InfoHub Logo

(بۇل كەڭەس جازۋشىنىڭ ءوز سوزىمەنەن وزگەرتىلمەي باسىلدى) 

ءبىر كەۋدە-پەندەنىڭ دۇنيەدە جاساۋى، بار بولىپ تۇرۋى ءۇشىن جان-رۋح كەرەك. ءبىر حالىق، ءبىر ەلدىڭ دە دۇنيەدە ءبىر ميللەت، ەل بولىپ جاساۋى، تىرلىك ەتۋى ءۇشىن ءتىل كەرەك، ادەبيەت كەرەك. جانسىز كەۋدە دۇنيەدە جاساي الماس، ءشىرىپ، توپىراققا اينالىپ جوق بولار! ءتىلى، ادەبيەتى بولماعان ميللەتتىڭ دە تاپ سول جانسىز كەۋدەدەن ايىرماسى بولماس، وزىنە ايىرىم ادەبيەتى بولماعان ميللەتتەر دە دۇنيەدە جاساي الماس. جاسار ءبىراق جاساۋى ۇزاققا بارماس. ادەبيەتى ياعني جانى بار ميللەتتەرگە ازىق بولار، جەم بولار، سويتە، سويتە ول ميللەت ءوزى دە دۇنيەدەن جوق بولار! 

تىل-ادەبيەت ءبىر ميللەت ءۇشىن البەتتە كەرەك. ونىڭ كەرەكتىگى تۋراسىندا جازىلماق سوزدەردىڭ بارىندە بۇل ورىندا جازىپ ءبىتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ول تۋرادا نەشە توم كىتاپتار جازىلسا دا از. سوندىقتان مەن بۇل ورىندا ادەبيەت تۋراسىندا جازىلماق سوزدەردىڭ جالعىز-اق – «ءفاھارىستى» عانا جازامىن: 

تىل-ادەبيەت ءبىر ميللەتتىڭ جانى ءھام ءرۋحى-دۇر. 

1) سانە عاليا توپلى قاعيدالى ءبىر ادەبيەتكە مالىك بولماعان ءبىر ميللەتتىڭ جانسىز كەۋدەدەن ەشبىر ايىرماسى ءجوق-دۇر. 

2) ادەبيەتى بولماعان ميللەت ءتىلى شىقپاعان جاس بالا كەبى-دۇر. سەبەبى، ءوزىنىڭ باسىنداعى قايعى ءھام شاتتىقتارىن باسقالارعا ايتىپ تۇسىندىرە الماس. سول سياقتى ادەبيەتى بولماعان ميللەت تە ءوزىنىڭ باسىنا كەلگەن قايعى-قاسىرەتتى، شاتتىق ۋا قۋانىشتاردى بىر-بىرىنە ايتىپ ۇق- تىرۋدان عاجىڭ بولار. باسقا سۇيەكتەس ۋا جىنىستاستارىن ءوزىنىڭ قايعى ۋا شاتتىقتارىنا ورتاقتاستىرۋعا كۇشى جەتپەس. سولايشا ايىرىم ءبىر ميللەت، ەل بولىپ جاساۋ ءۇشىن ءلازىم ءھام كەرەكتى بولعان بەرىكتىك، ىنتىماق، بىر-بىرىنە جاردەم ەتۋ كەبى شايىرلاردىڭ ولار ماحۇم بولار. 

3) دۇنيەدە ءبىر ميللەتتى ءوز باسىنا ايىرىم ءبىر ميللەت ەتكەن، ءھاممادا ءبىر ميللەت پەن ەكىنشى ءبىر ميللەت اراسىن جۋىقتاتقان، بىر-بىرىنە بىرىكتىرىپ ەكى ميللەتتى ءبىر ميللەت قالپىنا كەلتىرگەن سەبەپتەردىن، ەڭ زورىسى دا ءتىل ۋا ادەبيەت-دۇر. ءبانا عاليا وزىنە ايىرىم ادەبيەتى بولماعان ءبىر ءميللات بالالارى دا وزدەرىنىڭ ميللەتتەرىن ساقتاي الماس. ساقتاي الماۋلارى ۇستىنە وزدەرىنەن جوعارى بولعان ەكىنشى ءبىر ميللەتتىڭ ءتىل ۋا ادەبيەتىن ۇيرەنسە، ونىڭ تىلىنە دە ادەبيەتىنە دە جانى ءھام كەۋدەسىمەن عاشىق بولار! ءوز ءتىل ادەبيەتىن ۇمىتار، تىلىمەن بىرگە ءوز ميللەتىن دە ۇمىتار. بارا-بارا سول ەكىنشى ميللەتكە ءسىڭىپ، وعان بالا بولار. بالالارىنا جاستان ءوز ءتىلىن جاقسى ۇيرەتپەگەن، ولاردىڭ كوڭىلدەرىنە قۇرى وگەي انا سياقتى تاربيە ەتكەن ميللەت تە كەلەشەكتە بالالارىنان ءوزىنىن، قىلعان جاقسىلىعى، بەرگەن تاربيەسى دارەجەسىندە عانا حاقى الار، جاقسىلىقتى كورەر. بالالارى دا وعان وگەي اناعا قاراعان كوزبەن قارار. ميللەت پەن بالالارى اراسىنداعى بۇل الا كوزدىك، شافەعاتسىزدىق ميللەتتىڭ ... اقىرىندا بىتۋىنە سەبەپ بولار. مىنە، وسى سەبەپتەر ءۇشىن ەمەس پە، بۇل زاماندا ءبىر ميللەت وزىنەن كۇشسىز بولعان ەكىنشى ميللەتتىڭ ميللەتتىگىن تىلىنە، وعان ءبىر كەتىك جاسايىن دەسە ەڭ الدىمەن ول بەيشارا ميللەتتىڭ تىلىنە، ادەبيەتىنە بالتا شابادى. ءوز ادەبيەتى ولاردىڭ انا ءتىلى ورنىنان تاراتۋعا ءاجاياد قىلادى. ءوز انا ءتىلىن انا سۇتىمەن بىرگە ەمگەن ءوز ادەبيەتىنىڭ باعاسىن ءبىلىپ، ءدامىن سەزگەن ميللەت بالالار ءوز تىلىنە اتا-اناسىنان ارتىق قۇرمەت ەتەر. ءتىل ۋا ادەبيەتىن جوعالتپاس ءۇشىن جانىن دا پيدا ەتەر... زامانىمىزدا كۇشتى ميللەت پەن كۇشسىزدەر ياكي حاكىم ميللەت پەن مىحىكۇملار اراسىنداعى... جانجالداردىڭ كوبىسى وسى ءتىل، ادەبيەت ماسەلەسىنەن قوزعالادى. 

4) تىل-ادەبيەت دۇنيەدەگى بارلىق باقىت ساعاداتتىڭ، عىلىم-ونەردىڭ، ءدىن ۋا مادەنيەتتىڭ ءاسىلى-دۇر. كىسىنى كىسىلىك دارەجەسىنە ىلەستىرەتۇعىن، مادەنيەت جولىنا كىرەتۇعىن بۇ نارسەلەردىڭ ادەبيەتى بولماعان ءبىر ميللەت اراسىندا تارالىپ، تامىر جايۋى مۇمكىن ەمەس... جوعارىدا ايتىلعان ءسوز- دەر ءبىر ميللەت ادامدارىنىڭ دۇنيە تىرلىگى ءۇشىن جەيتىن تاماق، دەم الا- تىن اۋا، نە قادار بولسا، ءتىل ۋا ادەبيەتتىڭ سول قادار كەرەك ەكەندىگى ءبىراز اڭلانسا كەرەك. 

ەندى ءبىز ءوز جايىمىزعا كەلەلىك: ءبىز دە «قازاق» اتانعان ءبىر ميللەت ەلمىز. ساناساق، سانىمىز بەس-التى ميلليونعا تولادى. ءبىزدىڭ دە وزىمىزگە ايىرىم تىل-ادەبيەتىمىز البەتتە بار. جوق بولسا ونى بولدىرۋعا، كومىلىپ جاتقان مول قازىنانى دۇنيە جۇزىنە شىعارۋعا، ۇلكەن-كىشى بارشامىز دا بورىشتى ءھام مىندەتتىمىز. شونكي ءبىزدىڭ دۇنيەدە ءبىر ميللەت بولىپ جاساۋىمىز ونسىز مۇمكىن ەمەس. تۇركى رۋلارى اراسىندا قازاق، ءتىلىنىڭ ەسكى ءھام سوزدىككە باي، ەسكى بولعاندىعى ءۇشىن دە بەك ساف، ناعىز ءتىل ەكەندىگى جۇرتقا ماعلۇم. ناعىزدىعى، بايلىعى جاعىنان قاراعاندا ءتىلىمىز وسمان ءھام تاتار، كەي باسقا تۋعاندارىمىزدىڭ تىلدەرىنەن كوپ ءالدا-دۇر. ىليكين ادەبي جاعىنان قاراعاندا ءتىلىمىزدىڭ ولاردىڭ تىلدەرىنەن ارتتا ەكەندىگىندە ىڭكار ايتىپ بولمايدى. ءبىز بۇل ورىنعا قادار ءبىر ميللەت ءۇشىن ءتىل ادەبيەتتىڭ نە قادار كەرەك بولعاندىعى، قازاق تا ءبىر ميللەت، ۇلىقتان ونىڭ دا وزىنە ايىرىم ءبىر ادەبيەتى بولارعا كەرەك ەكەنى ءبىراز اڭلاتساق كەرەك. قازاق ءتىلىنىڭ ءسوزىنىڭ كوپتىگى، سوزدىگىنىڭ مولدىعى سەبەپتى – باي، ەسكىلىگى، جات سوزدەردەن سالامات بولعاندىقتان بەك ساف، ناعىز ەكەندىگىندە ءبىراز سويلەدىك. بۇل سوزدەردى سويلەۋىن سويلەسەك تە وقۋشىلار اراسىندا بۇل سوزدەردى ۇناتپاۋشىلار بالكي وعان اشۋلانۋشىلار دا بولار؟ قازاق ءتىلىن ەسكى ءھام باي ءتىل دەپ ماقتاعانى، ادەبي ءتىل ەمەس دەپ جامانداعانى قالاي؟ مۇنىڭ باستان-اياق ادەبيەت دەپ قاقساعانى نە نارسە؟–دەپ ءسۇردۋشىلار دا بولار. ءبانا عاليا مەن وقۋشىلاردىڭ اشۋلارىنا، سۇراۋلارىنا ورىن قالماس ءۇشىن كەلەشەكتە ادەبي ءتىل ءھام ادەبيەت نە نارسە ەكەنىن وقۋشىلارعا ۇقتىرامىن.

---