InfoHub Logo

"ءتورت تۇلىكتىڭ پايداسى" ءبىز بۇگىنگى قازاق ءتىلى پانىنەن وتكەن اشىق ساباقتا كوپ نارسەنى تۇسىندىك. ساباق باسىنان باستاپ قىزىققا تولى بولىپ ءوتتى. ساباقتىڭ باسىن ءبىز "كوڭىل-كۇي" ترەنينگىمەن باستاپ، بىر-بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەدىك. ساباققا ءۇش توپ بولىپ قاتىستىق. ءبىرىنشى توپ - بىر-بىرىمەن قول الىسىپ، ەكىنشى توپ- وزگە تىلدە ال، ءۇشىنشى توپ ىم-يشارا تۇرىندە امانداستىق. ال، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ كەزىندە ءمۇعالىمىمىز رىسكۇل اناسراتدينوۆنا بىزگە بۇل ساباقتا قۇپياعا تولى زات" كەلگەنىن ايتتى. ەگەر ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما مەن ەكراندا كورسەتىلگەن سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرسەك، قۇپيا زاتتىڭ نە ەكەنىن بىلەتىنىمزدى ايتتى. ءبىز قۇپيا زاتتى تەزىرەك بىلگىمىز كەلىپ، بەرىلگەن سۇراقتارعا تەز ءارى دۇرىس جاۋاپ بەردىك. قۇپياعا تولى زاتتىمىز دا اشىلدى، جىلتىراق قوراپتىڭ ىشىنەن ءسۇت، ىرىمشىك جانە قۇرت ونىمدەرى شىقتى. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى "ءتورت تۇلىكتىڭ پايداسى" ەكەنىن بىلدىك. يا، بۇل قوراپتان شىققان زاتتار سول ءتورت تۇلىكتەن الىناتىن ونىمدەر ەدى. جاڭا ساباققا قاتىستى ءبىز قوراپتان شىققان ونىمدەرمەن ءسۇت، ىرىمشىك، قۇرت توبى بولىپ، ءۇش توپقا بولىندىك. 10 وقۋلىقتاعى بىزگە تانىس ەمەس جاڭا سوزدەرمەن تانىسىپ الدىق. سول جاڭا سوزدەرمەن ءسوز تىركەستەرىن قۇرادىق. مىسالى:جىلى كورپە، مومىن قوي، قالىڭ كيىز، اق ءسۇت، ءتاتتى ىرىمشىك،ت.ب. بۇل سوزدەردى داپتەرىمىزگە جازىپ بولعان سوڭ ءسۇت توبى 9 سوزدەردى ال، ىرىمشىكتوبى جاڭا ساباققا قاتىستى 10 سوزدەردى "جاڭا سوزدەر بانكىسىنە" ال، قۇرت توبى ساباققا قاتىسى جوق سوزدەردى 8 سوزدەردى تەز تەرىپ سالدىق. مىسالى:ماي، ايران، ەت، قىمىز، شۇبات، ءجۇن، شۇجىق، ىرىمشىك،ءسۇت،سۇزبە، ت.ب. بىزگە سۋرەتتەر بەرىلدى، سول سۋرەتتەر بويىنشا ءۇش توپ كەمى 20 ءسوزدى تەز جازىپ شىعۋىمىز كەرەك ەدى.ءۇش توپ تاعى دا جىلدامدىق جاساپ، ءسۇت توبى 21 ءسوز، ىرىمشىك توبى 22 ءسوز، قۇرت توبى 14 ءسوز جازىپ شىقتىق. ءار تاپسىرمادان كەيىن توپباسشىمىز ءبىزدى بەرىلگەن ۇپايلارمەن باعالاۋ پاراعىنا باعالاپ وتىردى. ال، سەرگىتۋ ساتىندە "قوشاقانىم قايدا ەكەن؟" ءانىن ءبارىمىز بىرگە ورىندادىق. ساباقتىڭ كەلەسى كەزەڭىندە ءۇش توپقا ءۇش ءتۇرلى تاپسىرما بەرىلدى. ءسۇت توبىنا ءتورت تۇلىككە قاتىستى ولەڭ شىعارۋعا، ىرىمشىك توبىنا ءتورت تۇلىك ونىمدەرىن جارنامالاۋعا، قۇرت توبىنا بۇگىنگى ساباق بويىنشا ماقالا جازۋعا تاپسىرما بەرىلدى. ءبىز توپ بولىپ، قىزۋ كىرىسىپ كەتتىك. توپتىق تاپسىرمالاردىڭ ءبارى قىزىق، بىرىگىپ، ۇيىمداسىپ جۇمىس جاسادىق. بۇل ساباقتا ءبىز كوپتەگەن جاڭا اقپاراتتار جينادىق. ءبىز تەك سيىردىڭ ءسۇتىن ءىشىپ ۇيرەنگەنبىز، ءبىراق قويدىڭ ءسۇتىن دە ىشىۋگە بولاتىنىن، بىلمەيتىن ەدىك. قويدىڭ ءسۇتى سيىردىڭ سۇتىنە قاراعاندا 1،5 ەسە مايلى ەكەنىن جانە وتە پايدالى ەكەنىن ۇعىندىق. ەشكىنىڭ ءسۇتى دە وتە پايدالى ەكەن، ەرتەرەكتە اناسىز قالعان ءسابيدى ەشكىنىڭ سۇتىمەن اسىراعان دەيدى. سونىمەن ەشكىنىڭ ءسۇتى انا سۇتىمەن پارا-پار ەكەن. جىلقىنىڭ قىمىزىندا 28 ءتۇرلى دارۋمەن بار، ءتۇرلى اۋىرۋلارعا ەمدىك قاسيەتى بار ەكەنىن بىلدىك. وسىلايشا جاڭا تەحنولوگيامەن وتكىزىلگەن ساباق قىزىققا تولى بولدى. ءۇش توپ تا وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمانى الىپ شىقتى. مەن يزباسار ۇلميرا قۇرت توبىنان وسى ماقالانى جازىپ وتىرمىن. ال، ءسۇت توبىنىڭ مۇشەسى ءابداشىم گۇلسايانىڭ ءتورت تۇلىككە قاتىستى ولەڭىن وقىپ كورىڭىزدەر. تۇيەگە "ويسىلقارا" اتامىز، باققان ەكەن دانامىز. تۇيەنى ءبىز قۇرمەتتەپ، شۇباتىن دا الامىز. قوي مومىن عوي ول جانۋار، اياسا ەكەن ادامدار. قۇرتى دا بالداي ءتاپ-تاتتى، قايدا ادەمى جانۋار. جىلقى11 قامبار اتا جىلقىنىڭ، ءوتى جوقتاي شابادى. شاۋىپ-شاۋىپ العان سوڭ، ءبىر دەم الىپ قالادى. سيىر زەڭگى بابا سيىرى، سۇتىنەن مول بەرەدى. ءسۇتتى دە مول بەرەدى. قايماعى مەن ىرىمشىگى. ال، ىرىمشىك توبىنان ساپاروۆا جانەل ءتورت تۇلىكتىڭ ونىمدەرىن ءسۇتتى، ىرىمشىكتى، قۇرتتى جارنامالادى. ساباقتىڭ سوڭعى بولىمىندە ءبىز تىڭدالىم داعدىسى بويىنشا ماتىنمەن جۇمىس جاساپ، ءماتىن بويىنشا تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردىك. ساباقتىڭ سوڭىندا ساباقتى قالاي تۇسىنگەنىمزدى "ەكى الما" ادىسىمەن المالاردى الما اعاشىنا ءىلۋ ارقىلى اياقتادىق. جاسىل الما - مەن بۇگىن ءبارىن جاقسى ورىندادىم، كوڭىل-كۇيىم كوتەرىڭكى. قىزىل الما - مەن تاپسىرمانى ورىنداي المادىم، كوڭىل-كۇيىم جوق دەگەندى بىلدىرەدى. تەك ءبىر وقۋشى قىزىل المانى ءىلدى، قالعاندارىمىز جاسىل الما ىلدىردىك. سەبەبى، ءبىزدىڭ كوڭىل-كۇيىمىز كوتەرىڭكى، تاپسىرمالاردى وتە جاقسى ورىنداپ شىقتىق. ءۇش توپتىڭ توپباسشىسى العان ۇپايلارىمىزدى ساناپ شىعىپ، توپتىڭ باعاسىن، ءار وقۋشىنىڭ باعاسىن ەسەپتەپ شىعاردى. ءار تاپسىرماعا ءبىر ۇپايدان بەرىلدى، ەڭ جوعارى ۇپاي جيناعان توپ ءسۇت توبى بولدى. وسىلاي ءسۇت توبى جەڭىسكە جەتتى. جوعارى ۇپاي جيناعان وقۋشىلارعا ءمۇعالىمىمىز "5" جانە "4" دەگەن باعالار قويدى. ءبىزدىڭ ءار ساباعىمىز وسىنداي جاڭا ادىستەرمەن قىزىقتى بولىپ وتكىزىلەدى. يزباسار ۇلميرا 5»ب» سىنىپ وقۋشىسى

---