيونال:
تۇراقتى g - دىڭ شاماسى جۋىقتاپ العاندا 9،8 ن/كگ – عا تەڭ. دەنەنىڭ تىرەككە نەمەسە اسپاعا ارەكەت ەتەتىن كۇشى دەنەنىڭ سالماعى دەپ اتالادى. ول ر ارپىمەن بەلگىلەنەدى. ونىڭ فورمۋلاسى؛ ياعني سالماعى نولگە تەڭ بولاتىن دەنەنىڭ مۇنداي كۇيىن سالماقسىزدىق دەپ اتايدى.بۇگىنگى تاقىرىپتا ءبىز وسىنى وقىپ، بىلدىك.
باعالاۋ.
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «دەنەلەردىڭ ءجۇزۋ شارتتارى. ارەومەترلەر»
