تاۋەكەل توي
اتالاس اعايىنى توكەننىڭ ۇيىنە كەرىمقۇل جەتىپ كەلدى. ءجۇرىسى القىن-جۇلقىن. تەرلەپ كەتىپتى.
— بايعۇس-اۋ، تىنىشتىق پا؟ الدە قاتىنىڭ ۇل تاپتى ما؟ — دەدى توسەكتە سىرقاتتانىپ جاتقان توكەڭ.
— ۇلدى تابا-تابا قارتايدى عوي. ەندى سول ۇلداردىڭ ۇلكەنىن ۇيلەندىرمەكشىمىن.
— ءاي، الگى نۇركەنىڭ بە؟ ول ءالى ستۋدەنت ەمەس پە ەدى؟
— ە، ستۋدەنتتىڭ شىبىعى سىزداماي ما ەكەن؟ ون ۇشىندە وتاۋ يەسى دەگەن. كازىر جيىرماعا كەلدى.
اعايىنى ويلانىپ قالدى. ءوزىنىڭ اكەسى جارىقتىق قۇتتىبەكتى باياعىدا ون ۇشىندە-اق ۇيلەندىرگەن ەكەن ەسەي باي. مىنا كەرىمقۇلدىڭ اكەسى قاراعۇل مەن ەسەي باي ءبىر اتادان — توقسانبايدان تۋعان.
«مۇنىكى دە دۇرىس-اۋ، — دەپ قويدى ىشىنەن اعايىنى. — ادام بەيشارانىڭ عۇمىرى قىسقا، جۇزگە كەلسە دە از عوي. قارعا ەكەش قارعا دا ءۇش ءجۇز جىل جاسايدى دەيدى. مەنىڭ بوتاحانىم وتىزعا تايادى. ءالى بويداق. جوق، بۇل كەرىمقۇلدىكى دە دۇرىس ءبىر جاعىنان».
— تويدى قايدا وتكىزبەكسىڭ؟ ۇيىڭدە مە؟
— جوق، — دەدى كەرىمقۇل شوق باسىپ العانداي شوشىپ كەتىپ. — ۇيگە كىم سىيادى؟ مەن بەس ءجۇز ادام شاقىرامىن.
— نە دەيدى؟ — دەپ جايشىلىقتا سابىرلى توكەڭ جاستىقتان باسىن كوتەرىپ الدى. — بەس ءجۇز اعايىن، جەگجاتتى قايدان تاپتىڭ؟
— تاپتىم. مىنا جاعى — جاسىلكەنت، مىنا جاعى — ماۋەلى. سەن سياقتى ۇيدە ومالىپ وتىرىپ المايمىن. ءۇش وبلىستى ارالاپ ءجۇرىپ، اعايىن، قۇدا، جەگجات — ءبارىن تاپتىم. توقسانباي بابامىزدان تاراعان ءۇرىم-بۇتاقتىڭ ءوزى جۇزدەن اسادى. ءبىز ونىپ-وسكەن تۇقىمبىز عوي. ەندى سول ءۇردىستى ارى قاراي دامىتا بەرۋ كەرەك ەمەس پە؟ ءارى دەسە توي شاشىراپ كەتكەن تۋىستىڭ باسىن بىرىكتىرەدى. ەي، توكە، بۇل توي دەگەن دانەكەر، بىلە بىلسەڭ.
— بايعۇس-اۋ، قارعا تامىرلى قازاقتا نە كوپ، جەگجات كوپ. ساناي بەرسەڭ، مىڭنان اسادى. ماعان دەسەڭ، مىڭ ادام شاقىر. ءبىراق اقشانى قايدان تاباسىڭ؟ الدە باياعى ەسەي بايدىڭ قىرشىندى تاۋىنا تىعىپ كەتكەن التىنىن تاۋىپ الدىڭ با؟ — دەپ توكەڭ كۇيىنە باستادى.
كۇيىنبەي قايتەدى، بەس ءجۇز ادام ەڭ كەمى ەكەۋ ارادان ءبىر بوتەلكە اراق ىشەدى. باسقا ىشىپ-جەمىن ايتپاعاندا. بەس جۇزىڭە سوندا، شامامەن، ەكى ءجۇز ەلۋ بوتەلكە اراق-شاراپ كەرەك.
— بىلاي ءوزى، ەسەبىن شىعاردىڭ با؟ كالكۋلياتور دەگەن بولادى.
— وي، توكە-اي، — دەپ كەرىمقۇل ساسىردىڭ سوياۋىنداي قولىن ءبىر-اق سىلتەدى. — بەس ءجۇز ادام ءارقايسىسى ەڭ قۇرىعاندا بەس مىڭنان تەڭگە اكەلمەي مە؟ قايتا، مەنىڭ ەسەبىم بويىنشا، رەستوراننىڭ تولەمىنەن ارتىلىپ، ءوز قالتامدا قالادى.
— اۋ، سوندا سول تويعا شاقىراتىن اعايىننىڭ ءبارى باي دەپ ويلايسىڭ با؟
كەرىمقۇلدىڭ سوياۋداي سيدان قولدارى ەربەڭدەپ كەتتى. قۇرىقتاي موينىنىڭ تامىرى بىلەۋلەنىپ:
— بايى دا بار، باقۋاتى دا بار. سورلى ەمەس. مىسالى، انا جاسىلكەنتتەگى جەڭىسكۇلدى ال. ءۇش بالاسى ءۇش فيرما ۇستايدى. ءبىر كەلىنى بانكير. جەڭىسكۇل ءوزىمىزدىڭ جيەن قارىنداسىمىز عوي. جاقىندا لوندونعا بارىپ قايتتى. مەككەگە قاجىلىققا بارىپ كەلگەن. ول ءۇشىن ءبىر مىڭ دوللار، ءپىشتۋ، شەمىشكە شاققان عۇرلى ەمەس. سونىڭ ءوزى-اق رەستوراننىڭ جارتى اقىسىن اتقارادى... — دەپ ەكىلەنىپ، ەكپىندەپ بارىپ ارەڭ توقتادى.
بىر-ەكى جاس ۇلكەندىگى بار، مايدانگەر نەمەرە اعاسى توكەڭ قاتتى ويلانىپ، باسىن ۇستاپ، وتىرىپ-وتىرىپ:
— قايدام، — دەدى. — قاي رەستوراندى الماقشىسىڭ؟
— قاي رەستوران بولۋشى ەدى — «اسپانتاۋ»! قالاداعى ەڭ مىقتىسى سول.
توكەڭ باسىن شايقادى.
* * *
زەڭبىرەك كوشەسىندەگى «اسپانتاۋ» رەستورانى شاھارعا كورىك بەرىپ، شىرايىن كىرگىزىپ تۇراتىن بىرەگەي عيمارات. الدى-ارتى زيپا تەرەك، جاسىل شىرشا. كەمەلىنە كەلگەن راۋشان گۇلدىڭ حوش يىسىنەن باس اينالىپ، ىشپەي-جەمەي ماساڭ تارتقىزعانداي. ىرگەسىنەن تالاس وزەنىنىڭ ءبىر سالاسى اعىپ جاتىر. وزەندى جاعالاي تىگىلگەن قىزىل-جاسىل شاتىرلاردىڭ استىندا سىرا ءىشىپ، كەكىرىپ وتىرعان ادامدار. سەكسەۋىلدىڭ شوعىنا قاقتالعان كاۋاپتىڭ يىسىنەن سىلەكەيىڭ شۇبىرعانداي.
كۇندىزگى ىستىقتىڭ اپتابى قايتىپ، وزەننەن جانىڭدى جاي تاپقىزار لەپ ەسكەندە، العاشقى قوناقتار كەلە باستادى.
سيداڭ بويلى، سىرىڭكە قوڭىر رەڭدى، بۋرىل شاشتى كەرىمقۇل اق كوستيۋم، اق كويلەك، قارا گالستۋك تاعىپ الىپ، ەگدە تارتقان جاسىنا قاراماي، ۇشقىر اتتاي لىپىلداپ، جايراڭداپ، قۇرمەتتى مەيمانداردىڭ الدىنان شىعىپ، ايمالاسىپ، قۇشاقتاسىپ، قۇرمەت كورسەتىپ- اق ءجۇر.
كەيبىر ءساتى — وزەن جاعاسىندا كاۋاپ پىسىرگەن جەردى تورىپ، اركىمنىڭ اۋزىنا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ، كوزدەرى موليە قالاتىن، ءومىرى ءبۇيىرى تومپايمايتىن، سۇرعىلت سيداڭ قانشىقتى كوزگە ەلەستەتكەندەي.
قۇشاقتاسىپ، قۇتتى بولسىن ايتقان ادامداردان بولار-بولماس كوز قاراسپەن الدەنە دامەتكەندەي كەيپى بار.
الىستان:
— اسسالاۋ-ما-عا-لەي-كۋم! — دەپ داۋىستاي سالەمدەسىپ، اقساڭداي باسىپ، مايدانگەر جەزدەسى تورەگەلدى كەلدى. — توي قۇتتى بولسىن، كەرىمقۇل شىراعىم!
كەرىمقۇل ەكەۋى توس ءتۇيىستىرىپ، ۇزاق قۇشاقتاستى. جەزدەسىنىڭ ىشكى ءتوس قالتاسى تومپاقتاۋ ەكەن. كەرىمقۇلدىڭ بۇيرەگى بۇلك ەتىپ، مول دۇنيەدەن ءدام ەتىپ قالدى. جەزدەسى ءبىر قولىمەن بۋرىل شوقشا ساقالىن سيپالاپ، ءبىر قولىن ىشكى قالتاسىنا سالدى.
— شىراعىم كەرىمقۇل، جامان جەزدەڭنىڭ تويىڭا قوسقانى وسى. سەنەن ايارىم جوق. پەنسيونەردىڭ بەرگەنىن ازىرقانباسسىڭ. — وسىنى ايتىپ تورەكەڭ كىرشەڭدەۋ تومپاق كونۆەرتتى كەرىمقۇلدىڭ قوينىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى.
ريزا بولعان كەرىمقۇل قانشىرداي شاعىن شالدى قۇشىرلانا قۇشاقتادى.
— جاناشىردىڭ جاقسىلىعى وسىندايدا سىنالادى، جەزدەكە. باياعىدا اپكەمدى قالىڭمالسىز الىپ كەتىپ ەدىڭ. مىنا بەرگەنىڭ سونىڭ ەسەسى عوي دەيمىن، — دەپ كەرىمقۇل جەزدەسىن قاعىتا كۇلىپ الدى.
— ونىڭ راس. «ەر موينىندا قىل ارقان شىرىمەس» دەۋشى ەدى. موينىمداعى قارىزىمنان قۇتىلدىم-اۋ دەيمىن. ەندى ريزا شىعارسىڭ. اپكەڭنىڭ قالىڭىن ەندى داۋلاماسسىڭ.
قانشىرداي قارا شال قۋتىڭداي كۇلىپ، اياعىن سىلتي باسىپ، باسقا كىسىلەرگە قاراي بۇرىلدى.
قازاقتىڭ تويى ازىل-قالجىڭمەن جاراسىمدى. قوناقتاردىڭ الدى سول قالجىڭ كوركىمەن قاۋقىلداسىپ، وزەن جاعالاي وسكەن ءسۇمبىل شاش ءورىمتالدىڭ كولەڭكەسىنە توپتانا باستادى.
الا كوڭىل كەرىمقۇل جەزدەسى بەرىپ كەتكەن كونۆەرتتىڭ ىشىندە قانشا بارىن بىلە الماي، بىلگىسى كەلىپ قيپاقتاپ، جۇرت كوزىنشە اشىپ قاراي الماي، وڭاشا شىعىپ تا كەتە الماي، تىپىرشي بەردى.
تالاستان ءبولىنىپ اققان بوتانا سۋ سىلق-سىلق كۇلدى.
جاقىنداعى جەگجاتتان ءبىراز دامەسى بار ەدى. ءبىراق بۇل قالانىڭ قاقاتۇياقتارى، ءبيتتىڭ قابىعىنان بيالاي توقىعان اككىلەر جارىتپادى. كوبىسى ءبىر-بىر ۋىس گۇل ۇستاپ كەلدى.
— «اتا ءداستۇرىن بىلمەگەن الباستىپار، — دەدى ىشىنەن كەرىمقۇل، — قاي قازاق بۇرىن تويعا گۇل ۇستاپ كەلۋشى ەدى؟ گۇل دەگەنىڭ كادىمگى ءشوپ. اش سيىر بولماسا، مۇندايدى مال دا جەمەيدى. بىرەر كۇننەن كەيىن ءورت شالعانداي ءبۇرىسىپ، قارايىپ قۋراپ قالادى. كوپ قاباتتى ۇيدەن شىعارىپ، قوقىسقا تاستاپ قۇر بەكەر اۋرە بولاسىڭ».
ءسويتىپ سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن بولىپ تۇرعاندا، رەستوراننىڭ الدىنا شاڭ-شاڭ بولىپ ءبىر گرۋزوۆيك توقتادى. شوفەردىڭ قاسىنان قوڭقاق مۇرىن، تىرتىق تاقىر باس، بالۋان تاقىلەتتەس، گۇرجيگەن بىرەۋ ءتۇسىپ، شوفەرعا:
— كۋزوۆتى اش، — دەدى ەكپىندەي سويلەپ. شوفەر كۋزوۆتان ءتورت اياعى شاندۋلى ءبىر قويدى ءتۇسىرىپ جاتقاندا، الگى ءداۋ كەرىمقۇلدى باس سالىپ قۇشاقتاپ، قۇتتى بولسىن ايتتى. بۇل سوناۋ ويپاڭبەلدەگى ناعاشى سارىباي كوكپارشى ەدى.
كەرىمقۇل ءداۋدىڭ قۇشاعىندا تۇنشىعىپ بارا جاتتى. ءداۋ تەرلەگەن ەكەن. تەكە ساسىقتان دەمى تارىلىپ، مۇرنىن باسايىن دەسە قولى بوساماي، پۇشايمان بولدى. اق كوستيۋمگە قارا ماي جۇعىپ قالعانداي:
— وۋ، ناعاشى، بوسات ەندى، — دەپ بۇلقىندى.
— ا، جيەن، تويىڭ قۇتتى بولسىن. سەنەن نەمدى ايايىن، تويىڭا قۇنان قوي اكەلدىم، قابىل ال، — دەپ كۇركىرەدى سارىباي.
قۇيرىقتى قازاقى قوي ەكەن، كەرىمقۇل ىشىنەن: «ون مىڭ بولىپ قالار» دەپ ەسەپكە سالدى. ورازا كەزى بولسا، باعاسى ودان دا جوعارى كوتەرىلەر ەدى، ءبىراق ورازا ايى ءالى الىستا.
كەرىمقۇلدىڭ ىشىندە ىزعار. ءىشى ۋىلدەيدى. شاقپاقتىڭ بورانىنداي. جۇرت الدىندا كوڭىلدى كورىنگەن بولادى. ءبىراق كوڭىلى تۇسكىر الاساپىران. تىپىرشي بەرەدى. ادامدار ونى ءوزىنىڭ الاقۇيىن، الىپقاش مىنەزىنە بالاپ قويدى. قالانىڭ شەتىندە تۇراتىن بازارشى كۇلاي قارىنداسى قازاقبايشىلاپ لەگەن كوتەرىپ كەلىپتى. ونىسى بىرەر ۋىس ورىك-مەيىز، بىرەر ۋىس باۋىرساق، بىرەر ۋىس ارزان كامپيت.
— «وسىلاردى دا باۋىر، جاناشىر دەيدى-اۋ، — دەپ كۇيىندى كەرىمقۇل. — اتاڭا نالەت ساۋداگەر. جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان يتتەر. بۇلاردى تۋىسقان دەپ نەسىنە شاقىردىم؟»
ەندىگى ءۇمىتى، ەندىگى زارىعا كۇتكەنى — جەڭىسكۇل. جاسىلكەنتتەن جەتكەنشە ءبىرشاما الىس جەر. كەشىگىپ جاتقان شىعار. كەرىمقۇل كەشكى اسپانعا قارادى. قالانىڭ اسپانى توزاڭدانىپ، سۇرعىلت تارتىپ تۇر ەكەن. اسپاننان اق پەرىشتە بەينەسىندە جەڭىسكۇل ۇشىپ كەلىپ، توي توبىنا توپ ەتىپ تۇسە قالاتىنداي، اسپاننان التىن جاڭبىر جاۋاتىنداي جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قارادى.
كەرىمقۇلدىڭ اۋىلىنان شىققان ءانشى، وبلىستىق فيلارمونيانىڭ ءارتيسى، اتالاس بولىپ كەلەتىن ساتەك سەرىنى توي يەسى تامادا بولاسىڭ دەپ شاقىرعان. بادىراقتاۋ باقا كوز، بۇيراباس ساتەك سەرى كەرىمقۇلعا:
— قوناقتار تۇرىپ قالدى. باستامايمىز با، كوكە، — دەپ سىبىرلادى.
كەرىمقۇل ونى تانىماي قالعانداي ءبىر ءتۇرلى تاڭدانا قاراپ بارىپ، لەزدە ەسىن جيىپ:
— كىسىلەر كەلىپ بولعان جوق. سەن ءان سالىپ، دومبىرا تارتىپ، جۇرتتى الداڭقىراتا تۇر، — دەدى.
— كوكە، ءوزىڭىز ايتقان سوڭ ەكى ءانشىنى ەرتە كەلىپ ەدىم، ارينە اقىسىن جەمەيسىز عوي.
كۇيىپ تۇرعان كەرىمقۇل:
— ميدى اشىتپاي قويا تۇرشى، — دەپ تاعى دا اسپانعا قارادى. اسپاننان التىن ارتىپ كەلە جاتقان كەرۋەن كورىنبەدى.
كەرىمقۇل مىنا كەشكى قاپىرىقتىڭ وزىندە جاۋراعانداي قالتىراي باستادى. توي ەمەس، الدەكىمنىڭ جانازاسىن شىعارىپ جاتقانداي تۇتىگىپ كەتتى. بىرەر كونۆەرت تۇسكەن قالتاسىن سيپالاي بەرەدى.
ول كونۆەرتتەردىڭ ىشىندە قانشا اقشا جاتقانى بەلگىسىز. جۇرتتىڭ كوزىنشە ساناي المايسىڭ عوي. بىلايىراق شىعىپ، تۋالەتكە كىرىپ كەتىپ ساناپ الايىن دەسە، ونىڭ رەتىن تاپپادى. ساناعاندا التىن مەن كۇمىسكە قولى مالىنا قالمايتىنىن كوڭىلى تۇسكىر سەزەدى. جەزدەسى بەرگەن تومپاق كونۆەرت بولماسا... قىرعىزدان تەمەكى تاسىپ، سونى ستاكانداپ ساتىپ جۇرگەن مايدا ساۋداگەردە قاي ءبىر ءىرى اقشا بولادى دەيسىڭ. بۇل زامان — سيگارەت زامانى. باياعىداي گازەتكە وراپ شىلىم تارتاتىندار بار دەيسىز بە. سيگارەتكە قانبايتىندار بولماسا...
سۋ بويىندا باقالار باقىلداي باستادى. ولاردىڭ باقىلداعانى الدەكىمدەردىڭ ساقىلداپ كۇلگەنى سياقتى بوپ ەستىلەدى. دالادان باقالار دا بەزىپ كەتىپ، قالاعا كەلگەن بە؟ نەسى بار مۇندا؟
اۋىلداعىلار قالاعا قاراي اعىلىپ جاتىر. ولاردىكى، بالكىم، ءجون شىعار. ال، باقاعا نە جوق؟ ولارعا دا جۇمىس تابىلماي قالعان با؟ انە انا ءبىر بالا ءجۇر ادامداردى جاعالاپ. شاشى ءوسىپ كەتكەن. ءسىرا، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى سىنىپتىڭ بالاسى-اۋ. ءۇستى-باسى پودۆالدا تۇنەپ شىققانداي مىج-مىج. اركىم-اركىم سول بالانىڭ وزىندەي مىج-مىج بولعان جىرتىق-جىرتىق ءۇش تەڭگەلىك، بەس تەڭگەلىك بىردەڭەلەردى بەرگەن بولادى دا، الگى كوزى موليگەن مىسكىنگە تۋرا قاراۋعا ءداتى شىداماي، تەرىس اينالىپ كەتەدى. جاس بالاسى قايىر سۇراعان ەلدىڭ تويى دا جاراسىمسىز شىعار.
بالا كەرىمقۇلعا جاقىنداپ كەلدى. توي يەسى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن. شىرتتاي اق كيىنگەن سوڭ باردام مىرزا دەپ قالعان شىعار. ءۇنى شىقپاي، ەرنى عانا جىبىرلاپ، الاقانىن اشىپ تا جايماي، الاقانعا سالعاندى ءتۇسىرىپ الاتىنداي، قولىن قۋسىرا سوزادى. كۇيىپ تۇرعان كەرىمقۇل:
— كەت، ءايدا! — دەپ بۇرىلىپ كەتتى.
شىرىشتاي بولىپ تاپ-تازا كيىنگەن ۇلكەن كىسىدەن مىنانداي سولەكەت ءسوز ەسىتەمىن دەپ ويلاماعان جاس بالا جۇرەگىنە قالماقتىڭ وعى تيگەندەي قاتتى نازالانىپ قالدى. قايىرشى بولما. قايىرشى بولساڭ — ارسىز بول. مىڭ ءتۇرلى ادام بار — مىڭ ءتۇرلى مىنەز بار. سونىڭ سوراقىلارىنا ءمان بەرە بەرسەڭ، جاۋقازىنىڭنان جايرايسىڭ.
بالا كوشە بويىنداعى زيپا تەرەككە ارقاسىن تىرەپ، جۇرەلەپ وتىرا كەتتى. الگى جەكۋدى كوتەرە الماي قالدى. الدەكىم تۇمسىعىنان تەپكەن كۇشىكتەي ىشىنەن قىڭسىلادى.
ءدال وسى ساتتە الدى-ارتى جارقىلداعان، پوشىمى بوتەن، وڭكيگەندەۋ ءبىر ماشينا كەلىپ، تۋرا قايىرشى بالانىڭ قاسىنا توقتاي قالدى. سويتسە بۇل كولىكتى «دجيپ» دەپ اتايدى ەكەن. شومبال شوپىر قارعىپ ءتۇسىپ، اسىعا باسىپ، ارتقى ەسىكتى اشتى. اي مەن كۇندەي جارق ەتىپ، ار جاقتان ءبىر ايەل التىن بىلەزىككە بىلەگى تولى قولىن سوزا بەرىپ ەدى، شومبال شوپىر، قاپ-قارا قولىمەن التىنداعان اق بىلەكتەن ۇستاپ، الگى حانىمدى سۇيەمەلدەپ جەرگە ءتۇسىردى.
كەرىمقۇل موينىنا ىشتەي الابۇرشاق سالىپ، اللادان تىلەگەن جەڭىسكۇل وسى ەدى. كوك تەرەككە سۇيەنىپ، بۇكىل الەمدى جەك كورىپ وتىرعان قايىرشى بالا ورنىنان اتىپ تۇردى. جەڭىسكۇلدىڭ جۇرەگىنىڭ تۇسىنان قۇلپىرما كۇن شىققانداي الدەنە جارق ەتە قالدى. ونىڭ نە ەكەنىن بالا تۇسىنگەن جوق، تەك كوزى قارىققانداي بولدى.
جەڭىسكۇل تابانىن جەرگە تيگىزەرىن نە تيگىزبەسىن بىلمەي پەرلامۋتر ءتۋفليىنىڭ وكشەسىمەن عانا تۇرىپ قالدى. قاسيەتتى اۋليە-اتانىڭ كوشەلەرى كۇندە سىپىرىلا بەرمەيدى عوي، ءسال شاڭ-توپىراقتاۋ ەدى. اتتەڭ كەرىمقۇلدىڭ ەسىنە كەلمەگەنى-اي، ايتپەسە جەڭىسكۇلدىڭ جولىنا كىلەم توسەپ تاستاۋى كەرەك ەدى عوي.
كەرىمقۇلدىڭ سيداڭ سيراعى شەگىرتكەنىڭ سەرپىنىندەي ىرشىپ كەتىپ، جيەن قىزدىڭ قاسىنا ءبىر-اق قارعىپ جەتتى. بارا باس سالىپ قۇشاقتاپ، جيەنىنىڭ بەتىنەن ارى دا ءسۇيدى، بەرى دە ءسۇيدى.
جەنىسكۇل قانشا قارسىلاسسا دا بولماي، ءولىپ كەتەردەي وڭمەندەدى. شىركىندە سەزىم بولساشى، وزىنشە جاعىنامىن دەگەنى. ونى جەڭىسكۇل جاقتىرمايدى. ويتكەنى جاسىلكەنتتىڭ «ارۋلار زالىندا» ءۇش ساعات وتىرىپ جاساتقان پريچەسكاسى، ماكياجى قۇرىدى عوي. سىلەكەيدەن بەتى ايران جاققانداي ايعىز-ايعىز بولىپ قالدى.
كەرىمقۇلدىڭ ارىنىن ارەڭ باسىپ:
— نەمەنە، ناعاشى، تەگى... ءجۇدا ساعىنىپ قالعانسىز با، — دەدى جىلامسىراپ. — تويىڭىز قۇتتى بولسىن! تويىڭىزعا قوسقان سكرومنىي تارتۋ، — دەپ ءتۋفليى تۇستەس پەرلامۋتر سومكەدەن ءبىر كونۆەرت الىپ، ناعاشىسىنا ۇستاتا بەردى. قۇتىلدىم با، قۇتىلمادىم با دەگەندەي، بۇرىلىپ الا جونەلدى.
كەرىمقۇلدىڭ كەۋدەسىنە كۇدىك كىردى. كونۆەرت جۇقا، «سكرومنىي» دەپ جيەن قىزدىڭ ءوزى ايتتى. سوڭعى ءۇمىت وسى جيەن قىزدا بولاتىن. الدە دوللار شىعار دەپ جۋاتتى ءوزىن. ارينە، دوللار. جەڭىسكۇل تەڭگەنى نە قىلسىن. دوللاردىڭ قاعازى جۇقا، باعاسى قالىڭ. شىمالداي جۇرتتىڭ كوزىنشە، كونۆەرتتى اشىپ قاراي الماي كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاپ، ساۋساقپەن شىتىرلاتىپ ساناي الماي، كوڭىلى سەنبەي، قاتتى قينالدى. تۋالەتكە كىرىپ كەتىپ، ساناماققا تاعى باتىلى بارمادى.
الگىندە عانا كەرىمقۇل جەڭىسكۇلدى قۇشاقتاپ، قۇشىپ-قۇشىپ سۇيگەن جەرگە قايىرشى بالانىڭ كوزى قايتا ءتۇسىپ ەدى، كوزىن شاعىلىستىرىپ، الدەنە تاعى جارق ەتكەندەي بولدى. تالدىڭ تۇبىنەن بىلاي شىعىپ سول جارقىلداققا جاقىندادى.
بۇل كەزدە توي باستاۋشى ايقايلاپ جۇرتتى رەستوراننىڭ ىشىنە شاقىرعان.
بالا بارىپ توپىراققا شالا باتىپ جاتقان الگى جىلتىراۋىقتى الىپ، الاقانىنا سالىپ كوردى.
جەڭىمەن شاڭ-توپىراعىن ءسۇرتتى. الاقانىندا كۇن كۇلگەندەي بولدى. «الۋاعا اپارىپ بەرەيىن» دەپ قالتاسىنا سالا سالدى. الۋا قارىنداسى ەدى، ءوزى سياقتى كيىمى جوقتان مەكتەپكە دە بارا الماي قالعان. شەشەسى ەكەۋى بۇگىن بازار جاققا كەتكەن. ءسىرا، الۋا دا بازاردا اركىمگە الاقان جايىپ جۇرگەن شىعار. قايىرشى قىزعا اسەم تانا نە كەرەك دەپ، بالا سۋدىڭ جاعاسىندا، اقساق ءيتتىڭ قاسىندا تۇرىپ، قالتاسىنداعى جىلتىراق زاتتى وزەنگە لاقتىرىپ جىبەرگىسى دە كەلدى. الۋانىڭ كىر-كىر جاماۋ كويلەگىنە جاراسپايتىن دا شىعار.
قالتاسىنان شىعارىپ، كۇنگە توسىپ، قاسىنداعى اقساق ءيتتىڭ كوزىنە شاعىلىستىردى. يت شوشىپ ءتۇسىپ، شويقاڭداي باسىپ، ارىرەك بارىپ وتىردى. يتكە گاۋھارتاستىڭ كەرەگى جوق. ونان دا اناۋ كاۋاپ، سىرا ءسىمىرىپ وتىرعاندار ءبىر ءتۇيىر ەت لاقتىرسا، سول ولجا. كاۋاپ شايناپ وتىرعاندارعا موليە قارايدى. قاڭعىباس ءيتتىڭ كوزىندە ادام تۇبىنە جەتپەس تۇڭعيىق تەرەڭ مۇڭ بولادى.
توي قىزا باستاعان تۇستا العاشقىلاردىڭ ءبىرى سانالىپ، جەڭىسكۇلگە ءسوز بەرىلدى. تويباسى دا قۇيقىلجىتتى-اۋ:
— ءتۇپ-تۇقيانىنان بەرى اسىل زاتتى، اقسۇيەك، تەكتىلەردىڭ تۇياعى، اي مەن كۇندەي اجارلى، جۇرگەن جەرى قۇت-بەرەكە بازارلى، قازاق ايەلدەرىنىڭ ەتالونى دەسە دە بولعانداي جەڭىسكۇل حانىمعا ءسوز كەزەگىن اسا ءبىر قۇرمەتپەن ۇسىنامىن!
مۇنداي قولپاشتاۋدان كەيىن جينالعان جۇرت ءبارى دە جەڭىسكۇلگە جاپپاي قول شاپالاقتاپ، ءبارى دە سونىڭ اۋزىنان التىن توگىلەتىندەي، سىلتىدەي تىنىپ، نازار اۋداردى. مۇنداي مول ىقىلاسقا ماساتتانعان جەڭىسكۇل وزىنە قادالعان سول كوزدەردى قۇلاعىنداعى، موينىنداعى، ومىراۋىنداعى مەرۋەرت، لاعىل، گاۋھار تاستارمەن قارىقتىرماق بولىپ، جان-جاعىنا بۇرىلدى.
جايشىلىقتاعى گۋ-گۋ اڭگىمە، ابىر-سابىر قيمىل، ءجۇرىس-تۇرىس ساپ تىيىلدى. شىمىلدىق تۇتىلعان توردەگى جاس جۇبايلار ورىندارىنان اتىپ تۇرەگەلىپ، گەنەرال كورگەن سولداتتاي قالشيا قالدى.
جەڭىسكۇل ءان سالاتىن حالىق ارتيستەرىندەي التىن-گاۋھارى جارقىراعان جۇدىرىعىن اۋزىنا تاقاپ، ءبىر جوتكىرىنىپ الدى دا تارعىل-تارعىل اششى داۋىسپەن ءسوز باستادى. جامپەڭدەگەن تامادا ميكروفوندى اۋزىنا توستى.
— ارداقتى ناعاشىم كەرىمقۇل، — دەدى جەڭىسكۇل، — تاماعىن تاعى دا كەنەپ. — مەنىڭ اياۋلى انام اسەمگۇلدىڭ اعاسى... — وسى ارادا داۋسى دىرىلدەپ بارا جاتتى. — انام ءتىرى بولعاندا وسى تويعا ءوزى قاتىساتىن ەدى-اۋ، — دەپ بارىپ، جارق-جۇرق ەتكەن شاعىن سومكەدەن اپپاق باتەس ورامالىن الىپ، كوزىن سۇرتكەندەي بولدى. وعان سول قيمىلدان بەتىنە قالىڭ جاعىلعان وپا ومىراۋىنا ءتۇسىپ، جۇتاپ قالعانداي كورىندى دە، الگى ورامالمەن كەۋدەسىن سۇرتە بەرىپ... مەلشيدى دە قالدى.
سويلەي المايدى. كەنەت ءتىلى كۇرمەلگەندەي. البىراعان اقسارى ءجۇزى قۋقىلدانىپ، بوپ-بوز بولىپ، ءتىپتى كوگىستەنىپ بارا جاتقانداي كورىندى.
جان-جاعىندا، قارسى الدىندا وتىرعاندار، بۇكىل زال ءۇرپيىپ، نە بولعانىن بىلە الماي دال.
جەڭىسكۇل ومىراۋىن قايتا-قايتا سيپالاي بەردى. ەدەنگە قارادى. ودان ءۇڭىلىپ، ۇستەلدىڭ استىنا قارادى. ودان ميكروفون ۇستاپ مەلشيىپ تۇرعان تاماداعا قارادى. كوك-جاسىل-سارى كوزدەرى زارلەنىپ:
— سەن العان جوقسىڭ با؟ — دەپ زىرك ەتتى.
انا بايعۇس ساسقالاقتاپ:
— ويباي، اپاي، نەنى ؟ — دەپ ىرشىپ ءتۇستى.
— مىنا ومىراۋىمداعى بريلليانت تانانى.
— ويباي، اپاي، نە دەپ تۇرسىز، تانا كورسەم، مەنى تانا تۇرماق وگىز ۇرسىن!
— جاڭا ماعان ميكروفون ۇسىنعاندا قولىڭ ومىراۋىما ءتيىپ كەتكەندەي بولعان...
— تانا دەپ تۇرعانىڭىز نە تانا ول؟
— بريلليانتوۆىە پودۆەسكي نا پياتدەسيات تىسياچ دوللاروۆ! اقىماق!
كوك-جاسىل-سارى كوزدەرى ەندى اقشيىپ بارا جاتتى. تامادا شىن سەسكەنىپ، كەيىن شەگىندى.
— ۇستاڭدار انانى! ناعاشى، انا سۇمىراي قاشىپ كەتپەسىن! — دەپ باج-باج ەتتى جەڭىسكۇل.
تويداعى جۇرت ورىندارىنان ورە تۇرەگەلدى.
كەرىمقۇل جان ۇشىرىپ، نە قىلارىن بىلمەي، توزاقتىڭ وتىنا ءتۇسىپ كەتكەندەي:
— ءاي، جەتپەگىر، الساڭ بەرە عوي، اشەيىن ويناپ العان شىعارسىڭ، — دەدى تاماداعا.
— ءاۋ، كوكە، نە دەپ تۇرسىز، نەعىلعان بريلليانت؟ ءما، قارا! ءتىنت! — دەپ تامادا ەكى قولىن ەكى جاققا جايىپ جىبەردى.
سوندا جەڭىسكۇلدىڭ قارسى الدىندا وتىرعان جۋانتىق قازاقى قارا كەمپىر:
— اۋ، جەڭىسكۇل قاراعىم، مەن باعانادان بەرى سەنىڭ شاشىڭداعى، قۇلاعىڭداعى، موينىڭداعى، بىلەگىڭدەگى، ساۋساقتارىڭداعى التىن، گاۋھارلارىڭنىڭ ءبارىن سان قايتارا ساناپ شىقتىم. ەكى كوزىم سەندە. ءبىراق ومىراۋىڭنان گاۋھار تانا كورگەن جوقپىن. كورسەم ونى دا قىزىقتار ەدىم عوي، — دەدى.
ساليقالى كەمپىردىڭ ءسوزى سالماقتى شىقتى.
— تويدان توي كورىپ ءجۇرىپ، مۇنداي كونسەرت كورگەن جوقپىن، — دەپ قارقىلدادى الدەكىم. جۇرتتىڭ ءبارى ۇستەرىنەن ءزىل قاراتاس تۇسكەندەي، قاۋقىلداسىپ، كۇلىسىپ، ورىندارىنا قايىرا جايعاسا بەرەيىن دەپ ەدى...
جەڭىسكۇل قايتا قوزدى. ءۇنى تارعىلدانىپ:
— ءاي، ناعاشى، — دەدى. ورنىنان بىلاي شىعىپ، كەرىمقۇلعا قاراي كەتىپ بارا جاتىپ، ارتىنا قايتا بۇرىلىپ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا ءىلىپ قويعان پەرلامۋتر سومكەسىن الا سالىپ، كەرىمقۇلعا ىمداپ: سىرتقا شىق دەگەندەي يشارا جاسادى.
رەستوراننىڭ دالىزىنە شىعا بەرە:
— ناعاشى، مەن ءسىزدى جۇرت كوزىنشە ۇيالتپايىن دەدىم. تويىڭىزدىڭ شىرقى بۇزىلماسىن دەسەڭىز، بەرىڭىز! — دەپ قاتقىل بۇيىرا سويلەدى.
كەرىمقۇلدىڭ كوزى شاراسىنان شىعا جازدادى.
— نەنى، بايعۇس-اۋ؟
— نەنى، نەنى؟ بريلليانت تانانى!
— شىراعىم، شالىقتاپ تۇرسىڭ با؟ ءبىرلانت دەگەن بالەنى قاشان بەرىپ ەدىڭ ماعان؟
— جاڭا مەن ماشينادان تۇسكەندە مەنى نەگە قۇشىرلانىپ قۇشاقتادى دەسەم، ومىراۋىمداعى تانانى الىپ قويعان ەكەنسىڭ عوي. بەر، بەرە عوي ەندى، مەن ەشكىمگە ايتپاي-اق قويايىن.
كەرىمقۇل نە دەرىن بىلمەي، ءتىلى بايلانىپ مەلشيدى دە قالدى.
بۇل كەزدە جۇرت وشارىلىپ قالماسىن دەپ، تامادا جىگىت انەكدوت سوقتى.
— ءبىر وزبەك، ءبىر ورىس، ءبىر قازاق بولىپتى. ۇشەۋى دە ارمانشىل ەكەن. وزبەك: شىركىن، ايعا بارىپ، بازار اشسام دەيدى. ورىس: وراسان اراق زاۋىتىم بولسا دەپ ارماندايدى. قازاق: ايەلىم ۇل تاۋىپ، شىلدەحانا تويىن جاساسام؛ ودان ءسال وتە بەرە بەسىك تويىن جاساسام؛ ودان وتە بەرە تۇساۋكەسەر تويى بولسا؛ ودان وتە بەرە سۇندەت تويىن دۇركىرەتسەم؛ ودان وتە بەرە مەكتەپكە بارعان تويىن، مەكتەپ بىتىرگەن تويىن؛ اكادەمياعا تۇسكەن تويىن، ونى بىتىرگەن تويىن وتكىزسەم. سودان سوڭ ۇيلەنۋ تويىن بەس ءجۇز ادام شاقىرىپ شۋىلداتسام... نە كەرەك، قازاقتىڭ ارمانى: توي، توي، توي.
جينالعاندار قوتىراش قانا قول شاپالاقتادى.
الدەن ۋاقىتتان كەيىن كەرىمقۇلعا ءتىل ءبىتىپ:
— مۇمكىن، سەن ماشينادان شىعا بەرگەندە، مەن سەنى نەتىپ... قۇشاقتاعان جەرگە ءتۇسىپ قالعان شىعار، — دەدى.
جەڭىسكۇلدىڭ شاتىناپ تۇرعان تارعىل كوزىنەن ءۇمىت وتى جىلت ەتىپ:
— ءجۇر، وندا قارايىق، — دەپ ەسىككە بەتتەدى.
دالا كۇڭگىرتتەنىپ، ءىڭىر ءسونىپ بارا جاتقان كەز ەكەن. قالانىڭ كوشەلەرى قاپ-قاراڭعى. رەستوراننىڭ الدىنا ىلىنگەن جالعىز شامنىڭ جارىعى بوزالاڭ. ال، وزەن بويىنداعى سىراحانا ءالى گۋىلدەپ جاتىر. باقالار دا توي تويلاعانداي ماز-مەيرام. ولاردىڭ بريلليانتى جوق، سوندىقتان جانجال دا جوق. راقات تەڭىزىندە كەزەك-كەزەك ءان سالادى.
الاگەۋىم قاراڭعىدا نە ىزدەپ ماندىراسىڭ. ناعاشى-جيەن بىر-بىرىمەن ساعىنىسا كورىسكەن جەردى جەڭىسكۇل پەرلامۋتر-سەدەپ ءتۋفليىنىڭ ىستىك تۇمسىعىمەن ارى تۇرتكىلەدى، بەرى تۇرتكىلەدى. سەدەپ تۋفلي ابدەن شاڭ-توپىراق بولدى. جەڭىسكۇل ونى دا ەلەگەن جوق. بريلليانت تابىلسا، تۋفلي ساداقا، ونىڭ تۇمسىعىمەن كەنىش قازۋعا دا پەيىل.
جاندارىنا سەرجانت پوگوندى ميليسيونەر كەلدى:
— نە ىزدەپ جۇرسىزدەر؟
— باعانا وسى جەرگە بريلليانت تانام ءتۇسىپ قالىپتى، — دەدى جەڭىسكۇل ومىراۋىنداعى تانانىڭ ورنىن سيپالاپ تۇرىپ، جىلامسىراپ.
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، وعان وسى ميليسيونەر مەيىرىمدى پەرىشتەدەي كورىندى.
— باعانا بولعاندا قاي ساعاتتا؟ — دەپ ميليسيونەر ۋاقىت دالدىگىن تالاپ ەتتى.
— ساعات كەشكى سەگىزدەن وتە بەرە... — سوزگە ارالاستى كەرىمقۇل.
— ودان بەرى بۇل جەردەن سان-ساپالاق ادام ءوتتى، ءبارى سوقىر ەمەس قوي...
— اينالايىن، ءوزىڭ ءبىر يماندى بالا ەكەنسىڭ، كومەكتەسىپ جىبەرشى، جانىم، — دەپ جەڭىسكۇل الگىگە جاتا كەپ جالبارىندى دەيسىڭ.
— وۋ، ءوزىڭىز قىزىق ەكەنسىز، سوندا مەن قايدان ىزدەمەكپىن؟ مۇمكىن، مىنا تويعا كەلگەندەردىڭ بىرەۋى العان شىعار.
— وندا قايتەمىز، توي تارقاماي تۇرعاندا، سولاردان ءسىز سۇراپ، نەتىپ، تەرگەپ، ءتىنتىپ... — دەپ كۇمىلجىدى جەڭىسكۇل.
— نە دەپ كەتتىڭ، ويباي، — دەپ كەرىمقۇل باج ەتە قالدى. — تويعا شاقىرىلعان قوناقتارىن كەرىمقۇل ميليسيا شاقىرىپ تىنتكىزىپتى دەگەن ماسقاراعا قالدىرماقشىمىسىڭ مەنى؟!
بۇل كەزدە قوناقتار دا بىرتىندەپ سىرتقا شىعا باستاعان. ولاردى الدارقاتىپ انەكدوت ايتىپ، ارتيستەرگە ءان سالدىرىپ، جۇرتتى ۇستاپ تۇرۋعا تىرىسقان تامادانىڭ جاندالباسىنان دا ەشتەڭە شىقپادى. جۇرت تاراي باستادى.
كەرىمقۇلدىڭ:
— اۋ، اعايىن، بۇلارىڭ قالاي، شىداي تۇرمادىڭدار ما. كازىر قىزدىرامىز. توي قىزىعى الدا، — دەپ اركىمنىڭ الدىنا ءبىر شىعىپ، ەلپەڭدەگەنى دە ەشكىمدى توقتاتا المادى.
— باسقا ەشبىر تويدا بولماعان قىزىققا باتتىق، راقمەت، — دەسىپ قايىرىلماي كەتە باردى.
تامادا كەلىپ، كەرىمقۇلعا:
— اعا، انا ارتيستەر اقى تالاپ ەتىپ جاتىر، — دەپ ەدى، كەرىمقۇل شارت كەتىپ:
وي، ارتىستەرىڭنىڭ... — باقىرىپ جىبەردى.
رەستوراننىڭ زاۆزالى كەلىپ:
— توي تەز تارقادى عوي، بىزگە دە جاقسى. قولىمىز ەرتە بوسايتىن بولدى. داۆايتە، راسچيتاەمسيا، — دەدى.
كەرىمقۇل، امال جوق، ىشكە كىرىپ، قالتالارىنداعى كونۆەرتتەرىن اقتارا باستادى. جەزدەسى بەرگەن ەڭ قالىڭ كونۆەرت قولىنا الدىمەن ىلىكتى. كونۆەرت قامىرمەن جەلىمدەلگەن ەكەن، جەلىمى وڭاي اجىراي قويماعان سوڭ ساڭىلاۋ تەسىككە ساۋساعىن سۇعىپ، كىرشەڭ كونۆەرتتى دار ەتكىزدى.
جۇرەگىنىڭ ازداعان دىمكاسى بار ەدى، سول قۇرعىر شانشىپ-شانشىپ الىپ، ارتىنشا سىزداپ قويا بەردى.
كونۆەرتتىڭ ءىشى تولا شىلىم وراۋعا ارنالعان گازەت قيىندىلارى. اراگىدىك اراسىندا كىلەڭ ءبىر تەڭگەلىكتەر. ءبىر ءتىلىم اق قاعازعا:
«كەرىمقۇل قاينىم!
توي قۇتتى بولسىن.
پەنسيونەر شالدىڭ كاسىبىنەن تابىلعان تابىس وسى. ريزا بول.
جەزدەڭ تورەگەلدى»
دەگەن قيسىق-قىڭىر جازۋدى وقىدى دا، ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
You Might Also Like
-
كەيدە ۇرەيلى، كەيدە ايانىشتى سول ءبىر ىزىڭ. ءتۇسى مە، ءوڭى مە؟ ايتەۋىر، الگى ىزىڭ شارشاعان ميىن شاققانى راس. ۇيقىلى-وياۋ، ياكي ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا جاتىپ ول ازىرەيىلىنىڭ انىندەي ىزىڭنىڭ يەسى كادىمگى ...
-
قۋانىش اعامىزدىڭ "ەكىنشى بولما" كىتابى ادامدى جەتىستىككە جەتەلەيتىن،شابىت بەرەتىن،ەرەكشە ءور-تۇلعالى كىتاپ.باسقا كىتاپتاردان ايىرماشىلىعى دا وسىندا.كىتاپتى وقىساڭ،"مىناۋ مەن عوي"...
