InfoHub Logo

جەلكە تۇسىندا سۋ سۇراپ ماڭىراعان مال شىبىن جانىن شىرقىراتا تۇسەدى. شىلدەنىڭ اپتاپ كۇنى شەكەسىن تەسىپ بارادى، پانالايتىن بۇتا جوق. جورعالاعان سارى كەسىرتكە ءوزىنىڭ سۇيىق كولەڭكەسىنە تۇمسىق تىرەپ قالت كىدىردى، ۇشكىل باسىن قيسايتىپ قارادى، اۋزىن اشىپ، ءتىلىن شىعاردى. و، توبا! وسىناۋ مۇسكىن جاندىك زامانى ءجۇرىپ تۇرعان كەزدەگى الىپ ءدينوزاۆردىڭ ازعىنداعان تۇقىمى دەگەنگە كىم سەنەدى. شىنىمەن-اۋ، ەندىگى ءبىر كەزەڭدە ءوزىنىڭ تۇقىمى جۇمىر جەردىڭ بەتىنەن تازا سۋ تاپپاي، بويىنا جۇق بولارلىق ءنارلى تاعام تاپپاي، كەۋدە كەرىپ جۇتاتىن اۋا ازايعانداي حالگە تاپ بولىپ كىشىرەيگەننەن-كىشىرەيىپ قايتادان مايمىلعا اينالىپ كەتپەس پە ەكەن. مايمىل بولماعاندا نەسى ءقالدى-اي.

وتكەن جۇمادا بولار، ورتالىقتان قۇمدا قايىقشا جىلجيتىن ۆەزدەحود ماشيناسىنا ءمىنىپ مال دارىگەرى مامىرايحان كەلگەن. قاسىندا قۋىق شالبارلى، قاقپاق جاۋىرىنى قالقانعا ۇقساعان، كىرپىشاش قويعان بوزبالاسى بار، ازداپ ۇرتتاپ العان با، تاناۋىنىڭ استىنان «وتتا قۇمعان-اي، كوزىن اشىپ-جۇمعان-اي» دەپ اۋەلدە اندەتىپ، اۋلەكىلەنىپ ءسوز تىڭدار بولمادى. بۇل ايتادى: باسەكە، قونىستىڭ وتى تىقىرلانىپ قالدى، سكۆاجىن قۇبىرىنان سۋ ازەر تامادى، قايدا باس ساۋعالايمىز؟.. مامىرايحان ايتادى: وتتا تۇرعان-اي، كوزىن اشىپ-جۇمعان-اي... قۇم ىشىنە كوشىڭىز... باياعى: كەرۋەن جولىنىڭ بويىنان كونە شىڭىراۋ كوزىن ىزدەڭىز... وعان دەيىن داريا تابانىنداعى لاي سۋدى ءىشىڭىز... بۇل ايتادى: اۋ، باسەكە، جوعارعى ساعاداعى كۇرىش ۇجىمدارى گەربيسيد، ۋ ءدارى شايعان لاس سۋىن دارياعا قايىرا قۇيعان بىلەم، قويمالجىڭ ىلعالدى مال تاتىپ المايدى. مامىرايحان ماڭدايىن جۇدىرىعىمەن توقپاقتايدى: ەندى ماعان نە قىل دەيسىڭ! مىنا ءارتىس قىزبەن وسى ءقازىر قولعا كۇرەك الىپ جىبەرىپ قۇدىق قازىپ بەر دەيمىسىز، ويباي!.. ابىلاي قويشى اڭ-تاڭ. الگىدە قالادان كەلىپ ساندالىپ جۇرگەن بوزبالا شىعار دەپ ويلاعانى قاسىن سۇرمەلەپ، بەتىن وپالاپ، شاشىن قيدىرعان قازاق قىزى ەكەنىنە قايران قالادى باياعى. ارتيست بولسا بولار-اۋ دەيدى. بوكسەسىن بيلەتىپ جۇرگەنى قىزىق، سويلەگەندە اۋزى-باسى جىبىرلاپ كەتەدى، بىلدىرلاپ، ورىسشالاپ الدەنە سۇرايدى. مامىرايحان پارمەن جۇرگىزەدى: ءبىر باعلاندى دومالاتىپ سويىڭىز، ءان ايتىپ ساۋىق قۇرىپ بەرەدى. «ءومىرى ارتيست كورمەيمىز، جازۋشى دەگەندى ەستىپ-بىلمەيمىز» دەپ جوعارىدان كەلگەن وكىلگە ارىز ايتىپ قويمايسىز، ال ەندەشە، ءبىر باسىڭا تاۋلىك بويىنا كونسەرت قويعىزىپ قارىق قىلايىن دەپ ءانشى كەلىنشەكتى ادەيى الىپ كەلدىم، اعاسى. ابىلاي ايتادى: اۋ، ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ؟.. مىنا سۋ ىزدەپ ماڭىراعان مالدى ءيىرىپ قويىپ، جاس ەتكە تويىپ، بوكسەلى بيكەشتىڭ انىنە اۋىز اشقانىمىز ءارۋاقتان ۇيات شىعار. مامىرايحان: ءايدا، ۆەزدەحودتى ورتالىققا جىبەرەمىن دە سۋ تاسيتىن ماشينانى شاقىرتىپ كەلتىرەمىن، ءوزىڭ دە، كىرپياز قويىڭ دا اۋىز سۋعا قارىق بولادى!.. ابدىرەڭدى اش! ساقتاعان، تىققان اششىلارىڭدى شىعار. بۇل ەڭدى باستىقتىڭ الدىندا كوپ قاسارىسپادى، «سۋ كەلەدى» دەگەن ءسوزدى ەستىگەن سوڭ ىرسىڭداپ مازدەنىپ، ۇيىنە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ تىرسەگى توعىسىپ مايماڭ قاقتى. ايەلىنە «قازان كوتەر، مال سويامىن، قۇداي قالاسا بۇگىن مايرامپازدىڭ ويىنىن كورىپ ءماز بولاتىن شىعارمىز» دەپ جارلىق جاسادى. ارادىك وسى مەن باستىقتىڭ الدىندا مايمىل بولىپ بارا جاتقان جوقپىن با دەپ كوڭىلىنە كىربىڭ ۇيالاتتى. ول ويىن لەزدىڭ اراسىندا ۇمىتىپ ۇلگەردى.

سەمىزىن كوتەرىپ سويىپ، باسىن ءۇيىتىپ، ىشەك-قارنىن تازالاسىپ، ايەلىنە جوبا كورسەتىپ اياعىنىڭ ۇشىنان باستى. ابدىرەسىن اشىپ كۇزگە قاراي ساۋلىقتى قولدان ۇرىقتاندىرۋعا كەرەگى بولادى دەپ تىعىپ جۇرگەن ءسپيرتىن شىعاردى. مامىرايحان «سپيرتكە سۋ قوسپاي ىشەمىن» دەپ شەكە تامىرى بىلەۋلەنىپ، بەتى شوقتاي قىزارىپ، سوزىنەن جاڭىلىپ، ماس بولىپ قالدى. تۇكپىردەگى بولمەگە بارىپ تىراپاي اسىپ قورىلعا باستى. ءارتىس كەلىنشەك اۋەلگىدە سىزىلتىپ ءان سالىپ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. قويشىنىڭ ايەلى الىپ كەلگەن ۇيەمە تاباق استان اۋىز ءتيدى دە قويدى، «ءىشىم كۇيىپ بارادى»، — دەپ قاتىق سۇراپ ءىشتى، «ءسىڭلىم-اۋ، تىلدەسەتىن جان بالاسى جوق جاپان دالادا قالاي ءىشىڭ پىسپايدى»،- دەپ ەسىركەپ، مۇسىركەدى. سۋ تاسىعىش الىپ كەلگەن جىلى سۋعا تۇسەمىن دەپ ماڭىراعان مالمەن ءيىن تىرەستى، كويلەگىن شەشىپ سۋعا مالىپ قايىرا كيدى؛ ۇشقاسىپ-تىركەسىپ كىرىپ-شىعىپ كۇندى باتىردى.

ابىلايدىڭ ايەلى ايتتى: اۋ، ءسپيرتتىڭ ءبارىن سارقىپ ءىشتى، اۋىتكە باس قويعان قويدى تىرجالاڭاش ءجۇرىپ ۇركىتتى، مال دارىگەرىن قۇلاتىپ تىڭدى، تۇنەمەسى ءوزىڭدى يەكتەمەي تۇرعاندا قۇتىل ءارتىس قاتىننان. بۇل كوكەڭ باسى بىلعاڭداپ ءجۇرىپ الگى بىلق-سىلق ءارتىستى جاس بالاشا يتشىلەپ كيىندىردى، اياق-قولىنا يە بولا الماي توردە تالىپ ءتۇسىپ جاتقان مامىرايحاندى سىرتقا سۇيرەلەدى، ساماۋرىننان قالعان سۋدى باسىنا قۇيدى. ارەڭ دەگەندە ەسىن جيعىزدى. «ءبۇيتىپ شىلدەنىڭ كۇنىندە قوناق كۇتكەن، ءارتىس كەلىنشەكتىڭ سۋ تەگىن ويىنىن كورگەن نە تەڭىم، قۇرىپ قالسىن-اي ءبۇيتىپ يتشىلەگەنىم» دەپ ابىلاي ىشىنەن ءىريدى. ماشيناعا مىنگىزە الماي قيقالاقتاپ، ءارتىس كەلىنشەكتى قولتىقتاپ، جۇمساق مۇشەسىنەن، ول جەر، بۇل جەرىنەن مىتىڭقىراپ كابيناعا تىققىشتاپ جاتسا، يت-اي، ول شىركىنىڭ شىنىمەن بۇرىلىپ قۇلاعىنا سىبىرلايدى. «كوپتەن ايەل بولىپ كورمەگەم: سىزدەي اعايدىڭ ارقاسىندا ايەل ەكەنىمدى ەسكە تۇسىرسەم دەپ ەدىم»، — دەپ قىلىمسىپ كوزىن قىسا ما-اۋ، الدەبىر ءاننىڭ نوتاسىن ىڭىلداپ سوزا ما-اۋ، ەسىنەن تاڭدىردى. مىنا تۇستا كابينا تەكپىشەگىنە اياعىن ىلىندىرە الماي جاتقان مامىرايحان ويبايىن سالادى. «اتتاندىرىپ جىبەر!.. تىزگىندى ۇستا!..» — دەپ ايقايلايدى. ابىلاي ماشينەنى اينالىپ جۇگىرىپ جەتەدى. «باسەكە، بۇل بايگە كۇرەڭنىڭ ۇزەڭگىسى ەمەس، ۆەزدەحودتىڭ كابيناسى»، — دەپ تۇسىندىرەدى. «اتتاندىرىپ جىبەر!» — دەپ بارقىراپ بۇيىردى باستىعى. انا جاقتا شوفەر بالا كابينادان سىپىرىلىپ تۇسۋگە اينالعان ءارتىس كەلىنشەكپەن الەك. مامىرايحاننىڭ داۋىسى مۇنشاما زور بولار ما. «ءشيلى وزەن قامىس-اي، ءبىزدى ويلاي ءجۇر، تانىس-اي»، — دەپ القاپتى كوشىرەدى، يت ۇرەدى، مال ۇركەدى. مىنا تۇستان ماشينانى اينالىپ شوفەر بالا جۇگىرىپ كەلەدى. «اعاي، — دەيدى ەنىگىپ، — الگى ارتيست كەلىنشەك كابينادان شىعا قاشىپ قۇم ىشىنە ءسىڭىپ بارادى، ۇستاماساق شيبورىگە جەم بولادى».

ابىلاي اياعىنداعى قولپىلداعان كەرزى ەتىگىن سىپىرىپ تاستاپ بالا سىلتەگەن جاقتى بەتكە الىپ ۇشا جونەلدى، كوپ ۇزاماي بەزىپ بارا جاتقان كەلىنشەكتى قۋىپ جەتتى... ول شىركىن الاق-جۇلاق جالتاقتاپ بۇلت-بۇلت قاشىپ ۋىسىندا تۇرمايدى، ۇستىنە سىلاپ ماي جاعىپ العان سەكىلدى. الاقانىن قۇمعا مالىپ ىسىپ-ىسىپ جىبەردى، كەلىنشەكتى قارماي ۇستاپ، ءۇي جاققا سۇيرەلەدى. «مىنا شىركىن مايمىلدان ءاينىمايدى-اي، كابينا ايناسىنان كوردى — ءوزىمنىڭ جەتىسىپ تۇرعانىم شامالى... ومىراۋى جىرتىلعان، بەتىنە قۇم جۇققان، شاشىنا شوڭگە جابىسقان... ءارى يتەرىپ، بەرى جىعىپ دەگەندەي شوفەر بالا ەكەۋى قولداسىپ بەتىنە وپا جاققان ءانشى مايمىلدى، سوسىن قورباڭداعان باستىق مايمىلدى ارەڭ دەگەندە كابينا ىشىنە كەپتەپ تىقتى. شوفەر بالا ەسىگىن سىرتىنان جىپپەن شاندىپ بايلاپ تاستادى. «ال، كوكە، حوش، مىنالاردى توگىپ-شاشىپ الماي ورتالىققا جەتكىزسەم بولدى، ماشيناسىنىڭ ءىشىن ۇرايىن، دوڭگەلەگىن ءبىر تەۋىپ اۋدانعا كەتەمىن، مىناداي كور بەينەتتەن بەزەمىن»، — دەدى. الىپ ماشينا سار-گۇر ەتىپ ىشقىنا ىڭىرانىپ ءتۇن تۇنەگىنە ءسىڭىپ جونەلە بەردى. بۇل كوكەڭ الگىلەردىڭ ارتىنان سوستيىپ قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ، ءىش الەمى بوساي قۇلازىپ، كۇنى بويعى سۇركىل بەينەتىنە وكىندى مە، الدە يت جەپ كەتكەندەي سەمىز باعلاننىڭ ەتىنە، ابدىرەسىندە اسپەتتەپ ساقتاپ جۇرگەن قوس شولمەك ءسپيرتىنىڭ تەككە قۇرىعانىنا ءىشى كۇيدى مە، ول اراسىن ءوزى دە بىلمەيدى، جۇرتتا قالعان كۇشىكشە كومەيىنەن قۇمىعا ءۇن شىعاردى.

— مايمىل بولماعاندا نەمىز قالدى! الەمتاپىراق ازىناعان ءۇن تۇنگى دالانى ءتىلىپ وتكەندەي سەزىلدى.

— مايمىل بولماعاندا نەمىز قالدى!

وسى وقيعادان كەيىن-اق ابىلاي بويىنا وڭباستاي عىپ بوتەن مىنەز جامادى. جەر بەتىندە جورعالاپ، تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن ءتىرى جاندىك-ماقۇلىق اتاۋلىدان ءوزى بىلەتىن كىسىلەردىڭ كەيپىن ىزدەيتىن مىنەز اشتى. ماقۇلىقتىڭ ىشىنەن «مەن پالەنشەمىن عوي»، — دەپ ەرەسەك كىسى ءۇن سالىپ، ءوزىن تانىستىرىپ تۇرعانداي سەزىلەدى. ءار حايۋاناتتىڭ تابيعاتىنان ادامنىڭ ارعى اڭعارىن، ءوزى بىلەتىن كىسىلەردىڭ مىنەز ايبارىن تانىعانداي بولادى. كورىپكەلشە پالەنشە، تۇگەنشەلەردى تانىپ الادى... شىندىعىندا عوي، ءدال مىنا جورعالاپ قۇمعا ءسىڭىپ بارا جاتقان كەسىرتكەنىڭ ىشىندە جەكەمەنشىك ەكى ءجۇز قوي جيناعان، جاسىنا جەتپەي تىراپاي اسقان، وردەندى شوپان، سەرىگى امانتۇر بارداي!..

ءىىىول تاسباقاسى اۋىل دۇكەنىندە باقىرايىپ ساۋدا جاساپ، تارازىنىڭ ءبىر تاباعىنىڭ استىنا ماگنيت قىستىرىپ، قاساقانا اۋىرلاتىپ، كىسىدەن جەپ ۇيرەنگەن وڭعاربايعا ۇقسايدى؛ باياعى ءانشى كەلىنشەك — مايمىلدىڭ جەر بەتىندەگى، وسى ەلدەگى كورىنىسى. ءمۇلايىم، مۇسكىن قالتاق قويشى ەرتە كوكتەمدە ءجۇنى ءتۇسىپ، كوزى كىرتيىپ، قىر باسىندا ءموليىپ وتىرعان شي ءبورىنىڭ ىشىندە جۇرگەن سەكىلدى؛ انا جىلى جوعالىپ قۇرىدى دەپ قويعان، كەيىنشە جارداي بولىپ سەمىرىپ، كوزىنە تۇسكەن كىسىنى سۇركەكتەتىپ قۋىپ اۋىلعا وكىرىپ ورالعان بۇقانىڭ ىشىندە دەمىنە نان پىسكەن مامىرايحان جۇرگەن ءتارىزدى. ەندەشە ءوزى شە؟... بۇل شە؟ ...كوپ قالباقتاپ، ۇشامىن دەپ ۇشا الماي قالعان، قاناتى سىنعان، سارى ساحارانىڭ سارشۇناعىن اڭدىپ قورەك ايىرعان، مويىن ءجۇنىن ءۇرپيتىپ مولاعا قونعان بۇيىعى مىنەز بۇركىتىنە كەلەدى. جانى سول بۇركىتتىڭ قاناتىنىڭ استىندا سەكىلدەنەدى. مومىن اۋىلدىڭ جىلى-جۇمساعىن تالعاماي قىلعىتىپ، قىرعا قاراپ ۇلىپ، شي تۇبىنە بۇعىپ، قىسقا قاراي جونى جىلتىراپ قوڭ جيىپ ماسايراعان ارلان ءبورىنىڭ ىشىندە ەرگەنباي ءجۇر مە؛ العاشقى قار تۇسكەندە اياقتى جىلقىعا ءمىنىپ، قىر بەتكەيدە بۇلكەكتەپ بارا جاتقان قاسقىردى كورسەڭ... تىزگىنىڭدى تارتا شاپ، اياعىڭدى ۇزەڭگىدەن شىعارما... سوعىپ الام دەپ سوڭىنان سۇركەكتەتسەڭ — وڭباي قاتەلەسەسىڭ — ول-داعى وسى اۋىلدىڭ وقىمىستى دارىگەرى ەرگەنباي.

يەن دالا، جاپان ولكەدە ءجۇرىپ ءىشى پىسىپ، تىلدەسەتىن ادام ىزدەسە، ءسوزدى ساعىنسا ماڭايىنا جالتاقتاي قاراپ، كوزىنە كورىنگەن ءتۇز ماقۇلىعىمەن ادامشا سالەمدەسىپ، ادامشا تىلدەسىپ كەتەتىن ەرسىلەۋ ادەت جامادى. كۇبىرلەپ كەڭەسەتىن بولدى. «قۇرىپ قالسىن، ەشكىم سەزبەسىنشى، ءبىلىپ قويسا ءاجۋاعا اينالدىرار» دەپ ىشتەي قۋىستانىپ ءجۇردى. كوبىنە ماقۇلىقتى كورە سالىپ سويلەپ كەتكەنىن ءوزى اڭداماي قالادى، جۇرەلەپ وتىرا كەتكەنىن كەش اڭعارادى.

اپتانىڭ باسىندا بولار، ءتۇس اۋعان كەزدە، ابىلۇيگەننىڭ كۇنگەي باۋرايىنداعى جىڭىشكە ساي تابانىن جۇلگەلەپ كەلە جاتىپ ۇلكەن قۇم تاسباقاسىن ۇشىراتتى. ساۋىتى شىت-شىت جارىلىپ كەتىپتى. ساي قاباعىنا تىرمىسىپ تىسكە باساتىن قىلتاناق ىزدەپ، ولمەستىڭ قامىن جاساپ تىربانادى كەپ. قارسى كەزدەسىپ كوزىنە كوزى تۇسكەندە قوزعالىسسىز قالدى. بۇل كوكەڭ توپىراقتى بۇرق ەتكىزىپ شوكەلەپ وتىرا كەتتى. شاكىرتىنە كەيىگەن مۇعالىمگە ۇقسادى، قارلىعىڭقى ءۇنى ۇسقىنسىز ەستىلدى.

— ءاي، وڭعارباي، قايتسەم جۇرت ۇستىنەن كۇن كورىپ، تارازىدان جەپ، باييمىن دەپ جۇرگەندە شالداردىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ تاسباقاعا اينالدىڭ. وزىڭە دە وبال جوق. پەيىلىڭدى كەڭگە سالعانىڭدا ءبۇيتىپ قور بولماس ەدىڭ.

الگى ماقۇلىق جۇمىر باستى پەندەگە قاراپ باقىرايعاننان باقىرايىپ تىرس ەتىپ ۇندەمەيدى.

— رابكووپقا وڭباي ەكى رەت قارىزدانىپ، ءىسىڭ سوتقا تۇسەتىن بولعان سوڭ شالدارعا جىلاپ بارىپ: «قول ۇشىن بەرىڭىزدەر»، — دەدىڭ. — جامانبايدان قالعان جالعىز تۇقىم ەدىم، تۇقىمىم تۇزداي قۇرىماسىن دەدىڭ، زار ەڭىرەدىڭ، شالدار بايعۇس باس قۇراپ جينالىپ «مىنا بايعۇستى جىلاتپايىق» دەگەن ءپاتۋاعا توقايلاستى: ورتالارىنان ءبولىپ، قىرىق ءۇي قىرىق زالىنىڭ ءار تۇتىنىنە ءبىر توقتىدان سالىپ جىلۋ جيناپ قارىزىڭنان قۇتقارىپ جىبەردى، سويتكەن شالدارعا نە ىستەمەدىڭ سەن. قۇمشەكەر سالعان دورباسىنا «وراپ بەرەتىن قاعازىم جوق» دەپ ۇستىنە ۇستەمەلەپ سابىن سالدىڭ، ءۇش تەڭگەنىڭ تاباعىنا وتپەي تۇرعان ايىردىڭ سابىن تىركەپ ساتتىڭ، تارازى تاباعىنىڭ استىنا كوزگە كورىنبەيتىن ماگنيت قىستىرىپ كوپە-كورنەۋ اۋىرلاتتىڭ؛ ءومىرى اقشاعا، دۇنيەگە تويمادىڭ، اقىرى ادال ادامداردىڭ وڭباي قارعىسىنا ۇشىرادىڭ.

وڭعارباي-تاسباقانىڭ جانارىنا جاس ءۇيىرىلىپ، وسى مەزەت كەمسەڭدەپ تىلگە كەلەدى.

— ون ءبىر بالانى، قاتىندى رابكووپتىڭ مىڭ تەڭگە ايلىعىمەن قالاي اسىرايمىن، اعاتاي-اۋ! كيىمنىڭ ءبارى ۋداي قىمبات، تىسكە باساتىن كوكونىستى اۋدان ورتالىعىنان اكەلەمىز؛ كروسوۆكا دەگەن اياق كيىمنىڭ جەتى پارىن الامىن دەپ جارتى جىلعى جيناعانىم كەتتى، ۇلكەن ۇلدى ۇيلەندىرۋگە الدىمىزداعى مالىم جەتپەدى، ءۇيىلىپ كەلگەن قۇدالاردىڭ باس-باسىنا جاعالى كيىمنەن كيىت كيگىزەمىن دەپ كۇللى دۇكەندى كوتەرىپ ۇپتەدىم... بىلمەيمىن، كۇيەۋگە كەتكەن ۇلكەن قىزىمنىڭ ارتىنان «توسەك ورىن اپارۋىمىز كەرەك، شەت ەلدىڭ اعاشىن تاپ» دەپ ايەلىم قۇلاعىمدى جەيدى. انەبىر ەسەپ شىعارعىش قارادومالاعىم استاناعا بارىپ وقۋعا تۇسەمىن، جول پۇل تاپ، كوكە، دەپ قىڭقىلداۋىن ۇدەتتى. اسكەردەگى تەنتەگىم اۋىلدىڭ اسىن ساعىندىم، قازى، قاق سالىڭدار دەپ سالەم سوڭىنان سالەم ىزعىتىپ ول جاتىر، ءول دەيسىز بە ەندى.

— ۇيەلمەنىڭدى ادال اقى، ماڭداي تەرمەن اسىراساڭ بولماس پا، جۇرگەن ىزىڭنەن «جەگىش، جىمقىرعىش» دەگەن وسەك كولدەنەڭ ىلەسىپ قالمايدى، بۇل نە قىلعانىڭ ەندى.

— ون ءبىر بالانى اسىرايمىن، جەتكىزەمىن، جەتىلدىرەمىن دەپ يىعىم بۇتىندەلمەي ءوتتى، ايەل ەكەۋىمىز ويلاۋشى ەدىك: بالالاردىڭ الدى جەتىلگەن سوڭ ءبىر جاعىمىزعا شىعار، قولىمىزدى ۇزارتار دەپ. باياعى قوقاننىڭ سالىقشىلارى سەكىلدى «تاپ، بەر، ىشكىز، كيگىز، كورسەت» دەگەن زارەنى العان پارمەننەن قۇتىلارمىز، ءسىرا دەپ. قايدا-ا-ا!.. بالا ەرجەتكەن سايىن مۇڭ-مۇقتاجى ەسەلەپ كوبەيە تۇسەدى ەكەن؛ بۇرىندارى قاتىنىم استاناعا بارمادىم، الشاڭ باسىپ ءجۇرىپ تەاترىن كورمەدىم دەپ قىرعا قاراپ ماڭىراۋشى ەدى، بۇل كۇندە ەتەگىنە ءسۇرىنىپ اۋىلعا سيرەك كەلەتىن كينونىڭ ءوزىن تاماشالاۋعا مۇعدارى جوق، ەرتەدەن قارا كەشكە سالپىلداپ مايدالاردىڭ تاماعىن پىسىرەدى، جىرتىلعان كيىمىن جامايدى، اۋىرعانىن ەمدەيدى، ءتىپتى بىردە كەشتەتىپ كەلگەن ءوزىمدى ەسەڭگىرەپ تانىماي قالدى.

— كەيدە باسىڭ بىلعاڭداپ ماس بولىپ جۇرەتىنىڭ قالاي، كوكەشىم، قۇم ساناعان ەسەپقوي، جىلاننىڭ كۇيىس قايىرعانىن بىلەتىن سەزگىر پىسىق جىگىت تە سويتە مە ەكەن؟

— ءبىر پۇشپاعىنان تارتساڭ كەلەسى پۇشپاعى ۇزىلەتىن، ءومىرى جەتپەيتىن، ۇنەمى جەتكىزبەيتىن دۇنيەگە كۇيگەننەن ىشەمىن عوي، كۇيىك باسار بولسىن دەپ جۇتامىن داعى. جۇرتتان جەگەن اقشانىڭ ءبارىن ساندىققا باسىپ بايىپ جاتىر دەپ اۋىلداس ويلايدى؛ «وسىمىڭنەن، تۇسىمىڭنەن دەمالىسقا شىققاندا قاراسپايسىڭ، جەڭ ۇشىنان جالعاسپايسىڭ، ورنىڭدى الىپ باسقاعا بەرەمىن» دەپ رابكووپ باستىعى قوقاڭدايدى؛ «جۇرتتىڭ ايەلىنە ۇقساتىپ كيىندىرمەدى؛ جۇرگىزبەدى» دەپ قاتىن قىڭقىلدايدى؛ جەكجاتتارىم شاقىرمادى، جۇرت كوزىنە اتىمىزدى دابىرايتپادى دەپ ولار رەنجيدى، «اراقتى سۋشا سىمىرتپەيدى، قويماسىنا ۇرى جىبەرىپ توناتىپ، ۇپتەتىپ قۇرتار ما ەدى» دەپ قۇرداستارىم كىجىنەدى... قايدا بارىپ جان ساقتايمىن سوندا، ويلاڭىزشى!..

وڭعارباي تاسباقانىڭ جان داۋىسى شىققان ءمۇلايىم جانارىنا تىكتەپ قاراي المادى، وز-وزىنەن تورىعىپ ابىلاي تومەن قارادى... ءقايتسىن-اي، وسىنشا سۇمدىق شىندىقتىڭ استارىن اشامىن دەپ تەگى ويلاماعان-دى. وڭعارباي تاسباقا جەر استىنان شىققانداي كومەسكى ۇنمەن بىلاي دەپ بىلدىرلادى.

— شالداردىڭ قارعىسى قاتتى ءتيىپ، وڭعارباي ادامنان وسىناۋ تاسباقاعا اينالىپ كەتتى دەپ جوبالاپ وتىرسىز، شىندىعى ولاي ەمەس. سابىر ساقتاپ تىڭداپ كورىڭىز: ۇيدەگى الگى زار، الگى ويباي، سىرتتاعى جاڭاعى سالماق، ءزىلزالا جالا از بولىپ جۇرگەندەي-اق كەشەلەرى شەكەم شاعىپ، باسىم بىلعاڭداپ ۇيىمە بارسام — جەزقازعاننىڭ بۇيرا باسىنا كۇيەۋگە شىققان قىزىم قولىندا بالپاناقتاي نارەستەسى بار، قايتىپ كەلىپ وتىر. وتىمىز ورەلى جانبادى، ماحابباتىمىز تۇتانبايدى دەيدى-اي قار... كۇيىپ كەتتىم-اۋ، سول بۇيرا باسىڭمەن ىلەسىپ نەگە قاراڭدى باتىرمادىڭ مۇلدە، ماعان وڭگە اپان اۋىزدارىڭ از بولىپ ءجۇر مە دەپپىن. قىزىمنىڭ مىنەزى كىدىلەۋ ەدى، الگى كۇيىپ ايتقان سوزىمە قيتىعىپ، بالپاناقتاي بالاسىن بىلاي ىسىرىپ، اس ۇيگە بارىپتى دا شىنىداعى سىركە قىشقىلىن ءىشىپ الىپتى، ا، ءبۇيتىپ قور بولعانشا ولەيىن دەپتى. سودان دۇرلىگىس تۇنىمەن، ەرگەنباي كەلىپ قارىسىپ قالعان جاعىن قامشىنىڭ سابىمەن اشىپ اۋزىنا ءسۇت قۇيسىن، اۋداننان قىزىل جاعالى جەتسىن. كوزىم بوزارىپ قىزىمنىڭ باسىن سۇيەپ ولەيىن دەپ وتىرسام «نەگە بۇلاي؟.. اراقتى ءجيى ىشەسىز بە؟.. بالالارعا قول تيگىزەسىز بە؟.. بۇل ءىستى جىلى جاۋىپ قويا المايمىز!..» دەپ تەگى تىستەنىپ تەرگەۋگە العانى. قىزىم كوزىن اشىپ، ەسىن جيناپ اراشاعا تۇسپەگەندە بار عوي، انىق اباقتىعا الىپ كەتەتىن ءتۇرى ىڭعاي، سودان وڭباستاي ەتىپ ايىپ سوما سالدى، الگى تىك مىنەز قىزىمدى، مىنا كوكەڭدى ۇجىمنىڭ كوپشىلىك جيىنىنا، تالقىسىنا سالامىز دەپ نىعىزدادى... سول ءتۇنى كوز ىلمەي شىقتىم، ءبۇيتىپ سۇرگەن تىرشىلىكتىڭ تاپ ءىشىن ۇرايىن دەدىم!.. ەكى اياقتى ادام بولىپ وسىنشالىق ءزابىر، نالا كورگەنىمشە، كۇيەۋدەن قايتىپ كەلگەن قىزىمنىڭ باجىلداعان بالپاناقتاي بالاسىن باعامىن دەپ تەسىك وكپە بولعانشا تاسباقاعا اينالىپ كەتەيىن، ءا، دەپ ابىل باتىردىڭ ارۋاعىنا جالىندىم-اي... ەكى قولىمدى توبەمە قويىپ، زار ەڭىرەپ بارىپ باتىردىڭ مولاسىن قۇشاقتاي قۇلادىم: ۋا، قاسيەتتى بابام، ءبۇيتىپ ەلگە كوزتۇرتكى، بالالارعا جەككورىنىشتى قىلىپ، شورە-شورە تىرشىلىكتىڭ سوڭىندا سۇمەڭدەتىپ قويعانشا ەشتەمەگە قابىرعاسىن قايىستىرمايتىن، باسىن قاتىرمايتىن، جيعان-تەرگەنى ايدالاداعى قىزىل جاعالىنىڭ، ساۋىقشىل سايقىمازاق قۇدا-جەكجاتتىڭ اۋزىندا كەتپەيتىن... كادىمگى كەڭكەلەس، جەر باۋىرلاپ ءجۇرىپ ەكى ءجۇز جىل جاسايتىن تاسباقاعا اينالدىرا سال دەپ ال جالىنايىن... ال باس ۇرايىن... سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، وسىناۋ قىزىل يەك تاڭ الدىندا تىلەگىم قابىل بولىپ وڭعارباي دۇكەنشىنىڭ كەيپىنەن اۋىسىپ ىلەزدە تاسباقاعا اينالىپ شىعا كەلدىم. مۇنشالىق قۋانباسپىن! سەندەر وسىناۋ تىرشىلىكتىڭ ەسەبىن ويلاپ، مالىنا سۋ ىزدەپ، باسشىسىنا جاعامىن دەپ، شەكەلەرىڭنەن كۇن شاعىپ، ىشتەرىڭنەن قان ءوتىپ يتشىلەپ جۇرە بەرىڭدەر، مەن ابىلۇيگەننىڭ ارعى قاباعىنان تىسكە باسىپ قالعيتىن كوكەمارال ىزدەيىن.

دەدى دە الگى تاسباقا جورعالاعاننان جورعالاپ سايدىڭ قاباعىنا كوتەرىلىپ، جوتانى كەسە كولدەنەڭدەپ كەتە باردى. شوكەلەپ وتىرعان ابىلاي شىن تاڭ قالدى. ومىردە وسىنداي دا كەرەمەت بولادى ەكەن-اۋ دەپ جاعاسىن ۇستادى. تاسباقانى جاراتقان يەنىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ ساۋداگەردەن ماقۇلىققا اينالىپ ۇلگەرگەن جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءبىر تۇقىمى دەپ ويلاۋشى ەدى. سويتسە، ءبارى كەرىسىنشە ەكەن عوي!

ءتىرى جاندىك زار ەڭىرەپ ەكى اياقتى ادام بولۋدىڭ امالىن تاپپاي جۇرسە، الگى اۋىلداسى وڭعارباي ىزىعۋىت راحىمسىز مىنا ومىرگە قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، ءتۇڭىلىپ تاسباقا بولۋدى ءوزى سۇراپ الىپتى. مازاسىز ايەلىنەن، كۇيەۋدەن قايتىپ كەلگەن شايپاۋ قىزدان، «بەر، بەر، بەر» دەگەننەن وزگە ءسوزدى ۇمىتىپ قالعان سالىقشى بالالاردان، ءتىلىنىڭ ءتۇرپىسى بار قۇرداستان بەزە قاشىپتى. «وسىمەن ادام بولىپ ازاپتانىپ جۇرگەنىم جەتەر»، — دەپتى، قۇبا ءدۇز يەن ولكەگە ءسىڭىپ جوعالىپتى. قۇدايدىڭ قاھارىنا ۇشىراپ ولە-ولگەنشە قىر باسىنا تاس دومالاتۋمەن وكپەسى ءوشىپ، تابانى تەسىلگەن سيزيف تىرشىلىگىنە ۇقسايدى. تاۋ باسىنا ەتەكتەن تاس دومالاتىپ شىعارۋ وڭاي ما. وڭاي بولسا دومالاتىپ كورىڭىز. سيزيف بايعۇستىڭ ماندايىنان تەر تامشىلاپ، جۇرەگى اتقاقتاپ اۋزىنا تىعىلىپ، وكپەسى تۇز سەپكەندەي اشىپ «ال، جەتكىزەمىن... اۋ، دەمەپ جىبەرەمىن» دەۋمەن دىڭكەسى قۇرىپ ابدەن سىلەلەيدى. ۇلكەن تاستى شوشاق باسىنا شىعارۋ، شىعارىپ اپ ماڭايىنا تەر تۇتقان كوزبەن نازار سالۋ، اسپاندا وتىرىپ جەردەگى بۇعان پارمەنىن جۇرگىزگەن قۇدايلارعا ىشتەي قىر كورسەتۋ، بەينەتقور مىنەزىن تاسپەن باستىرىپ جوعالتىپ الماۋ ماقساتى ەدى. ءولدىم-تالدىم شوشاق باسىنا اياق ىلىكتىرگەنى سول، استىندا تيەگى بولماعان تاس ىلديتومەن دومالاي جونەلەر، سيزيف بايعۇس باسىن ەكى يىعىنىڭ اراسىنا تىعىپ، ەڭكەڭدەي باسىپ، تاس سوڭىنان ادىمداپ ىلەسەر. ەتەكتەگى تاستى بارا ساپ تاعى وڭگەرەر، قىرعا يتەرەر... تاعى وكپەسى تۇسە وڭمەڭدەر... سول سيزيف جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوعىپ، بەينەتقوردىڭ اتا باباسى بولىپ ءالى كۇنگە دوڭبەك تاستى قىرعا يتەرىپ ءولىپ-وشىپ ءجۇر دەسەدى. مىنا قىر بەتكەيدە شوكەلەپ وتىرعان ابىلاي قويشى، انا جورعالاعان تاسباقاعا اينالىپ ۇلگەرگەن وڭعارباي دۇكەنشى سول ءسيزيفتىڭ بۇگىنگى ءۇرىم بۇتاعى سەكىلدى. جانى جامان قۇلازىپ ابىلاي ورنىنان اتىپ تۇرەگەلدى، قولىنداعى تاياعىن توبەسىنەن اسىرا كوستەڭدەتىپ، ۇيەزدەپ تۇرعان مالىنا قاراماي، ايدالاعا، قۇلا دۇزگە قۇلاپارە جۇگىرە جونەلدى. اياعىنا تاس بايلاعانداي بولدىرىپ قاراداي ءجۇرىپ تيتىعى قۇرىپ، ءىلبىپ باسىپ ۇيرەنگەن شىركىن دەمنىڭ اراسىندا جەلاياقتانىپ شىعا كەلگەنىنە ءوزى دە قايران. قىر اسىپ جورعالاپ بارا جاتقان تاسباقانىڭ سوڭىنان سالىپ جەتىپ كەلەدى، اۋزىنا قاپەلىمدە ءسوز تۇسپەي ەنتىگەدى.

— مەنى دە ىلەستىرىپ الا كەت، دوستىم، سۋ ىزدەپ بەزەكتەگەن قويدىڭ ازىناعانىن ەستىگىم كەلمەيدى، شۇباپ الدىمنان شىقسا-اق جانىم شىرقىراپ كەتەدى، شىداي الاتىن ەمەسپىن!

تاپىراقتاعان اياق دىبىسىنان جاسقانىپ قابىرشاعىن بوي تاسا جاساپ بۇعىنا قالعان تاسباقا باس باعىپ ءۇن شىعارۋعا مۇعدارى جوق.

— ۇكى قىلاسىڭ با، مولاعا قونعان بۇركىت جاسايسىڭ با، ءبارىبىر، قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يەگە جالبارىنىشىمدى جەتكىزە گور. يا ادامنان قالاي تاسباقاعا اينالعان ايلاڭدى ايتا كەت. قۇلازىعان قۋ مەديەندە جالعىز قالدىرىپ شەرمەندە قىلما.

قاڭسىعان قابىرشاققا بۇعىنىپ ۇلگەرگەن قىلقي مويىن تاسباقا تىرس ەتىپ ۇندەيتىن ەمەس، قارا بۇرشاقتاي جانارىن جىپىلىقتاتىپ تۇرا بەردى. سوڭىنان قيقۋ سالىپ تاپىراقتاپ جەتكەن قويشىدان قورقىپ قالعان سىڭايلى.

— ايەلىمدى، قوس ءبۇلدىرشىن بالامدى قيمايمىن، ارينە. بۇركىت بولىپ ۇشىپ كەتسەم عوي ولاردىڭ كۇنى نە بولار-اۋ. مىنا ۇيەزدە جاتقان ۋاق مالعا مامىرايحان يەلىك ەتەر، قوڭسىلار قويشى ەسەنباي جاڭا تۋعان ساۋلىقتىڭ ۋىزىنا تويىپ الىپ، قىزىقماس قىز ىزدەپ، قاتىنىنا «قوي باعىپ كەتتىم» دەپ مالىن ىلعي ءبىزدىڭ قوراعا قاراي قاپتاتىپ جۇرسە قايتەمىن، ول نەمە ءبىر قىرىنداماسىن، ايەل زاتىنا ءبىر قىرىنداسا — ىڭىرسي سويلەپ، مايماقتانا باسىپ ءجۇرىپ جۋىقتاماي تىنبايدى.

الگى تاسباقاسى قۇرعىر قارسىلاسىپ تۇرا بەرۋگە شىدامى تاۋسىلدى ما، قىبىرلاپ، قيىس بۇرىلىپ جورعالاي باسىپ كەتۋگە اينالدى.

— قايدا جونەلدىڭ؟ ءبىر جاۋابىن بەرىپ كەت! اۋ، تاسباقا! وڭعاربايشى، وڭعارباي! — دەپ كەڭ الاپتى كوشىرىپ، ءۇنى تارعىلدانىپ ايدالادا اڭىراپ قالا بەردى. ادام كەيپىنەن ماقۇلىق بەينەسىنە اۋىسقان تاسباقاسى قۇرعىر الدى-ارتىنا قاراماي بەزىپ جوعالادى.

قاپەلىمدە قۇم استىنا ۇڭگىپ ەنىپ كەتتى مە، الدە قۇردىم وپپاعا كەزىگىپ سوعان ءتۇسىپ قۇرىدى ما، زىم-زيا جوعالدى. ساعىم كوتەرىپ كەتكەن سەكىلدى. توبە باۋرايىندا سىلەيگەن كۇيى اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. ويپاڭنان سۋ ىزدەپ ماڭىراعان مالدىڭ ءالسىز سارىنى ەمىس-ەمىس جەتتى.

مىنا سارى ساحارانىڭ بەتىمەن لىقىلداي جۇزگەن شيكىل ساعىم ەرتەدەگى ميداس پاتشا سەكىلدى جۇرگەن، جۇزگەن جەرىن التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەپ تۇرلەندىرىپ جىبەرەتىن قاسيەتى بار؛ قاسيەتى بولماسا ارناسى اشىلىپ، سيىرتاڭدايلانىپ جاتقان سىرداريانىڭ جار قاباعىن تاندىر پەشىنەن شىققان نانداي ەتىپ مەيىزدەي قاتىرار ما ەدى، انا اكەسىنىڭ مولاسىنا قونعان كارى بۇركىتتى، قۇم جوتاعا قاتا جارماسىپ بۇتاعىن تەڭسەلتكەن ءسىڭىرلى سەكسەۋىلدى تىرشىلىك ءۇشىن ءتوزىمىن سىناپ جانتالاستىرار ما ەدى؛ الىستى جاقىنداتىپ، جاقىندى الىس قىلىپ قىرىق قۇبىلتار ما ەدى... وي-حوي، دۇنيە دەگەن!.. كوز ۇشىندا شەڭبەرلەنىپ مولدىرەپ جاتقان كول مە دەسە، جۇرە-بارا، جاقىنداي كەلە باياعى ميداس پاتشانىڭ يىعىنا جامىلعان التىن ساعىمىنا اينالدىرىپ جىبەرەدى. كوز الدى بۇلدىراي تۇسەدى.

---