تازشانىڭ قىرىق وتىرىگى
ەرتەدە ءبىر حان حالقىنا جار شاقىرتتى:
— «كىمدە-كىم الدىما كەلىپ، كىدىرمەي-مۇدىرمەي، ءبىر وتىرىك اڭگىمە قۇراستىرىپ ايتىپ وتسە جانە ارتىنان قىرىق اۋىز وتىرىكتى ولەڭ قىلىپ ايتسا، سول ادامعا قىزىمدى بەرىپ، كۇيەۋ ەتەمىن، ءتىپتى، ءۋازىر قويامىن. ءبىراق، ءبىر سەرتىم بار: اڭگىمەسىنىڭ، ءيا ولەڭىنىڭ ىشىندە ءبىر اۋىز راس ءسوز قوسىلسا، دارعا تارتقىزامىن!» – دەپتى.
بۇل حابار جۇرتتىڭ قۇلاعىنا تەگىس تيگەن سوڭ، حاننىڭ قىزىن الىپ، كۇيەۋ بولۋعا قىزىقپايتىن ادام بولمايدى. اركىمدەر-اق دامەلى بولىپ: «وي، ايتپاي نەسى بار!» – دەپ حاننىڭ الدىنا بارادى، ءبىراق وتىرىگىن كەلىستىرىپ ايتا الماي دارعا تارتىلىپ جاتادى.
جۇرتتىڭ ەڭ سوڭىنان ءبىر تازشا بالا كىرىپ كەلىپ، ءيىلىپ، ءتاجىم ەتىپ، سويلەۋگە حاننىڭ رۇقساتىن سۇرايدى.
سوندا حان تۇرىپ:
— يە، نە ارىزىڭ بار؟ – دەيدى.
— تاقسىر، جارلىعىڭىزدى ەستىپ، وتىرىك اڭگىمە مەن وتىرىك ولەڭ ايتقالى كەلىپ تۇرمىن! – دەيدى تازشا.
— جانىم-اي، جاس بالا كورىنەسىڭ! سەنەن ەستيار تالاي ادامدار دا ايتامىن دەپ كەلىپ، ايتا الماي كەتكەن. جارقىنىم، ولۋگە اسىعىپ جۇرگەن نە قىلعان بالاسىڭ؟ ءتىلىمدى ال دا، قايتا عوي! – دەيدى حان.
— تاقسىر-اۋ، سولاردان جانىم ارتىق پا؟ ايتا الماسام، وبالىم وزىمە عوي، رۇقسات ەتىڭىز! – دەيدى تازشا.
— ال، ەندەشە سويلەي عوي! – دەيدى حان. تازشا:
— «تاقسىر، اكەمنىڭ بەلىندە، انامنىڭ كوڭىلىندە جاتىپ، اكەمنىڭ اكەسىنىڭ جىلقىلارىن ون بەس جىل باققان ەكەنمىن! العان اقىما وزىمە قالىڭ بەرىپ، ايەل الىپ، بەس-التى بالا سۇيگەن ەكەنمىن! سول ايەلىمنەن تۋعان بالالارىمنىڭ قولىمداعى ەڭ كەنجەسى وسى ۋاقىتتا جيىرمانىڭ بەسەۋىندە، وزىمنەن ون جاس ۇلكەن!
جازدىڭ قايناپ تۇرعان ىستىق كۇنى جىلقىمدى سۋارايىن دەپ، قۇرىق ۇستىنە قۇرىق سالىپ، جاۋ تيگەندەي قۋالاپ، ايدىن شالقار ءبىر كولگە كەلسەم، – تاقسىر-اي، – كۇننىڭ ىستىعىن سونان بىلەرسىز: كولدىڭ سۋى كىسى بويى، قول ۇسىنىم مۇز بولىپ، قاتىپ قالىپتى، بالتامەن ولاي شاپقىلادىم، ويىلمايدى، بۇلاي شاپقىلادىم، ويىلمادى، بالتانىڭ ءجۇزى جاپىرىلىپ قالدى. بالتامدى قوينىما سالىپ قويىپ، سۇيمەنىمدى قولىما الىپ، ولاي ءتۇيدىم، بولمادى بۇلاي ءتۇيدىم، بولمادى، سۇيمەنىم مايىسىپ قالدى. «ەندى نە قىلدىم؟» – دەپ داعدارىپ تۇر ەدىم، قۇداي دەس بەرىپ ءبىر امال ويىما تۇسە قالدى. دەرەۋ كەڭىردەگىمنەن ۇستاپ، باسىمدى كەۋدەمنەن جۇلىپ الىپ، اقىرىن عانا شەكەممەن ءبىر شىق ەتكىزىپ قالعانىمدا، – تاقسىر-اي، ءبىرى وتىرىك بولماسىن – مىڭ جىلقىم قاتار تۇرىپ سۋ ىشەتىن سۋات ويىلدى دا قالدى. قاتقان مۇزدىڭ استىندا قالعان الپىس الا ۇيرەك، جەتپىس ءشىل ۇيرەك پىر-پىر ەتىپ ۇشىپ كەتتى. جانە مەنىڭ باعىما كولدىڭ سۋى زاردەي اششى شىعىپ، سوندا دا جىلقىم ءىشىپ-ىشىپ، ءىشى-سىرتى بىردەي بولىپ، قارىندارى قامپايدى دا قالدى! سونان سوڭ جىلقىلارىمدى كوك مۇزدى جارىپ شىققان سار بالاۋسا مەن كوك جوڭىشقاعا ماتاپ سالىپ، ساناماي، تۇستەمەي، تۇگەندەگەنىمدە، – قۇداي بەرەرىندە ءسۇيتىپ بەرەدى عوي! – التى قۇلاش الا بيەدەن تۋعان، جەتى قۇلاش جيرەن قۇلىنىم جىلقىنىڭ ىشىندە دە جوق، ۇرى العانىن بىلمەدىم، قاسقىر جەگەنىن بىلمەدىم...جالما-جان قۇرىعىمدى مۇزعا شانشا سالىپ، باسىنا شىعىپ، توڭىرەككە كوز جىبەرىپ ەدىم، كورىنبەدى. «قۇرىعىم الاسا بولعان شىعار»، – دەپ، قۇرىقتىڭ باسىنا قامشىمدى جالعادىم، كورىنبەدى، وعان پىشاعىمدى شانشىپ، شىعىپ قاراپ ەدىم، تاعى دا كورىنبەدى، پىشاعىمنىڭ باسىنا قىنىمدى شانشىپ، وعان شىعىپ قاراپ ەدىم، سوندا دا كورىنبەدى، كوڭىلىم ءالى بيىكتەتۋدە بولىپ، وعان تەبەن شانىشتىم. جانە كورە المادىم. ابدەن داعدارعان سوڭ، قۇرىعىمنان اقىل سۇرادىم: «اپىر-اي، ەندى نە قىلايىن؟! اقىلىڭ بولسا، ايتشى؟» دەدىم. ول انت سوققان، جاتىپ تۇرىپ ءوزىمدى سوككەنى عوي: «يت بولماساڭ، اينالىپ-اينالىپ، جەرگە قاراي بەرگەنىڭشە، كوزىڭدى جۇمىپ، اسپان جاققا دا قاراساڭ بولماس پا ەدى!»—دەگەنى عوي! «ويباي-اۋ، اسپاندى بۇلت باسىپ تۇرعانىن كورمەيسىڭ بە؟» – دەپ ەدىم، ونان جامان بالاعاتتاپ: «انت ۇرعان-اۋ، قولىڭ جوق پا؟ – دەيدى. — بۇلتتىڭ ءارىسىن ءارى، بەرىسىن بەرى سەرمەپ جىبەرسەڭ، بولماس پا ەدى!» – دەدى. ويلاپ تۇرسام، ونىڭ ءسوزى دە ءجون ەكەن. دەرەۋ قولىمدى سوزىپ جىبەرىپ، بۇلتتىڭ بىلايعىسىن بىلاي، ولايعىسىن ولاي سىپىرىپ جىبەرگەنىمدە، كۇننىڭ كوزى جارقىراپ، شايداي اشىلدى دا كەتتى! ابدەن مۇرالىپ بولىپ، كوزىمدى شارت جۇمىپ، اسپانعا قاراعانىمدا، – مۇنان ارتىق نە تاماشا بولسىن! – تەمىر قازىقتىڭ ار جاعىندا، شولپان جۇلدىزىنىڭ بەر جاعىندا مانادان بەرى قاراپ، تابا الماي جۇرگەن جيرەن قۇلىنىم جايىلىپ ءجۇر ەكەن. ايەلىم ۇل تاپقانداي قۋانىپ، قۇرىعىمنىڭ باسىندا تۇرىپ، سەكىرە بەرىپپىن! جالما-جان قۇرىعىمدى قايىق قىلىپ، پىشاعىمدى ەسكەك قىلىپ، تەڭىزگە تۇسە قالىپ ەدىم، شىم باتىپ بارامىن، دەرەۋ پىشاعىمدى قايىق قىلىپ، قۇرىعىمدى ەسكەك قىلىپ تۇسە قالعانىمدا، كىرپىك قاققانشا سىر ەتىپ، تەڭىزدەن وتە شىقتىم! جيرەن قۇلىنعا مىنە سالىپ، قايتادان تەڭىزگە تۇسە قالعانىمدا، شىم باتىپ بارامىن. دەرەۋ ينەمدى قايىق ەتىپ، قۇلىندى وڭگەرىپ تۇسە قالعانىمدا — كوزدى اشىپ-جۇمعانشا، تەڭىزدىڭ بەتىمەن دە ەمەس، تۇبىمەن دە ەمەس، ورتاسىمەن دە ەمەس، سىر ەتىپ، وتە شىقتىم. جىلقىعا كەلگەن سوڭ: «ءجۇرىس العان قۇرعىر تاعى كوزدەن عايىپ بولىپ، اۋرە قىلىپ جۇرە مە؟» دەپ، ەنەسىن قۇلىنىنا، قۇلىندى ايعىردىڭ قۇيرىعىنا بايلاپ، جىلقىعا قوسپاي، دالاعا ايداپ قويا بەردىم. ءبىر ۋاقىتتا ايدىن مۇزدىڭ ۇستىنە قاراپ تۇرسام، بىتپەگەن قۋ توبىلعىنىڭ تۇبىندە ءبىر تۋماعان تۋ قويان جاتىر ەكەن؛ جالما-جان ساداعىمدى الىپ، وعىمنىڭ ماساق جاعىمەن اتىپ ەدىم، وتپەدى، ماساق جاعىن كىرىسكە قويىپ، كوز جاعىمەن تارتقانىمدا، جۇلدىزداي اعىپ ءوتتى دە كەتتى. اسىعىپ: ۇسىگىپ، اتىمدى ءبىر قۋ قازىققا بايلاي سالىپ، ەتەگىمە تەزەك تەرە بەردىم. ءبىر ۋاقىتتا قاراسام، اتىم تۋلاپ ءجۇر ەكەن؛ ەتەگىمدەگى تەزەكتى توگە سالىپ، اتىما قاراي جۇگىرەيىن دەسەم، – سۇمدىق-اي! — مانادان بەرى تەزەك دەپ تەرگەنىمنىڭ ءبارى بودەنە ەكەن، پىر-پىر ەتىپ، بەت-بەتىنە ۇشتى دا كەتتى. ماناعى قۋ قازىق دەپ اتىمدى بايلاعانىم اققۋدىڭ موينى ەكەن، سونىڭ قاناتىنان ۇركىپ، اتىمنىڭ تۋلاپ جۇرگەنى دە سول ەكەن. اتىمدى ۇستاپ الىپ، ماناعى تەبەن ينەمدى قازىق قىلىپ،باسىمدى توقپاق قىلىپ جەرگە قاعىپ جىبەرىپ، اتىمدى سوعان بايلاپ قويىپ، «ۋھ!» – دەپ دەمىمدى الدىم. اتىپ العان قويانىمدى سويايىن دەسەم،قىنىمدا پىشاعىم جوق. «اپىر-اۋ،قايدا قالدى؟» – دەپ، ويعا قالىپ تۇرعانىمدا، ءۇش كۇن، ءۇش تۇندە بارىپ ەسىمە تۇسە قالدى: باياعى قۇرىعىمنىڭ باسىنا شانىشقان بويىمەن قاراۋىل قاراعان جەردە ۇمىت قالعان ەكەن. سوعان قايتا بارۋعا ەرىندىم دە، كۇرەك ءتىسىمنىڭ بىرەۋىن سۋىرىپ الىپ، قوياندى سونىمەن سويا بەردىم. قاشاننان ءوزىمنىڭ مال سويعىشتىعىمدى جەتە قابىلداپ، قوياندى ءۇش كۇندە سويىپ بولىپ، قاقتاپ، تۇزداپ:«ەندى مايىن ەرىتىپ الايىن»، – دەپ، ءبىر ءبۇتىن قازانعا ەرىتكەنىمدە، مەنىڭ سورىما ماي اعىپ، تۇرمادى. دەرەۋ ءبۇتىن قازاندى تاستاي سالىپ، ءبىر تەسىك قازانعا سالىپ ەرىتىپ ەدىم، – تاقسىر-اي، مۇنان قىزىقتى كورىپ پە ەدىڭىز؟ ءبىر تامشىسى جەرگە تامباي،تۇرا قالدى. ەرىگەن مايدا ىدىسقا قوتارعانىمدا، ءبىر تۇيە قارنىنا، ءبىر وگىز قارنىنا، ءبىر بورسىق قارنىنا ارەڭ-ارەڭ سىيدى. «بۇل تيتتەي ماي مەنىڭ قاي كەرەگىمە جارايدى؟ ونان دا ەتىگىمدى مايلاپ العانىم ولجا شىعار!» – دەپ باس سالىپ مايلاعانىمدا، ءبىر ەتىگىمنىڭ جۇلىعىنا زورعا جەتتى، قونىشىما جەتپەدى، اناۋ ەتىگىم اۋىز تيمەستەن قالدى. «ەر ەڭبەگىنە ءبىر تويسىن!» – دەگەن ءسوز بار ەدى-اۋ! – دەپ قوياننىڭ ءبىر كەسەك ەتىن قولىممەن كۇنگە ارى-بەرى قاقتاپ ءپىسىرىپ، اۋزىما سالايىن دەپ ويلاعانىمدا – سۇمدىق-اي! – اۋزىم ورنىندا جوق ەكەن، جۇرەگىم مۇزداي بولىپ: «اپىرماي، اۋزىم قايدا؟!» – دەپ قايتا-قايتا بەتىمدى سيپالاسام، اۋزىم جوق دەگەنىم ويىنشىق ەكەن، سولايىمەن كەۋدەمدە باسىم دا جوق ەكەن! تاقسىر-اي، سونداعى قورىققانىم ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى-اۋ! «ياپىرم-اي، باسسىز قالاي كۇن كورەمىن؟» – دەپ الاقانىمدى ماڭدايىما قويىپ، ويعا باتىپ، تۇرعانىمدا، بىرەۋ يىعىمنان تارتىپ: «اكە، مىنا باستى تانيسىڭ با؟» – دەيدى. بايقاپ قاراسام: ءوزىمنىڭ باسىم، تاۋىپ اكەلىپ تۇرعان ءوزىمنىڭ بالام! «شىراعىم، مۇنى قايدان تاپتىڭ؟» – دەپ سۇراعانىمدا: «سۋات ويىپ، ينەنى قازىق قىپ قاققان جەرىڭدە جاتىر ەكەن، سەنىڭ باسىڭ ەكەنىن تانىپ، الىپ كەلدىم»، – دەدى. تاقسىر-اي، سونداعى قۋانعانىم ءالى ەسىمنەن كەتكەن جوق!.. «كوپ جاسا، باقىتتى بول، ءۇبىرلى-شۇبىرلى بول!» – دەپ بالاما باتا بەرگەنىم-اي سوندا! كوپتەن ۇيقى كورمەي سەرگەلدەڭ بولىپ جۇرگەن بايعۇس باسىم! سول مەزگىلدە ۇيقى قىستاپ، قالعىمايىن با! مۇزدان توسەك، قاردان جامىلعى قىلىپ، جاتا قالسام، توسەكتىڭ جىلىلىعىنا بۇيىعىپ ولگەن ادامداي ۇيىقتاپ، قاتىپپىن دا قالىپپىن.
ءتۇن ورتاسى بولعان كەزدە، ءبىر نارسەنىڭ سارت تا-سۇرت ەستىلگەن دىبىسىنان شوشىپ، ويانىپ قاراسام، ەكى ەتىگىم جۇدىرىقتاسىپ، قىزىل الا قان بولىپ، توبەلەسىپ جاتىر ەكەن. «بۇلارىڭ قالاي؟» – دەپ سۇراسام، ماي جاعىلماعان ەتىگىم جىلامسىراپ:
— «قايتەيىن! ماي بىتكەننىڭ ءبارىن اناۋ جالماۋىزىڭ جەپ قويدى، ماعان اۋىز تيگىزگەن دە جوق»، – دەدى. وندا ەكىنشىسى:
— «ءوزىڭنىڭ كەم نەسىبەلىگىڭنەن كورمەي، مايدىڭ جەتپەگەنىن مەنەن كورگەنىڭ، نە ساسقانىڭ؟» – دەدى. اشۋىمنىڭ ابدەن كەلگەنى ەمەس پە؟ ماڭدايلارىنا ءبىر-بىر شەرتىپ، ەكەۋىن ەكى جاعىما قويىپ جاتا بەردىم. تاڭ اتقان سوڭ قاراسام، – كوزىن اشپاعىر! – ماي جاعىلماعان ەتىگىم وكپەلەپ، تۇندە قاشىپتى دا كەتىپتى. «الدا جۇگەرمەك-اي»، – دەپ، ەكى اياعىمدى ءبىر ەتىككە تىعىپ الىپ، ىزىنە ءتۇسىپ قۋا بەردىم.
ايدان-ايلار ءجۇردىم، استىمداعى اتىم زورىعىپ ءولدى. جىلدان-جىلدار ءجۇردىم. ءبىر كەزدەردە، جايالىقتاي جاۋىرىنىنا قاۋىن ەگىپ، ءپىسىرىپ، وتىرعان ءبىر ەگىنشىگە كەلدىم. ەگىنشى بەيشارا ءبىر وسكەن قاۋىندى الدىما قويىپ: «جارقىنىم، پىشاعىڭ بار ەكەن، ءوزىڭ جارىپ جەي عوي!» – دەدى. كەزدىگىمدى سۋىرىپ الىپ، قاۋىنعا سالا بەرگەنىمدە، – شىركىننىڭ جەتەسى بوساپ ءجۇر ەكەن! – تەمىرتەگى سۋىرىلىپ، قاۋىننىڭ ىشىنە ءتۇستى دە كەتتى. «قاپ، جولىم قىرسىعىپ جۇرگەن بەيباق ەدىم، بۇ دا سونىڭ سالدارى عوي! – دەدىم دە: «بالا كۇننەن بىرگە ءوسىپ، بىتە قايناعان زامانداسىم ەدى، قالاي كوزىم قيىپ، تاستاپ كەتەيىن! – دەپ، قاۋىننىڭ ىشىنە سۇڭگىپ، ءوزىم دە كىرىپ كەتتىم! ال ىزدە: تاۋ دا قالمادى، تاس تا قالمادى، توعاي دا قالمادى.. «اپتا بولدى-اۋ؟» – دەگەندە ماعان ۇقساپ، جوق قاراپ، ساندالىپ جۇرگەن ءبىر جوقشىعا كەز بولدىم. جوعىمنىڭ ءتۇسىن، تۇگىن، ەن تاڭباسىن ايتىپ سۇراپ ەدىم، – «قۇداي سوققان نەمە؛ ءتىفۋ!» – دەپ، بەتىمە تۇكىرىپ جىبەرگەنى عوي! «اۋ، جىنىڭ بار نەمەمىسىڭ؟ جوق سۇراسام بەتىمە تۇكىرەسىڭ؟» – دەگەنىمدە، — و دا ءبىر ىسىك نەمە ەكەن، – اكىرەڭدەپ: «جىندى دەمەي، نە دەيىن! مەن ءبىر ايدان بەرى اتىمدى زورىقتىرىپ، ءبىر ايعىر ءۇيىرلى قىسىراعىمدى تابا الماي جۇرگەنىمدە، سەن ءتورت ەلىگە تولمايتىن تەمىرتەكتى ىزدەيسىڭ!» – دەدى. الگىنىڭ سوزىنە شىداي الماي، سول جەردە جاتتىم دا توبەلەستىم جارالانباعان جەرىمىز دە قالمادى، قىپ-قىزىل قانعا بويالدىق، اقىرىندا، مەن دە، ول دا، سىلەمىز قۇرىپ شارشاپ، توبەلەستى دوعارىپ، بىر-بىرىمىزدەن ناسىباي الىپ اتىپ جون-جونىمىزگە كەتە بەردىك.
ءبىر كۇندەردە ۇلى جيىن، اس بەرىپ جاتقان قالىڭ ەلدىڭ ۇستىنەن شىقتىم. «جاقسى بولدى عوي! وسى جيىندا ەتىگىمە دە سۇراۋ سالايىنشى»، – دەپ، وشاقتى جاعالاپ كەلە جاتقانىمدا، استا تاباق تارتىپ جۇرگەن بوزبالالاردىڭ اراسىندا، تاباق كوتەرىپ جۇرگەن باياعى قاشقان ەتىگىم انادايدان كوزىمە وتتاي باسىلدى. قاتىنىم ۇل تاپقانداي قۋانىپ، سەكىرە بەرىپپىن! ەتىگىمنىڭ دە كوزى مەنى شالىپ، ۇيالعاننان ەكى بەتى قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى، قولىنداعى كوتەرگەن ءبىر تاباق قازى-قارتا، جال-جايانى اكەلىپ: «كەشەگى ماعان جاعۋعا قيماعان مايىڭ وسى ما ەدى؟» – دەپ، الدىما سارت ەتكىزىپ قويا سالدى. پاي-پاي، تاقسىر-اي، سونداعى ۇيالعانىم ومىرىمدە ەسىمنەن كەتەر ەمەس! مىنەكەي، تاقسىر، تۋعاننان بەرگى ومىرىمدە باسىمنان وتكەن ىستەر وسى، – دەپ تازشا اڭگىمەسىن ءبىتىردى.
قيىستىرىپ، ءبىر اۋىز شىن ءسوز ارالاستىرماي، ايتقانىنا حاننىڭ كوڭىلى تولىپ:
— قانە، بالام، ەندى وتىرىك ولەڭىڭدى ايتشى! – دەپتى. سوندا تازشانىڭ ايتقانى:
قاينىما قارعا ءمىنىپ، ۇرىن باردىم.
كۇيەۋدەن ءوزىم قاتار بۇرىن باردىم.
ايعىرىن شەگىرتكەنىڭ ۇستاپ ءمىنىپ،
الدىنان قايىن اتامنىڭ قىرىندادىم!
جۇك ارتىپ ينەلىككە، ەرتە كوشتىم،
شۇيكەلەپ سارى مايدان ارقان ەستىم.
مۇرتىنا شەگىرتكەنىڭ ات ارقانداپ،
دەگەندە: ءولدىم-تالدىم!— ارەڭ شەشتىم.
ءمىندىم دە قارا قوڭىز اياڭدادىم.
سالدىرتىپ اياڭىما قويان الدىم.
ياپىر-اي، سول قوياننىڭ سەمىزىن-اي،
كوتەرىپ قوڭىزىما قويا المادىم!
ءمىندىم دە جاسىل قوڭىز سونا قۋدىم،
باسىنان مۇنار توبە ساعىم بۋدىم.
داۋلەتتىڭ قۇداي بەرگەن ارقاسىندا،
قانمەنەن كويلەگىمنىڭ كىرىن جۋدىم.
ءۇش جاستا مەرگەنشىلىك كاسىپ قىلدىم،
شي وقپەن مىڭ قۇلاندى اتىپ قىردىم.
اۋىنان ورمەكشىنىڭ كىلەم توقىپ،
ۇيالماي، ءجۇز تۇساقتان ساتىپ تۇردىم.
بالىقتىڭ قابىرشاعىن وتقا جاقتىم،
وتىرىك ءبىر ءسوز ايتپاي جۇرتقا جاقتىم.
ءبىر سونام اسىراندى قاشىپ كەتىپ،
دۇنيەدەن، ون جىل ىزدەپ، ازەر تاپتىم.
اقىلدان ەر جەتكەن سوڭ بولدىم جارىم،
ءبىر سۋىر، مال دەگەندە، قولدا بارىم.
ايەلىم تەل قوياندى جازداي ساۋىپ،
تۇيرەدى سارى مايدى ەكى قارىن.
بەرگەندە باقا قىزىن كوبەلەككە،
ءجۇرىپتى قارا شىبىن جەڭگەلىككە،
ءبىر تۋىن ءقۇمىرسقانىڭ ۇستاپ سويىپ،
توي قىلىپ، ات شاپتىردى توڭىرەككە.
ءمىندىم دە قارا قوڭىز سونا قۋدىم،
ءۇش ءجۇما، ءۇش اي ءجۇرىپ، قونا قۋدىم.
قۋماسقا بەلدى بايلاپ، تۇرىپ ەدىم.
دەگەنگە جەڭگەم جەرىك بولا قۋدىم.
باي بولدىم ءتورت تۇلىككە تۋماي جاتىپ؛
بالاما قالىڭ بەردىم ءبارىن ساتىپ.
رەتىن مال جايۋدىڭ بىلمەگەن سوڭ،
سوندىقتان كەدەيلىككە قالدىم باتىپ!
بايلىقتان ىزا شەكتىم اقىرىندا،
ءبىر ءتۇيىر مال بولمادى جاقىنىمدا؛
مالىمنىڭ ءبارىن جيناپ وتقا جاعىپ،
وتىرمىن كەدەيلىكتىڭ تاقىرىندا.
كامىستان جىلقى ۇستاۋعا قۇرىق قىلدىم،
جۋساننان ۇيگە تىرەۋ سىرىق قىلدىم؛
ءبىر تالىن سويىلىمنىڭ كەسىپ الىپ،
كوشكەندە مال ايدايتىن شىبىق قىلدىم.
جيىنعا، سالتاناتقا كيدىم قۇرىم،
قىتىقتاپ، زورعا ايتقىزدىم حاننىڭ سىرىن.
كەلگەندە قالىڭدىعىم جيىرما جاسقا،
قاينىما جيىرما بەس جاس باردىم بۇرىن،
ءجۇز سالعان قورعاسىننان قارا بالتام،
شىقپادى ون ماتادان سىڭار قالتام.
داۋلەتتىڭ ماعان كەلگەن ارقاسىندا،
كوشكەندە ءجۇز تۇلكىگە جۇگىمدى ارتام.
ايدادىم، جىلقى قىلىپ، توقسان تۇلكى،
بورسىقتى ۇستاپ مىنسەڭ اتتىڭ مۇلكى.
ىشىندە توپ ادامنىڭ تۋلاپ جىعىپ،
قىلدىڭ-اۋ، ويباي، قارساق، جۇرتقا كۇلكى!
اراسىن جىرىپ قوستىم ءشول قۋاڭنىڭ،
مولىقتىم، ەلىن بيلەپ بەس دۋاننىڭ.
ەكى ءجۇز قۇنان قويىم ەگىز تۋىپ،
وسىعان، نانار بولساڭ كوپ قۋاندىم!
مەن كوردىم قارا شىركەي بالا قازداي،
جۇك ارتتىم بەس قارساققا الا جازداي،
تۇلكىسىن قىردىڭ قىزىل جايلايمىن دەپ
قان ءتۇسىپ اياعىنا، ولە جازدى-اي.
تامىرعا شىن ءسوزىمدى قاپ-قاپ بەردىم.
نايزاسىن نار قامىسقا ساپتاپ بەردىم.
جۇيرىگىن تاسباقانىڭ ۇستاپ ءمىنىپ،
تۇلكىگە تاستان قاشقان تاپ-تاپ بەردىم.
باسىنان قاپ تاۋىنىڭ قورا، قىلدىم،
بىتەر دەپ بەس مىڭ جىلقى، جورا قىلدىم؛
توپان سۋ تاۋ باسىنا دامىل بەرمەي،
قىلماسقا ەندى قورا توبا قىلدىم.
بالاسى قاسقا ايعىردىڭ بولتىرىك-تى،
ايتپايمىن ولتىرسەڭ دە وتىرىكتى!
مىڭ كىسى ءبىر تىشقانعا مىنگەسكەندە،
اپىرىم-اي، ءبارىن تۋلاپ ءولتىرىپتى!
مەن ءوزىم كىشكەنەدەن قارعا باقتىم،
قاشىرماي سول قارعانى زورعا باقتىم.
بىرەۋى جانۋاردىڭ ۇزدىك شىعىپ،
موينىنا اق كيىزدەن بەلگى تاقتىم.
باسىندا كەرەگەنىڭ ۇرگەن قارىن،
كوتەردىم بالۋاندىقپەن سونىڭ ءبارىن،
تۇيەگە تەڭدەپ سونى قويعانىمدا،
مەرتىكتى، كوتەرە الماي، قارا نارىم!
ماسانىڭ سىلەكەيىن جەلى قىلدىم؛
شىمشىقتىڭ جۇمىرتقاسىن كەلى قىلدىم.
قامىستان سەگىز قابات ءۇي ىستەتىپ،
جونىنان شەگىرتكەنىڭ كوگەن ءتىلدىم.
شىمشىقتىڭ شىلىم شەكتىم باقايىنان؛
قوياننىڭ اتىم ۇرىكتى توپايىنان،
تازشانىڭ اقىلى ارتىق، ويى جەتىك،
كورتىشقان ەتىك قىلدىم شوقايىنان.
باسىنا بايتەرەكتىڭ تىكتىم وردا،
كوكوراي شالعىن ەكەن قوردا-قوردا،
قوس اتپەن كۇنى-تۇنى بىردەي قۋىپ،
قاشاعان ءبىر ءبيتىمدى تۇتتىم زورعا.
مەن ءوزىم وتىرىكپەن پايدا ەتكەنمىن؛
بيت تەرىسىن بيالاي قالتا ەتكەنمىن.
ەتىنە ءبىر شىركەيدىڭ قازان تولماي،
سويماسقا قايتىپ شىركەي انت ەتكەنمىن.
مىس ەگىپ، كوبىك قاردا التىن وردىم،
ىزىنە اق جىلاننىڭ قاقپان قۇردىم؛
شەگىرتكەم ءمىنىپ جۇرگەن تۋلاپ ەدى،
جالعىز تال قىل قامشىممەن ولگەنشە ۇردىم.
تۇگەستىم سار اياقپەن سىردىڭ سۋىن؛
ون نارعا ارتىپ ءجۇرمىن قىزدىڭ بۋىن؛
ەنشىگە اكەم بەرگەن مىڭ قوياننىڭ
سول قىستا قىرىپ الدىم بارلىق تۋىن.
ءتىلىمنىڭ كەلمەيدى ەبى وتىرىككە،
تاقسىر-اۋ، وسىنىم دا وتىرىك پە؟
قىرىق بايتال قالىڭمالعا ساناپ الىپ،
قىز بەردىم، وتاۋ تىگىپ كەكىلىككە!
بيەنى قىمىز ءىشتىم مۇزعا بايلاپ؛
تىشقاندى جاۋىر قىلدىم ءۇش جىل ايداپ.
قىرىق توعىز مۇشەلىمدە اكەم تۋىپ،
جۇگىردىم قۋانعاننان الاقايلاپ.
وتىنىم جازدا جاققان مۇزدان بولدى،
سالىمىم ءجۇز جاساعان قىزدان بولدى.
بىلتىرعى جەروشاققا جاققان وتىم،
تۇتانىپ زورعا بيىل قىزعان بولدى.
ساۋىسقان الىپ-ۇشتى بولتىرىكتى،
ايتپايمىن قىز بەرسەڭ دە وتىرىكتى!
شىركىننىڭ تەپكىسىنىڭ قاتتىسىن-اي،
ءبىر قىزدى شىبىن تەۋىپ ءولتىرىپتى!
قوياننىڭ شاڭىراقتاي ومىرتقاسى؛
كونەكتەي كولباقانىڭ جۇمىرتقاسى؛
بولعانداي ەندى وتىرىك نەسى قالدى،
تۇبىنەن شاۋ قياقتىڭ ەردىڭ قاسى.
جونىنان اتجالماننىڭ ايىل الدىم،
ءۇش جەرگە ءىشىن جارىپ مايىن الدىم.
ىزىنە اتتىڭ باسقان قاق تۇرىپتى،
قىرىق قۇلاش قارماق سالىپ، جايىن الدىم.
شىمشىقتىڭ شىلىم شەكتىم قۋ باسىنان؛
اتجالمان ارقان ەستىم شۋداسىنان.
قىرىق قارعا، وتىز سونا قۇدا ءتۇسىپ،
ينەلىك كيىت كيدى قۇداسىنان.
سەرىك بوپ قۇرقىلتايمەن قىلدىم ساۋدا،
اينالدى سەرىكتىكتىڭ ارتى داۋعا.
بورسىققا جاراپ جۇرگەن مىنە شاۋىپ،
ۇرانداپ، ءبىر بۇيىردەن ءتيدىم جاۋعا!
دارياعا توعان باستىم ەبەلەكتەن،
جاراتىپ قاسقىر قۋدىم كوبەلەكپەن.
جىعىلىپ تاسكەنەدەن موينى ءۇزىلىپ،
ءبىر كەمپىر – «ءا» دەگەنشە ولە كەتكەن.
اسپانعا التى جەردەن تىرەۋ قويدىم.
بورىشىما جەل جەمىسىن بەرە قويدىم.
جۇرەگىن قۇرقىلتايدىڭ ءتورت ءبولىپ جەپ،
نانساڭىز، ومىرىمدە ءبىر-اق تويدىم.
ساۋىسقان ەلدەن استى اققۋدى ءىلىپ.
ەلىمە قىزعىش شاۋىپ سالدى بۇلىك.
كاقالىپ كەشە كەشكە جەگەن ەتكە.
قولقامدا بەس جىل تۇردى كارى جىلىك.
كۇمىستەن اق تىشقانعا تاعا قىلدىم؛
قۇيرىعىن كورتىشقاننىڭ جاعا قىلدىم؛
تەرىسىن سارى ماسانىڭ تەسپەي سويىپ،
جيىنعا ون بەس قارىس سابا قىلدىم؛
جابىلىپ توعىز جىگىت كوتەرە الماي،
قىلماسقا ونداي سابا توبا قىلدىم.
وتىرىك ايتپاعاننان، جۇرتقا جاقتىم،
قۇمىرسقانى قايىرىپ، قويداي باقتىم.
ەل قىدىرعان كەشەگى ەسەر كەزدە،
بۇگەلەكتىڭ باسىنا تانا تاقتىم.
ءبىر قوياندى ءمىندىم دە اسپانعا ۇشتىم،
ەكپىنىنە شىداماي، جەرگە ءتۇستىم.
التى كۇندەي اق بوران سوعىپ ەدى،
جالعىز قۋراي ىعىندا اس قىپ ءىشتىم.
دۇنيەنىڭ اۋىرى ۇرگەن قۋىق،
جالعىز ءوزىم كوتەردىم اۋزىن بۋىپ.
ۇلكەنىنە شىركەيدىڭ اربا جەكتىم،
ونداي مىقتى كورمەدىم ءوزىم تۋىپ.
بەس قارساقتى كۇنىندە باسا جەكتىم
جۇرگىزە الماي، شىركىندى ازاپ شەكتىم؛
ەكى تەڭدى ۇستىنە تەڭدەپ الىپ،
قارا جولدىڭ ۇستىندە بورپ-بورپ شاپتىم.
ۇلكەنىنە شىركەيدىڭ اربا سالدىم،
باسقا، كوزگە توپەلەپ زورعا سالدىم.
مەنى مىقتى دەگەنگە جۇرت نانبايدى،
قويداي ءبيتتى كوتەرىپ وتقا سالدىم.
وتىرىكتى ايتپايمىن ەڭ باسىنان،
ارقان ەستىم بوزتورعاي شۋداسىنان.
التى ينەلىك، بەس تورعاي توي قىلىپتى،
كيىت كيدىك سولاردىڭ قۇداسىنان.
وتىرىك ولەڭ ايتپايمىن ەڭ باسىنان،
شىلىم قىلدىم شىمشىقتىڭ قۋ باسىنان.
قارا شىركەي ەتىنە قازان تولدى.
استاۋ-استاۋ ەت قالدى ءار باسىنان.
ماسا دەگەن ءبىر تالاي باتىر ەكەن،
سونا دەگەن قانسورعىش پاقىر ەكەن،
ەكەۋىنىڭ قىلىعى اسقىنعان سوڭ،
قۇمىرسقالار جازالاپ جاتىر ەكەن.
بۇگەلەكتىڭ تەرىسى – ەر-تۇرمانىم،
قويان ءمىنىپ مەن ءوزىم جاۋ قۋعانمىن.
شەگىرتكەنىڭ ايعىرىن ۇستاپ ءمىنىپ،
تۇرا قاشقان تۇلكىنى ءبىر بۇرمادىم.
كولباقانىڭ كولەكتەي يەگى بار،
كورتىشقاننىڭ قىرىق قۇلاش ۇيەگى بار.
ءوزىم بارىپ، جەرىنەن الىپ كەلدىم،
ءبىر تۇلكىنىڭ قىرىق اربا سۇيەگى بار! – دەپ اياقتادى ولەڭىن تازشا.
تازشانىڭ اڭگىمەسى دە، ولەڭى دە باستان-اياق حاننىڭ ءوزى ايتقانداي، راس سوزدەن ءبىر اۋىز قوسىلماي ايتىلعانىنا حاننىڭ مەيىرى قانىپ:
«ادام قاي ىسكە بەت تۇزەپ ۇمتىلسا، سول ءىستىڭ ۇدەسىنە شىعادى. ەگەر وسى نەشە ءتۇرلى جاقسىلىق جۇمىستاردى موينىنا ارتسا، ونىڭ دا ۇدەسىنە شىعارىنا كوڭىلىم سەنەدى. تۇبىندە مۇنىڭ قولىنان ۇلكەن-ۇلكەن جۇمىس كەلەر»، – دەپ، ايتقان ۋادەسىمەن قىزىن دا بەردى، ءۋازىر دە قىلدى.
تازشا ءسويتىپ مۇراتقا جەتتى.
You Might Also Like
-
قاراحان قىرىك ۋازىرىمەن ءبىر جەرگە سەيىلگە شىعىپتى. سەيىلگە شىققاندا قىرىق ءۋازىردىڭ قاسىندا قىرىق كىسى بار ەكەن. كوپ كىسى سەيىلگە شىعىپ جولدا كەلە جاتقاندا قاراحاننىڭ قامشىسى قولىنان ءتۇسىپ كەتەدى. س...
-
وتكەن زامانداردا ءابدىحاميت دەگەن پاتشانىڭ ۋاقىتىندا ءبىر ادام ەكىنشى ءبىر ادامنان جەر ساتىپ الىپتى. الگى جەر ساتىپ العان ادام جەرىن ايداپ جاتسا، ايداعان جەرىنەن ءبىر قۇمىرا التىن تاۋىپ الىپتى.
